του Χάρη Γιακουμή
 |
| 5 Οκτωβρίου 1886. Η βασιλική οικογένεια της Ελλάδος ποζάρει κοντά στη διώρυγα της Κορίνθου. Φωτογραφία του J. Potello (χαρτί αλβουμίνης, 19,7x27,7 εκ.). Είναι ακριβώς η περίοδος όπου η πρόοδος στην τεχνολογία της φωτογραφίας αφήνει περιθώρια για σχετική αληθοφάνεια. Η ανθρώπινη φιγούρα αρχίζει και εκτός στουντίου να πλησιάζει προς το φακό και να δεσπόζει στο κάδρο. (Φωτ.: «Η Ελλάδα φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αιώνα» του Χ. Γιακουμή, εκδ. «Μπάστας - Πλέσσας», 1977). |
Βλέποντας τις φωτογραφίες του περασμένου αιώνα, και ειδικότερα τις πιο παλαιές, έχουμε την εντύπωση ότι το ανθρώπινο στοιχείο ήτανε απόν. Εάν όμως ψάξουμε καλά διαπιστώνουμε ότι σε πολλές φωτογραφίες, εκεί που νομίζαμε ότι δεν υπάρχει κανένα έμψυχο ον, βλέπουμε μικροσκοπικές φαντοματικές ανθρώπινες και ζωικές φιγούρες, σκορπισμένες μέσα στα ερείπια των αρχαίων ναών.
Σε σύγκριση με την χαρακτική εικόνα (γκραβούρα), όπου ο χαράκτης μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει το κάθε τι, ο φωτογράφος του περασμένου αιώνα, για πρώτη φορά στην ιστορία της τέχνης, με τη βοήθεια μιας βαριάς και τεραστίων διαστάσεων φωτογραφικής μηχανής, καταφέρνει με ένα τρόπο μαγικό την αποτύπωση της πραγματικότητας.
ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ
Η διάρκεια της φωτογραφικής λήψης, δηλαδή το άνοιγμα του διαφράγματος του φακού, θα έπρεπε να ήταν αρκετών δευτερολέπτων και ακόμη σ' ορισμένες περιπτώσεις μερικών λεπτών για να μπορέσει έτσι να αφήσει το φως να γράψει την εικόνα στη φωτογραφική πλάκα. Αυτή η μεγάλη διάρκεια της φωτογραφικής λήψης, αποτυπώνει με φανταστική ακρίβεια τα ακίνητα στοιχεία, στην προκειμένη περίπτωση τα μνημεία, εφόσον όπως ήταν λογικό, αυτά ενδιαφέρουν κατ' αρχήν στα μέσα του 19ου αιώνα τους φωτογράφους και τους αγοραστές των φωτογραφιών που ήταν κυρίως ξένοι ταξιδιώτες.
 |
| Ολόσωμο πορτρέτο σε στούντιο. Φωτογραφία του Π. Μωραίτη, π. 1870/80. (χαρτί αλβουμίνης, 13,5x9,5). Πρίνοι τεχνικές εξελίξεις της φωτογραφίας δώσουν τη δυνατότητα ακινητοποίησης κάθε κινητού θέματος, υπήρχε και βρισκόταν σε ευρεία διάδοση το πορτρέτο: μπούστο, ολόσωμο ή και ομαδικό, σε στούντιο. Ορισμένοι φωτογράφοι και ειδικά οι αδελφοί Μωραΐτ η φωτογράφησαν, με στημένο πάντα ντεκόρ, μεγάλο αριθμό ατόμων με παραδοσιακές στολές από διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Μέσα στη δεκαετία του 1880, οι τεχνικές εξελίξεις καθώς και η εφεύρεση (1888) της πρώτης ερασιτεχνικής φωτογραφικής μηχανής, επέτρεψαν τη λήψη κινητών ειδώλων. Στο εξής, το ανθρώπινο στοιχείο αναβαθμίζεται. Η φωτογραφία, απαθανατίζοντας τον ανθρώπινο αυθορμητισμό, γίνεται πιο αληθοφανής. (Φωτ.: συλλογή Χ. Γιακουμή). |
Ο άνθρωπος τους ενδιαφέρει ιδιαίτερα επίσης, αλλά λόγω τεχνικών δυσκολιών στη φωτογραφική του απεικόνιση, ειδικά για τα πρώτα χρόνια (1840-1870), οι ταξιδιώτες αρκούνται στη σχεδιαστική του μορφή. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα ο σχεδιαστής θα αντιγράψει τη φωτογραφία, κρατώντας όλες τις λεπτομέρειες της, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις κρίνει απαραίτητο να προσθέσει διάφορα καλλωπιστικά στοιχεία, όπως πρασινάδες, παράθυρα και φυσικά το ανθρώπινο στοιχείο, που θα δώσει ζωή στο σχέδιο. Αυτή η μετατροπή από τη φωτογραφία στο σχέδιο και ακολούθως σε χαρακτικό ήταν αναγκαία διαδικασία για να μπορέσει η εικόνα να δημοσιευτεί μαζί με το κείμενο στα διάφορα ταξιδιωτικά περιοδικά του 19ου αιώνα. Τεχνικά η ίδια η φωτογραφία μπορεί και δημοσιεύεται πολύ αργότερα, προς το τέλος του περασμένου αιώνα.
ΑΚΙΝΗΣΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ
Για τους ανωτέρω τεχνικούς λόγους της φωτογράφισης του ανθρώπου στην καθημερινή του ασχολία, οι περισσότεροι φωτογράφοι, όταν πρόκειται για φωτογραφίες τοπίων και μνημείων, ζητούν μια σχετική ακινησία των μοντέλων, ή πολλές φορές ποζάρουν και αυτοί οι ίδιοι. Ειδικά οι Έλληνες φωτογράφοι όπως ο θαυμάσιος δεξιοτέχνης Δημήτριος Κωνσταντίνου ή ο εκπληκτικός Πέτρος Μωραΐτης χρησιμοποιούν το ανθρώπινο στοιχείο με έναν τρόπο αληθοφανή. Οι ξένοι επισκέπτες φωτογράφοι όμως χρησιμοποιούν το ανθρώπινο στοιχείο με ένα φολκλορικό τρόπο. 0 Άγγλος James Robertson και ο ιταλικής καταγωγής Άγγλος υπήκοος Felice Beato, φτάνουν στην Ελλάδα γύρω στο 1853-58. Το ανθρώπινο στοιχείο, 8 με 10 άνδρες, ντυμένοι με φουστανέλες, ποζάρουν στις περισσότερες φωτογραφίες τους με θέμα τα αρχαία μνημεία της Αθήνας. Η τοποθέτηση τους μέσα στο χώρο σε διάφορες αποστάσεις από το φακό, θυμίζει τα χαρακτικά της προφωτογραφικής περιόδου.
ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
Ορισμένες εξαιρέσεις υπάρχουν σχετικά με την αληθοφανή φωτογράφιση των ανθρώπων. Πρόκειται για τη φωτογραφία του Henri Beck1, ο οποίος ήταν κατά πάσα πιθανότητα Γερμανός, αλλά γαλλόφωνος, εφόσον υπέγραφε τις φωτογραφίες του στα γαλλικά. Αυτή η φωτογραφία που χρονολογείται γύρω στο 1860, αποτελεί σπάνιο τεκμήριο όχι τόσο για το Θησείο αλλά ιδιαίτερα για τους στρατιώτες που το περιβάλλουν.
