Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε η κορυφαία πολιτική φυσιογνωμία στην Ελλάδα του 20ου αιώνα. Λίγοι μπορούν να διαφωνήσουν μ’ αυτή την εκτίμηση, ανεξάρτητα με το αν κρατούν θετική ή αρνητική στάση απέναντι στο έργο του. Έργο βέβαια της ιστορίας και του ιστορικού δεν είναι να βγάζει «ηθικά διδάγματα» και μάλιστα του τύπου «καλός» ή «κακός» ο τάδε. Αλλού στοχεύουν: στην κατάδειξη των αιτιακών σχέσεων, των νόμων που καθορίζουν την εξέλιξη των ανθρωπίνων κοινωνιών. Και όλα αυτά βρίσκονται πίσω από την, απατηλή πολλές φορές, βιτρίνα των κατ’ επιλογή γεγονότων.
Γιατί, ίσως θ’ αναρωτηθείτε, όλος αυτός ο πρόλογος; Επειδή η δημοσίευση ορισμένων άρθρων σχετικών με το Βενιζέλο προκάλεσαν από ορισμένους αναγνώστες μας αντιδράσεις του τύπου: «τι πράγματα είναι αυτά; κατηγορείται το Βενιζέλο» ή «Μπράβο! Είσαστε αντικειμενικοί. Καλά τα γράφετε για το Βενιζέλο...». Δεν επιδιώξαμε τέτοιου είδους αντιδράσεις. Και ούτε τα σχετικά άρθρα εκεί στόχευαν. Βέβαια είναι δύσκολο στα πλαίσια μερικών άρθρων να εξαντληθεί, να καλυφθεί ολόπλευρα μια κοσμογονική εποχή. Γιατί τέτοια ήταν η εποχή που έδρασε ο Βενιζέλος. Προσπαθούμε, λοιπόν, να σας δώσουμε τα στοιχεία που τη συνθέτουν. Και όταν έρθει η στιγμή θα υπάρξουν και πιο συνθετικά άρθρα. Όμως (το έχουμε ξανατονίσει αυτό) οι απόψεις που υπάρχουν είναι πολλές. Και όταν είναι τεκμηριωμένες έχουν θέση στις σελίδες του «ΤΟΤΕ...». Γιατί και ο διάλογος είναι ένα βασικό στοιχείο όταν θες να προσεγγίσεις την πραγματικότητα.
 |
| Λαϊκή λιθογραφία εμπνευσμένη απο τη Βαλκανική συμμαχία και τις επιτυχίες της κατά των Τούρκων. |
Θέμα τούτου του άρθρου είναι η προσωπικότητα του Βενιζέλου. Δε γίνεται όμως μια πλήρης εξέταση του ζητήματος. Οι γνώμες επώνυμων ξένων που έζησαν την εποχή του Βενιζέλου οπωσδήποτε είναι σημαντικές και αυτές σας παρουσιάζουμε. Δημοσιεύτηκαν στη θαυμάσια έκδοση της Λέσχης των Φιλελευθέρων «Ελευθερίου Βενιζέλου, τα κείμενα» με επιμέλεια του Στέφανου Στέφανου. Το έργο ολοκληρώθηκε πρόσφατα και αποτελείται από τέσσερις καλαίσθητους τόμους. Γεγονός που δε συντελεί στην πλήρη εξάντληση του θέματος είναι η παρουσίαση κυρίως θετικών γνωμών, ενώ έντονα κριτικές τοποθετήσεις απέναντι στο Βενιζέλο όπως αυτή του γνωστού Βρετανού ιστορικού Άρνολντ Τόινμπι παρουσιάζονται... κριτικά από τον επιμελητή του έργου Στ. Στεφάνου (και όχι μέσα από την αυθεντική παράθεση των κειμένων του Τόινμπι). Ελπίζουμε ότι σε κάποιο από τα επόμενα τεύχη μας θα σας δώσουμε πιο πλήρη την άποψη του Τόινμπι.
Τα εισαγωγικά σημειώματα που παρατίθενται με πλάγια στοιχεία πριν την κάθε γνώμη, είναι του Στ. Στεφάνου.
Του Εδουάρδου Ερριώ
[Από το εμπνευσμένο άρθρο που δημοσίευσε ο έξοχος Γάλλος πολιτικός του Πρώτου Πολέμου και του Μεσοπολέμου στο θάνατο του Βενιζέλου (περιοδικό «Νέα Εποχή» της 20ής Μαρτίου).]
«Ποιος είν’ εκείνος που θα μπορέσει να περιγράφει την καταπληκτική ευλυγισία αυτού του πολιτικού άνδρα, που ήξερε πότε να χάνεται απ’ τη σκηνή — ακριβώς όπως ο Περικλής που τον είχαν επονομάσει «Σαλάμι νία», γιατί σπάνια τον βλέπανε να παρουσιάζεται στο προσκήνιο — και πότε να βγαίνει και να επιβάλλεται, άμα κάποια λαϊκά κύματα, που ερχόντανε από μακριά, τον σηκώνανε στον αφρό της εξουσίας, καλή ώρα στο 1910.
Ποτέ, ή σχεδόν ποτέ, ο Βενιζέλος δε θα βρει μπροστά του στρωμένους δρόμους. Είναι υποχρεωμένος να πορεύεται μέσα από μονοπάτια, σαν αυτά της ιδιαίτερης πατρίδας του, τα κομμένα από φαράγγια, κακοτράχαλα. Αλλά ο νους του, που φεγγοβολάει σαν ήλιος ανάμεσα σ’ αυτά τα σύσκια, φωτίζει το δρόμο του. Κοιτάχτε τον. Δείτε, πόσο είναι κύριος του εαυτού του, μετρημένος, πλούσιος σε αποχρώσεις! Πως ξέρει να μένει πάντα χαρωπός, μ’ ένα ίχνος κάποιας πονηριάς, κάποιας ειρωνείας στο πρόσωπό του!
Με πόση χάρη, η τραγουδιστή του ομιλία, η γλυκιά του φωνή, το χαμόγελό του, σκεπάζουνε αποφάσεις, διαταγές, που η θέλησή του επιβάλλει χωρίς αντιλογία, που η γοητεία τοι; όμως τις κάνει να γίνονται πρόθυμα δεκτές.
Ω, δεν υπάρχει αμφιβολία, πως στην ευγενή φυλή, δεσμοί στέρεοι τόνε δένουν μ’ εκείνους, που πάνω στο χαμηλό εξώστη της Πνύκας, κάτω απ’ το θαλασσινό αεράκι, ήξεραν να κάνουν το λαό της Ελλάδας να δέχεται τις πιο ηρωικές αποφάσεις.
 |
| Ο Βενιζέλος στα Σκόπια (1913) συζητά με του πρωθυπουργό της Σερβίας. |
Ο δαίμονας που τον εμπνέει, είναι η πειστικότης, η θεά Πειθώ, αυτή που δίνει το χάρισμα του λόγου.
Ω θεοί αγαθοί! Σε τέτοιες μέρες, όπου αντηχούνε βροντές, εκρηκτικές αγορεύσεις, σε τέτοιες ώρες κοκκινοπυρωμένες από τις φωτιές του σιδηρουργού των Νιμπελούνγκων πόσο πολύτιμη, πόσο αγαπητή είναι αυτή η μεσογειακή λεπτότης, αυτή η δύναμη που δεν κραυγάζει, αυτή η πολιτική που τείνει αδιάκοπα στο στόχο της, που είναι όμως ευλύγιστη, σαν το πλεούμενο που αρμενίζει κάτω από τ’ άστρα. Θυμάστε εκείνη την απάντησή του: «Η χώρα μου είναι πολύ μικρή για να διαπράξει μια τόσο μεγάλη ατιμία!» Ω! πόσο όμορφα αντηχούνε, τούτες τις ώρες που ζούμε, εκείνα τα λόγια της συνειδήσεώς μας!
