Φωτογραφικές τεχνικές

της Βασιλικής Χατζηγεωργίου

ΠΛΑΤΙΝΟΤΥΠΙΑ (18,8X13 ΕΚ.), «ΣΠΥΡΟΣ ΛΟΥΗΣ». (ΦΩΤ. «ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ 1896 - ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ ΤΟΥ ΑΛΜΠΕΡΤ ΜΑΓΙΕΡ» ΒΑΛΕΝΤΙΝΗ ΤΣΕΛΙΚΑ, ΕΚΔ. «ΕΞΑΝΤΑΣ» - «ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ», ΑΘΗΝΑ, 1995). ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΓΕΓΟΝΟΣ. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΥΠΗΡΧΑΝ ΑΚΟΜΗ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ, ΩΣΤΟΣΟ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΗΤΑΝ ΠΑΡΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΘΑΝΑΤΙΣΑΝ ΤΙΣ ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ. ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥΣ ΗΡΘΑΝ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ, ΟΠΩΣ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΓΕΡΜΑΝΟΣ Α. ΜΑΓΙΕΡ. ΤΡΑΒΗΧΤΗΚΑΝ ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΛΕΤΕΣ, ΑΠΟΨΕΙΣ ΓΕΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ, ΠΟΡΤΡΕΤΑ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗ ΣΠΥΡΟΥ ΛΟΥΗ, ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Κ.ΛΠ. ΜΑΛΙΣΤΑ, ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΚΔΟΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΛΕΥΚΩΜΑΤΑ. ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΑΠΟ ΑΥΤΑ ΑΝΑΤΥΠΩΘΗΚΑΝ ΤΟ 1996, ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ, ΓΙΑ ΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ. ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΡΥΦΑΙΑ ΑΥΤΗ ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ «ΑΝΟΙΞΑΝ» ΟΙ ΔΟΥΛΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΩΝ. ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΖΙΜΑ (ΠΕΡ. «ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ», ΝΟΕΜ. - ΔΕΚ. 1990), Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΑΜΠΑΚΗΣ (1848 - 1916), ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΑΡΧΙΚΑ (1878) ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΕ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟ, ΕΙΧΕ ΤΡΑΒΗΞΕΙ ΚΑΙ ΔΙΕΘΕΤΕ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΔΕΣΜΙΔΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ, ΓΙΑ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΥΣ. ΕΠΡΟΚΕΙΤΟ ΓΙΑ «ΣΥΛΛΟΓΗ 26 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ (13X18 ΕΚ.) ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ» ΜΕ ΤΙΜΗ ΑΓΟΡΑΣ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ Η ΚΑΙ ΧΩΡΙΣΤΑ ΤΗΝ ΚΑΘΕ ΜΙΑ. Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΒΕΒΑΙΑ ΡΕΠΟΡΤΑΞΙΑΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ, ΑΦΟΥ Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΦΩΤΟΤΣΙΓΚΟΓΡΑΦΙΑΣ (ΚΛΙΣΕ) ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΕΦΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΡΓΟΤΕΡΑ. ΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΑΠΟΘΑΝΑΤΙΣΤΗΚΑΝ ΜΕ ΣΧΕΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ, ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ ΕΝΑ ΑΛΛΟ ΚΟΡΥΦΑΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΕΜΕΙΝΕ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΑ, ΑΚΑΛΥΠΤΟ. ΕΙΝΑΙ Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ ’97, ΣΤΟΝ ΟΠΟΙΟΝ ΒΡΙΣΚΟΥΜΕ ΜΟΝΟ ΕΝΑ ΕΛΛΗΝΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟ. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΟΛΙΩΤΗ ΣΤΕΦΑΝΟ ΣΤΟΥΡΝΑΡΑ ΠΟΥ «ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ ΤΗΣ ΒΡΥΣΗΣ ΤΥΡΝΑΒΟΥ, ΕΝΩ ΕΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙ ΤΗΝ ΜΑΧΗΝ, ΟΒΙΣ ΒΟΛΙΔΟΦΟΡΟΣ ΕΚΡΑΓΕΙΣΑ ΘΑ ΤΟΝ ΕΦΟΝΕΥΕΝ, ΕΑΝ ΔΕΝ ΤΟΝ ΕΣΩΖΕΝ Η... ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΗ, ΗΤΙΣ ΕΥΡΕΘΕΙΣΑ ΠΡΟ ΑΥΤΟΥ ΑΝΕΤΡΑΠΗ ΚΑΙ ΕΘΡΥΜΜΑΤΙΣΘΗ». (ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ «ΦΙΛΟΠΤΩΧΟΥ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΒΟΛΟΥ», 1899). ΠΑΡΑΤΟΛΜΟΙ, ΛΟΙΠΟΝ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΞΕΡΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ Η, ΠΡΟΣΦΑΤΑ, ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΣΝΙΑ.

