Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913

Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΣΕ ΜΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΠΟΛΕΜΩΝ, 1912-1922

«ΕΠΙΠΤΟΝ ΚΑΙ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΡΗΜΝΟΝ. ΜΕΓΙΣΤΗΝ ΕΚΔΟΥΛΕΥΣΙΝ ΠΑΡΕΣΧΟΓ ΤΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ, ΟΜΩΣ ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΤΑΧΥΤΗΤΟΣ ΔΕΝ ΗΤΟ ΔΥΝΑΤΟΝ Ν’ ΑΠΟΦΥΓΩΣΙ ΦΡΙΚΩΔΕΙΣ ΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΚ ΤΟΥΤΟΥ ΦΟΒΕΡΑ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑΤΑ». ΑΠΟ ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ «ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1912-1913»

Α. ΡΩΜΑΪΔΗΣ-ZEITZ. ΝΕΚΡΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗΣ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ. Η ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ ΝΕΚΡΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΗΤΑΝ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΠΑΝΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΥ.

ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ 1912-1913

Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟΥ

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν οι πρώτοι και οι τελευταίοι κατά τους οποίους οι Τούρκοι νικήθηκαν κατά κράτος. Ήταν τέτοια η δυναμική των Ελλήνων ώστε μετά τη λήξη τους η χώρα είχε διπλασιάσει σχεδόν την έκτασή της. Η κήρυξη του πολέμου εναντίον των Τούρκων, στις 5 Οκτωβρίου 1912, παράλληλα με την ομόψυχη αντίδραση του έθνους, ενεργοποίησε και τους Έλληνες φωτογράφους. Είναι ο πρώτος πόλεμος της Ελλάδας που φωτογραφήθηκε τόσο πολύ, όχι μόνο με στημένες φωτογραφίες αλλά και με εικόνες δράσης και σκηνές δυναμικού ρεαλισμού. Η λογοκρισία, ιδιαίτερα σε σκηνές όπου παρουσιάζονται νεκροί, ήταν χαλαρή και οι φωτογραφίες με νεκρούς των μαχών που εμφανίζονταν τότε, σπάνια θα μπορούσαν να παρουσιαστούν ακόμα και σήμερα. Σχετική άλλωστε είναι και η ρήση που λέει ότι «ένας πόλεμος που δεν λογοκρίνεται χάνεται» και η οποία δεν ίσχυσε στον συγκεκριμένο πόλεμο. Αρκετές από τις φωτογραφίες αυτές ξεπερνούν σε ρεαλισμό πολλές από τις αντίστοιχες που τραβήχτηκαν στα μέτωπα της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ορισμένες φωτογραφίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους μπορούν να συγκριθούν στο ρεαλισμό τους μόνο με αυτές που τράβηξε ο Mathew Brady (Μάθιου Μπρέιντυ) κατά τον Αμερικάνικο Εμφύλιο Πόλεμο, την περίοδο 1861-1865. Η ταχύτατη προέλαση του ελληνικού στρατού δημιουργούσε προβλήματα στον εφοδιασμό και την τροφοδοσία του. Αποτέλεσμα ήταν τα συχνά ατυχήματα λόγω της... υπερβολικής ταχύτητας των πρωτόγονων τότε αυτοκινήτων, τα οποία οι φωτογράφοι δεν έχαναν την ευκαιρία να απαθανατίσουν. Το τσουχτερό κρύο και οι βροχές, το χειμώνα του 1912, δημιουργούσαν πρόσθετες δυσκολίες.

Η ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΗΤΑΝ ΤΑΧΥΤΑΤΗ, ΞΕΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ: ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΗΣ ΜΕΛΟΥΝΗΣ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.)

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΦΕΙΓ-ΒΟΛΑΝ ΤΟΥ Α. ΓΑΖΙΑΔΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ.