'Ωστε υπάρχουνε, λοιπόν, ακόμα, για να ζωογονούνε τα παλιά, τα ξεπερασμένα ιδανικά μας, πιστοί ακόλουθοι εκείνης της ηθικής, που τίμησε — προσφορά της Ελλάδας — ολόκληρη την ανθρωπότητα!
Αναθυμάται από τις αγωνίες μας των αρχών του 1917, κάποια θλιβερά επεισόδια. Τότε, ο Βενιζέλος, ο Πολίτης, ο Κουντουριώτης είχαν φέρει την Ελλάδα στο πλευρό μας. Αυτό, η Γαλλία δε θα το ξεχάσει. Να, γιατί σήμερα παραστέκει σε αδελφικό πένθος, δίπλα στο έθνος των Ελλήνων.
Αλλά φαίνεται, πως για τον πολιτικό άνδρα, ο αγώνας δεν είχε τελειώσει τότε. Τον ξαναβλέπουμε να ορμά και πάλι μέσα στις περιπλοκές, στους κινδύνους, στα ταξίδια... Τον συναντούμε, μέτοχο σε τραγικά επεισόδια. Ακόμα και κατάδικο σε θάνατο.
Ευτυχώς, η μοίρα, του φύλαξε στο χείλος του τάφου του, μια υπέρτατη χαρά: το θρίαμβο των ιδεών του, και στο εσωτερικό της πατρίδας του τη γαλήνη που γεννά η φρόνηση, όταν η εξουσία, συμβιβαστική και καλοπροαίρετη, φιλοτιμιέται ν’ ακούσει τις συμβουλές της Αθηνάς.
Αγαπητοί φίλοι Έλληνες, παραστέκομαι στο πλευρό σας στη θλίψη. Σας διαβεβαιώνω, πως πολύ πιο ψηλά από αυτά τα κόμματα που τα γνωρίζουμε κι εμείς στον τόπο μας, η μεγάλη μορφή του Βενιζέλου σας τιμά όλους εξίσου. Και κάτι παραπάνω. Όταν ο Περικλής κατέβηκε στο νεκροταφείο του Κεραμεικού για να τιμήσει τους νεκρούς μαχητές, σηκώθηκε στο βήμα να μιλήσει. Αλλά πολύ γρήγορα του ήρθε στο νου η ιδέα, πως ο καλύτερος τρόπος για να απονείμει τιμή σ’ εκείνους τους ήρωες, ήταν να εγκωμιάσει την κοινή μητέρα τους, την πατρίδα, πρόμαχο κατά των Βαρβάρων.
Μπροστά στο φέρετρο του Βενιζέλου, αυτή η σκέψη, αυτή η ανάμνηση ξαναγυρίζει στο νου μου. Κι εγώ λοιπόν Γάλλος, δεμένος μαζί σας με δεσμούς θεληματικούς, τιμάω τώρα την αθάνατη Ελλάδα, που ήξερε να υπερασπίζεται το πνεύμα του ποιού ενάντια στο πνεύμα του ποσού.
Την εικόνα της διακρίνω και θαυμάζω και μέσα στη θαυμαστή σταδιοδρομία του τέκνου της — του Ελευθερίου Βενιζέλου — αυτής της μεγαλοφύιας του Λόγου, του Μέτρου και του Φωτός».
Του Γεωργίου Κλεμανσώ
[Ένα απόγεμα, το φθινόπωρο του 1899, στο σαλόνι της περίφημης Γαλλίδας ποιήτριας κόμησσας De Noailles στο Παρίσι ήσαν μαζεμένοι μερικά από τα πιο γνωστά πρόσωπα της πνευματικής Γαλλίας της εποχής. Κάποια στιγμή ο υπηρέτης ήρθε να αναγγείλει την άφιξη κι άλλου επισκέπτη, του Γεωργίου Κλεμανσώ. Ο Γάλλος πολιτικός επέστρεφε από ένα ταξίδι στην Ελλάδα και η οικοδέσποινα του ζήτησε τις εντυπώσεις του:]
«Κυρία μου, είπε ο Κλεμανσώ, δεν θα σας μιλήσω για το μεγαλείον της Ακροπόλεως ούτε θα σας ζαλίσω με καμιά αρχαιολογική ομιλία. Είδα παράξενα και γραφικά μέρη, ανάμεσα στ’ άλλα και την Κρήτη.
Δεν μπορείτε να μαντεύσετε όμως ποια ήτανε η πιο ενδιαφέρουσα ανακάλυψή μου στο νησί, κάτι πολύ πιο ενδιαφέρον από τις λαμπρότητες των ανασκαφών. Θα σας το πω. 'Ηταν ένας νεαρός δικηγόρος της Κρήτης, κάποιος κύριος Βενεζουέλος... Βενιζέλος; Ειλικρινώς δεν κατόρθωσα να συγκρατήσω το όνομά του, αλλ’ είμαι βέβαιος πως σε λίγα χρόνια όλη η Ευρώπη θα μιλάει γι’ αυτόν».
[Ο Γεώργιος Βεντήρης, ο δημοσιογράφος και στενός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου αφηγείται (Αχ. Μαμάκη - «Έθνος» - Ο άγνωστος Βενιζέλος 11-4-49) ένα περιστατικό εκφραστικό της γνώμης του Κλεμανσώ για τον Βενιζέλο. Μετά την μεταπολίτευση του 1920, ο Κλεμανσώ επήγε για επίσκεψη στην Αίγυπτο. Εκεί ζήτησε να τον δει μια αντιπροσωπεία των Ελλήνων της Αίγυπτου. Οι Αιγυπτιώτες παρακαλέσανε μεταξύ άλλων, τον Κλεμανσώ να υποστηρίξει τα ελληνικά συμφέροντα που κινδυνεύανε μετά την 1η Νοεμβρίου. Τότε ο αψίθυμος «Τίγρης» άναψε και ξέσπασε σε μια αποστροφή αγανακ τήσεως προς τους επισκέπτες του:]
— Τί ζητάτε κύριοι να σας κάνω εγώ!... Εσείς είχατε τον Βενιζέλο που ήταν πολύ καλύτερος απ’ όλους μας και τον εδιώξατε!