Πενήντα, σχεδόν, χρόνια μετά την ανακάλυψη της φωτογραφίας, το 1884, δημοσιεύεται η πρώτη Ιστορία της Φωτογραφίας, από τον γερμανό Josef-Maria Eder. Πρόκειται για ένα τεχνικό βιβλίο, με παντελή απουσία εικονογράφησης. Το γεγονός δεν είναι τυχαίο. Η φωτογραφία στη γένεσή της, και κατά την πρώτη περίοδο της πορείας της, θεωρείται ως επιστημονικός κλάδος. Όλες οι σχετικές με τη φωτογραφία εφευρέσεις κατοχυρώνονται στις Ακαδημίες Επιστημών, ενώ τα πρώτα μαθήματα για τη φωτογραφία δίνονται στα αμφιθέατρα των θετικών σχολών.

Η πρώιμη ιστορία της φωτογραφίας είναι αλληλένδετη με την εξέλιξη των τεχνικών εκτύπωσης, που εφευρίσκονται με ταχείς ρυθμούς κατά τον 19ο αιώνα, είτε από ερασιτέχνες είτε από επιστήμονες. Σήμερα, που η φωτογραφική βιομηχανία προτείνει μια εξαιρετικά περιορισμένη επιλογή φωτογραφικών χαρτιών, είναι ίσως δύσκολο να φαντασθούμε την πληθώρα δυνατοτήτων που είχαν οι δημιουργοί του περασμένου αιώνα. Επιλέξαμε να παρουσιάσουμε εδώ τις πλέον διαδεδομένες. Θα διακρίνουμε δύο μεγάλες κατηγορίες φωτογραφικών τεχνικών. Η πρώτη περιλαμβάνει εκείνες που δίνουν μια εικόνα σε χαρτί έπειτα από έκθεση με ένα αρνητικό, ενώ η δεύτερη κατηγορία συγκεντρώνει τις τεχνικές, βάσει των οποίων η εικόνα σχηματίζεται απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση αρνητικού, πάνω σε μέταλλο ή γυαλί.

Είναι αδύνατο να καθορίσουμε με ακρίβεια την περίοδο ζωής μιας φωτογραφικής τεχνικής. Οι χρονολογίες που δίνονται καλύπτουν τον χρόνο από την ανακάλυψή της μέχρι και την πτώση της δημοτικότητάς της και σε καμιά περίπτωση δεν οριοθετούν ένα αυστηρό πλαίσιο. Είναι επίσης δύσκολο να δοθεί ένα μόνο όνομα ως του εφευρέτη μιας τεχνικής. Οπως σε κάθε πεδίο έρευνας, έτσι και στις φωτογραφικές τεχνικές, χάρη στη συμβολή πολλών εργασιών σε διάφορα μέρη του κόσμου και σε διάφορες εποχές, έφθασε η στιγμή που κάποιος «βρήκε» την κατάλληλη σύνθεση, τις απαραίτητες συνθήκες για τη δημιουργία της εικόνας. Τα ονόματα των εφευρετών που δίνονται είναι εκείνα που κατά κανόνα αναφέρονται στην ιστορία της φωτογραφίας, μέσα από μια συνοπτική προσέγγισή της.

