Μετά την αποτυχία του ιταλικού πεζικού να κρατήσει την Γκραμπάλα, τη σκυτάλη των επιθέσεων παίρνει το πυροβολικό, που από το πρωί της 4ης Νοεμβρίου, με καταιγισμό πυρών, σφυροκοπεί τα υψώματα Γκραμπάλα-Ψηλοράχη, καθώς και δυτικότερα αυτό της Ασσόνισας, όπως και τους λόφους γύρω από το Καλπάκι. Η ιταλική αεροπορία έρχεται κατά σμήνη, αδειάζει τόνους βομβών και πολυβολεί από χαμηλό ύψος τα χαρακώματα των αμυνομένων.
ΤΟΥ ΜΗΝΑ ΛΑΓΓΑΡΗ
ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Τα αποτελέσματα αυτών των ενεργειών είναι όχι τόσο ουσιαστικά αλλά κυρίως ψυχολογικά. Η αντοχή των αμυνομένων δοκιμάζεται μια που τα χαρακώματα στην άγονη Γκραμπάλα ήταν πρόχειρα και γυμνά, σε σχέση τουλάχιστον με εκείνα από το Καλπάκι έως τη Βροντισμένη, όπου τα ορύγματα ήταν σε δασωμένο περιβάλλον και προστατευμένα με σκέπαστρα από κορμούς δένδρων.(1)
Ο Κ. Πανταζής είναι πολύ κατατοπιστικός στις περιγραφές του εξηγώντας ότι ισχυρά αμυντικά έργα είχαν κατασκευαστεί εκατέρωθεν της στενωπού Καλπακιού, με χαρακώματα ορθίως βάλλοντος σε τρεις γραμμές, προστατευμένα με ανθεκτικά σκέπαστρα, με υπόγειες εισόδους και συρματοπλέγματα.
Ενώ στην Γκραμπάλα-Ψηλοράχη τα χαρακώματα ήταν γονυπετώς βάλλοντος και ακάλυπτα γιατί οι εργασίες κατασκευής τους άργησαν, μια που η Γκραμπάλα συμπεριλήφθηκε στην τοποθεσία αντιστάσεως μόνο δύο μήνες πριν από την κήρυξη του πολέμου.(2)
Τα άρματα των “Κενταύρων”
Την 5η Νοεμβρίου η προσοχή και των δύο αντίπαλων επιτελείων στρέφεται στην επίθεση των Κενταύρων μπροστά από τη Βροντισμένη. Τα έλη του Παρακάλαμου αποδεικνύονται αξεπέραστο κώλυμα για τα ανίσχυρα L33/35, που γίνονται εύκολοι στόχοι για τις πυροβολαρχίες της Γρίμπιανης.(3) Όχι ότι τα πράγματα στην Γκραμπάλα «ησυχάζουν». Οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται με αμείωτη ένταση όλο το πρωινό της 5ης Νοεμβρίου, ενώ το απόγευμα επαναλαμβάνονται και οι επιθέσεις του πεζικού κατά κύματα. Με τα συνήθη όμως αποτελέσματα.
Οι επιτιθέμενοι αναχαιτίζονται από τα συνδυασμένα πυρά των πολυβόλων και των όλμων και αναγκάζονται να υποχωρήσουν έχοντας αξιοσημείωτες απώλειες. Το ίδιο ακριβώς «σκηνικό» επαναλαμβάνεται και κατά τη διάρκεια της 6ης Νοεμβρίου. Και ενώ φάνηκε, από το πρωινό της 7ης Νοεμβρίου, ότι θα έχουμε «μια από τα ίδια» (δηλαδή: βομβαρδισμός-έφοδος πεζικού-απώθηση) ο στρατηγός Rossi(4) αποφάσισε να αλλάξει τακτική και διατάσσει τη διενέργεια νυχτερινής επίθεσης. [χάρτης 1]
Η επιχείρηση ξεκίνησε στις 15.00.(5) Το ΙΙ/MFA τάγμα εξορμά από τα Καλύβια Αρίστης και ανηφορίζει τις βορειοδυτικές πλαγιές της Γκραμπάλας με στόχο την κατάληψη της βόρειας κορυφής (1201). Προηγείται ο 5ος Λόχος, με διοικητή τον Centurione (6) Fachini, με τον 4ο Λόχο να ακολουθεί ξοπίσω του.