Του Έμιλ Λούντβιχ
[Ο Γερμανός ιστορικός και ειδικός βιογράφος Λούντβιχ έχει εγκύψει στη μελέτη των φυσιογνωμιών που αποτελούνε τα «ακρόπρωρα» της νεότερης ιστορίας. Τα βιογραφικά του δοκίμια αρχίζουν από τον Ναπολέοντα και αγκαλιάζουν τις ιστορικές φυσιογνωμίες του Μπίσμαρκ, του Καβούρ, του Στόλιν και άλλων για να φτάσουνε ίσαμε το Βενιζέλο. Εκτός από το δοκίμιο για το Βενιζέλο που εκδόθηκε σε βιβλίο, ο Λούντβιχ έγραψε στο θάνατο του Βενιζέλου ένα χαρακτηριστικό άρθρο σε γερμανική εφημερίδα. Απόσπασμα απ' αυτό ακολουθεί:]
«Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο μεγαλύτερος πολιτικός της Ελλάδος από την εποχή του Περικλή, ένας από τους διαπρεπέστερους πολιτικούς της Ευρώπης, εφάμιλλος του Βίσμαρκ και του Μέττερνιχ, δεν υπάρχει πια. Βάσκανος μοίρα εστέρησε την Ελλάδα από το σπουδαιότερο πολιτικό άνδρα της και δημιουργό του μεγαλείου της. Ο Βενιζέλος εισήλθε εις το Πάνθεο των αθάνατων ηρώων, πεθαίνοντας και αυτός, όπως οι περισσότεροι από τους μεγάλους άνδρες, στην εξορία, στην οποία εστάλθηκε την ώρα όπου επρόκειτο να δοξάσει για μια ακόμα φορά την Ελλάδα και να την σώσει από το βάραθρο προς το οποίον την οδηγούσαν οι αντίπαλοί του.
...Ο Βενιζέλος υπήρξε από τους ολίγους εκείνους πολιτικούς άνδρες της σύγχρονης εποχής που τις αρετές του και το πνεύμα του εκτιμούσε και θαύμαζε ολόκληρη η υφήλιος.
Δυστυχώς η πατρίδα του που τη μεγάλωσε και τη δόξασε στάθηκε αχάριστη, απέναντι του.
Το έργο του Βενιζέλου θα αναγραφεί με χρυσά γράμματα στην παγκόσμια Ιστορία, που θα μιλήσει μια μέρα γι’ αυτόν και θα εκτιμήσει τον μεγάλο νεκρό που τόσο αδίκησε η πατρίδα του...»
Του Ντέβιντ Λόυδ Τζωρτζ
[Η παρακάτω διαπίστωση γράφεται από τον Λόυδ Τζωρτζ στο βιβλίο του «The truth about the Peace Treaties» B' o. 1336, σχετικά με τις πληροφορίες που έδωσε ο Βενιζέλος στους Μεγάλους του Συνεδρίου της Ειρήνης για το στρατιωτικό δυναμικό της Ελλάδος μετά την απόβαση της Ιωνίας και την ικανότητα της χώρας του να κρατήσει το κατεχόμενο έδαφος.]
Η εμπειρία μου για το Βενιζέλο ήταν ότι ποτέ του δεν υπερτίμησε τον αριθμό των ανδρών που θα ήταν σε θέση να παρατάξει στο πεδίο της μάχης. Πάντοτε είχε υπερβεί τις υποσχέσεις του επάνω σ’ αυτό το θέμα.
[Σχολιάζοντας στο παραπάνω αναφερόμενο βιβλίο του - τόμος Β' σελ. 1359 - την εγκατάλειψη της συνθήκης των Σεβρών που πριν λίγο είχαν πανηγυρικά υπογράψει, ο Λόυδ Τζωρτζ αναζητεί , τα αίτια αυτής της ιστορικής ήττας της Ευρώπης και του ευρωπαϊκού πνεύματος. Ανάμεσα στους γενεσιουργούς παράγοντες της ευρωπαϊκής χρεωκοπίας εγκύπτει και στο ρόλο που έπαιξε σχετικά η αρνητική στάση του ελληνικού λαού κατά τις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920. Γράφει:...]
 |
| Ο Ελ. Βενιζέλος απονέμει τη στραταρχική ράβδο στον Κωνσταντίνο (6/4/1914). Το «ειδύλλιο» δε θα κρατούσε για πολύ (από πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Σκοτ) |
Η τελευταία μοιραία αλλαγή υπήρξε η επανάσταση των Ελλήνων εναντίον του Βενιζέλου. Έχει συχνά λεχθεί ότι ο Βενιζέλος είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός άνδρας που έβγαλε η ελληνική φυλή από την εποχή του Περικλή. Σε ό,τι καταπιάστηκε ποτέ του δεν υστέρησε απέναντι του λαού του. Καταστροφή ακολούθησε πάντα κάθε φορά που οι Έλληνες αρνήθηκαν να τον ακολουθήσουν.
[Και στον Τόμο Δ' σελ. 1204.]
Ο Βενιζέλος ήταν ο μεγαλύτερος πολιτικός που έβγαλε η Ελλάς από την εποχή του Περικλή.
[Στην επιστολή που ο Λόυδ Τζωρτζ απηύθυνε στο Βενιζέλο στις 4 Νοεμβρίου 1920 (παλ. ημερολ.) μετά την ήττα τον τελευταίου στις εκλογές, του εκφράζει τα αισθήματά του για το εκπληκτικό αποτέλεσμα των εκλογών και του γράφει:]
...Επιθυμώ να σας βεβαιώσω για τη συμπάθεια και την ευγνωμοσύνη και το θαυμασμό που ο Βρετανικός λαός αισθάνεται απέναντι σας και για όλα όσα πραγματοποιήσατε κατά τα τελευταία ολίγα έτη. Κανένας μεγάλος ηγέτης δεν θα μπορούσε να σταθεί πιο ακλόνητος από σας υπερασπιστής των υψηλοτέρων συμφερόντων της χώρας του και των ιδεωδών για τα οποία οι Σύμμαχοι πολεμήσανε στο Μεγάλο Πόλεμο.
Μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως το όνομά σας θα τιμάται για πάντα σ’ αυτόν τον τόπο σαν ενός από τους καλύτερους φίλους της Βρετανίας και τους μεγαλύτερους πολιτικούς άνδρες της Ευρώπης...
Του Μπενίτο Μουσσολίνι
(Μαρτυρία του Κ. Κοτζιά)
[Ο Κοτζιάς, δήμαρχος Αθηναίων και υπουργός του Μεταξά, είχε επισκεφθεί τον Μουσσολίνι, στην περίοδο της τετραετίας, και στη συνάντηση εκείνην ο Ιταλός δικτάτορας, παίρνοντας αφορμή από κάποιαν απόπειρα δολοφονίας που είχε γίνει τελευταία εναντίον του, είπε στον Κοτζιά προφητικά ότι πολλές φορές είχε δεχτεί τέτοιες απόπειρες και προαισθανόταν ότι έτσι θόταν βίαιο το τέλος του. Και ο Μουσσολίνι πρόσθεσε, διηγείται ο Κοτζιάς:]
Αλλά τί να σας πω, κύριε Δήμαρχε... Εκείνο που φοβάμαι, δεν είναι η δολοφονία, αλλά τα γεράματα. Είναι η φοβερότερη αρρώστια για έναν άνθρωπο. Φαντάσου τώρα, αυτό το ανθρώπινο μεγαλείο, που λέγεται Βενιζέλος, και τον οποίον θαυμάζετε τόσο πολύ, να γεράσει, να χάσει τη διανοητική του λάμψη και αυτή την καταπληκτική ζωτικότητα.
Α! Είναι φοβερό. Τέτοιο άνθρωποι σαν τον Βενιζέλο να γερνάνε...