ΕΝΑΛΑΤΑ ΧΑΡΤΙΑ (1839 - 1855)

Είναι οι πρώτες θετικές εικόνες σε χαρτί στην ιστορία της φωτογραφίας και οφείλουμε την ανακάλυψή τους στις εργασίες του Fox Talbot. Το χαρτί φωτοευαισθητοποιείται με συνδυασμό δυο διαλυμάτων, ενός χλωριού - χου άλατος και νιτρικού αργύρου, και στη συνέχεια εκτίθεται σε φως σε επαφή με το αρνητικό (συνήθως ένα αρνητικό σε χαρτί). Η εικόνα που προκύπτει έχει ζεστούς καφέ τόνους, ματ επιφάνεια και είναι μικρής ευκρίνειας. Από το 1840 εφαρμοζόταν μπάνιο τονισμού με χλωριούχο χρυσό. Ο τόνος της εικόνας γινόταν πιο ψυχρός, ενώ η σταθερότητά της βελτιωνόταν σημαντικά. Η περιορισμένη χρήση αυτής της τεχνικής, την καθιστά σήμερα σπάνια, ιδιαίτερα όταν αναζητούμε καλοδιατηρημένα δείγματά της.

ΧΑΡΤΙΑ ΑΛΒΟΥΜΙΝΗΣ (1850 - 1895)

Είναι η πιο διαδεδομένη τεχνική του 19ου αιώνα. Το 1850 ο L.D. Blanquard - Evrard παρουσιάζει στη γαλλική ακαδημία επιστημών τη μέθοδο εκτύπωσης σε χαρτί αλβουμίνης, που θα κυριαρχήσει μέχρι το τέλος του αιώνα. Ανάλογης τεχνολογίας με τα ενάλατα, τα χαρτιά αλβουμίνης διακρίνονται για τη στιλπνή επιφάνειά τους και το μεγαλύτερο contrast. Οφείλουν την ονομασία και τη στιλπνότητά τους στην αλβουμίνη, πρωτεΐνη του λευκού του αυγού με την οποία επιστρωνόταν το χαρτί. Η επεξεργασία με χλωριούχο χρυσό σκούραινε τους καφέ τόνους ή έδινε στην εικόνα βιολέ αποχρώσεις. Οι αλβουμίνες που δεν υπέστησαν τονισμό εμφανίζουν σήμερα ανοιχτό κίτρινο χρώμα και η εικόνα φαίνεται να «σβήνει». Ενώ αρχικά οι φωτογράφοι προετοίμαζαν οι ίδιοι τα χαρτιά τους με την αλβουμίνη, το 1870 η αύξηση της ζήτησης στάθηκε αιτία για την ανάπτυξη σχετικής βιομηχανίας με κέντρο τη Δρέσδη.

ΕΝΑΛΑΤΟ ΧΑΡΤΙ JAMES ROBERTSON, «ΤΟ ΒΟΡΕΙΟ ΠΡΟΠΥΛΟ ΤΟΥ ΕΡΕΧΘΕΙΟΥ», 1854. ΒΡΕΤΑΝΟΣ Ο ROBERTSON (1813 - 1888), ΑΝ ΚΡΙΝΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΑΡΙΘΜΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ΤΟΥ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΣΩΘΕΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΕ ΑΡΚΕΤΟ ΚΑΙΡΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ. ΕΙΝΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΑΠΟ ΕΚΕΙΝΟΥΣ ΤΟΥΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΠΟΥ ΣΧΕΔΟΝ ΠΑΝΤΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ (ΦΩΤ.: ΑΡΧΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ, ΔΩΡΕΑ ΡΕΝΑΣ ΑΝΔΡΕΑΔΗ).

(Το 1888 μία από τις μεγαλύτερες εταιρίες της Δρέσδης, παρήγαγε 18.674 πακέτα χαρτιών, των 480 φύλλων το καθένα, για τα οποία χρησιμοποιήθηκαν περισσότερα από 6 εκατομμύρια αυγά.)