Ο Γάλλος ανταποκριτής και φωτογράφος Jean Leune (Ζαν Λεν) περιγράφει την κατάσταση που επικρατούσε: «Ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας μικρούς λόφους φτάσαμε κατά τις 5 το απόγευμα στην πεδιάδα του Βαρδάρη, χωρίς να έχουμε βάλει τίποτα στερεό στο στομάχι από το προηγούμενο βράδυ, εκτός από ένα πολύ μικρό ωμό κρεμμύδι. Γα να ξεγελάσουμε την πείνα μας πίναμε από καιρό σε καιρό λίγο νερό! Μολαταύτα, παρά τις ασταμάτητες πορείες από τη Λάρισα, παρά την κούραση των μαχών και τις στερήσεις, η διάθεση των στρατιωτών ήταν εξαιρετική, καθώς γελούσαν και αστειεύονταν». Πιο οδυνηρές από τα φυσικά φαινόμενα και τις κακουχίες ήταν βέβαια οι μάχες, σκληρές και φονικές: «Τραυματίες καταφθάνουν συνεχώς. Μετά την επίδεση των τραυμάτων τους τους μεταφέρουν στη Φιλιππιάδα μέσα σε δίτροχα αμάξια, πάνω σε άλογα, σε φορτηγά ή ακόμα με τα ίδια τα αυτοκίνητα του επιτελείου. Τι φρικτό θέαμα παρουσιάζει η συγκέντρωση, στην άκρη του δρόμου, τόσου πόνου αυτών των ανθρώπων που χτες ακόμα ήταν χαρούμενοι, γεμάτοι ζωή και σήμερα είναι καταματω-μένοι, ακρωτηριασμένοι πάνω σε φορεία! Ούτε ένα παράπονο όμως δεν ξεφεύγει από τα χείλη τους. Μόνο οι συσπάσεις του αρρενωπού προσώπου τους προδίδουν τον πόνο». Το φωτογραφικό υλικό είναι πλουσιότατο και η καταγραφή καλύπτει κάθε πτυχή των πολέμων. Όμως οι πιο πολλοί φωτογράφοι που τράβηξαν τις φωτογραφίες αυτές παραμένουν άγνωστοι. Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι οι Βαλκανικοί Πόλεμοι μπορούν να χαρακτηριστούν οι πόλεμοι «του άγνωστου φωτογράφου». Γνωστοί μας είναι, βέβαια, ορισμένοι επαγγελματίες φωτογράφοι που έκαναν συστηματική καταγραφή των πολέμων. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει με μεγάλο αριθμό φωτογραφιών ο Αριστοτέλης Ρωμαΐδης, γνωστός ως ο «πρύτανης εν τη καλλιτεχνία». Δεν είναι όμως εξακριβωμένο αν οι φωτογραφίες αυτές έγιναν από τον ίδιο -μεγάλο σε ηλικία τότε- ή από τον συνεταίρο του εκείνη την περίοδο, τον Γερμανό φωτογράφο Zeitz. Μια τέτοια μεγάλη πολεμική επιχείρηση δεν θα άφηνε αδιάφορους και τους αδελφούς Μανάκη, τους πρωτοπόρους κινηματογραφιστές των Βαλκανίων. Από το Μοναστήρι, όπου είχαν το ατελιέ τους, πήγαν στη Θεσσαλονίκη και φωτογράφισαν σπάνιες σκηνές από την είσοδο του ελληνικού στρατού. Για ορισμένες όμως φωτογραφίες που αποδίδονται στον Μίλτο και τον Γιάννη Μανάκη υπάρχουν επιφυλάξεις για το αν έγιναν από αυτούς. Ανάλογη δουλειά έκανε και ο Αναστάσιος Γαζιάδης, ένας από τους πιο σημαντικούς φωτογράφους του Πειραιά. Αρκετές από τις φωτογραφίες του έγιναν από πλοία του Πολεμικού