Προτού όμως πλησιάσουν την κύρια γραμμή της ελληνικής άμυνας, καθηλώνονται μπροστά από ένα βραχώδες αντέρεισμα που υπερασπίζεται μια διμοιρία του 1ου Λόχου υπό τον ανθ/γό Δ. Ιωάννου. Στον χορό μπαίνει και το ελληνικό πυροβολικό, που με φραγμό πυρός αποκόπτει τον 4ο Λόχο από τον προπορευόμενο 5ο. Γύρω στις 18.00, παράλληλα με το ΙΙ/ΜFA και λίγο νοτιότερα, το Ι/47 τάγμα εξορμά με τη σειρά του για να καταλάβει την Ψηλοράχη (1.060), με το τάγμα Gramos να συμπορεύεται στα δεξιά του.
Ακούνε τους αχούς της μάχης στα βόρεια και μια περίπολος του Ι/47 διατάσσεται να στρίψει προ τα εκεί, ώστε να αποκτήσει επαφή με το ΙΙ/MFA. Πέφτει όμως πάνω στις δύο διμοιρίες του Στύπα, που φυλάνε τη νότια κορυφή (1160). Η περίπολος αναχαιτίζεται εύκολα και επιστρέφει πίσω, χωρίς βέβαια να αποκτήσει την επιβαλλόμενη επαφή.
Υποχώρηση
Το σκοτάδι έχει καλύψει το πεδίο της μάχης. Οι επιτιθέμενοι κινούνται αργά και προσεκτικά ώστε να εκτελέσουν την τελική νυχτερινή κρούση, κίνηση που εκτελούν τα επιτιθέμενα στην Ψηλοράχη τάγματα.(7)
Στα βόρεια όμως της Γκραμπάλας ο αποκομμένος Fachini, έχοντας χάσει κάθε υποστήριξη από τον 4ο Λόχο και δοκιμαζόμενος σκληρά από τα ελληνικά πυρά, επικοινωνεί με τον ίδιο τον console (8) Volante και ζητά να του επιτραπεί η απαγκίστρωση και η υποχώρηση πίσω στα Καλύβια Αρίστης. Ετσι στη βόρεια κορυφή (1201) η επιθετική ενέργεια εκτονώνεται ουσιαστικά πριν καν εκδηλωθεί.
Στην Ψηλοράχη η επίθεση εκδηλώνεται αλλά με τα γνωστά αποτελέσματα. Τα πολυβόλα του ανθλ/γού Τσαντήλα αποκρούουν τις εφόδους και γρήγορα οι επιτιθέμενοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την προσπάθειά τους. Αρχίζουν έτσι σιγά σιγά και αυτοί την υποχώρηση.
Σε ιταλικά χέρια
Εκεί που φαίνεται ότι όλα έχουν τελειώσει, δηλαδή μεταξύ 20.00 και 21.00, ο 4ος Λόχος πολυβόλων του λοχ/γού Basurto Luigi, μέσα στο βαθύ σκοτάδι του Νοεμβρίου, παίρνει λάθος το μονοπάτι της επιστροφής και πέφτει πάνω στις δύο διμοιρίες του Στύπα στη νότια κορυφή (1160)!