 |
| Στρατιωτικό τμήμα σε παράταξη. Λεπτομέρεια από φωτογραφία του Η. Beck με θέμα το Θησείο - ναός του Ηφαίστου, (χαρτί αλβουμίνης π. 1860). Σε πολλές φωτογραφίες του 19ου αι., μόνο με προσεκτική παρατήρηση διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν μικροσκοπικές ανθρώπινες φιγούρες, σκορπισμένες μέσα στα ερείπια των αρχαίων μνημείων. Οσο και αν το ανθρώπινο στοιχείο ενδιέφερε, στις πρώτες δικαετίες της φωτογραφίας, οι τεχνικές δυνατότητες εμπόδιζαν την απεικόνιση του. Ο μεγάλος χρόνος έκθεσης αδυνατούσε να συμβιβάσει κινητό και ακίνητο είδωλο. Αυτή η φωτογραφία του Beck αποτελεί εξαίρεση και ταυτόχρονα σπάνιο τεκμήριο, όχι τόσο για το Θησείο, όσο για τους στρατιώτες που μάλλον γυμνάζονταν στο γύρω χώρο. Δεν αποκλείεται ο φωτογράφος να ήρθε σε συνεννόηση με τον αξιωματικό ώστε στη διάρκεια της λήψης να ποζάρει ακίνητο το στρατιωτικό τμήμα. (Φωτ.: «Η Ελλάδα: φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αιώνα». Χάρης Γιακουμής, εκδ. ,Μπάστας - Πλέσσας», 1997). |
Μια άλλη φωτογραφία του χώρου του Θησείου, τραβηγμένη περίπου την ίδια εποχή από το Δημήτριο Κωνσταντίνου, μας παρουσιάζει σε πρώτο πλάνο το ναό του Θησέα, ακολούθως τα σπίτια της παλαιάς Αθήνας και στο βάθος την Ακρόπολη. Κοιτάζοντας όμως προσεκτικά στο κάτω μέρος της εικόνας, παρατηρούμε μερικούς μικροσκοπικούς εργάτες, που πρέπει να ασχολούνται με τη δενδροφύτευση της περιοχής, μαζί με τα άλογα και τα κάρα τους. Η ευκρίνεια που μας προσφέρει η φωτογραφία του περασμένου αιώνα, μας επιτρέπει να αντλήσουμε πάμπολλες πληροφορίες γύρω από την καθημερινή ζωή στην Ελλάδα γενικότερα, αλλά και στην Αθήνα ειδικότερα.
ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΣΥΜΠΤΩΣΗ
Η Αθήνα όπως ήτανε λογικό αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος των φωτογράφων και των ταξιδιωτών του 19ου αιώνα λόγω των σημαντικών της μνημείων. Περί το 1850, η Αθήνα απαριθμούσε μερικές δεκάδες χιλιάδες κατοίκους μόνο και μερικές εκατοντάδες ταπεινά σπίτια γύρω από την Ακρόπολη. Το θεματολόγιο των Ελλήνων αλλά και ξένων φωτογράφων του περασμένου αιώνα ήταν κατά αποκλειστικότητα η Ακρόπολη, ο λόφος του Φιλοπάππου, το Θησείο, οι στήλοι του Ολυμπίου Διός και τέλος μια γενική θέα από την Ακρόπολη προς τη πλατεία Συντάγματος, βλέποντας έτσι το παλάτι (τη σημερινή βουλή) τα γύρω σπίτια και στο βάθος το λόφο του Λυκαβηττού.
 |
| Briere, «Αθήνα» 1898. Σταδιακά οι αρχαιότητες παύουν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον των φωτογράφων. Φωτογραφικές λήψεις γίνονται πλέον και στους δρόμους. Ετερόκλητες φυσιογνωμίες διασταυρώνονται σε δημόσιους χώρους: πλατείες, δρόμους, κ.λπ. ή στον ύπαιθρο χώρο, βοσκοί και αγρότες. Με ή χωρίς ανθρωπολογικές προθέσεις, οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών. Τα δεδομένα που κομίζουν, μοναδικά, μπορούν να απομονωθούν και να μελετηθούν. Οι ενδυμασίες, οι εκφράσεις, οι στάσεις ή όχι, συνθέτουν μια παραδομένη στην ιστορία πραγματικότητα. Αυτή την περίοδο η φωτογραφία αρχίζει να αποκτά «ανθρωπολογικό βλέμμα». Κορυφαίο παράδειγμα φωτογράφου αυτής της εποχής που συνειδητοποίησε το σημαντικό ρόλο της φωτογραφίας στην εθνολογία, είναι ο αμερικανός Edward S. Curtis (1868-1952). Αρχισε να φωτογραφίζει το 1899 και συστηματικά, για πέντε χρόνια, τους Ινδιάνους της Β. Αμερικής. Σε 40.000 αρνητικά και 20 τόμους, που σταδιακά εκδόθηκαν αργότερα, κατέγραψε όψεις ηθών και εθίμων από 20 φυλές. Σήμερα, έμεινε και καλλιεργείται μόνο ο μύθος τους στις χολιγουντιανές παραγωγές. Το ζηλευτό μοντέλο του βορειοαμερικανικού «πολιτισμού» τις ξεκλήρισε. (Φωτ.: συλλογή Χ. Γιακουμή). |
Σε αυτές τις φωτογραφικές λήψεις οι λιγοστοί κάτοικοι της τότε Αθήνας εάν τύχαινε να βρίσκονται σε κίνηση στο διάστημα των μερικών δευτερολέπτων της φωτογράφισης, μοιραία δεν αφήσανε ίχνος, έστω και μικροσκοπικό της ύπαρξης τους. Εάν, όμως, κατά τύχη δύο άτομα σταματούσανε στο δρόμο για συζήτηση, λόγω της σχετικής τους ακινησίας καταφέρνανε έτσι να περάσουνε στην αιωνιότητα, χάρις στη μαγική δύναμη και αληθοφάνεια που μας προσφέρει η φωτογραφική γραφή.