Ναυτικού. Αυτός, καθώς και οι Ρωμαΐδης-Zeitz, δημοσίευσαν πολεμικές φωτογραφίες τους στο περιοδικό Illustration. Στο ίδιο περιοδικό, που είχε τότε παγκόσμια κυκλοφορία, παρουσίασαν φωτογραφίες τους, πολύ πιο σπάνια όμως, οι Μ. Βλαστός, Α. Λαμπρινίδης και Χρυσοβελώνης. Ο Πέτρος Πουλίδης πήγε εθελοντής στρατιώτης στο Α' Σύνταγμα Πεζικού Αθηνών. Τραυματίστηκε στο Μπιζάνι και παρασημοφορήθηκε. Μαζί με το όπλο του ο Πουλίδης είχε και τη φωτογραφική μηχανή του. Μια χαρακτηριστική φωτογραφία του είναι αυτή του Διαδόχου Κωνσταντίνου, «κοντά στο Σούλι πριν από την είσοδό του στα Γιάννενα, 21.2.1913», όπως γράφει. Ένας φωτογράφος από την Πάτρα, του οποίου το κινηματογραφικό αλλά και το  φωτογραφικό έργο από τους Βαλκανικούς Πολέμους είναι σχεδόν άγνωστο, είναι ο Ιωάννης Αρβανιτόπουλος. Ήδη από το 1911, σε ηλικία 39 ετών, αγόρασε μια κινηματογραφική μηχανή της γαλλικής εταιρείας Pathe και έτσι έγινε ανταποκριτής για την Ελλάδα. Το 1912 ο Αρβανιτόπουλος κατατάχθηκε εθελοντής στο στρατό και αναγνωρίστηκε ως επίσημος φωτογράφος της Στρατιάς. Το γεγονός ό επιβεβαιώνεται από τρία επίσημα έγγραφα του Γενικού Στρατηγείου, το ένα από τα οποία υπογράφεται από τον ίδιο τον Διάδοχο και Αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Ορισμένα πολεμικά «ζουρνάλ» που γύρισε ο Αρβανιτόπουλος από τους πολέμους του 1912-1913 προβλήθηκαν στην Πάτρα τον Απρίλιο του 1913, στο κινηματοθέατρο «Πολυθέαμα». Η πρώτη προβολή έγινε στις 18 Απριλίου 1913. Ένα εντυπωσιακό ντοκουμέντο ήταν επίσης η κινηματογράφηση του τουρκικού θωρηκτό «Φετίχ-Μπουλέν», το οποίο ανατίναξε ο πλοίαρχος Νικόλαος Βότσης με το τορπιλοβόλο που κυβερνούσε, τη νύχτα της 18ης Οκτωβρίου 1912, στο λιμάνι Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με τον Νίκο Πολίτη, οι ταινίες του Αρβανιτόπουλου ήταν οι μόνες που έγιναν από Έλληνα οπερατέρ κατά τη διάρκεια των πολέμων. Από το φωτογραφικό έργο του από τον πόλεμο διασώθηκαν εκατό περίπου γυάλινες πλάκες. Απολύθηκε στις 18 Αυγούστου 1913 και επέστρεψε στην Πάτρα ανοίγοντας πάλι το φωτογραφείο «Η Ανάμνησις». Για την επιστροφή του ο Νεολόγος έγραψε σχετικά: «Επανήλθε προ τινων ημερών από τα πεδία των μαχών ο φωτογράφος κ. Αρβανιτόπουλος. Έλαβε φωτογραφίας του πολέμου και των βουλγαρικών καταστροφών. Εκινηματογράφησε πολεμικές σκηνές. Όλαι αι κινηματογραφικαί εικόνες και φωτογραφίαι ηγοράσθησαν παρά της κυβερνήσεως. Η συλλογή των φωτογραφιών είναι πλουσιωτάτη». Όσον αφορά την πληροφορία της εφημερίδας σχετικά με την αγορά όλου αυτού του έργου από την τότε κυβέρνηση, δεν έχει επιβεβαιωθεί από καμιά άλλη πηγή.

