Ο Παύλος Νιρβάνας (φιλολογικό ψευδώνυμο του Πέτρου Αποστολίδη) γεννήθηκε στη Μαριανούπολη της Ρωσίας το 1866. Σπούδασε Ιατρική κι έγινε γιατρός του Πολεμικού Ναυτικού, αλλά αποστρατεύθηκε το 1922 με το βαθμό του αρχίατρου και ακολούθησε τη δημοσιογραφία. Στη διάρκεια ακόμα της στρατιωτικής του υπηρεσίας είχε δημοσιεύσει φιλολογικά άρθρα στις πειραιώτικες εφημερίδες «Σφαίρα» και «Πρόνοια», που προκάλεσαν ιδιαίτερη εντύπωση στους δημοσιογραφικούς και λογοτεχνικούς κύκλους. Από τις αθηναϊκές εφημερίδες «Πολιτεία», «Αστραπή», «Ημερήσιος Τύπος», «Αστυ», «Ακρόπολις», «Εστία», «Νέα Ελλάς», «Πρωία», «Ελεύθερος Τύπος», «Πατρίς», «Αθήναι», «Νέον Αστυ», «Ημερήσιος Κήρυξ» και «Νέος Κόσμος» επέβαλε την παρουσία του στην επαγγελματική δημοσιογραφία, η οποία πολύ σύντομα έμελλε να τον αναδείξει σ’ έναν από τους κορυφαίους Έλληνες χρονογράφους όλων των εποχών, αλλά και ένα μοναδικό «στυλίστα» σχολιογράφο, όπως απέδειξε με τη συνεργασία του στη στήλη «Κόσμος» της εφημερίδας «Εστία», με την οποία, άλλωστε, ταυτίστηκε η ανεπανάληπτη χρονογραφία του ως το τέλος της ζωής του. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε με την ποιητική συλλογή του «Δάφναι», το 1884, και από τότε, και επί ολόκληρες δεκαετίες, η παρουσία του στην ελληνική πνευματική ζωή υπήρξε εντυπωσιακή. Συνεργάστηκε στα περιοδικά «Παναθήναια», «Κριτική» και κυρίως στη «Νέα Εστία», με την οποία επίσης ταυτίστηκε το φιλολογικό χρονογράφημά του. Πολυμερής και πολυγραφότατος, υπηρέτησε όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου, από την ποίηση, την πεζογραφία, το χρονογράφημα, το δοκίμιο, την κριτική, το θέατρο και την επιστημονική μελέτη ως τη φιλολογική «καμπάνια» και τη μετάφραση. Στο «Αστυ», όπου παρουσιάστηκε το πρώτο του χρονογράφημα, κράτησε τη θεατρική κριτική, στην εφημερίδα «Ακρόπολις» δημοσίευσε μεταφράσεις του από έργα ξένων συγγραφέων και στην εφημερίδα «Πατρίς» υπέγραφε τη στήλη του χρονογραφήματος με το ψευδώνυμο «Απόκαυκος». Ποιητικό του έργο, εκτός από τις «Δάφνες» είναι και η «Παγά Λαλέουσα» (1907). Από τα πεζά του κυριότερα είναι «Η Βασιλοπούλα με τα Μαργαριτάρια», ιστορίες (1914) , «Το Συναξάρι του παπα-Παρθένη», διηγήματα (1915) , «Το βιβλίον του κυρίου Ασοφου» (1915), «Το Δάσος» (1916), «Ειρηνούλα-Ιδού ο Νυμφίος έρχεται-Τα σκυλιά», διηγήματα (1920), «Το Κασκέτο και άλλα διηγήματα», «Το πέρασμα του Θεού κι άλλα διηγήματα» (1921), «Το Αγριολούλουδο» μυθιστόρημα (1924), «Το Έγκλημα του Ψυχικού», μυθιστόρημα (1928), «Μικρές εύθυμες ιστορίες» (1930), «Ενας ίσκιος στη νύχτα», διήγημα (1934). Θεατρικά έργα του Νιρβάνα είναι: «Ο Αρχιτέκτων Μάρθας», «Το Χελιδόνι» (1908), «Μαρία η Πενταγιώτισσα» (1909), «Όταν σπάσει τα δεσμά του» (1910). Τα θεατρικά του έργα παρουσιάστηκαν κατά καιρούς στη σκηνή γνωστών αθηναϊκών θιάσων. Από το μεταφραστικό του έργο ξεχωρίζουν η μεταφορά στη νεοελληνική γλώσσα της «Απολογίας του Σωκράτη» του Πλάτωνα, καθώς και η γνωριμία του ελληνικού αναγνωστικού κοινού με τα έργα του Νορβηγού μυθιστοριογράφου Κνουτ Χάμσουν. Σε όλα σχεδόν τα αναγνωστικά των ελληνικών σχολείων έχουν καταχωρισθεί λογοτεχνικά κείμενά του. Έγραψε και μελέτες ή δοκίμια: «Φυσιολογική Ψυχολογία» (1893), «Η Φιλοσοφία του Νίτσε» (1899), «Ο Θέμος Άννινος και η Ελληνική Γελοιογραφία» (1900), «Τέχνη και Φρενοπάθεια» (1905), «Γλωσσική Αυτοβιογραφία» (1905), «Αριστοτέλης Βαλαωρίτης» (1916), «Βενιζέλος, Άρθρα-Χρονογραφήματα» (1920), «Η Ηθική Επίδρασις της Επαναστάσεως». Τα «Απαντά» του, σε 5 τόμους, εκδόθηκαν μετά θάνατον, το 1968. Αρκετά από τα έργα του έχουν μεταφρασθεί σε ξένες γλώσσες και καταχωρίστηκαν σε παγκόσμιες φιλολογικές ανθολογίες. Ορισμένα επίσης βιβλία του κυκλοφόρησαν με προλόγους και σχόλια του Κωστή Παλαμά, του Γρηγ. Ξενόπουλου και άλλων γνωστών λογοτεχνών. Προικισμένος με βαθιά κριτική γνώση και παιδεία, ασχολήθηκε και με τα φιλοσοφικά, κοινωνικά, φιλολογικά, πολιτιστικά και πολιτικά προβλήματα και αξιολόγησε σε μελέτες του, με ακριβείς εκτιμήσεις και επισημάνσεις, πρόσωπα και κείμενα της εποχής του από τον ελληνικό και τον παγκόσμιο χώρο της διανόησης. Στην ελληνική γραμματολογία, πάντως, η θέση του έχει ταυτιστεί με το χρονογράφημα, που το ανύψωσε σε πρότυπο εκφραστικό είδος της δημοσιογραφικής φιλολογίας. Υπήρξε από τα πρώτα μέλη της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών. Σε αναγνώριση του πνευματικού του έργου του απονεμήθηκε το Εθνικό Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, και αργότερα εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, το 1928, δύο μόλις χρόνια μετά τη σύσταση του ανωτάτου πνευματικού ιδρύματος. Από την Πολιτεία και από διάφορους πνευματικούς φορείς του απονεμήθηκαν πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Γιάννης Λάμψας
Μεγάλες μορφές 20 αιώνων