ΠΟΡΤΡΕΤΑ
Οι φωτογράφοι, όμως, περιμένοντας τις τεχνικές εξελίξεις στον τομέα της φωτοευαισθησίας που θα δώσει προς το τέλος του 19ου αιώνα τη δυνατότητα ακινητοποίησης κάθε ζωντανού και κινούμενου θέματος, βρίσκουνε τη λύση του πορτρέτου στο στούντιο. Η επισκεπτήρια κάρτα (carte de visite) εφευρίσκεται έτσι κατ' αρχήν στη Γαλλία από το Disderi το 1854, για να γίνει αμέσως μετά γενική χρήση σ' όλες τις πόλεις και χώρες του κόσμου. Το μυστικό αυτής της εμπορικής επιτυχίας των πορτρέτων ήτανε το μικρό τους κόστος, λόγω μικρού μεγέθους (10x6 εκ.).
 |
| Μονή Σταυρονικήτα. Ερημίτης μοναχός. Αυτοχρωμική φωτογραφία του Φερνάν Κιβίλ, (1918). Η μέθοδος της αυτοχρωμίας, (θετική έγχρωμη διαφάνεια σε γυάλινη πλάκα), παρουσιάστηκε ως τεχνική στις αρχές του αιώνα (1903) και είναι η πρώτη μέθοδος έγχρωμης αποτύπωσης. Η υψηλή ευκρίνεια και η ποιότητα που εμφανίζει στην εγγραφήη, επιτρέπει μεγαλύτερη σπουδή πάνω στην ανθρώπινη μορφή. Αρκεί να συγκεντρώσει κανείς το βλέμμα του στο πορτρέτο του σεβάσμιου ασκητή και θα αντιληφθεί πως τους λεπταίσθητους τόνους που «πιάνει» η αυτοχρωμική φωτογραφία, αδυνατεί να εγγράψει ακόμη και το υψηλής πιστότητας σημερινό έγχρωμο φιλμ. Το Αγιο Ορος, σε μια εποχή όπου η φωτογραφική μαρτυρία ήταν ακόμη ασπρόμαυρη, στάθηκε προνομιακό, αφού είναι από τις πρώτες περιοχές στην υφήλιο που φωτογραφήθηκε αυτοχρωμικά. Ο βαθύπλουτος Γάλλος τραπεζίτης Αλπέρ Καν, πιστεύοντας στην αλληλοκατανόηση των εθνών, έστησε στα 1909 μια τράπεζα οπτικών δεδομένων με τίτλο τα «Αρχεία του Πλανήτη». Επιστράτευσε και έστειλε γι' αυτόν το σκοπό στον Αθω δύο ταλαντούχους φωτογράφους. Σε αποστολή, πρώτος το 1913 ο Στεφάν Πασσέ, τράβηξε 96 αυτοχρωμικές διαφάνειες και δεύτερος το 1918, ο Φερνάν Κιβίλ, 480. Οι αποστολές αυτές, που γίνονταν και σε άλλες περιοχές του πλανήτη, είχαν χαρακτήρα φωτογραφικής τεκμηρίωσης και όχι φωτογραφικού ρεπορτάζ. Αποκλειστικό κριτήριο για την οργάνωση των αποστολών, ήταν οι εθνολογικά απειλούμενες περιοχές και το Αγιο Ορος βρισκόταν σε περιοχή «καυτή»: στα Βαλκάνια που εκείνη την εποχή «έβραζαν». Οι αυτοχρωμικές πλάκες του Αγίου Ορους, μαζί με κάποιες άλλες που απεικονίζουν την πόλη της θεσσαλονίκης, έμειναν σε αφάνεια: απαρατήρητες για 72 χρόνια στο Μουσείο Αλπέρ Καν της Βουλώνης. Η παρουσία τους, σε μία ξεχωριστή