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΙΓΜΕΝΤΟΥ (1855 - 1920)

Η ανησυχία για τη φθορά των φωτογραφιών δεν είναι πρόσφατη, αλλά σύγχρονη της εφεύρεσης του μέσου. Οι δημιουργοί από πολύ νωρίς παρατήρησαν το ξεθώριασμα των εικόνων τους και δεν άργησαν να εντοπίσουν τα αίτια αυτού του φαινομένου. Γνωρίζοντας ότι ο άργυρος ήταν το πιο ευάλωτο συστατικό των εικόνων, θέλησαν να τον αντικαταστήσουν με άλλα αδρανή υλικά. Η χρήση πιγμέντων (καθαρών χρωστικών ουσιών) άνοιξε νέους ορίζοντες για την αναλλοίωτη εικόνα. Το 1855 ο χημικός Alphonse Poitevin κατοχύρωσε τις μεθόδους της διχρωμικής ζελατίνης και της φωτολιθογραφίας για τις οποίες έλαβε αργότερα τα βραβεία του διαγωνισμού Due de Luynes. Ο δούκας, αρχαιολόγος, μέλος της Societe Francaise de la Photographie θέσπισε το 1856 χρηματικά βραβεία για την εύρεση σταθερών φωτογραφικών τεχνικών.

ΤΕΧΝΙΚΗ ΠΙΓΜΕΝΤΟΥ (25,2X19,7 ΕΚ.), NELLY’S, «ΠΡΟΣΦΥΓΟΠΟΥΛΟ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ», ΑΘΗΝΑ 1925 - 1927 (ΦΩΤ.: ΑΡΧΕΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΜΠΕΝΑΚΗ)

Στις τεχνικές πιγμέντου το μίγμα φωτοευαισθησίας συνίσταται από μια κολλοειδή ουσία διαλυτή σε νερό, όπως είναι η ζελατίνη, το αραβικό κόμμι κ.ά., από ένα διχρωμικό άλας και μια χρωστική. Κατά την εμφάνιση της εικόνας, ο δημιουργός μπορεί να επέμβει με ένα πινέλο και να επηρεάσει το τελικό αποτέλεσμα. Η τελική εικόνα είναι ματ, μπορεί δε να έχει διάφορα χρώματα, ανάλογα με τη χρωστική που χρησιμοποιήθηκε. Είναι μικρής ευκρίνειας, θυμίζοντας την τεχνική του παστέλ. Η μέθοδος ξεχάσθηκε γρήγορα επειδή δεν συμβάδιζε με τα γούστα της εποχής που προτιμούσαν τη στιλπνότητα και την υψηλή απόδοση των αλβουμινών. Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’80 οι πικτοριαλιστές, με κύριους εκπροσώπους τους Demachy και Puyo, γοητευμένοι από τις τεχνικές πιγμέντων τις υιοθέτησαν με ενθουσιασμό και, αναδεικνύοντας εκείνα ακριβώς τα χαρακτηριστικά της τεχνικής που άλλοι θεωρούσαν ως αδυναμία, έδωσαν έργα εξαιρετικής ομορφιάς που σώζονται μέχρι σήμερα σε άριστη κατάσταση. Η ιδιόμορφη υφή της εικόνας και η μεγάλη ελευθερία του δημιουργού που προσέφερε η τεχνική, αποδέσμευσαν τη φωτογραφία από τον μέχρι τότε περιορισμένο ρόλο που της είχε ανατεθεί, εκείνο του επιστημονικού εργαλείου και της πιστής αναπαράστασης του κόσμου. Ο πικτοριαλισμός, αντιστεκόμενος στην καλπάζουσα παραγωγή της φωτογραφίας και στη διάδοσή της, εισάγει μια ελιτίστικη διάκριση μεταξύ της κοινής, ανώνυμης φωτογραφίας και της καλλιτεχνικής.

