Ο Αθως ως τόπος για μόνιμη εγκατάσταση δεν ήταν ούτε είναι πρόσφορος για οποιονδήποτε. Δεν του λείπουν, βέβαια, οι τόσο πολυϋμνημένες, άλλωστε, σε ώρα αιθρίας, ομορφιές του. Ομως, όπως έχει παρατηρηθεί, είναι «άγριος, άγονος, ακατάλληλος για καλλιέργεια. Εχει τρομερή υγρασία, που τσακίζει. Χειμώνα και καλοκαίρι... Μόνον άνδρες με μεγάλη ψυχική λεβεντιά μπορούν να τον αντέξουν» (Νικοπόλεως Μελετίου: Το μήνυμα της κορυφής του Αθω, Αθήνα 1981). Γι’ αυτούς είναι, πράγματι, παράδεισος ησυχίας και γαλήνης, τόπος αναχωρητικός, που τράβηξε κοντά του στο διάβα των χρόνων στρατιές ασκητών και μοναχών, από τους οποίους βγήκαν άγιοι, μάρτυρες και ομολογητές της ορθόδοξης πίστης. Ο κτίτορας της Μεγίστης Λαύρας, Οσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης, θεωρείται ο θεμελιωτής του οργανωμένου μοναχισμού στο Αγιον Ορος. Ο καθηγητής Ν.Β. Τωμαδάκης, συνδέει την ίδρυση της Μεγίστης Λαύρας με την άλωση του Χάνδακα και την εκστρατεία στην Κρήτη του Νικηφόρου Φωκά, ο οποίος έδωσε στον Αγιο Αθανάσιο τα πρώτα χρήματα για την ανέγερση της Μεγίστης Λαύρας από τα κρατικά λάφυρα του 961, οπότε και άρχισε η ανέγερσή της. Ο Αγιος, όταν πήγε στον Αθω, παρίστανε τον αγράμματο και πέρασε πάλι στην υποταγή. Εντούτοις, αναγνωρίσθηκε και αναγκάσθηκε να καταφύγει σε άλλο μέρος του Αγίου Ορους, γιατί τον αναζητούσε ο Νικηφόρος Φωκάς, που τον είχε γνωρίσει στη Βιθυνία. Τελικά, ο στρατηγός τον πήρε μαζί του στην εκστρατεία της Κρήτης κι εκεί έγιναν τα σχέδια για την ίδρυση της Μεγίστης Λαύρας, που είχε προοπτική όχι στενά μοναστική, αλλά ευρύτερα εθνική. Αρχικά, η έδρα του Αγίου Ορους λέγεται ότι βρισκόταν λίγο παραέξω από τα σημερινά όριά του. Μετά την ίδρυση της Λαύρας, οπότε άρχισε να οργανώνεται σιγά-σιγά σ’ ολόκληρο τον Αθω ο μοναχισμός σε κοινοβιακές βάσεις (λαύρες), η έδρα του Πρώτου, που εξέλεγαν οι μικρές μοναστικές ομάδες τότε, μεταφέρθηκε στις Καρυές, όπου παραμένει ως σήμερα. Δυο λόγοι προβάλλονται για τη μεταφορά αυτή: η αποφυγή των πειρατικών επιδρομών και η καλύτερη διοίκηση της αθωνικής χερσονήσου, αφού βρίσκεται στο κέντρο της. Στον 10ο αιώνα, εκτός από της Μεγίστης Λαύρας, ανάγεται και η ίδρυση μερικών ακόμη μοναστηριών, από αυτά που επιβίωσαν και αποτελούν σήμερα την επίσημη εικοσάδα του Ορους, του Βατοπεδίου, των Ιβήρων, του Δοχειαρίου, του Φιλοθέου και του Ξενοφώντος. Στον 11ο αι. γίνεται λόγος για 180 μοναστήρια και σκήτες. Τόσο ραγδαία ήταν η ανάπτυξη του αγιορείτικου μοναχισμού. Η πορεία αυτή γνώρισε μέσα στους επόμενους αιώνες παλινδρομήσεις ανάλογα με την έκβαση των πολιτικών γεγονότων, αλλά και τις ποικίλες τοπικές συνθήκες ειρήνης ή σεισμών, πυρκαγιών, λεηλασιών και άλλων καταστροφών. Η πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, έχει σοβαρότατες επιπτώσεις στο Αγιον Ορος, που επιχειρείται η υπαγωγή του στη Δυτική Εκκλησία. Διαλάμπουν τότε μάρτυρες της πίστης και του γένους. Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες, πάντως, και πριν και μετά τη Φραγκοκρατία, αγκαλιάζουν με αγάπη και στοργή τον Αθω και τον ευεργετούν. Ορισμένοι γίνονται κτίτορες μοναστηριών, άλλοι παίρνουν ευνοϊκές αποφάσεις για τους μοναχούς, που απερίσπαστοι επιδίδονται εκτός από την άσκηση και τη λατρεία, στην καλλιέργεια των γραμμάτων και των τεχνών, καθιστώντας το Ορος πράγματι
«κιβωτό της Ορθοδοξίας». Ανάλογη στάση θα τηρήσουν στην περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Ελληνες ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας, με αντίστοιχα αποτελέσματα. Κι όταν, ωστόσο, το Ορος ειρηνεύει, είναι ευπρόσβλητο σε κάθε είδους επιδρομές εξαιτίας της γεωγραφικής του θέσης. Τα μοναστήρια, για να τις αντιμετωπίσουν παίρνουν φρουριακή μορφή, που διατηρούν ως σήμερα.
Ι. Μ. Χατζηφώτης
Οι θησαυροί του Αγίου Όρους
Ιστορία - Μνημεία - Κειμήλια
Απογευματινή