και αξιομνημόνευτη έκδοση, ήταν για τους κατατοπισμένους περί την φωτογραφία, μία έκπληξη στη χρονιά που πέρασε. Πρόκειται για το λεύκωμα «Ο Αυτοχρωμικός Αθως», καρπός συνεργασίας του γαλλικού Μουσείου Αλμπέρ Καν, της Αγιορείτικης Φωτοθήκης και των εκδόσεων ΟΛΚΟΣ. Οι 121 αυτοχρωμικές φωτογραφίες που περιλαμβάνει (ανάμεσα τους και η εδώ δημοσιευμένη), αποτυπώνουν την αθωνική ατμόσφαιρα: ανθρώπους και περιβάλλον, των δύο πρώτων δεκαετιών του αιώνα μας. |
Έτσι χάρις σ' αυτή την εφεύρεση, ένας σημαντικός αριθμός Ελλήνων του περασμένου αιώνα, μας άφησε τη φωτογραφική του απεικόνιση. Συνήθως οι πλέον εύποροι, εφόσον όσο φτηνή και να ήτανε αυτού του είδους η φωτογραφία ήτανε απρόσιτη για τις χαμηλές τάξεις. Ορισμένοι φωτογράφοι και ειδικά οι αδελφοί Μωραΐτη, γύρω στα 1870, φωτογράφισαν σε στούντιο με στημένο ντεκόρ ένα μεγάλο αριθμό ατόμων με τις παραδοσιακές στολές των διαφόρων περιοχών της Ελλάδας.
 |
| Πάτρα. Στερεοσκοπική λήψη των Underwood and Underwood, 1897. Αυτού του είδους οι φωτογραφίες ήταν στην εποχή τους ιδιαίτερα δημοφιλείς. Με ειδικά γυαλιά μπορούσε να δει κανείς το χώρο τρισδιάστατο. Είχε κάτι το αληθοφανές αφού δημιουργούσε την εντύπωση πως βρίσκεσαι στον ίδιο το χώρο. Σ' αυτές τις φωτογραφήσεις, η συστηματική τοποθέτηση προσώπων σε πρώτο πλάνο, επέτρεπε καλύτερα την αίσθηση του βάθους στην εικόνα. Οι στερεοσκοπικές λήψεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν μακρινοί πρόγονοι της δημοφιλούς σήμερα «Εικονικής Πραγματικότητας» (φωτ.: συλλογή Χ. Γιακουμής). |
Μετά το 1880, με τη σταδιακή κατάργηση του κολλωδίου και με την αντικατάσταση του με τη ζελατίνα βρωμιούχου αργύρου, η δυνατότητα της ακινητοποίησης των κινούμενων θεμάτων γίνεται πραγματικότητα. Ο αυθορμητισμός και η γενικοποίηση των θεμάτων επιτυγχάνεται με την εφεύρεση το 1888 της πρώτης ερασιτεχνικής φωτογραφικής μηχανής (Kodak). Ο κάθε ενδιαφερόμενος ξένος επισκέπτης της Ελλάδος, φωτογραφίζει μ' αυτές τις πρώτες ευκολόχρηστες ερασιτεχνικές μηχανές, διάφορα θέματα, όπως τους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896 και γενικά κάθε δραστηριότητα με κίνηση, όπως ανθρώπους στους δρόμους κ.λπ. Μ' αυτές τις μηχανές, αρκούσε το πάτημα του κουμπιού και η Kodak έκανε τα υπόλοιπα, όπως έτσι έλεγε το διαφημιστικό μήνυμα της εποχής.
ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΡΟΦΗ
Από αυτή την περίοδο και μετά, σε κάθε φωτογραφική λήψη στον ελληνικό χώρο, το ανθρώπινο στοιχείο παίζει σημαντικό ρόλο. Κανένα πρόβλημα για την ακινητοποίηση των κινουμένων θεμάτων δεν υπάρχει, επειδή οι ταχύτητες του ανοίγματος του φωτοφράκτη γίνονται αρκετά γρήγορες, με αποτέλεσμα να μην χρειάζεται πλέον η χρήση του τρίποδα. Έτσι η ελεύθερη χρήση της φωτογραφικής μηχανής, όπως και στις μέρες μας, επιτρέπει τέλος 19ου, αρχές 20ου αιώνα ένα μεγάλο αριθμό ερασιτεχνικών ως επί το πλείστον φωτογραφιών.
 |
| Πολεοδομικό Τμήμα της πόλης των Αθηνών σε μία από τις πρώτες αεροφωτογραφίες, τραβηγμένη γύρω στα 1916.0 Α Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε αυτό το νέο είδος φωτογραφίας.Τα πρώτα πολεμικά αεροπλάνα των συμμαχικών δυνάμεων («Τριπλής Συνεννοήσεως» ή Αντάντ), για στρατιωτικούς κυρίως σκοπούς, φωτογράφησαν συστηματικά πολλές περιοχές του ελλαδικού χώρου. Παρατηρώντας αυτήν την όψη της Αθήνας: Εθνικό Στάδιο, Μισός, Ζάππειο, Βασιλικός Κήπος, Βουλή, κ.λπ., εύκολα διακρίνεται η πολεοδομική εξέλιξη (;!) της σημερινής πρωτεύουσας. Αδιάψευστο τεκμήριο για το πώς ήταν και πώς έγινε η σημερινή πόλη που ζούμε. Στο νέο αυτό είδος φωτογραφίας, την αεροφωτογραφία, που σήμερα εξελίχτηκε σε δορυφορική, η αδυναμία εγγραφής και αποτύπωσης του ανθρώπινου στοιχείου δεν βρίσκεται πλέον στη μεγάλη διάρκεια του φωτογραφικού χρόνου αλλά στη μεγάλη απόσταση του φυσικού χώρου από τον φωτογραφικό φακό. Ας σημειωθεί ότι η πρώτη αεροφωτογραφία τραβήχτηκε το 1858 από τον Γάλλο φωτογράφο Nadar, με πτήση αεροστάτου. Ομως, ως φωτογραφική κατηγορία αρχίζει ν' ανθίζει με τις πτήσεις αεροσκαφών (φωτ.: συλλογή Χ. Γιακουμής). |
Παρατηρείται μεγάλη αλλαγή στο θεματολόγιο όμως όπως ήταν λογικό, δηλαδή λιγότερα μνημεία και περισσότερο άνθρωποι. Η μείωση του μεγέθους του αρνητικού και η κακή συνήθως εκφώτισή του, θα έχει αρνητικό επακόλουθο στην ποιότητα και ευκρίνεια της εικόνας. Μερικές ερασιτεχνικές λήψεις όμως μ' όλα τα τεχνικά τους ελαττώματα, αποτελούν σημαντικότατα αληθοφανή τεκμήρια, σε σύγκριση με ορισμένες επαγγελματικές στερεοσκοπικές λήψεις.