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΩΝ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΤΑΜΙΑ. Ο ΥΠΟΛΟΧΑΓΟΣ ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΜΕ ΑΤΜΑΚΑΤΟ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΛΟΥΡΟ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.)

Α. ΡΩΜΑΪΔΗΣ-ZEITZ. ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΒΑΓΟΝΙ ΤΡΕΝΟΥ ΦΥΛΑΣΣΟΥΝ ΤΟΝ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΤΟΥ ΓΙΔΑ, ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΑΡΧΙΣΕΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΠΡΟΣ ΤΗ ΒΕΡΟΙΑ.

Παρά πολλές φωτογραφίες των πολέμων αυτών προέρχονται από ερασιτέχνες φωτογράφους, στρατιώτες και αξιωματικούς, που είχαν πάρει μαζί τη φωτογραφική μηχανή τους. Από το 1912 είχε κυκλοφορήσει άλλωστε από την Kodak μια πολύ μικρή πτυσσόμενη μηχανή, που έμπαινε στο γιλέκο, η Vest-Pocket Kodak, που ονομάστηκε και «μηχανή του Α' Παγκοσμίου Πόλεμου». Τη μηχανή αυτή χρησιμοποίησαν οι Αμερικανοί στρατιώτες στα χαρακώματα της Γαλλίας για να πάρουν προσωπικά «ενσταντανέ», που και αυτά όμως δεν διαθέτουν το δυναμισμό και το ρεαλισμό που χαρακτηρίζει τις αντίστοιχες σκηνές των Βαλκανικών Πολέμων. Οι φωτογραφίες των Ελλήνων ερασιτεχνών από τον πόλεμο παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον ιδιαίτερα οι σκηνές από την καθημερινή ζωή των κατοίκων των περιοχών που κατελάμβανε ο στρατός. Τέτοιες φωτογραφίες, ορισμένες από τις οποίες διαθέτουν ιδιαίτερο αισθητικό ενδιαφέρον, σπάνια τραβούσαν οι επαγγελματίες φωτογράφοι. Χαρακτηριστικό είναι ένα εισαγωγικό κείμενο γραμμένο σε ένα λεύκωμα ενός στρατιώτη και ερασιτέχνη φωτογράφου της περιόδου εκείνης: «Δεν είναι καλλιτεχνικές οι φωτογραφίες που θα δης, για μένα όμως είναι γλυκιές αναμνήσεις μιας ένδοξης κι όμορφης -αν και γεμάτης κόπους και κινδύνους- εποχής». Άλλα προσφιλή θέματα ήταν οι τραυματίες πολέμου και οι Τούρκοι αιχμάλωτοι. Ενδιαφέρουσες είναι επίσης οι ερασιτεχνικές φωτογραφίες από τα μετόπισθεν, γιατί διαθέτουν έναν αυθορμητισμό που δεν είναι δυνατόν να εκφραστεί μέσα από τις στημένες λήψεις των στούντιο. Τέλος, φωτογράφισαν και ντόπιοι φωτογράφοι από τα μέχρι τότε κατεχόμενα ελληνικά εδάφη, όπως π.χ. από τη Θεσσαλονίκη, τη Λέσβο, τη Χίο και την Ήπειρο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο γαλλικής καταγωγής φωτογράφος Edmond Rubellin, που είχε ένα μεγάλο φωτογραφείο στη Σμύρνη. Μετά την απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Μυτιλήνη, πήγε εκεί και φωτογράφισε σκηνές από τα γεγονότα. Κίνητρο των περισσότερων φωτογράφων ήταν η δημοσίευση των φωτογραφιών τους -και η ανάλογη αμοιβή- στα διάφορα λευκώματα που κυκλοφόρησαν την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων. Από τα πιο δημοφιλή λευκώματα ήταν η σειρά Πανόραμα του Πολέμου 1912-1913, με εκδότη και φωτοτσιγκογράφο τον Α. Κωνσταντινίδη. Η εκτύπωση των λευκωμάτων γινόταν στο τυπογραφείο της «Εστίας». Σε ένα από τα τεύχη αυτά ο Κωνσταντινίδης ανέφερε: «Οι εκδόται του "Πανοράματος 1912-1913" παρακαλούν τους τυχόν παρακολουθήσαντες τον Ελληνικόν στρατόν και τους κατά τόπους ζωγράφους η φωτογράφους όπως ευαρεστούμενοι αποστείλωσιν αυτοίς ταχυδρομικώς παν σχετικόν προς τον πόλεμον αυτόν αντί αναλόγου αμοιβής».

ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΕΣ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΦΩΤΙΑ, ΣΕ ΠΡΟΧΕΙΡΟ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΜΠΙΖΑΝΙ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.) 

ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΡΟΦΥΛΑΚΩΝ ΣΤΗ ΔΟΪΡΑΝΗ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.)

«ΤΙ ΝΑ ΤΑ ΚΑΝΟΥΜ' ΡΕ ΖΛΑΠΙΑ; ΤΟΙΑΥΤΗ ΕΡΩΤΗΣΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΝΑΙΟΥ ΤΟΥΤΟΥ ΕΥΖΩΝΟΥ, ΕΙΣ ΟΝ ΑΝΕΤΕΘΗ Η ΦΥΛΑΞΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΤΩΝ 75.000 ΜΑΟΥΖΕΡ ΑΤΙΝΑ ΜΑΣ ΚΑΤΕΛΙΠΟΝ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ» (ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 1912-1913). ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΜΑΤΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΦΑΝΕΡΗ Η ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΤΟΥ ΕΥΖΩΝΟΥ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.)

Σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν οι φωτογραφίες που είχε στην κατοχή του ένας εκδότης δεν απέδιδαν καλά το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, τότε «καλλιτεχνική αδεία» και με τη... βοήθεια του ρετουσέρ γίνονταν οι κατάλληλες προσθήκες ή αφαιρέσεις για να επιτευχθεί η απαραίτητη δραματοποίηση της εικόνας. Τα ταχυδρομικά δελτάρια ή καρτ-ποστάλ άρχισαν να έχουν μεγάλη διάδοση από τις αρχές του αιώνα. Τα περισσότερα απ' αυτά αναπαράγονταν τυπογραφικά και ορισμένα ήταν χρωμολιθόγραφα. Αρκετές φορές, όμως, για μεγαλύτερη ταχύτητα στην παράδοση, εκτυπώνονταν ένα ένα στο χέρι με τη φωτογραφική μέθοδο. Πρόδρομος των σημερινών πρακτορείων φωτορεπορτάζ ήταν το γραφείο του Μ. Ν. Μιχαλόπουλου, που βρισκόταν κάτω από το Ταχυδρομείο, στην οδό Αιόλου. Σε διαφήμισή του με τίτλο «Ρεκόρ ταχύτητος» πληροφορούσε το κοινό ότι: «ΟΛΑ ΤΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΜΕΝΑ ΥΠΟ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΜΑΣ, ΕΚΤΥΠΟΥΝΤΑΙ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΣΙ ΕΙΣ ΧΙΛΙΑΔΑΣ ΔΕΛΤΑΡΙΑ ΜΙΑΝ ΩΡΑΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΣΙΝ [...] ΟΛΟΚΛΗΡΟΣ Η ΣΕΙΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΕΙΣ ΚΑΡΤ-ΠΟΣΤΑΛ, ΤΟΥ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΟΛΑ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΤΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕ ΤΙΜΑΣ ΑΣΥΝΑΓΩΝΙΣΤΟΥΣ ΕΝΕΚΕΝ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΟΣΟΤΗΤΟΣ. ΘΑ ΕΥΡΗ ΚΑΙ Ο ΠΛΕΟΝ ΙΔΙΟΤΡΟΠΟΣ ΔΙΑ ΚΑΘΕ ΕΟΡΤΗΝ ΤΟ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΝ ΔΕΛΤΑΡΙΟΝ». Το θέμα των Βαλκανικών Πολέμων παρουσιάστηκε και σε μια άλλη πρωτοποριακή για την εποχή μορφή: τις μαυρόασπρες διαφάνειες για προβολή. Ήταν ο Σπύρος Κοκόλης, καθηγητής της Σχολής Δοκίμων και φανατικός φωτογράφος, ο πρώτος που οργάνωσε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών οπτικοακουστικές παρουσιάσεις με γυάλινες πλάκες, σε διαλέξεις καθηγητών, το 1908.