ΠΛΑΤΙΝΟΤΥΠΙΑ (1873 - 1920)

Αποκαλούμενη από τον Stieglitz «prince of processes», η τεχνική της πλατινο - τυπίας χρησιμοποιήθηκε από επαγγελματίες φωτογράφους, όταν απαιτούνταν δουλειές υψηλής ποιότητας. Ο William Willis κατοχύρωσε για πρώτη φορά τη μέθοδο το 1873 και το 1880 ίδρυσε στο Λονδίνο την Platinotype Company που παρήγαγε χαρτιά πλατίνας (λευκόχρυσου) και τα διέθετε στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου το παράρτημα της εταιρίας είχε το μονοπώλιο μέχρι το 1906 - χρονιά, που η Kodak άρχισε επίσης να τα παράγει.

ΚΥΑΝΟΤΥΠΙΑ (10X8 ΕΚ.). ΑΝΩΝΥΜΟΥ, ΑΘΗΝΑ, 1893 (ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΗ ΓΙΑΚΟΥΜΗ).

Εκτός από τον Stieglitz, οι Steichen, Weston και Strand ήταν μερικοί από τους γνωστότερους φωτογράφους που τύπωσαν σε χαρτιά πλατίνας. Η μέθοδος βασίζεται στη φωτοευαισθησία των αλάτων σιδήρου. Το χαρτί ευαισθητοποιείται με μίγμα δύο ουσιών, ενός οργανικού άλατος σιδήρου και ενός άλατος λευκόχρυσου. Η τελική εικόνα, μετά την επεξεργασία, συνίσταται από λεπτά διαμερισμένο λευκόχρυσο, εμφανίζει τόνους ψυχρού μαύρου σε άριστη απόδοση και έχει ματ υφή. Είναι εξαιρετικά σταθερή. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1880, πολλοί είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους για το μέλλον της φωτογραφίας στην πλατινοτυπία, χάρη στη σταθερότητά της. Πίστευαν, μάλιστα, ότι το μοναδικό μειονέκτημα της τεχνικής, το υψηλό κόστος της σε σχέση με τις αργυρούχες τεχνικές θα εξέλειπε με τον καιρό και την αυξανόμενη ζήτηση.

ΔΑΓΓΕΡΟΤΥΠΙΑ (8X10,5 ΕΚ.), ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ «Ο ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΟΘΩΝΑΣ» 1848 - 50. ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΔΙΕΡΕΥΝΑ Ο ΑΛΚΗΣ ΞΑΝΘΑΚΗΣ ΣΤΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ «ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ - Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ», ΕΚΔ. «ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ», 1990, (ΦΩΤ.: ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ).

Ομως διαψεύσθηκαν. Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου, η τιμή του λευκόχρυσου ανέβηκε στα ύψη, γεγονός που οδήγησε τους κατασκευαστές να τον αντικαταστήσουν με το παλλάδιο, ένα συγγενές του μέταλλο.

Στην ευαισθησία των αλάτων του σιδήρου βασίζεται και η τεχνική της κυανοτυπίας, που περιγράφηκε το 1842 από τον sir John Herschel, πολυδιάστατο ερευνητή, η συμβολή του οποίου στην τεχνολογία της φωτογραφίας είναι εξαιρετικά σημαντική και δεν έχει εκτιμηθεί όπως θα άξιζε, αλλά το θέμα αυτό ξεφεύγει του αντικειμένου μας. Η μέθοδος γνώρισε περιορισμένη χρήση μέχρι το 1890. Τότε μόλις οι ερασιτέχνες ανακάλυψαν την ευκολία εφαρμογής της και το μπλε χρώμα της έπαψε να σκανδαλίζει.