[Η προσωπική γνωριμία του με τον Βενιζέλο τον είχε κάνει ως γνωστόν να κάνει στροφή 180 μοιρών και στην πολιτική του απέναντι της Ελλάδας στα 1928, και να επιζητήσει τη φιλία της]
Του Φραγκίσκου Νίττι
[Κορυφαίος πολιτικός άνδρας της Ιταλίας της εποχής του Πρώτου Πολέμου. Ο Νίττι υπήρξε από τους πρωταγωνιστές μέσα στη Διάσκεψη της Ειρήνης και έζησε όλες τις φάσεις της στο προσκήνιο. Είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει τον Βενιζέλο στην πράξη και να εκτιμήσει τη δραστηριότητα του για τις ελληνικές διαδικασίες. Τις εντυπώσεις του θα αποτυπώσει στο περίφημο βιβλίο του που θα γράψει αμέσως μετά τη Διάσκεψη: «Η Ευρώπη χωρίς ειρήνη».]
Η Ελλάς του Βενιζέλου ήτο η χαϊδεμένη της Αντάντ περισσότερον από αυτήν την Πολωνίαν. Επειδή έλαβε μέρος εις τον πόλεμον, κατόπιν αυτού ετριπλασίασε σχεδόν το έδαφος της, κι εδιπλασίασε σχεδόν τον πληθυσμόν της, η δε Τουρκία ετέθη ολοκληρωτικώς σχεδόν εκτός της Ευρώπης. Η Ελλάς της αφήρεσε σχεδόν τα πάντα.
Απορροφθείσης και της ιδέας να ορισθούν τα σύνορα επί της γραμμής Αίνου-Μηδείας και ορισθέντων τούτων εις την Τσατάλτζαν, η Κων/πολις ευρέθη υπό την βολήν των Ελληνικών πυροβόλων και είναι κατ’ ευφημισμόν η μόνη πόλις ήτις έμεινε εις την Τουρκίαν. Το Σαζτάκιον της Σμύρνης εις την Μικράν Ασίαν ήτο ο πραγματικός πλούτος της Τουρκίας, αντιπροσωπεύον τα 45% των εισοδημάτων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η Ελλάς έτυχε της κυριαρχίας του. Όλη η Ανατολική Θράκη παρεχωρήθη επίσης εις την Ελλάδα· η Αδριανούπολις, την οποίαν οι Τούρκοι διεκδικούν ως ιερόν πόλιν του Ισλάμ, και η οποία περικλείει τους τάφους των καλιφών, περιήλθε εις τους Έλληνας.
Η Αντάτ, και παρά την αντίστασιν μερικών αρχηγών Κυβερνήσεων, υπεχώρει πάντοτε εις τας απαιτήσεις της Ελλάδος. Υπήρξεν αίσθημα αντιπαθείας δια τους Τούρκους, υπήρξεν αίσθημα συμπάθειας δια τους Έλληνας. Υπήρξεν επιθυμία να τεθή εκτός της Ευρώπης κάθε μουσουλμανική κυριαρχία και να λησμονηθεί η αρχαία προπαγάνδα του Γλάσθωνος· υπήρξαν και αι απειλαί του Ουίλσωνος, όσης εις μίαν των προτάσεών του, επεθύμει ακριβώς να τεθή η Τουρκία εκτός της Ευρώπης.
Αλλά υπεράνω όλων, υπήρχε το προσωπικόν έργον του Βενιζέλου. Κάθε αίτησίς του, χωρίς καν να εξετασθή κατά βάθος, εδικαιολογείτο αμέσως με την ιστορίαν, με την στατιστικήν, με την εθνογραφίαν.
Εις κάθε συζήτησιν προσεπάθουν «solliciter doucement les texts», όπως κάμνουν συχνά μερικοί λόγιοι χωρίς πολλάς τύψεις.
Ολίγους άνδρας συνήντησα εις την ζωήν μου συνδυάζοντας ένα ενθουσιώδη πατριωτισμόν, με τόσω μεγάλην επιτηδειότητα όπως ο Βενιζέλος.
Οσάκις, φιλικώς, τω έδιδον συμβουλάς μετριοπάθειας και τω υπεδείκνυον την ανάγκην του περιορισμού των απαιτήσεων της Ελλάδος, ουδέποτε εύρον ενώπιον μου πνεύμα περιωρισμένον και άπληστον. Ήξευρε να ζητή και να λαμβάνη επωφελούμενος κάθε περιστάσεως, χρησιμοποιών όλα τα μέσα, όπως ίσως ουδείς από τους εξ επαγγέλματος διπλωμάτας. Ζητών εφαίνετο ότι προσέφερε και, λαμβάνων εφαίνετο ως παραχωρών. Εκτός της άκρας επιτηδειότητος (κατορθώνων πολλά δι' ολίγων μέσων) είχε κι ευστροφίαν πνεύματος καταπληκτικήν.
Πεπεισμένος ότι ηδύνατο ν’ ανυψώση το οικοδόμημα μιας ελληνικής αυτοκρατορίας επί των λειψάνων της Τουρκίας, δεν έβλεπε καμμίαν δυσκολίαν. Οσάκις τουναντίον τω προεβάλλοντο αμφιβολίαι ή τω υπεδεικνύοντο δεδομένα τα οποία έπρεπε να μετριάζουν τας απαιτήσεις του, ηρνείτο τα πράγματα και τα πλέον προφανή, δεν ανεγνώριζε κανένα κίνδυνον, δεν έβλεπε κανέν εμπόδιον. Επεβεβαίωνε πάντοτε μετά πεποιθήσεως γαληνιαίας έκβασιν ευτυχή. Κατά την κρίσιν του, η βαλκανική χερσόνησος έπρεπε να τεθή εις μεν το βόρειον υπό την δράσιν του Σερβο-κρυαβοσλοβενικού Κράτους και της Ρουμανίας, εις δε το νότιον υπό την Ελλάδα.
Του Προέδρου των Η.Π. Γουντρω Ουίλσων
[Επιστολή του προέδρου Ουίλσων, με την οποία απαντά σ’ έναν Έλληνα φίλο του που του ζήτησε τη γνώμη για τις διαμορφώσεις των ελληνικών πραγμάτων ύστερα από την μεταπολίτευση της 1ης Νοεμβρίου 1920 και τις δυσάρεστες δραματικές εξελίξεις στο μικρασιατικό μέτωπο.]
2340 S. Street, Northwest
Woodrow Wilson
Washington, D.C.
5 Φεβρουαρίου 1922.
«Αγαπητέ μου κ. Κόντε,
Όσον βαθύ και αν είναι το ενδιαφέρον μου δια τον Ελληνικόν λαόν και παν ό,τι τον αποβλέπει, δεν αισθάνομαι, ότι είμαι επαρκώς επί του παρόντος ενήμερος όλων των εν Ελλάδι συνθηκών, ώστε να σας συμβουλεύσω μετά πεποιθήσεως επί του ζητήματος, επί του οποίου ζητείτε την γνώμη μου. Αλλά τουλάχιστον δύναμαι ελευθέριος να εκφράσω τον μέγαν θαυμασμόν μου, ότι δεν υπάρχει πολιτικός εν Ευρώπη ικανώτερός του δι' αρχηγίαν κατά το δυσκολώτατον και εις αμηχανίαν εμβάλλον χρονικόν τούτο σημείον εν τη αναπτύξει των πολιτικών τυχών του κόσμου.
Ο Βενιζέλος μοι φαίνεται εις οξυδέρκειαν και ικανότητα, ότι είναι εν από τα οδηγά πνεύματα της Ευρώπης, και δεν θα ηδυνάμην να ευχηθώ δια την Ελλάδα καλλιτέραν τύχην παρά να τον αποκτήση εκ νέου επί κεφαλής της κυβερνήσεώς της.
