Ο φωτογράφος Σπύρος Μελετζής είναι, σήμερα, ο μοναδικός εν ενεργεία φωτογράφος στην Ευρώπη αλλά ίσως και στον κόσμο, που εργάστηκε και δημιούργησε με την τεχνολογία της φωτογραφίας του 19ου αιώνα, πορεύθηκε τον 20ό και, φθάνοντας στις πύλες του 21ου, στέκεται αγέρωχος απέναντι στην ψηφιακή φωτογραφία, τη μεγάλη τεχνολογική επανάσταση που αλλάζει τον ρουν της ορθόδοξης φωτογραφίας. Η πορεία του, παράλληλη με αυτή των μεγάλων Ευρωπαίων και Αμερικανών φωτογράφων. Από την μια πλευρά θυμίζει τον Ελβετό Frédéric Boissonnas, τον ερωτευμένο με τη φύση και το φως, και από την άλλη θυμίζει τον Αμερικανό φωτογράφο Μπράντι, που κατέγραψε μοναδικά τον εμφύλιο Βορείων και Νοτίων. Η φωτογραφική εκπαίδευση του θρυλικού Σπύρου Μελετζή δεν ήταν τυχαία. Μαθητεύει από το 1923-27 δίπλα στο φωτογράφο Α. Παναγιώτου στην Αλεξανδρούπολη και από το 1927 -1938 στο ατελιέ του σπουδαίου φωτογράφου προσωπικοτήτων, Γεωργίου Μπούκα, στην Αθήνα. Βρισκόμαστε σε εποχές που η ηλεκτρική ενέργεια δεν έχει μπει στα ατελιέ των φωτογράφων. Μετακινώντας μεγάλες κουρτίνες, ο φωτογράφος Μπούκας διαμορφώνει το φως της ημέρας, για να αποτυπώσει τα πορτρέτα των επωνύμων, πάνω στις γυάλινες φωτογραφικές πλάκες. Δίπλα του, πάντα πρόθυμος βοηθός του, ο εκκολαπτόμενος φωτογράφος Σπύρος Μελετζής. Στις αρχές του 1936, τρεις φωτογραφίες στην προθήκη του βιβλιοπωλείου «Ελευθερουδάκη» αναστατώνουν τον Σπύρο Μελετζή.
 |
| ΨΑΡΕΜΑ ΜΕ ΚΑΛΑΜΙΑ ΣΤΗ ΛΙΜΝΗ | ΙΩΑΝΝΙΝΑ | ΑΡΧΕΙΟ Σ. ΜΕΛΕΤΖΗ |
Είναι φωτογραφίες του Ελβετού Frédéric Boissonnas, η μια με τις κορυφές του Ολύμπου, η δεύτερη με τα όμορφα Τέμπη και η τρίτη με τον Παρθενώνα ύστερα από βροχή. Το 1937, αποφασίζει να κάνει το όνειρο της ζωής του πραγματικότητα. Παίρνει πολύμηνη άδεια από το ατελιέ του Μπούκα και, φορτωμένος με μια μεγάλη φωτογραφική μηχανή 24 x 30 cm και σαράντα αρνητικές πλάκες όλες όλες, αναχωρεί για την Ήπειρο, τόπο καταγωγής της συζύγου του, Ιουλίας. Είναι ημέρες του Πάσχα. Καταλήγει σ' ένα χωριό έξω από την Πρέβεζα, στη Βρυσούλα. Στο καφενείο του χωριού στήνει το φωτογραφείο του και εκεί μέσα μαντάρει τον ξύλινο σκοτεινό θάλαμο, πατέντα που κατασκεύασε φίλος του ξυλουργός στην Αθήνα. Ο νέος φωτογράφος ενθουσιάζεται με την ομορφιά της ηπειρωτικής γης. Αρχίζει φωτογράφηση της υπαίθρου. Η παρουσία του Αθηναίου φωτογράφου κεντρίζει το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής του, που συρρέουν για να φωτογραφηθούν με τις οικογένειες τους. Ο Σπύρος Μελετζής, όμως, υπακούει στη βαθύτερη φωνή από μέσα του. Δεν είναι ο φωτογράφος που θέλει, απλά, καλή πελατεία και κέρδη. Μετακινείται και φθάνει στην Άρτα. Εκεί, ο νομάρχης, ενθουσιασμένος από το εξαιρετικό του έργο, αγοράζει φωτογραφίες του για να διακοσμήσει κρατικά κτίρια και του παρέχει κάθε δυνατή υποστήριξη. Ο Σπύρος Μελετζής με πάθος συνεχίζει να φωτογραφίζει ύπαιθρο, Ηπειρώτες με τοπικές ενδυμασίες, χωριάτες στις καθημερινές ασχολίες, πάντα όμως διψάει να δει νέους τόπους. Μέσω Κέρκυρας φθάνει στην Ηγουμενίτσα, η οποία τον απογοητεύει και γρήγορα φεύγει για τα Γιάννενα. Η ωραία πόλη τον ενθουσιάζει. Αρχίζει τις φωτογραφήσεις καλύπτοντας και τη γύρω περιοχή, και στα Γιάννενα οργανώνει την πρώτη έκθεση φωτογραφίας του, στη μεγάλη σάλα του καφενείου «Πανελλήνιον».
