Στροφή στον εκλεκτικισμό

Το ξενοδοχείο «Ακταίον», εκλεκτικιστικό κτίριο του αρχιτέκτονα Π. Καραθανασόπουλου το 1903 (Αρχείο Νίκου Πολίτη).

Η πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα σφραγίστηκε από τις συνέπειες που είχε ο Ελληνο-τουρκικός πόλεμος του 1897. Εντούτοις, σε πείσμα των οικονομικών προβλημάτων και της πτώχευσης του 1893, το 1903 ο προϋπολογισμός παρουσιάζεται πλεονασματικός και η ελληνική οικονομία ανορθωμένη. Πολλοί από τους Έλληνες μηχανικούς (πολιτικούς μηχανικούς και αρχιτέκτονες, καθώς την περίοδο αυτή η εξειδίκευσή τους δεν είναι απόλυτα ξεκαθαρισμένη) είναι απόφοιτοι ξένων πολυτεχνείων, κυρίως της Γερμανίας και της Γαλλίας αλλά και του Βελγίου και κάποιοι μεγαλύτερης ηλικίας της Ιταλίας και της Ρωσίας. Κάτι που άμεσα και έμμεσα παραπέμπει σε μια κοινωνική και οικονομική ελίτ. Αντίστοιχης κοινωνικής τάξης είναι και η πελατεία τους, η οποία σε μεγάλο ποσοστό αποτελείται από Έλληνες του εξωτερικού οι οποίοι εγκαθίστανται σιγά-σιγά στη χώρα ήδη από τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Σταδιακά, και αρχίζοντας όπως πάντα από την πρωτεύουσα, ο νεοκλασικισμός -το αρχιτεκτονικό ρεύμα που επικράτησε ολόκληρο το 19ο αιώνα από την ίδρυση του ελληνικού κράτους και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα- υποχωρεί για να δώσει χώρο στον εκλεκτισμό ή ιστορισμό και στη συνέχεια στα κινήματα Αρ Νουβό και Αρ Ντεκό. Ανάμεσα στους 49 αρχιτέκτονες που αναφέρονται στον Οδηγό της Αθήνας του 1902 ξεχωρίζουν οι Γεράσιμος και Αναστάσιος Μεταξάς, οι αδερφοί Νικόλαος και Αριστείδης Μπαλάνος, ο Αλέξανδρος Νικολαΐδης, ο Αναστάσιος Χέλμης, ο Βασίλης Τσαγρής, ο Σάββας Μπούκης και βέβαια ο Σάξονας αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλερ και οι μαθητές του Πάνος Καραθανασόπουλος και Γιώργος  Παπαδάκης. Όλοι τους, εκτός από τους δύο τελευταίους, έχουν σπουδάσει στο εξωτερικό. Τα πρώτα δημόσιας χρήσης εκλεκτικιστικά κτίρια εμφανίζονται στην πρωτεύουσα, της οποίας ο πληθυσμός έχει ξεπεράσει τους 100.000 κατοίκους. Το κέντρο της πόλης ασφαλτοστρώνεται, ο ιπποτροχιόδρομος αντικαθίσταται με ηλεκτροκίνητο και δίπλα στις άμαξες κυκλοφορούν τα πρώτα αυτοκίνητα.

Άποψη της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας (πρώην Κηφισίας), το 1929. O δρόμος φιλοξενούσε από άκρη σε άκρη νεοκλασικά κτίρια. Αριστερά, τα μέγαρα Χαροκόπου και Σταθάτου (Αρχείο Νίκου Πολίτη).

Η ηλεκτροκίνηση των τραμ επεκτείνεται και στο σιδηρόδρομο Αθηνών-Πειραιώς δίνοντας τη δυνατότητα στους Αθηναίους να απολαμβάνουν τη θαλασσινή αύρα στο θέατρο του Νέου Φαλήρου, έργο του Ε. Τσίλερ (190ς), ή στα ξενοδοχεία «Ακταίον» (Π. Καραθανασόπουλος, 1903), ένα πομπώδες εκλεκτικιστικό μεγαλόπρεπο κτίριο, και το πολύ πιο λιτό «Μέγα Ξενοδοχείο» του Σταθμού Νέου Φαλήρου με θαυμάσιο κήπο, περίπτερο ορχήστρας και λούνα παρκ. Το 1900 ανοίγει τις πύλες του και ο ζωολογικός Κήπος του Παλαιού Φαλήρου.

Το ξενοδοχείο «Παλίρροια» στη Χαλκίδα με τη χαρακτηριστική κυκλική βεράντα (belvedere) πάνω από την κύρια είσοδο (Αρχείο Νίκου Πολίτη).