Παρέχω την συμβουλήν του είδους τούτου μετά μεγάλου δισταγμού, αλλά χαίρω, ότι μοι δίδεται η ευκαιρία να δηλώσω την πλήρη εμπιστούνην μου εις τον κ. Βενιζέλον.
Ελπίζω ότι αι διαφοραί, αι οποίαι επί του παρόντος συνταράσσουν την Ελλάδα, θα εκλείψουν ταχέως και ότι πάσα αγαθή τύχη θα παρακολουθή όλον τον Ελληνικόν λαόν, συ μπεριλαμβανομένων εις αυτόν και εκείνων, οίτινες ως σεις σήμερον είναι συμπολίται μου.
Μετά των αρίστων ευχών
Εγκαρδίως και ειλικρινώς
υμέτερος
Γούρδω Γουίλσων»
Του Γάλλου δημοσιολόγου Βλαντιμίρ ντ' Ορμεσόν
[Από άρθρο του στην εφημερίδα Paris - Midi, του Μαρτίου 1936.]
Τη μια ώρα πρωθυπουργός πανίσχυρος, την άλλη εξόριστος, πότε δημιουργώντας παραληρήματα ενθουσιασμού και πότε προκαλώντας την αντίδραση του πλήθους, αντικείμενο λατρείας για τους μεν, μίσους για τους άλλους, ο Βενιζέλος θα κρατήσει συνεχώς την πατρίδα του υπό πίεσιν επί μια δεκαπενταετία. Ακόμα και στην περίοδο της δυσμένειας θα την κυριαρχεί.
 |
| Φωτογραφία των αντιπροσωπειών στη διάσκεψη ειρήνης |
Αλλά το ρόλο αυτόν τον καταπληκτικό δεν θα τον παίξει μονάχα στον τόπο του. Θα τον παίξει εξ ίσου και σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Στην περίοδο των διαπραγματεύσεων της ειρήνης και στα χρόνια που ακολούθησαν, μπορεί κανείς να πει ότι υπήρξε ένας από τους τρεις-τέσσερις πολιτικούς άνδρες που ακούγονταν περισσότερο ο λόγος τους, από τους πιο δημοφιλείς της ηπείρου μας. Το δυναμικό του πνεύματός του, η ζωντάνια των ιδεών του ήσαν παροιμιακά. Από την εποχή του βασιλιά Μίνωα δεν είχε φανερωθεί τότε τέτοιος Κρητικός!...
Είπαν ακόμη γι’ αυτόν, ότι υπήρξε πάρα πολύ μεγάλος για τον τόπο του, ότι οι φιλοδοξίες του υπερακόντιζαν τα ελληνικά μέτρα [...] Μπορεί ίσως ο Βενιζέλος να στάθηκε πολύ ψηλά στις συλλήψεις του, όπως συμβαίνει με πολλές πολιτικές μεγαλοφυΐες. Πάντως δεν παύει να του οφείλει πολλά η Ελλάδα.
Του Γάλλου διπλωμάτη και συγγραφέα Α. Ντ. Ορμεσόν (υιού)
[Στον Πρόλογο που έγραψε για το βιβλίο της Έλενας Ε. Βενιζέλου, «Α Ρ Ombre de Veniselos».]
«... Αναλογιζόμενος το ρόλο που έπαιξε ο Βενιζέλος μέσα στην πατρίδα του — χώρα μέτριων διαστάσεων στην παγκόσμια σκακιέρα — θα μπορούσα να εφαρμόσω για την περίπτωσή του τον χαρακτηρισμό που έχει διατυπώσει ένας διακεκριμένος Βέλγος πολιτικός: «Πρόκειται για γίγαντα περιορισμένο μέσα σε μικρό «διαμέρισμα μεσο-ορόφων».»
Του Ραΰμόνδου Πουανκαρέ (1860-1934), κορυφαίου Γάλλου πολιτικού της εποχής του Βενιζέλου, διατελέσαντος Προέδρου Δημοκρατίας και πρωθυπουργού της Γαλλίας
[Στο βιβλίο των απομνημονευμάτων του γράφει στο κεφάλαιο «Η ιερά ένωση» για τα ελληνοτουρκικά που προηγήθηκαν από τον Πρώτο Πόλεμο και ακολούθησαν τους Βαλκανικούς πολέμους. Οι Τούρκοι, υποστηριζόμενοι και από τους Βουλγάρους, διεκδικούσαν στα 1914 τα ελληνικά νησιά Λέσβο, Χίο κλπ. και για να επιτύχουν ενίσχυαν το στόλο τους.
Ο Βενιζέλος για ν' αποκρούσει την απειλή εδυνάμωσε κι αυτός τον ελληνικό στόλο με μεγάλες μονάδες και συγχρόνως εκινείτο δραστήρια στις κυβερνήσεις της Ευρώπης. Στη Γαλλία η ελληνική θέση ήταν μειωμένη εξ αιτίας κάποιας απερίσκεπτης δηλώσεως του Βασιλέως Κωνσταντίνου. Ο αρχιστράτηγος των Βαλκανικών πολέμων, παρασυρόμενος από τη σχετική αίγλη του, και από τις περιποιήσεις του γυναικαδέλφου του Κάιζερ, είχε διακηρύξει δημόσια ότι οι πολεμικοί του θρίαμβοι οφείλονταν στη γερμανική στρατιωτική παιδεία του ιδίου και των επιτελών του. Ο αδέξιος κόλαφος έγινε φυσικά αισθητός στη Γαλλία. Και η Ελλάς εισέπραττε τον αντίκτυπο στο διπλωματικό πεδίο.
Ο πρωθυπουργός Βενιζέλος έσπευσε να συναντήσει τον Πουανκαρέ στο Παρίσι για να μπαλώσει τη βασιλική «γκάφα». Και ο Πουανκαρέ διηγείται στο βιβλίο του το διάβημα και τα λεγάμενα του Βενιζέλου. Και καταλήγει:]
...Καθώς όμως κουβεντιάσαμε [με τον κύριο Βενιζέλο] οι στίχοι του Ομήρου τραγουδούσαν στο νου μου
«Κάπου εκεί μακριά στην οινόεσσα θάλασσα, υπάρχει μια γη εξίσου ωραία και πλούσια, ξεμοναχιασμένη μες στα κύματα: Είναι η γη της Κρήτης, με τους ανθρώπους της, με τις ενενήντα πολιτείες της που οι λαλιές τους μπερδεύονται. Δίπλα-δίπλα θα βρεις Αχαιούς και Κυδωνείς, γενναίους Ετεοκρήτες και Δωριείς τρισυπόστατους και θείους Πελασγούς. Κι ανάμεσα στις άλλες, η Κνωσσός, μεγάλη πολιτεία του ξακουστού βασιλέα Μίνωα, που ο Δίας τον καλούσε κάθε εννιά χρόνια για να του εξομολογηθεί τα μυστικά του».
Από ποίον, άραγε, ανάμεσα σ’ εκείνους τους αναρίθμητους άνδρες να κατάγεται ο κύριος Βενιζέλος; Δεν το ξέρω. 'Ομως, την ώρα που μου μιλάει για τ’ άλλα μεσογειακά νησιά, η σκέψη μου πετάει από τη Χίο στην Κρήτη, και από την Κρήτη στην Ιθάκη, και θαρρώ πως έχω κείνη την ώρα μπροστά μου τον ίδιον το θείο Οδυσσέα «άνδρα πολύτροπον».