 |
| ΚΟΠΕΛΑ ΜΕ ΤΟΠΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ | ΓΗΡΟΜΕΡΙ ΦΙΛΙΑΤΩΝ |
Ο Επιτελάρχης της περιοχής κάνει γενναίες αγορές για να διακοσμήσει τη Λέσχη Αξιωματικών και τις στρατιωτικές μονάδες. Ο Σπύρος Μελετζής όμως αναζητεί το άστρο του. Αφήνει πίσω του όλες τις καλές προοπτικές που του ανοίγονται και επιστρέφει το 1939 στην Αθήνα, όπου, συνεργαζόμενος με τα σωματεία Ηπειρωτών, εκθέτει εκατόν είκοσι φωτογραφίες του από την Ήπειρο, στη μεγάλη αίθουσα του «Παρνασσού». Η έκθεση αυτή αποτελεί μέγα γεγονός στην Αθήνα. Ο ίδιος ξεναγεί τον βασιλιά Γεώργιο στην έκθεση του και ο δάσκαλος του Γ. Μπούκας τον καμαρώνει. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς εκφράζει την επιθυμία του μια ίδια έκθεση να γίνει για το νησί του, την Κεφαλλονιά. Καταξιωμένος, πλέον, ο τριαντάχρονος φωτογράφος φεύγει για την Κεφαλλονιά, όπου και παραμένει εργαζόμενος για τέσσερις μήνες. Η επιστροφή του το 1940 και η προετοιμασία για την έκθεση, τον βρίσκει προ των πυλών του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Ο πόλεμος αρχίζει. Η Αθήνα αναστατώνεται. Ο απόηχος των επιτυχιών στο μέτωπο συγκινεί τον Σπύρο Μελετζή, και με αίτηση του στο Υπουργείο Στρατιωτικών ζητεί να του επιτραπεί να απαθανατίσει το ηρωικό έπος. Η καταφατική απάντηση φθάνει αργά, όταν καταρρέει η άμυνα μας. Χρόνια της Κατοχής. Φθάνοντας το 1942, ακούγοντας για τους αντάρτες στα βουνά, η φαντασία του θρυλικού φωτογράφου τους πλάθει «σαν αητούς που πετούν στα γκρεμνά του Ολύμπου». Εμπορευόμενος εκείνη την εποχή καρτ-ποστάλ με αρχαιότητες, τις εξαργυρώνει με φιλμ που έχουν οι κατακτητές και συγκεντρώνει τριακόσια περίπου φιλμ. Τώρα είναι έτοιμος να σκαρφαλώσει τα βουνά για να απαθανατίσει τους αητούς που η φαντασία του τους γιγαντώνει. Εκείνη τη χρονιά βρίσκεται στην Ελασσόνα. Εκεί μαθαίνει πως σε κάποιο σημείο του βουνού θα συγκεντρωθούν οι αρχηγοί των αντάρτικων ομάδων του Ολύμπου. Εξασφαλίζοντας άδεια, φθάνει στον τόπο της συγκέντρωσης και απαθανατίζει τους ηγέτες των αντάρτικων ομάδων. Επιστρέφει στην Αθήνα και εμφανίζοντας το σπάνιο αυτό φωτογραφικό υλικό του, διαπιστώνει πως είναι θαυμάσιο. Τότε φθάνει το μαντάτο από τον γραμματέα του κόμματος Γ. Σιάντο: «να κρύψει και να εξαφανίσει το υλικό αυτό».
