Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως - Α (Σταγών και Μετεώρων)

Ιερού Μετεώρου Σταυροπήγιον το πάλαι 600ήν αμφιετηρίδα (1388-1988) ηυλόγησε σεπτή παρουσία Δημήτριος A ' ο ΚΠόλεως - Νέας Ρώμης Αρχιεπίσκοπος και Οικουμενικός αρχιποίμην επ' Αλεξίου A' Τρίκκης και Σταγών θυηπόλου Αθανασίου τε Καθηγουμένου Α 'Σεπτεμβρίου 1990. Η επιγραφή στον εξωνάρθηκα του καθολικού της ιεράς σταυροπηγιακής μονής της θείας Μεταμορφώσεως, θα μαρτυρεί στους αιώνες την επίσκεψη του μακαριστού οικουμενικού πατριάρχου ΚΠόλεως Δημητρίου (+991), με την ευκαιρία εορτασμού των 600 χρόνων από την ίδρυση του ιστορικού αυτού μοναστηριού (1388-1988), στις 30 Σεπτεμβρίου 1990. Αν και πολύ πριν τα μέσα του 14ου αιώνος στις σκήτες των Σταγών πλήθος μοναστών φημιζόταν για τις πνευματικές ανδραγαθίες και την ενάρετη διαγωγή, πρώτος κτίτορας και οικιστής του Μεγάλου Μετεώρου υπήρξε ο Αθανάσιος, λόγιος και αγιορείτης μοναχός, γεννημένος το 1302 στη Ν. Πάτρα (Υπάτη). Στον ακάματον αυτό πνευματικό άνδρα οφείλεται, επίσης, η ομαλή μετάβαση από το σύστημα της «ιδιορρυθμίας» των μέχρι τότε «παρακελλιωτών» στο κοινοβιακό, καθώς και ο αρχαιότερος έγγραφος Κανονισμός των μετεωρικών μονών. Ο κτίτωρ Αθανάσιος, από τους υψηλούς και απότομους βράχους διάλεξε ως τόπο ασκήσεως τον «Πλατύ Λίθο» (που μετονόμασε σε «Μεγάλο Μετέωρο»), γιατί —όπως εξηγεί ο συμμοναστής ή μαθητής και βιογράφος του— «υπερανεστηκώς των κύκλω λίθων ετύγχανε, πλάτει τε πολύ και μήκει ικανώς έχων, άλσει τε πεπυκνωμένος και βοτάνοις συχναίς, προβλεπτικός και ευάερος» (δηλ. ήταν ψηλότερος από τους γύρω βράχους είχε αρκετό πλάτος και μήκος, με πυκνή βλάστηση δέυφωυ και βο τάνων με θέα και δροσιά) «Μεγάλο» υπήρξε, το Μετέωρ όχι μόνο για την έκτασή του (περίπου 50 στρεμμάτων σε υψόμετρο 613 μέτρων από τη θάλασσα) αλλά και διότι στην περίοδο της μεγάλης ακμής του αριθμούσε 300 περίπου μοναχούς, είχε προικισθεί με αυτοκρατορικές και ηγεμονικες χορηγίες και υπέρτερούσε των υπόλοιπων μετεωρικών μονών. Η αγιασμένη προσωπικότητα του κτίτορος Αθανασίου, που διακρινόταν για την ασκητικότητα, την ησυχαστική διάθεση, το ταπεινό φρόνημα, την οργανωπκότητα και το χάρισμα να θαυματουργεί και να προλέγει τα μέλλοντα, συνετέλεσαν ώστε να μαζευτούν γύρω του αρκετοί Γέροντες με τους υποτακτικούς τους και το Μεγάλο Μετέωρο να αποτελέσει μια πνευματική κυψέλη. Σημαντική φυσιογνωμία υπήρξε και ο διάδοχός του στην πνευματική πατρότητα της μονής, «Ιωάννης Ούρεσης Παλαιολόγος, ο διά του θείου και αγγελικού σχήματος επικληθείς Ιωάσαφ μοναχός». Ήταν γιος του Σέρβου βασιλιά των Τρικάλων Συμεών Ούρεση (1355-1371) και διάδοχός του στο θρόνο. Προτίμησε το αγγελικό σχήμα του μοναχού από τη βασιλική αλουργίδα, το σταυρό από το σκήπτρο, αυτός τον οποίο τα μεν αυτόκρατορικά χρυσόβουλλα αναφέρουν ως «αγιώτατον βασιλέα εν μοναχοίς υπέρτιμον Ιωάσαφ», ο ίδιος όμως υπέγραφε «Ιωάσαφ μοναχός»! Στα 40 περίπου χρόνια της μοναχικής του ζωής ο «πατήρ του Μετεώρου» Ιωάσαφ ανήγειρε κελλιά, νοσοκομείο, στέρνα, ανακαίνισε το ναό της Μεταμορφώσεως και θεωρείται ο δεύτερος κτίτωρ της μονής, ενώ στα 1389/90 ήταν μεταξύ των πρωτεργατών που ίδρυσαν τη μονή της Υψηλοτέρας (των καλλιγράφων), απέναντι από το Μεγάλο Μετέωρο. Εκατόν δέκα πέντε ακανόνιστα και απότομα σκαλοπάτια οδηγούν τον επισκέπτη στο Μεγάλο Μετέωρο. Οι ανεμόσκαλες έχουν προ πολλού καταργηθεί, ενώ το περίφημο και γραφικό «δίχτυ», με τον ιδιότυπο μηχανισμό του, χρησιμοποιείται για ν' ανεβάζει τις προμήθειες ή ηλικιωμένους ευσεβείς προσκυνητές. Ένα απλό κτίσμα, χωμένο κυριολεκτικά στο βράχο, ήταν το ασκητήριο του οσίου ιδρυτού της μονής. Βρίσκεται αριστερά καθώς κατεβαίνουμε την κλίμακα, ενώ ο παλαιός πύργος με την ανέμη, το μαγκειπιό (φούρνο) και διάφορα κελλιά είναι τα πρώτα που αντικρύζουμε μόλις διαβούμε την πύλη του μοναστηριού. Εκείνο, όμως, που εντυπωσιάζει ιδιαίτερα είναι το καθολικό, ο ναός δηλαδή ο αφιερωμένος στη θεία του Κυρίου Μεταμόρφωση. Μεγαλοπρεπής και ιδιαίτερου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, αγιορειτικού τύπου, σταυροειδής και εγγεγραμμένος με δωδεκάπλευρο τρούλλο και πλάγιες κόγχες, κατάγραφος με νωπογραφίες άφθαστου βυζαντινού κάλλους, δημιουργεί στον ευλαβή προσκυνητή συναισθήματα θαυμασμού και δοξολογικής ευγνωμοσύνης προς τον Θεό. Επιγραφή στη νότια πλευρά του Ιερού, μας πληροφορεί:

ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΙΣΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΒΑΣΤΟΣ ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΥ ΗΜΩΝ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΔΙΑ ΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΩΝ ΟΣΙΩΤΑΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΗΜΩΝ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΙΩΑΣΑΦ ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ SΩNS' (= 1388) ΟΙ ΚΑΙ ΚΤΙΤΟΡΕΣ ΑΝΙΣΤΟΡΙΣΘΗ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ ΤΟΥ ΕΛΑΧΙΣΤΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ ΕΝ SANB'... (;) = 1484] ΙΝΔΙΚΤΙΩΝΟΣ Β' ΜΗΝΟΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ Κ'.

Προξενούν το θαυμασμό του επισκέπτη εξαιρετικά: Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, έργο κατασκευασμένο το 1791, με πς ωραιότατες εικόνες του Χριστού και της Παναγίας, του Ευαγγελισμού, της Βρεφοκρατούσης και των Αρχαγγέλων. Τα επίσης ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια, στηριγμένα στους κίονες, με αξιόλογες εικόνες της «μακεδονικής σχολής» (ξεχωρίζουν της Παναγίας δεξιά και του αγίου Νικολάου αριστερά). Την προσοχή του προσκυνητή ελκύουν, ακόμα, ο δεσποτικός θρόνος και τα δύο αναλόγια, από λεπτουργημένο ελεφαντοστούν και μάρμαρο, οι ανυπέρβλητες τοιχογραφίες του 16ου αιώνος, «έργον αγνώστου τοιχογράφου της κρητικής σχολής, που ιστόρησε το Καθολικό της μονής Δοχειαρίου εν Αγίω Όρει κατά το 1568» (Φ. Κόντογλου). Ο Παντοκράτωρ στον τρούλλο, η Μεταμόρφωση, η ανάσταση του Λαζάρου, η Βαϊφόρος, ο Μυστικός Δείπνος, η εις Άδου κάθοδος, οι μετά την Ανάσταση εμφανίσεις του Κυρίου, όσιοι και μάρτυρες, ασκητές, στρατιωτικοί άγιοι, η Α' και Ζ' οικουμενικές σύνοδοι, οι Αρχάγγελοι, ο τίμιος Πρόδρομος και, φυσικά, οι οσιακές μορφές των κτιτόρων Αθανασίου και Ιωάσαφ, ιστορημένες στον υπερκείμενο του τάφου τους τοίχο, καθώς και οι υπόλοιπες, δημιουργούν στον προσκυνητή συναισθήματα κατανύξεως και προσευχητικού δέους, ενώ και ο αδιάφορος στην πίστη ή ο αλλόδοξος μένει εκστατικός μπροστά στην επιβλπιτκότητα και το μεγαλείο ίου καθολικού και των τοιχογραφιών του. Η παλαιά τράπεζα (τραπεζαρία) της μονής, αξιόλογο αρχιτεκτονικό δημιούργημα, λειτουργεί πλέον ως κειμηλιοφυλάκιο (μουσείο). Έχει μήκος 35 και πλάτος 12 μέτρων. Την οροφή της, που διαθλάται σε μονούς και διπλούς θόλους, υποστηλώνουν πέντε κίονες. Η μορφή της Παναγίας, εν μέσω των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ, δεσπόζει στην κόγχη, ενώ εντοιχισμένη στην είσοδο της τραπέζης — μουσείου πλάκα μαρτυρεί:

+ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ ΤΩΝ ΕΥΡΕΘΕΝΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΚΑΙ ΔΙ ΕΞΟΔΟΥ ΗΓΟΥΜΕΝΕΥΟΝΤΟΣ ΚΥΡ ΣΥΜΕΩΝ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΜΗΝΙ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΖΞΕ'

[7065 από κτίσεως κόσμου, 1557 μ.Χ.].

Δεν είναι λίγα, ευτυχώς, τα διασωθέντα μεγάλης αξίας κειμήλια που εκτίθενται στο μουσείο, αν ληφθούν υπόψη οι λεηλασίες, οι διαρπαγές, η φθορά του χρόνου και η μεταφορά αρκετών από αυτά στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών: Χρυσοκέντητοι επιτάφιοι, η μίτρα του ηγουμένου Συμεών, χρυσόπλεκτη ποδιά στολισμένη με μαργαριτάρια (έργο της βασίλισσας Μαρίας Αγγελίνας, αδελφής του β' κτίτορος Ιωάσαφ), τρεις ξυλόγλυπτοι σταυροί —έργα ζωής του οσίου ιεροδιακόνου Δανιήλ (του ενός η φίλοτέχνηση κράτησε 14 ολόκληρα χρόνια), με ποικίλες παραστάσεις από τη ζωή του Κυρίου, φορητές εικόνες (όπως οι περίφημες «Άκρα Ταπείνωσις» και «η Θεοτόκος θρηνωδούσα», η ψηλάφησις ίου Θωμά), παλαιό βιβλία, ιερά σκεύη, ευαγγέλια, άμφια, έργα μικροτεχνίας και εικονογραφίας, χειρόγραφοι κώδικες, χρυσόβουλλα κ.ά., φανερώνουν τα «περασμένα μεγαλεία» και την περίοδο ακμής του φημισμένου Μεγάλου Μετεώρου. Η εστία (μαγειρείο) δίπλα στην τράπεζα παρουσιάζει, επίσης, ενδιαφέρον. Είναι ένα θολωτό κτίσμα με τεράστια πυροστιά, πάνω στην οποία, με τη βοήθεια βαρούλκου, τοποθετούσαν το μεγάλο καζάνι για το μαγείρεμα του φαγητού, ενώ πίσω από την τράπεζα σώζεται το νοσοκομείο της μονής, καθώς και το γηροκομείο, που «ανηγέρθη εκ βάθρων» το 1527. Τα τρία παρεκκλήσια: αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (του 1682), ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης (του 1879) και της Κυρίας Θεοτόκου στο σπήλαιο όπου ασκή-τευε ο κτίτωρ άγιος Αθανάσιος, μαζί με τα νεότερα κτίσματα, όπως του παρεκκλησίου του Αγίου Νεκταρίου με αρίστης τέχνης τοιχογραφίες, του ευρύχωρου ξενώνος (1930) και της πτέρυγας με κελλιά στην ανατολική πλευρά (1971), συμπληρώνουν το κτιριακό συγκρότημα του Μεγάλου Μετεώρου, που διανύει ήδη την 7η εκατονταετία από την ίδρυσή του.

ΛΕΚΚΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Π. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΧΝΗΛΑΤΗΣ 1995

from ανεμουριον https://ift.tt/33AHiEk
via IFTTT