Του Ουίνστων Τσώρτσιλ
[Η υπόθεση της εκστρατείας των Δαρδανελλίων στις αρχές του έτους 1915, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο είναι μια από τις πιο θεαματικές, τις πιο δραματικές και τις πιο βαθυσήμαντες φιλοσοφικά, που έχει να παρουσιάσει η ιστορία. Φαινομενικά δεν είναι παρά μια απλή φάση στο αιματηρό δράμα που έζησε η ανθρωπότης μεταξύ 1914 και 1918.
Ένα δραματικό και πολύ αιματηρό επεισόδιο πολέμου, με κακή κατάληξη για τις δημοκρατικές δυνάμεις.
Αναλυόμενη όμως από την σκοπιό της βαθύτερης ιστορικής κρίσης, με το ψυχρό βλέμμα που εξασφαλίζει το πέρασμα του χρόνου, η επιχείρηση εκείνων δίνει λαβή σε βαθύτερους διαλογισμούς και συμπεράσματα.
Από την έκβασή της, αποδεικνύεται σήμερα πως πήρε ριζική στροφή η πορεία της γενικής Ιστορίας. Ο κόσμος δεν θα είχε σήμερα την πολιτική του διαμόρφωση που ζούμε και που θα ζήσουν σε συνέχεια πολλές επόμενες γενιές, αν η περιώνυμη εκστρατεία των Συμμάχων, για να εκπορθήσουν τα Δαρδανέλλια στις αρχές του πολέμου είχε επιτυχία.
Οι συνέπειες της επιτυχίας είναι φανερό ότι θα ήσαν ραγδαίες, αλυσωτές και αναπότρεπτες. Η Τουρκία θα έπεφτε προτού προφτάσει να στηρίξει τη γερμανική ισχύ! Η ασφυκτιώσα τσαρική Ρωσσία θα ελευθεροκοινωνούσε με τους συμμάχους της. Τα Βαλκανικό κράτη θα προσχωρούσαν υποχρεωτικό στην Αντάντ. Η κοσμοϊστορική επιχείρηση του Λένιν θα ματαιωνόταν. Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος θα κρατούσε τέσσερα χρόνια. Η πορεία της ανθρωπότητος μεταπολεμικά θα ήταν εντελώς διαφορετική. Το κλίμα δεν θα γεννούσε τις δικτατορίες ούτε του προλεταριάτου ούτε του Χίτλερ.
Αυτό είναι τα συμπεράσματα θετικών κρίσεων από ανθρώπους σαν τον Λόυδ Τζωρτζ, τον Τσώρτσιλ ή τον Βενιζέλο για την ιστορική βαρύτητα της εκστρατείας των Δαρδανελλίων.
Η ιστορία εκείνης της πολεμικής επιχειρήσεως δίνει αναμφισβήτητα λαβή σε πολλές σκέψεις. Παρουσιάζει πτυχές και μυστήρια. Δυο είναι οι υπεύθυνοι πολιτικοί άνδρες που την θελήσανε και την πιστέψανε.. Στην Αγγλία, ο Ουίνστων Τσώρτσιλ, στην Ελλάδα ο Βενιζέλος.
Την ιστορική προσπάθεια του Τσώρτσιλ την υπονόμευσαν και την καταστρέψανε κυρίως μερικοί στενοκέφαλοι στρατιωτικοί, μεταξύ άλλων ο περίφημος στρατάρχης Κίτσενερ. Την πίστη του Βενιζέλου στην σημασία της επχειρήσεως των Δαρδανελλίων για την Ελλάδα και τον κόσμο, την πολέμησε ο Ιωάννης Μεταξάς παρασύροντας και τον βασιλέα Κωνσταντίνο.
Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αφιερώνοντας ένα μακρύ κεφάλαιο στα Δαρδανέλλια βρίσκει την ευκαιρία να γράψει τα παρακάτω για τον Βενιζέλο:]
 |
| Ο Ελ. Βενιζέλος εν μέσω Ελλήνων της Τεργέστης. Φρόντιζε πάντα να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τους ομογενείς των παροικιών. |
Ο κύριος Βενιζέλος με την σχεδόν αλάνθαστη κρίση που είχε για τις μεγάλες γραμμές της πολιτικής, ήταν έτοιμος να διακινδυνεύσει την προσωπική του δημοτικότητα στην Ελλάδα, και να τεθεί σε μιά θανάσιμη μειονεξία στη διάστασή του με τον Βασιλέα με το να προβάλει την προθυμία του για την παραχώρηση υπό ορισμένους όρους της Καβάλλας στη Βουλγαρία (προκειμένου να πεισθεί η Βουλγαρία να προσχωρήσει στην Αντάντ).
[Στις 16 Νοεμβρίου 1917 ο Έλλην πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος γίνεται δεκτός στο Λονδίνο, στο Δημαρχείο, σε μια πανηγυρική συγκέντρωση του αγγλοελληνικού Συνδέσμου. Είναι παρόντες και παίρνουν το λόγο διάφοροι κορυφαίοι της πολιτικής και πνευματικής Αγγλίας. Ο πόλεμος μαίνεται ακόμη. Η Ελλάς όμως έχει βρει τώρα πια το δρόμο και πολεμά στην παράταξη των δημοκρατικών.
Ο Ουίνστων Τσώρτσιλ που είναι παρών στη συγκέντρωση θα χαιρετήσει τον Βενιζέλο με μια ενθουσιώδη προσφώνηση:]
«... Είναι — λέγει — η εποχή των γιγαντιαίων γεγονότων, μίια εποχή κατά την οποίαν δεν η μπορείτε να ειπήτε ότι οποιοσδήποτε ανήρ, οιασδήποτε ομάδος ανθρώπων, εις οιανδήποτε χώραν ανεδείχθη ισάξιος προς την κλίμακα, την άνευ πρηγουμένου κλίμακα των περιστάσεων.
Αν όμως, τυχόν, υπαρχή ένας κάποιος ανήρ καθ’ όλην την έκτασιν της Ευρώπης, εις τας μεγάλας χώρας, εις τας μικρός χώρας, εις τας εχθρικός χώρας, εις τας συμμάχους χώρας, εις τας ουδέτερας χώρας, δια τον οποίον θα ήτο δυνατόν να είπη τις, ότι, λαμβανομένων υπ’ όψει των δυσχερειών προς τας οποίας συνεπλάκη, δεν εστάθη ούτος ανεπαρκής έναντι του ύφους των περιστάσεων, ο ανήρ αυτός είναι ο ανήρ τον οποίον συνεκεντρώθημεν εδώ, σήμερον, δια να τιμήσωμεν».