ΟΙ ΕΜΥΛΣΙΟΝ ΑΡΓΥΡΟΥ Ή ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΜΥΛΣΙΟΝ (1871 - σήμερα)

Η ανακάλυψη, το 1871, της εμυλσιόν ζελατίνης - βρωμιούχου αργύρου από τον Richard Leach Maddox, στάθηκε καθοριστική για την εξέλιξη των φωτογραφικών υλικών. Η παραγωγή τους περνά στη βιομηχανική κλίμακα. Το 1874 η Ilford ανοίγει το πρώτο εργοστάσιο κατασκευής γυάλινων αρνητικών, στα οποία η εμυλσιόν επιστρώνεται χειρονακτικά μέχρι το 1880 που Ilford και Kodak κατασκευάζουν τα προϊόντα τους με αποκλειστικά μηχανικό τρόπο. Τα φωτογραφικά χαρτιά δέχονται μια προετοιμασία με βαρύτη (μίγμα ζελατίνης και λευκής σκόνης θεϊίκού βαρίου), που τους προσδίδει λευκότητα και λάμψη και δημιουργεί ένα μονωτικό στρώμα, που δεν επιτρέπει στην εμυλσιόν να έρθει σε επαφή με το χαρτί, οι προσμίξεις του οποίου μπορούσαν να προσβάλουν την καθαρότητά της.

Η παραγωγή των χαρτιών αυτών, γνωστών ως “συμβατικά χαρτιά”, συνεχίζεται ακόμα και σήμερα, αν και η εμφάνιση το 1970 του «πλαστικοποιημένου» χαρτιού μείωσε δραστικά την παραγωγή τους. Από το 1880 έως το 1905 εμφανίσθηκαν δυο άλλοι τύποι εμυλσιόν, με βάση τον χλωριούχο άργυρο και συνδετικό υλικό τη ζελατίνη ή το κολλώδιο. Οταν το χαρτί βαρύτη επιστρωμένο με αυτές τις εμυλσιόν εκτεθεί σε φως, σχηματίζεται μια εικόνα καφέ τόνων και λείας επιφάνειας. Οι φωτογραφίες αυτές είναι γνωστές και ως αριστοτυπίες.

ΑΜΒΡΟΤΥΠΙΑ. ΤΟ ΓΥΑΛΙΝΟ ΑΡΝΗΤΙΚΟ, ΕΠΕΙΤΑ ΑΠΟ ΚΑΠΟΙΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ, ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΑΙ ΠΑΝΩ ΣΕ ΕΝΑ ΜΑΥΡΟ ΦΟΝΤΟ - ΑΠΟ ΧΑΡΤΙ Η ΥΦΑΣΜΑ - , ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΕΤΣΙ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΜΙΑΣ ΘΕΤΙΚΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ. ΤΑ ΦΩΤΕΙΝΑ ΤΗΣ ΜΕΡΗ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΑΡΓΥΡΟ, ΕΝΩ ΤΑ ΣΚΟΥΡΑ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΦΟΝΤΟ ΠΟΥ ΔΙΑΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΓΥΑΛΙ.

Η εμυλσιόν ζελατίνης - βρωμιούχου αργύρου παρουσίαζε δυο βασικά πλεονεκτήματα έναντι όλων των άλλων. Ηταν πιο γρήγορη, μειώνοντας έτσι το χρόνο έκθεσης, και επέτρεπε τη μεγέθυνση. Είχε, όμως, το βασικό μειονέκτημα να είναι ασταθής. Από το 1880, η βιομηχανοποίηση των φωτογραφικών υλικών και η εμφάνιση, το 1890, της φωτογραφικής μηχανής τσέπης κάνουν τη φωτογραφία προσιτή σε όλους. Ετσι, δημιουργείται ένα κλίμα ενθουσιασμού και δημιουργικής ευφορίας που παραμερίζουν τις ανησυχίες για τη διάρκεια ζωής των εικόνων.