Το παράδειγμα των ξενοδοχείων του Νέου Φαλήρου ακολουθούν και τα παραθεριστικά ξενοδοχεία των νησιών μας, το Ποσειδώνιο στις Σπέτσες, η Παλίρροια στη Χαλκίδα. Παράλληλα με τα μεγαλοπρεπή ξενοδοχεία, την ίδια περίοδο κτίζονται μια σειρά από νοσοκομεία (Αιγινήτειο, Νοσοκομείο Ανδρέα Συγγρού με αρχιτέκτονα τον Α. Μεταξά, Δημοτικό Νοσοκομείο Ελπίς με αρχιτέκτονα τον Ιωάννη Κολλινιάτη) και εκπαιδευτικά κτίρια (όπως η Εμπορική Σχολή, μετέπειτα Ιπποκράτειο Νοσοκομείο, και η Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία, έργα και τα δύο του μηχανικού Δημητρίου Καλλία, και η επέκταση του Αρσάκειου), δημαρχεία και τράπεζες. Στα τελευταία εξακολουθεί να επικρατεί ο κλασικισμός. Επίσης την περίοδο αυτή χτίζεται αρκετά μεγάλος αριθμός ιδιωτικών κτιρίων. Στα μέγαρα, στα μεγάλα βουλεβάρτα, στις εξοχικές επαύλεις, στα προάστια και στις πρώτες πολυκατοικίες (Πεσμαζόγλου-Σλήμαν κ.λπ.) ο εκλεκτικισμός κυριαρχεί και επεκτείνεται σταδιακά και στα μεσοαστικά στρώματα, συχνά απλά σαν facadisme. Αντίθετα, στη μικροαστική τάξη, οι κατοικίες της οποίας κτίζονται κυρίως από εμπειροτέχνες μηχανικούς, ο νεοκλασικισμός παραμένει σταθερός. Αναμφισβήτητα πάντως τα δύο σημαντικότερα κτίρια που εγκαινιάζονται την περίοδο αυτή στην πρωτεύουσα είναι η Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη, η οποία είχε θεμελιωθεί το 1887 σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν και ανοίγει τις πύλες της 15 χρόνια αργότερα, το 1903, και το Βασιλικό Εθνικό θέατρο του Ερνέστου Τσίλερ, το οποίο θεμελιώθηκε το 1895 και εγκαινιάστηκε το 1901. Η Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη είναι ίσως το σημαντικότερο και το ωραιότερο δείγμα της μετάβασης από το νεοκλασικισμό στον εκλεκτικισμό. Το διπλό μαρμάρινο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στο υπερυψωμένο πρόπυλο με το πλούσια διακοσμημένο στηθαίο και τους περίτεχνους φανοστάτες συνδιαλέγεται δυναμικά με το αυστηρό και ήρεμο φόντο του δωρικού ρυθμού κτιρίου.

Το Στραταρχείο στη Θεσσαλονίκη, εκλεκτικιστικό κτίριο με στοιχεία προς την κατεύθυνση του μπαρόκ. Είναι έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι, κτίστηκε περί το 1890 και σήμερα στεγάζει τη διοίκηση του Γ' Σώματος Στρατού (Αρχείο Νίκου Πολίτη).

Εξίσου εντυπωσιακή είναι η αίθουσα του αναγνωστηρίου, ολοφώτιστη από την κεντρική μεγάλη γυάλινη οροφή. Δεν θα μπορούσε κανείς να κλείσει το κεφάλαιο της αρχιτεκτονικής της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα χωρίς να αναφερθεί στην αρχιτεκτονική των αλύτρωτων περιοχών, και ιδιαίτερα της Θεσσαλονίκης. Με 135.000 κατοίκους η Θεσσαλονίκη διεκδικεί δικαίως τη θέση της σημαντικότερης πόλης των Βαλκανίων. Η πολυεθνική πληθυσμιακή της δομή αντανακλάται, όπως είναι φυσικό, και στην αρχιτεκτονική, και καθώς ο νεοκλασικισμός δεν είχε ποτέ επικρατήσει στις Νέες Χώρες παρά μόνο επιλεκτικά και κυρίως σαν ο τρόπος που συμβόλιζε την ένωση με την Ελλάδα, τα ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά ρεύματα έχουν βρει εκεί γόνιμο έδαφος για να ανθήσουν. Οι οθωμανικές πόλεις της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Κρήτης και των νησιών μας (Χίος, Λέσβος κ.λπ.) μετατρέπονται ευκολότερα σε αστικά κέντρα ευρωπαϊκού τύπου. Σημαντικός αριθμός ξένων αρχιτεκτόνων, κυρίως Ιταλών και Αυστριακών αλλά και Ελλήνων αποφοίτων της Αρχιτεκτονικής Σχολής της Κωνσταντινούπολης, συντελούν στη διάδοση των νέων ρυθμών, κάτι που θα συνεχιστεί και στις επόμενες δεκαετίες.

from ανεμουριον https://ift.tt/2DB6H60
via IFTTT