[Ο συγγραφεύς της Νεωτέρας και Συγχρόνου Πολιτικής μας Ιστορίας Σπύρος Μαρκέζινης αναφέρει μια μαρτυρία που του μετέδωσε προσωπικό, στα 1973, ο πρίγκηψ Παύλος της Γιουγκοσλαβίας. Ο πρίγκηψ Παύλος είχε στο Blenheim στον πύργο των δουκών του Malborough μια συνάντηση με τον Ουίνστων Τσώρτσιλ. Η συνάντηση αυτή έγινε στα 1921 λίγο μετά τη λήξη του Πρώτου Πολέμου, όταν ήσαν ακόμα νωπά τα περιστατικό του. Αλλά ας μεταφέρουμε καλύτερα τη σχεπκή αφήγηση του πρίγκηπος Παύλου προς τον Μαρκεζίνη, όπως την αφηγείται ο τελευταίος στην ιστορία του. (Συγχρόνου Ελλάδος τόμος Β' σελ. 375:]
Κατά την διάρκειαν μιας εκεί δεξιώσεως ο Τσώρτσιλ παρουσία προσωπικοτήτων της εποχής, φέρων τη συζήτησιν εις τον μόλις λήξαντα πόλεμον, εξέσπασε... «Ας είχα επιτύχει εις την Καλλίπολιν». Και αφήκε μεν ασυμπλήρωτον την φράσιν — τόσον αποκαλυπτικήν της έμμονου ιδέας, η οποία τον ηκολούθησε μέχρι του τάφου του — αλλά προφανώς ήθελε να υποδηλώση ότι ο πόλεμος θα είχεν έκτοτε κριθή. Εις εκ των παρισταμένων παρενέβη «...και όμως εκερδίσαμεν τον πόλεμον». Και ο Τσώρτσιλ με ιδιαιτέραν έμφασιν απήντησεν: «Ημείς εκερδίσαμεν τον πόλεμον; Ημείς δεν εκερδίσαμεν τον πόλεμον. Η Αμερική εκέρδισε τον πόλεμον!» Συνεχισθείσης της συζητήσεως ο Τσώρτσιλ έθεσε το ερώτημα: «Ποιος ο μεγαλύτερος άνθρωπος του κόσμου σήμερον». Και ενώ οι πάντες έμειναν σιωπηλοί, εκείνος με στεντωρείαν φωνήν είπεν: «Ο Βενιζέλος», και επανέλαβεν «Ο Βενιζέλος είναι ο μεγαλύτερος άνθρωπος του κόσμου σήμερον». Αυτός — προσθέτει ο συγγραφεύς — τον οποίον οι Έλληνες κατεψήφισαν.
Του Άγγλου ιστορικού Άρνολντ Τζ. Τόινμπι
[Ο Toynbee δεν μπορεί να παραλειφθεί από μια επιλογή προσωπικοτήτων που, σύγχρονοι με τον Βενιζέλο, ζήσανε κατά κάποιο τρόπο και σε ορισμένη φάση τη δράση του, και κρίνουνε την ιστορική του φυσιογνωμία. Ο Toynbee είναι ιστορικός, αλλά συγχρόνως και δημοσιογράφος και υπάλληλος της Intelligence Service στον πρώτο πόλεμο. Στα 1919-20 του ανατέθηκε η έδρα «Κοραή» στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Επί μετανοεμβριανού καθεστώτος ήρθε στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία σαν απεσταλμένος του «Μάντσεστερ Γκάρντιαν», και στα 1922 εδημοσίευσε το βιβλίο του για τα Ελληνοτουρκικό και την Δύση με τον τίτλο «Η υπόθεση της Δύσης στα ελληνοτουρκικά». Στο βιβλίο αυτό ο Τόινμπι μελετά από σκοπιά, όπως διατείνεται, επιστημονικό ανεπηρέαστη και καθαρά ιστορική, την πολιτεία των Δυτικών και ιδίως της Αγγλίας απέναντι των Ελλήνων και των Τούρκων στο διάστημα του Πρώτου πολέμου. Και φυσικά, στα γραφόμενά του τοποθετεί και το ρόλο του Βενιζέλου σ’ αυτά τα ιστορικά γεγονότα. Δεν είναι φυσικά του παρόντος να κρίνει κανείς τα γραφόμενα του Τόινμπι επάνω σ’ ένα τόσο πολύπλοκο θέμα. Ο ίδιος ο συγγραφέας ομολογεί ότι, μολονότι κάτοχος πανεπιστημιακής έδρας στην Ελλάδα, γίνεται ιδιαίτερα δυσάρεστος στους Έλληνες. Το δικαιολογητικό του είναι φυσικά η «ιστορική αλήθεια». Αλλά υπάρχει «ιστορική αλήθεια», όπως πρέπει να υπάρχει - και τούτο μέχρι αποδείξεως του ενάντιου - «φυσιογνωστική ή μαθηματική αλήθεια»;
 |
| Λαϊκή λιθογραφία εμπνευσμένη από τις λαϊκές εκδηλώσεις που ακολούθησαν το κίνημα του 1909. Στα πλήθη που έχουν συγκεντρωθεί στο Πεδίο του Άρεως μιλάει ο παπά-Δράκος. Ο Βενιζέλος θα αναδειγτεί ο πολιτικός εκφραστής του λαϊκού ρεύματος της εποχής για κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. |
Ο αναγνώστης του βιβλίου διαπιστώνει πολύ εύκολα ότι κάτω από την ιστορική ακεραιότητα του Τόινμπι, διαφαίνεται αρκετό ευκρινώς ένα πνεύμα άκαμπτης εμμονής σε προδιαγεγραμμένες προσωπικές αντιλήψεις - πράγμα που προσιδιάζει πιο πολύ στον πολιτικό ή το δημοσιογράφο παρά στον ιστορικό. Καμιά ευλυγισία απέναντι στα δικαιώματα της αμφιβολίας. Ολοφάνερο γύρισμα της πλάτης σε εύλογες απαντήσεις ευθυκρισίας, αγνόηση παραλλήλων απόψεων επιτακτικών. Σαν παράδειγμα, η υποτίμηση του ιδεολογικού παράγοντα, του φυσικού πόθου της ελευθερίας που πυρακτώνει επί αιώνες εκατομμύρια υπόδουλων όπως είναι οι Έλληνες ή οι άλλοι υπόδουλοι των Τούρκων. Και από κει, υποβάθμιση και της ιστορικής μορφής του Βενιζέλου σαν παράκλητου αυτού του πόθου. Ο Τόινμπι σ’ όλο το βιβλίο του εξαντλεί επάνω στον Βενιζέλο όλο το απόθεμα του κριτικού του δυναμικού, καμιά φορά εύλογα, και άλλοτε παράλογα. Αυτό φυσικά δεν κατορθώνει να τον απαλλάξει από την υποχρέωση να αναγνωρίσει στον Βενιζέλο τις εξαιρετικές προσωπικές του ικανότητες. Μόνο που θεωρεί ότι τις ικανότητες αυτές ο Βενιζέλος δεν τις αξιοποίησε ορθά. Τον ήθελε ο Τόυνμπυ λιγότερο ενθουσιώδη για τις εθνικές διεκδικήσεις του στον Πρώτο Πόλεμο. Ιδίως, του καταλογίζει σαν σφάλμα ασυγχώρητο τη σπουδή του να «αρπάξει ασυλλόγιστα» το δώρο που προσφέρανε κάποια στιγμή προς την Ελλάδα οι τρεις Μεγάλοι του Συνεδρίου της Ειρήνης - την Ιωνία. Καταλογίζει δε πς αντίστοιχες ευθύνες και στον Ουαλλό φίλο του Κρητικού, τον Λόυδ Τζωρτζ. Διερωτάται δε, ποιος άραγε από τους δυο πήρε τον άλλον στο λαιμό του στην υπερτίμηση των ελληνικών δυνατοτήτων. Η θεωρία του Toynbee για το «ιστορικό λάθος» των δύο μεγάλων της «Διασκέψεως Ειρήνης των Παρισίων» έχει κάνει, όπως ξέρουμε, «σχολή». Επάνω στους λογικοφανείς αλλ’ όχι ακλόνητους συλλογισμούς της χτίσανε και χτίζουν πολλοί κριτικοί της εθνικής πολιτικής του Βενιζέλου διαφόρων εποχών και αποχρώσεων. Δεν πρόκειται να επεκταθούμε περισσότερο επάνω στο θέμα. Εσημειώσαμε όμως το ιστορικό της, προκειμένου να δώσουμε ένα σκηνικό βάθος στους χαρακτηρισμούς τους Άγγλου ιστορικού για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Γράφει ανάμεσα στ’ άλλα ο Τόινμπι:]
«Ο Βενιζέλος έπαθε κατά ένα ποσοστό, γιατί στάθηκε πιο ψηλά από τους συμπατριώτες του».