ΔΑΓΚΕΡΟΤΥΠΙΑ (1839 - 1860)

Είναι οι γνωστές εικόνες σε επαργυρωμένη πλάκα χαλκού με την εξαιρετικά λεπτή απόδοση των λεπτομερειών, ανυπέρβλητη ακόμα και σήμερα, που ανάλογα με τη γωνία παρατήρησης εμφανίζονται άλλοτε ως αρνητική και άλλοτε ως θετική εικόνα. Προϊόν της συνεργασίας Niepce και Daguerre, η μέθοδος γνώρισε μεγάλη επιτυχία που τροφοδότησε τις συνεχείς βελτιώσεις της. Από το 1851, η λείανση των πλακών γινόταν στο εργοστάσιο. Η πλάκα επιστρωνόταν στη συνέχεια με λεπτότατο φύλλο αργύρου και ευαισθητοποιούνταν με ατμούς ιωδίου. Εξαιτίας των δυσκολιών που παρουσίαζε η προετοιμασία μεγάλων πλακών, οι δαγκεροτυπίες σπάνια έχουν διαστάσεις μεγαλύτερες των 16,5x21,5 εκ. Το πιο κοινό μέγεθος είναι 6,4x8,3 εκ. Για να προστατευθεί η ευαίσθητη επιφάνειά της από την οξειδωτική δράση του αέρα αλλά και από τις μηχανικές φθορές, η πλάκα κλεινόταν μέσα σε περίτεχνα διακοσμημένη κασετίνα, συνήθως δερματόδετη με βελούδο στο εσωτερικό της.

ΑΜΒΡΟΤΥΠΙΑ (1854 - 1880)

Μεταξύ των οργανικών υλικών που δοκιμάσθηκαν ως συνδετικά υλικά των αλάτων αργύρου ήταν και το κολλώδιο. Αυτό προκύπτει από τη διάλυση νιτροκυτταρίνης σε μίγμα αιθέρα και αλκοόλης. Ο Scott Archer, το 1851, δημοσίευσε μια μέθοδο παραγωγής αρνητικών πλακών με τη χρήση κολλωδίου. Το 1854 ο J.A. Cutting στη Βοστώνη προτείνει μια παραλλαγή της μεθόδου για τη λήψη θετικών εικόνων. Το γυάλινο αρνητικό, ύστερα από κάποια επεξεργασία, τοποθετείται πάνω σ’ ένα μαύρο φόντο που ήταν χαρτί ή ύφασμα, δημιουργώντας έτσι την εντύπωση μιας θετικής εικόνας. Τα φωτεινά της μέρη σχηματίζονται από άργυρο, ενώ τα σκούρα προέρχονται από το φόντο που διαφαίνεται μέσα από το γυαλί. Οι αμβροτυπίες έχουν παρόμοιες διαστάσεις με τις δαγκεροτυπίες, καθώς και ανάλογους τύπους συσκευασίας.

ΣΙΔΗΡΟΤΥΠΙΑ (1856 - 1920)

Εμπνευστής της μεθόδου είναι ο αμερικανός Hamilton Smith. Για το λόγο αυτό η τεχνική υπήρξε περισσότερο διαδεδομένη στην Αμερική παρά στην Ευρώπη. Πολύ χαμηλότερου κόστους από τη δαγκεροτυπία, είχε μεγάλη εφαρμογή στην πορτρετογραφία των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων. Η εικόνα σχηματίζεται πάνω σε λεπτή πλάκα σιδήρου, επιστρωμένη με μαύρο βερνίκι. Η πλάκα έμπαινε σ’ ένα απλό χάρτινο πλαίσιο. Οι σιδηροτυπίες είναι πολύ ευαίσθητες στην υγρασία που σκουριάζει το σίδηρο.