 |
| Αριστοτέλης Ρωμαίδης, Γιαννιτσά 1913. Το ελληνικό πυροβολικό σε δράση. Μια ρεαλιστική σκηνή των Βαλκανικών Πολέμων με τους νεκρούς μαχητές να δεσπόζουν εμπρός άταφοι. «Ο βαλκανικός πόλεμος είναι ο πρώτος πόλεμος της Ελλάδας που φωτογραφήθηκε τόσο πολύ, όχι μόνο με στημένες φωτογραφίες αλλά και με εικόνες δράσης και σκηνές δυναμικού ρεαλισμού», υπογραμμίζει ο Αλκής Ξ. Ξανθάκης σε άρθρο του με θέμα «Η φωτογραφία στους Βαλκανικούς Πολέμους» (OPTICON Απρ. '93). Και συμπερασματικά καταλήγει πως «αρκετές από τις φωτογραφίες αυτές ξεπερνούν σε ρεαλισμό πολλές από τις φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στα μέτωπα της Ευρώπης, στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και μπορούν μάλιστα να συγκριθούν, ως προς το ρεαλισμό τους, μόνο με τις φωτογραφίες που τράβηξε ο Mathew Brady στον αμερικανικό εμφύλιο (1861-1865). Με την εμφάνιση και επικράτηση του φωτορεπορτάζ, η φωτογραφία αλλάζει προσανατολισμό. Υποχωρεί και δεν κυριαρχεί πλέον ο «εξωραϊσμός» της πραγματικότητας. Το φωτογραφικό αυτό είδος, που μεσουρανεί ώς σήμερα, «συλλαμβάνει» το αυθόρμητο και απεικονίζει την πραγματικότητα στην πιο «θερμή» της έκφραση, όταν μάλιστα πρόκειται για πολεμικές ή κοινωνικές συγκρούσεις. Ο άνθρωπος, από διακοσμητική γραφική φιγούρα στο βάθος του κάδρου, έρχεται εμπρός και δεσπόζει κυρίαρχος. Με άλλα λόγια η φωτογραφία γίνεται ανθρωποκεντρική χωρίς όμως να ηθικολογεί. Αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί και οριστική ρήξη με το παρελθόν της (φωτ.: αρχείο Μουσείο Μπενάκη). |
Διάφορες ξένες εταιρίες (Underwood & Underwood, American Stereoscopic Company, Η. C. White Co, Pestalozzi Educational View Co) στέλνουν γύρω στα 1900 τα συνεργεία τους και στην Ελλάδα, για να παράγουν στερεοσκοπικές λήψεις. Αυτού του είδους οι φωτογραφίες, ήτανε πολύ δημοφιλείς ο' αυτή τη περίοδο, εφ' όσον με ειδικά γυαλιά μπορούσε να δει κάποιος το χώρο τρισδιάστατο. Κάτι το εκπληκτικά αληθοφανές, εφ' όσον έχεις την εντύπωση ότι βρίσκεσαι στον ίδιο το χώρο. Η συστηματική τοποθέτηση προσώπων σε πρώτο πλάνο, επέτρεπε καλύτερα αυτή την αίσθηση του βάθους στην εικόνα. Η στερεοσκοπική λήψη θα γίνει αμέσως μετά προσιτή και στους ερασιτέχνες φωτογράφους, οι οποίοι με τη μέθοδο της στερεοσκοπικής μηχανής «Veroscope» θα μας αφήσουν εικόνες που μας δίνουν ακόμη και σήμερα την αίσθηση της μεταφοράς μέσα στον ίδιο το χώρο, πιστοποιώντας έτσι το όνομα (Αληθινός παρατηρητής) αυτής της φωτογραφικής μηχανής.
ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Ο άνθρωπος, όπως έχουμε δει πιο πάνω, γίνεται το πρώτιστο στοιχείο σχεδόν σε όλες τις φωτογραφίσεις του εικοστού αιώνα. Ένα σημαντικό γεγονός όμως, όπως ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, θα μας φέρει ένα νέο είδος φωτογραφίας, την αεροφωτογραφία. Τα πρώτα πολεμικά αεροπλάνα των συμμαχικών δυνάμεων θα φωτογραφίσουν συστηματικά πολλές περιοχές της Ελλάδος για διάφορους τοπογραφικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούν σήμερα σημαντικότατα τεκμήρια για τις πολεοδομικές εξελίξεις των πόλεων, αλλά όσον αφορά το ανθρώπινο στοιχείο, ξαναγίνεται αόρατο. Αυτή τη φορά η αδυναμία εγγραφής και αποτύπωσης του ανθρώπινου στοιχείου, έγκειται όχι στη μεγάλη διάρκεια του φωτογραφικού χρόνου, αλλά απλά στη μεγάλη απόσταση του φυσικού χώρου που τον χωρίζει από τη φωτογραφική μηχανή.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: Η. Beck, Vues d'Athenes etses Monuments, photographies a" apres nature par Henri Beck (Απόψεις της Αθήνας και των μνημείων της, φωτογραφίες εκ του φυσικού του Henri Beck), Α. Asher, Berlin, 1868.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ 1839 ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1998
from ανεμουριον https://ift.tt/33k6YWO
via IFTTT