ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΛΙΟΝΤΑΚΗΣ | Ιερή, δεκάτη των Μουσών, καλή, θαυμαστόν τι χρήμα, μελιχρόν αύχημα Λεσβίων: Χαρακτηρισμοί για τη Σαπφώ από τον Αλκαίο, τον Σόλωνα, τον Πλάτωνα, τον Στράβωνα και τον Λουκιανό. Ψάπφα, Ψαπφώ, Σαπφώ. Ενα πρόσωπο μέσα στην αχλύ του θρύλου. Τον Πάριο Χρονικό, ο Οξυρρυγχιανός πάπυρος, το Λεξικό του Σουίδα, ο Οβίδιος, ο Πλούταρχος και κάποιοι άλλοι συγγραφείς είναι οι ελάχιστες ιστορικές πηγές που αναφέρονται αποσπασματικά στο βίο και το έργο της. Τα υπόλοιπα τα ανέλαβε ο μύθος. «Γεγονυία κατά την μβ' Ολυμπιάδα» δηλαδή ανάμεσα στο 612 και 609 π.Χ. Στην Ερεσσό ή τη Μυτιλήνη; Αμφίβολος και ο γάμος της με τον Ανδριώτη Κερκύλα καθώς και ο παθιασμένος έρωτας της για τον Φάωνα, εξαιτίας του οποίου, όπως λένε, αυτοκτόνησε πέφτοντας από το ακρωτήριο Λευκάτας. Αίνιγμα και η κόρη της Κλείς. Σίγουρη ωστόσο η εξορία της στη Σικελία γύρω στο 600 π.Χ. εξαιτίας των πολιτικών ταραχών στη Λέσβο.
.jpg)
Eνθους και μουσόληπτος παιδαγωγός, γυναικεράστρια, ποιήτρια. «Εγραψε δε μελών λυρικών βιβλία θ’ .... Εγραψε δε και επιγράμματα και ελεγεία και ιάμβους και μονωδίας». Από όλα αυτά ελάχιστα σώθηκαν ακέραια. Τα περισσότερα έφτασαν ως εμάς ακρωτηριασμένα, σπαράγματα. Εξι περίπου αιώνες μεσολάβησαν από την εποχή που γράφτηκαν ως το αρχαιότερο χειρόγραφο, που χρονολογείται την πρώτη εκατονταετηρίδα π.Χ. Οι περιπέτειες των ποιημάτων της όλο αυτό το διάστημα παραμένουν άγνωστες. Μια από τις παλαιότερες σύγχρονες εκδόσεις του έργου της είναι του Volger: Sapphonis Lesbiae et Fragmenta, Leipsig 1810.
Υμνος στο πάθος
Κύρια πηγή της έμπνευσής της είναι ο έρωτας «Ερος δ’ ετίναξε μοι φρένας, ως άνεμος κατ’ όρος δρύσιν εμπέτων». Η Σαπφώ με την αιολική της λύρα υμνεί το γυναικείο κάλλος. Δεσπόζουσα θέση στην ποίησή της κατέχουν οι ερωμένες της: Ατθίς, Ανακτορία, Μεγάρα, Τελέσιππα, Κυδρώ, Γογγύλα, Δίκα, Γοργώ, Γύριννα. Συχνές οι αναφορές της στην Αφροδίτη, τον Αδωνι, τη σελήνη, τα άστρα, στην ηδυπαθή φύση της Λέσβου. Θέματα οικεία καθημερινά, που τα προσεγγίζει με απλότητα και πάθος χωρίς να τα φορτώνει με στολίδια και ποικίλματα, κατακτώντας έτσι μια μοναδική και συγκρατημένη λιτότητα ύφους. Μέσα από την απλή διαπίστωση, την ειλικρίνεια και τη σαφήνεια διαχύνεται μια δύναμη και μια εσωτερική ομορφιά. Η Σαπφώ τιθασεύει και τις πιο βαθιές συναισθηματικές εντάσεις της. Αγγίζει το ωραίο με τη μεγαλύτερη δυνατή λιτότητα των εκφραστικών μέσων. Δείχνει, δεν αναλύει. Ζήλειες, πόθοι, ανταγωνισμόε, αντεράστριες, χωρισμοί, αναμνήσεις. Τα πάθη του έρωτα. Στη θέα της αγαπημένης της παραλύει: «Θεός μου φαίνεται στ΄ αλήθεια εμένα κείνος / ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από / κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει / και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει / και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου / σου τ΄ ορκίζομαι· γιατί μόλις που πάω να / σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μιλιά μου / μες στο στόμα η γλώσσα μου / στεγνώνει· πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι / ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω μα / βουίζουν τ΄ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας / το κορμί μου περιχάει· τρέμω σύγκορμη αχ / και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς λίγο ακόμη· / λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυχήσω. (μετάφραση από τον Ο. Ελύτη, Ελύτης Ο. - Σαπφώ, εκδ. Ίκαρος, 1996)». Ο μέγα5 ποιητικός άθλος ένας προσωπικός καΰμός να ηχεί οικείος και να συγκινεί επί εικοσιπέντε και πλέον αιώνες. Eνας και μόνο στίχος, μια λέξη και αυτή ενίοτε ακρωτηριασμένη αρκούν για να πυροδοτηθεί το πάθος, να αναβλύσει η μαγεία, να λάμψει η χάρη και να μεταφερθούμε μέσα στην ομορφιά. Μπορεί η Σαπφώ στον έρωτα να είχε πολλες ανταγωνίστριες, στην ποίηση όμως καμιά ποιήτρια, ως τώρα, δεν μπόρεσε να την ανταγωνιστεί. Παραμένει πάντα η μοναδική λυρική.