 |
| Η ΑΝΤΑΡΤΙΣΣΑ ΑΝΝΕΤΑ |
Ο ανήσυχος όμως φωτογράφος δεν πτοείται. Τον Σεπτέμβριο του 1943 κατεβαίνει στην Πελοπόννησο και στο Ψάρι της ορεινής Τριφυλίας απαθανατίζει τους ένοπλους αντάρτες, τα ατρόμητα παλικάρια, καθώς και την «Αννέτα», την πρώτη αντάρτισσα που συναντά. Η παρουσία της γυναίκας στην Αντίσταση είναι κάτι που με ιδιαίτερη ευαισθησία προβάλλει ο Σπύρος Μελετζής στο έργο του. Το χειμώνα του 1944, η ηγεσία του ΕΑΜ τού στέλνει μήνυμα να είναι έτοιμος να ανέβει στην «Ελεύθερη Ελλάδα» για να φωτογραφίσει τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, του οποίου θα είναι και ο επίσημος φωτογράφος. Το όνειρο του γίνεται πραγματικότητα. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ό,τι είχε φωτογραφίσει, είχε γίνει επειδή και μόνον ο ίδιος με πάθος το ήθελε, γι' αυτό και πολλές φορές είχε βρεθεί σε δύσκολη θέση για τις πρωτοβουλίες του αυτές. Επίσημα πλέον, φθάνει στην Βίνιανη της Ευρυτανίας, έπειτα από ένα επεισοδιακό ταξίδι με το τρένο, με πεζοπορία και μεταφορά με μουλάρια. Το μεγάλο έργο του θρυλικού φωτογράφου αρχίζει. Στη Βίνιανη συναντά όλες τις ηγετικές προσωπικότητες του ΕΑΜ. Σπουδαία θεωρείται η συνάντηση του με τον Άρη Βελουχιώτη.
 |
| ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΥ ΕΛΑΣ ΠΑΡΕΛΑΥΝΟΥΝ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ |
Φωτογραφίζοντας τον Άρη, παρουσίασε τον μικρόσωμο αυτό άνδρα θεόρατο αλλά και στοχαστικό, έτσι όπως τον είχε πλάσει στη φαντασία του ο μύθος που τον περιέβαλε. Το Μάιο του 1944, απαθανατίζει τη μεγάλη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου στους Κορυσχάδες· εκεί ο Μητροπολίτης Ιωακείμ, ο Σαράφης, ο Σιάντος, ο Σβώλος, ο Τσιριμώκος, ο Μπακιρτζής, ο Ζεύγος, ο Θεμ. Τσάτσος και τόσοι άλλοι. Απέναντι τους, ο φακός του Σπύρου Μελετζή, που γράφει πλέον ιστορία. Φωτογραφίζει τους απλούς αντάρτες σε δράση, συνεχώς πορευόμενος από ανταρτοχώρι σε ανταρτοχώρι, από κορυφή σε κορυφή. Ο κύκλος αυτής της μοναδικής φωτογραφικής πορείας κλείνει στη Λαμία, αφήνοντας τον Άρη Βελουχιώτη συγκινημένο στη μακρά του ομιλία, που έβγαζε από μπαλκόνι σε πλήθος που τον επευφημούσε. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, αμέσως μετά την κατάρρευση του Άξονα, τον Νοέμβριο του 1944, οργανώνεται μεγάλη έκθεση φωτογραφίας σε αίθουσα της οδού Πανεπιστημίου και Κοραή, για την ΕΑΜική Αντίσταση. Είναι αδύνατον να περιγραφεί το πλήθος, η υπομονή των ανθρώπων που επί ώρες περίμεναν στην ουρά για να δουν την έκθεση αυτή. Αρχές Δεκεμβρίου 1944. Ο εμφύλιος. Ο φωτογράφος Μελετζής μέσα στη φωτιά. Απαθανατίζει τους πρώτους πυροβολισμούς στην πλατεία Συντάγματος και κατόπιν τις αγριότητες στην περιοχή του Μακρυγιάννη. Εκεί, το σούρουπο της 6ης Δεκεμβρίου, συλλαμβάνεται. Όλα