Τα «Επιστημονικά εργαστήρια προβολικών πλακών Σ. Κοκόλη και Ν. Βαλλιά-νου» έφτιαχναν τέτοιες γυάλινες διαφάνειες, 8x8 εκ. Σε πολλές περιπτώσεις ορισμένα από τα θέματα ήταν χρωματισμένα με το χέρι. Φαίνεται ότι υπήρχαν αρκετοί ενδιαφερόμενοι των «προβολικών μέσων», γι' αυτό συνέχισαν να τις παράγουν και το 1912. Ήταν φυσικό λοιπόν να υπάρχουν στα θέματά τους και φωτογραφίες από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Η λαϊκή λιθογραφία με θέματα σχετικά με τον πόλεμο παρουσίαζε και αυτή ιδιαίτερη άνθηση την περίοδο αυτή. Η φωτογραφία βοηθούσε με τον αντικειμενικό ρεαλισμό και την πιστότητά της. Σκηνές που παρουσιάζουν ενδιαφέρον φωτογραφίζονταν και ύστερα αποδίδονταν από τον σκιτσογράφο ή τον ζωγράφο σε λιθογραφική αναπαραγωγή. Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, τον Ελευθέριο Βενιζέλο στο μέτωπο και όρθιο τον Ιωάννη Μεταξά. Ενδιαφέρουσα είναι και η λιθόγραφη καρτ-ποστάλ αλλά και η αντίστοιχη λιθογραφική αφίσα (κάτω δεξιά), που κυκλοφόρησαν τότε, και είχαν γίνει με βάση τη φωτογραφία αυτή. Η πιστότητα στην αντιγραφή της είναι μεγάλη, αν εξαιρέσει κανείς την απαραίτητη προσθήκη του εθνικού συμβόλου, δηλαδή της ελληνικής σημαίας. Δεκάδες ήταν και οι ξένοι πολεμικοί ανταποκριτές -κυρίως Γάλλοι, αφού η Γαλλία είχε ιδιαίτερα συμφέροντα στον πόλεμο αυτό- που έσπευσαν να καλύψουν τους Βαλκανικούς Πολέμους. Οι φωτογραφίες που δημοσίευσαν στο Illustration, στην εφημερίδα Temps και σε άλλα έντυπα ήταν όλες τους, σχεδόν, επώνυμες, σε αντίθεση, όπως προαναφέρθηκε, με τις φωτογραφίες που δημοσίευαν τα αντίστοιχα ελληνικά έντυπα και λευκώματα. Οι περισσότεροι ξένοι απεσταλμένοι ήταν δημοσιογράφοι που παράλληλα με τις ανταποκρίσεις τους φωτογράφιζαν την εξέλιξη του πολέμου. Ο ρεπόρτερ Jean Leune, που ακολουθούσε με τα πόδια, μαζί με τη γυναίκα του, την πορεία του ελληνικού στρατού, έγραφε σε μιαν άλλη ανταπόκρισή του:«Είναι πραγματικά κρίμα που δεν άφησαν τους πολεμικούς ανταποκριτές να ακολουθήσουν το στρατό, όπως ξεγελώντας τους το καταφέραμε εμείς. Ζώντας δίπλα στον στρατιώτη, θα αναγκάζονταν να γράψουν, επαναλαμβάνοντας αυτό που έλεγε τελευταία ένας αξιωματικός της γαλλικής αποστολής: "ο Έλληνας στρατιώτης είναι ένας από τους καλύτερους του κόσμου"». Είναι πολύ πιθανό να ακολούθησαν το παράδειγμά του και άλλοι δημοσιογράφοι και φωτογράφοι. Στην επιχείρηση όμως για την κατάληψη των Ιωαννίνων οι περιορισμοί που υπήρχαν ήταν πολύ πιο ελαστικοί. Ο Αμερικανός Jimmy Hare θεωρείται από πολλούς ο πρώτος επαγγελματίας φωτορεπόρτερ, αφού από το 1889 ήταν μόνιμο έμμισθο στέλεχος του περιοδικού Illustrated American. Κάλυψε διαφόρους πολέμους, από την Κούβα έως τη Μαντζουρία και από τη Μεξικανική Επανάσταση μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους. Δυστυχώς, ελάχιστες φωτογραφίες του έχουν σωθεί από τον τελευταίο αυτόν πόλεμο. Στα Βαλκάνια ήρθε στα τέλη του 1912 για λογαριασμό των περιοδικών Collier's και Illustrated London Sphere και παρέμεινε τρεις μήνες. Αρχικά επισκέφθηκε τη Σόφια, ενώ αργότερα κατόρθωσε να περάσει στον τουρκικό τομέα και να επισκεφθεί το στρατόπεδο του Μουσταφά Πασά, στην περιοχή της Αδριανούπολης. Ήταν φυσικό και άλλοι φωτογράφοι να βρέθηκαν από την τουρκική πλευρά. Στους σημαντικότερους συγκαταλέγεται ένας Άγγλος φωτοειδησιογράφος που δούλευε για το Central News Agency: ο Herbert Baldwin (Χέρμπερτ Μπάλντουιν). To 1912 τον έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη για να καλύψει τον επερχόμενο πόλεμο.

ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΝΕΚΡΟΥ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ. (ΦΩΤ. ΑΓΝΩΣΤΟΥ.)

Με την κήρυξή του ο Baldwin ακολούθησε τον τουρκικό στρατό. Εγκατέστησε το «Κέντρο Τύπου», όπως το αποκαλούσε, στο στρατόπεδο του τουρκικού στρατού στη Χλωρού, μαζί με άλλους ανταποκριτές. Ανάμεσά τους ο φωτογράφος Bernard Grant (Μπέρναρντ Γκραντ) και ένας Γάλλος οπερατέρ που το όνομά του δεν αναφέρεται. Για τον Jimmy Hare δεν γίνεται καμιά μνεία, και είναι πιθανό να βρισκόταν τότε στην ελληνική ή τη σέρβική πλευρά. Το 1913 ο Baldwin εξέδωσε στο Λονδίνο το βιβλίο του Ένας πολεμικός φωτογράφος στη Θράκη: Μια περιγραφή από προσωπικές εμπειρίες κατά τον Τουρκο-Βαλκανικό πόλεμο του 1912. Σε αυτό αναφέρεται στις δυσκολίες και τις δεσμεύσεις που συνάντησε καθώς και στην αυστηρότατη λογοκρισία. Τα φιλμ έπρεπε εμφανιστούν επί τόπου και να ελεγχθούν. Η φωτογράφιση προσφύγων ήταν απαγορευμένη και μόνο αργότερα επετράπη. Ήταν επίσης απαγορευμένο να φωτογραφίζει Τουρκάλες. Ο Baldwin δεν φωτογράφισε εικόνες κατά τη διάρκεια των μαχών, αν και αναφέρει ότι κάποιος άλλος φωτογράφος, που βρισκόταν από την πλευρά του Μαυροβούνιου, το έκανε. Στο βιβλίο του δίνει κάποιες χρήσιμες συμβουλές για τους μέλλοντες πολεμικούς φωτορεπόρτερ. Λέει, π.χ., πως ο φωτογράφος είναι καλύτερα να βρίσκεται από την πλευρά αυτού που θα χάσει τη μάχη, γιατί η υποχώρηση δίνει μεγαλύτερες ευκαιρίες για ρεαλιστικές φωτογραφίες, ενώ σε μια γρήγορη προέλαση κινδυνεύει να μείνει πίσω. Προτείνει επίσης το ποδήλατο ως καλύτερο μέσο κίνησης από το άλογο και προτρέπει τον φωτογράφο να βρίσκεται όσο πιο κοντά μπορεί στις σκηνές της δράσης.

from ανεμουριον https://ift.tt/2sbBxzT
via IFTTT