ΑΥΤΟΧΡΩΜΑ (1907 - 1930)

Βασιζόμενοι, το 1904, σε μια ιδέα του Louis Ducros du Hauron, οι αδελφοί Lumiere ανακοίνωσαν στην ακαδημία επιστημών τη μέθοδο δημιουργίας έγχρωμης εικόνας. Η πρώτη δημόσια επίδειξη της μεθόδου έγινε το 1907. Μια γυάλινη πλάκα επιστρώνεται μ’ ένα τρίχρωμο φίλτρο, ένα βερνίκι και μια εμυλσιόν αργύρου. Το φίλτρο συνίσταται από μικροσκοπικούς κόκκους (διαμέτρου 10 - 15 χιλιοστών του χιλιοστομέτρου) αμύλου πατάτας, οι οποίοι έχουν χρωματισθεί με πορτοκαλί, πράσινη και βιολέ χρωστικές. Σε ένα τετραγωνικό εκατοστό της πλάκας υπάρχουν ένα εκατομμύριο έγχρωμοι κόκκοι, γεγονός που δίνει στα αυτόχρωμα την εκπληκτική διαβάθμιση των αποχρώσεων που τα χαρακτηρίζουν.

ΑΥΤΟΧΡΩΜΟ, FERNAND CUVILLE «ΜΟΝΗ ΧΙΛΑΝΔΑΡΙΟΥ», ΑΘΩΣ, 1918.

Η επιλογή των κόκκων, ο χρωματισμός τους και η όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφη κατανομή τους πάνω στην πλάκα ήταν το δυσκολότερο μέρος της προετοιμασίας των αυτόχρωμων. Η ευφυΐα των Lumiere βρήκε λύση στα μεγάλα τεχνικά προβλήματα. Η εφεύρεση μιας πρέσας που ασκούσε πίεση μερικών τόννων ανά τετραγωνικό εκατοστό της πλάκας χωρίς να τη σπάσει, είναι ένα τεχνολογικό επίτευγμα που μας εντυπωσιάζει ακόμα και σήμερα. Οι αδελφοί Lumiere, ανταποκρινόμενοι στη μεγάλη ζήτηση του κοινού, κατασκεύαζαν στο εργοστάσιό τους στη Λυόν, επί τριάντα χρόνια, τις αυτόχρωμες πλάκες με την ίδια πάντα υψηλή ποιότητα. Το 1932 οι Lumiere αντικατέστησαν τη γυάλινη πλάκα με πλαστική. Το 1935, όμως, η εμφάνιση του πρώτου έγχρωμου φιλμ Kodachrome σημαίνει το τέλος των αυτόχρωμων.

ΦΘΟΡΑ

Το 1856 ο πρόεδρος της Societe Francaise de la Photographie, φυσικός Regnault, έγραφε: «Μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες εφαρμογές της φωτογραφίας είναι η πιστή αναπαράσταση των μνημείων και των ιστορικών ή καλλιτεχνικών τεκμηρίων που ο χρόνος και οι επαναστάσεις καταλήγουν πάντα να καταστρέφουν. Από την εποχή των αθάνατων ανακαλύψεων των Niepce, Daguerre και Talbot, οι αρχαιολόγοι ενδιαφέρθηκαν έντονα για τη σημαντική αυτή εφαρμογή που προσφέρει τόσο πολύτιμα στοιχεία για το μέλλον. Αλλά για να μπορέσει η φωτογραφία να πραγματοποιήσει αυτές τις μεγάλες προσδοκίες, πρέπει πριν απ’ όλα, να διασφαλίσουμε την επ’ αόριστον διατήρηση των εικόνων. Δυστυχώς η εμπειρία της πρώτης φωτογραφικής περιόδου που μόλις διασχίσαμε, απέχει πολύ από το να μας καθησυχάσει επ’ αυτού. Πολλές φωτογραφίες που έχουν λίγα μόνον χρόνια ύπαρξης είναι σοβαρά αλλοιωμένες. Μερικές είναι ολότελα σβησμένες. Οι φωτογράφοι, εγειρμένοι από αυτή την κατάσταση που αναχαιτίζει την ανάπτυξη της τέχνης τους, επιδίδονται σήμερα στην αναζήτηση των αιτιών αυτής της ταχύτατης φθοράς, καθώς και νέων μεθόδων που εξασφαλίζουν μακρόχρονη διάρκεια στις φωτογραφίες...».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΠΟ ΤΟ 1839 ΕΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ 1998

from ανεμουριον https://ift.tt/38SOIFa
via IFTTT