τα φιλμ με τα ιστορικά εκείνα γεγονότα χάνονται. Ο ίδιος οδηγείται στην εξορία. Αφρική, Ελ Ντάμπα για τέσσερις μήνες. Εποχές δύσκολες αρχίζουν για όλους, σε μια Ελλάδα που, μετά τον εμφύλιο, βγαίνει τραυματισμένη. Ο Σπύρος Μελετζής ανασύρει το φωτογραφικό υλικό του με την υπαίθριο Ελλάδα, το παρουσιάζει και γοητεύει τόσο το διευθυντή της Τουριστικής Αστυνομίας, Ν. Νέρη, όσο και τον Ι. Πάγκαλο, διευθυντή της Διεύθυνσης Γραμμάτων και Τεχνών. Εκείνη την εποχή ξανασυλλαμβάνεται για να εξορισθεί στον Αη Στράτη. Ο Νέρης και ο Πάγκαλος επεμβαίνουν δυναμικά και τον αποφυλακίζουν. Ήδη βρισκόμαστε στις αρχές του 1950. Ο Σπύρος Μελετζής φωτογραφίζει το νεαρούλη διάδοχο Κωνσταντίνο για να γίνει γραμματόσημο. Από εδώ αρχίζει μια νέα πορεία του φωτογράφου Σπύρου Μελετζή. Γίνεται φωτογράφος της βασιλικής Αυλής. Προσκαλείται και φωτογραφίζει δεκάδες φορές τη βασιλική οικογένεια. Το 1955, ο δυναμικός υπουργός Δημοσίων Έργων, Κωνσταντίνος Καραμανλής, τον καλεί στο γραφείο του και του αναθέτει τη φωτογράφηση των μεγάλων Δημοσίων Έργων που είχαν εκτελεσθεί επί των ημερών του. Παράλληλα, φτιάχνει το θαυμάσιο πορτρέτο του Καραμανλή, φωτογραφίζοντας τον στο υπουργείο και αργότερα στο σπίτι του ως πρωθυπουργό. Ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο ανήσυχος πολιτικός εκείνης της εποχής, τον καλεί στο σπίτι του και του φιλοτεχνεί το γνωστό ωραίο πορτρέτο. Φωτογραφίζει στο σπίτι του, επίσης, τον Σοφοκλή Βενιζέλο με τη γυναίκα του, τον Γεώργιο Παπανδρέου στο Καστρί. Ο νέος υπουργός Δημοσίων Έργων, Γεώργιος Ράλλης, επίσης τον καλεί να φωτογραφίσει τα μεγάλα έργα που επί υπουργίας του είχαν εκτελεσθεί. Ο Κύπριος ηγέτης Μακάριος, ο ποιητής Βάρναλης, ο γλύπτης Φαληρέας, ο χαράκτης Τάσσος, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου κ. Κακριδής, ο αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος πρόσφατα, φωτογραφίζονται από το θρυλικό αυτό φωτογράφο. Τη δεκαετία του 1950-60 συνεργάζεται με την Ελένη Παπαδάκη και καθώς αντιλαμβάνονται τις νέες ανάγκες που δημιουργούνται, αρχίζουν τη φωτογράφηση των μουσείων μας και εκδίδουν πολυτελείς οδηγούς Ελληνικών Μουσείων που προβάλλουν την Ελλάδα και το ελληνικό πνεύμα στο τουριστικό ρεύμα που δυναμικά αρχίζει. Ελπίζοντας να δούμε και νέες δημιουργίες του φωτογράφου Σπύρου Μελετζή αναρωτιόμαστε: Τι θα γίνει με το μοναδικό φωτογραφικό του αρχείο; Και ο ίδιος έχει την ίδια απορία, καθ' όσον πιστεύει πως δεν υπάρχει αρμόδιος σοβαρός φορέας για να το υποδεχθεί, να το συντηρήσει και ανάλογα να το αξιοποιήσει.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΜΕΛΕΤΖΗ ΕΚΔΟΣΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ 1994
from ανεμουριον https://ift.tt/37KbVty
via IFTTT