Ανάμεσα στο μύθο και στην ιστορία
Η Σαπφώ με τη μεγάλη ποιητική της τομή σημάδεψε ανεξίτηλα το ποιητικό τοπίο. Διάσημη ήδη στην εποχή της συνεχίζει να δεσπόζει όλους τους επόμενους αιώνες, ως τις μέρες μας. Επιδράσεις του έργου της απαντώνται στο Θέογνι, τον Βακχυλίδη, στον Πίνδαρο. Θαυμαστές της ο Σόλων και ο Πλάτων. Στην περίοδο της μέσης Αττικής Κωμωδίας το όνομά της δίνει και παίρνει. Αρκετοί κωμωδιογράφοι, ανάμεσά τους και ο Αντιφάνης, ο Αμφις και ο Εφιππος γράφουν κωμωδίες και τις τιτλοφορούν με το όνομά της. Δυστυχώς κανένα από αυτά τα έργα δε σώθηκε. Πολλά τα εγκώμια και στην Παλατινή Ανθολογία. Η δεκάτη πέμπτη ηρωίδα του Οβιδίου. Ο Κάτουλλος την παραφράζει και την μιμείται. Ο Οράτιος συχνά αναφέρεται σ’ εκείνη. Η ποίηση της παρέχει εναύσματα στον Λογγίνο για να διατυπώσει καίρια αξιώματα για την ποιητική τέχνη. Η παρουσία της Σαπφούς στην ποίηση των νεώτερων χρόνων είναι καταλυτική. Τη συναντούμε στον Βύρωνα, τον Λεοπάρντι, στις «Σημειώσει του Μάλτε Λάουρτς Μπρίγκε» του Ρίλκε, στον Πάουντ. Το ποίημα του Πάουντ «Πάπυρος» είναι γραμμένο σχεδόν a la maniere de: Πάπυρος... Τόσο καιρό... Γογγύλα. Σπάνια ποίηση χρωμάτισε τόσο πολύ το μύθο και την ιστορία και τροφοδότησε τόσες φιλολογικές έριδες και κουτσομπολιά, όσο η ποίηση της Σαπφούς. Φαινόμενο μοναδικό: η ερωτική της κλίση να γίνει το έμβλημα της γυναίκας ομοφυλοφιλίας. Το όνομά της και η γενέτειρά της να δηλώνουν τον μεταξύ γυναικών έρωτα.
Απόμακρη αλλά και οικεία
Μάταια οι περισπούδαστοι φιλόλογοι, ο Klein, ο Shrift, ο Reinach, ο Vilamowitz, με προεξάρχοντα τον Welcker, ανέλαβαν την «ηθική» αποκατάσταση της ποιήτριας. Το πουριτανικό πνεύμα που ηθικολογεί και καταφεύγει σε ιδεολογήματα και νεφελώδες κατασκευές, παρακάμπτοντας τα ίδια τα ποιήματα. Στείρα πανεπιστημιακή σκέψη που εθελοτυφλεί σε μια τόσο μεγάλη παράδοση, που αρνείται ακόμη και τον μετριοπαθή Πλούταρχο, ο οποίος γράφει για τα ερωτικά πάθη της Σαπφούς: «φωνής επίσχεσις, ερύθημα πυρρώδες, ιδρώτες οξείς, αταξία και θόρυβος εν τοις σφυγμοίς, τέλος δε της ψυχής κατά κράτος ηττημένης απορία και θάμβος και ωχρίασις». Αποσιωπάται τέλος το μνημειώδες σχόλιο του Λογγίνου: «η Σαπφώ τα συμβαίνοντα ταις ερωτικαίς μανίαις παθήματα εκ των παρεπομένων και εκ της αληθείας αυτής εκάστοτε λαμβάνει». Φιλόλογοι που «συσχέτιζαν κουτά», αδυνατώντας να συλλάβουν την ελευθερία και την τόλμη της κοινωνικής και της ερωτικής ζωής στη Λέσβο, τον 6ο π.Χ. αι. Θεωρίες που δικαίως έπεσαν στο κενό αφού τα ποιήματα μιλούν από μόνα τους. Η Σαπφώ παραμένει πάντα το σύμβολο της ποίησης και του έρωτα. Τόσο μακρινή και τόσο κοντινή μας. Σε δίσεκτα χρόνια ο Μάνος Χατζιδάκιε μελοποίησε ένα σπάραγμά της στο πρωτότυπο και όλοι σιγοψιθυρίσαμε τα λόγια της, όπως ψιθυρίζουμε τα λόγια του δημοτικού τραγουδιού, του Σολωμού, του Σαραντάρη. Ο Ελύτης μεταφράζοντας τους στίχους της μεγαλύνει τη νεοελληνική μας γλώσσα. Πάντα ένας ερωτικός καΰμός, μια πανσέληνος θα τη φέρνει δίπλα μας. Απόμακρη, μια κοντινή και οικεία. Κτήμα ελαεί.
from ανεμουριον https://ift.tt/2AQE6Ik
via IFTTT