[Σαν παράδειγμα δεν βρίσκει καλύτερο ο συγγραφέας παρά να θυμηθεί ότι ο Βενιζέλος επέβαλε στους Έλληνες, που βασάνιζαν τα ζώα, το νόμο προστασίας των ζώων.]
[...]
«Εσημείωσε σταθμό σαν μεγάλος κυβερνήτης ειρήνης και, όπως ο Πιττ κατέληξε ν’ αφήσει την άτυχη πατρίδα του περιπλεγμένη σ’ έναν πόλεμο χωρίς ελπίδα».
[...]
«Μετά τον δεύτερο βαλκανικό πόλεμο, άδραξε τόσα εδαφικά κέρδη, ώστε δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει το σοβαρότερο κέρδος, την Ευρώπη».
[...]
«Επειδή ήτανε πολιτικός πολύ δυνατός και με μεγάλη γοητεία χαρακτήρα, μπόρεσε να δώσει πλατιά έκταση στην πολιτική του, και για τούτο, όταν αυτή υπήρξε λανθασμένη, η χώρα του υπέφερε στο έπακρο από τις συνέπειες».
[...]
«Στη Διάσκεψη του Παρισού ο κ. Βενιζέλος πρόβαλε εκ μέρους της Ελλάδος καταπληκτικές απαιτήσεις».
«Τί συνέβη με τον κ. Βενιζέλο; ... διερωτάται ο Τόινμπι. Μήπως απλούστατα, είχε μολυνθεί από την ατμόσφαιρα υστερίας της Διασκέψεως;... Τέτοια πράγματα συνέβησαν και σε άλλα εξέχοντα μέλη της Διασκέψεως, αλλά είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ένας πολιτικός τόσο μακράς πείρας, τέτοιων δειγμάτων φιλελευθερισμού και μετριοπάθειας και τόσο μεγάλης διανοητικής πρωτοτυπίας και δύναμης θελήσεως, θα ήταν δυνατόν να στηρίξει ένα τόσο δουλεμένο πρόγραμμα επάνω σε παροδικές παρορμήσεις και συγκινήσεις. Τέτοια πράγματα θα ήταν ίσως δυνατόν να είχαν εξασθενήσει την κρίση του, δεν θα μπορούσαν όμως ποτέ να την εξουδετερώσουν.
Η λιγότερο απίθανη εξήγηση είναι, πως η αισιοδοξία του ήταν κατά μεγάλο ποσοστό προσποιητή. Ότι αναλάμβανε τους κινδύνους με ανοιχτά τα μάτια, και πως η πολιτική του αποφασίστηκε μερικά από κάποια force majeure και μερικά από την προσδοκία ότι οι κίνδυνοι, αν και πραγματικοί, μπορούσαν να εξουδετερωθούνε από κάποια αποτελεσματικά μέσα εξασφαλίσεως.
[Ο Τόινμπι αναπτύσσει παρακάτω το περιεχόμενο αυτής της προσδοκίας του Βενιζέλου που δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η ελπίδα που έπλεκε αρκετά βάσιμα, πως αν έφερνε στους Έλληνες τέτοια απίθανα εθνικά δώρα, θα του αφήνανε ασφαλώς να τα στεριώσει κατά κάποιο τρόπο και να τα αξιοποιήσει. Ο Τόινμπι φροντίζει να ερμηνεύσει αρκετά πρωτότυπα και το λόγο για τον οποίο διαψεύστηκε η εύλογη προσδοκία του Βενιζέλου για τις εκλογές που ακολούθησαν τη συνθήκη των Σεβρών. Ο ελληνικός λαός κατ’ αυτόν δεν αισθάνθηκε καμιά υποχρέωση για τις διπλωματικές επιτυχίες του Βενιζέλου. Στην συνείδηση των Ελλήνων οι απίθανες εθνικές προεκτάσεις που επέτυχε ο Βενιζέλος δεν ήσαν παρά το χρέος που είχε η Ευρώπη προς την Ελλάδα και δεν τους εντυπωσιάσανε. ]
Του βαρώνου φον Βάγκενχάϊμ, Γερμανού πρέσβυ στην Αθήνα (1912), προέδρου της Γερμανικής Επιτροπής Ανακωχής στα 1919
«Ο Βενιζέλος είναι ο ανώτερος ανάμεσα σε όλους τους Ευρωπαίους πολιτικούς».
Του Βασιλέως της Αίγυπτου Φουάτ Α'
[Σε συνομιλία του με τον Έλληνα πολιτικό, Ανδρέα Μιχαλακόπουλο. Αναφέρεται στο βιβλίο του Δ. Βακκά: «Ελευθέριος Βενιζέλος».]
«Παρακολούθησα τη δράση του καταπληκτικού Βενιζέλου και λυπούμαι διότι δεν είχα την ευτυχία να τον γνωρίσω προσωπικώς. Τώρα θα σας εξομολογηθώ και κάτι. Πρέπει να ξεύρετε ότι ημείς οι Βασιλείς έχομεν μίαν αλληλεγγύην μεταξύ μας διότι ενδιαφερόμεθα για τον βασιλικό θεσμό. Αλλά δεν μπορώ παρά να σας εκφράσω όλως εμπιστευτικώς την γνώμην μου για τον βασιλέα Κωνσταντίνον τον οποίον δεν γνωρίζω, ουδέ γνωρίζω ποίαν γνώμην περί τούτου έχετε σεις, αλλά σας βεβαιώ ότι μου είναι αδύνατον να εξηγήσω και να αντιληφθώ την στάσιν του απέναντι του Βενιζέλου.
 |
| Ο Ελ. Βενιζέλος με την ελληνική αντιπροσωπεία στη Διάσκεψη Ειρήνης του Λονδίνου (3/12/1912) |
Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος είχε εμπρός του μίαν δεδοκιμασμένην πολιτικήν μεγαλοφυΐαν. Δεν είχε παρά να εμπιστευθή σ’ αυτήν όλα τα μεγάλα ζητήματά του με κλειστά μάτια και να κλείση τ’ αυτιά του με κερί όταν του μιλούσαν οι αντίπαλοί του. Ξεύρετε τι είναι δι' ένα βασιλέα να φέρη αυτός το στέμμα, να του εξασφαλίζη ένας πολιτικός διαρκώς αδάμαντας στο στέμμα του και αυτός να κοιμάται ήσυχος και να δρέπη τους καρπούς;
Αν είχα εγώ έναν παρόμοιον πολιτικόν, ένα κομματάκι τέτοιου πολιτικού, θα τον πρόσεχα ως την κόρην των ματιών μου. Α! τι λάθος, τι φοβερό λάθος έκαμεν ο βασιλεύς Κωνσταντίνος και δια τον ευατό του και δια την δυναστεία του και δια την Ελλάδα».
from ανεμουριον https://ift.tt/38GbDEr
via IFTTT