Οι αμυνόμενοι αιφνιδιάζονται, ανατρέπονται και καταφεύγουν στη βόρεια κορυφή (1201) όπου ενώνονται με αυτές του υπλ/γού Βάσιλα. Η νότια κορυφή της Γκραμπάλας βρίσκεται ξανά σε ιταλικά χέρια. [χάρτης 2]
Στη βόρεια κορυφή, οι ανατραπείσες διμοιρίες του Στύπα αναδιοργανώνονται, ενισχύονται με την εφεδρική διμοιρία του Βάσιλα και τάσσονται με μέτωπο προς τον Νότο. Εκείνο όμως που είναι το πιο σημαντικό είναι η άμεση αντίδραση του ΙΙΙ/15 τάγματος. Στη Στυλιάνα κινητοποιείται κάθε διαθέσιμος άνδρας. Σχηματίζονται έτσι 3 διμοιρίες, που όσο πιο σύντομα γίνεται σπεύδουν προς τη νότια κορυφή (1160).
Οι διμοιρίες των ανθ/γών Χατζόπουλου, Σαρρή και Γουρζή. Αυτή του Σαρρή στέλνεται από τις ανατολικές πλαγιές προς ενίσχυση και επαφή με τις διμοιρίες των Στύπα-Βάσιλα, ενώ οι διμοιρίες Χατζόπουλου-Γουρζή πορεύονται προς την Ψηλοράχη και από εκεί σχηματίζουν μέτωπο, από τα νότια, κατά του ιταλικού λόχου. Με αυτόν τον τρόπο οι Ιταλοί βρίσκονται περικυκλωμένοι από 3 κατευθύνσεις!
Λίγο πριν από τις 24.00 τα πάντα είναι έτοιμα για την εκδήλωση της αντεπίθεσης. Το σήμα έναρξης δίνεται με τη σάλπιγγα και όλες οι διμοιρίες εφορμούν κατά των ιταλικών θέσεων. Ακολουθεί ένας σκληρός αγώνας, μες στο πυκνό σκοτάδι, όπου οι εκρήξεις των χειροβομβίδων και οι ριπές των αυτομάτων εναλλάσσονται με την κλαγγή της ξιφολόγχης.
Οι Ιταλοί, χωρίς ενίσχυση, προσβαλλόμενοι από όλες τις παραπάνω κατευθύνσεις, μοιραία ανατρέπονται και καταφεύγουν προς τη μόνη διέξοδο που απομένει. Δηλαδή προς τις δυτικές πλαγιές και πίσω στη βάση του τάγματός τους στα Διακόπια. Στις 03.00 τα ξημερώματα της 8ης Νοεμβρίου όλη η κορυφογραμμή της Γκραμπάλας βρίσκεται ξανά στα χέρια του 15ου Συντάγματος.
Το ξημέρωμα της 8ης Νοεμβρίου γίνεται η καταμέτρηση των απωλειών. Από ελληνικής πλευράς νεκρός είναι ο ανθ/γός Χατζόπουλος, 1 λοχίας και 8 στρατιώτες. Τραυματίας είναι ο ανθ/γός Γουρζής και 29 οπλίτες.(9) Από ιταλικής πλευράς το ημερολόγιο του 47ου Συντάγματος καταγράφει για τον 4ο Λόχο: 1 αξιωματικό και 7 στρατιώτες νεκρούς. 5 αξιωματικούς και 79 στρατιώτες τραυματίες.
Ως αγνοούμενοι αναφέρονται επίσης και 11 οπλίτες (προφανώς οι αιχμάλωτοι). Μεγάλη εντύπωση προκαλούν τα μεταλλικά πλακίδια που είχαν οι Ιταλοί στα περιλαίμια των χιτωνίων τους, τα οποία έφεραν την εικόνα μιας νεκροκεφαλής και την ένδειξη «47 RGT Fanti della Morte».(10)
Τα αποτελέσματα
Αυτό όμως που χαρακτηρίζει την 8η Νοεμβρίου του 1940 είναι η αίσθηση ότι η ιταλική επίθεση έχει πια εξαντλήσει κάθε δυνατότητα διάσπασης της αμυντικής τοποθεσίας του Καλπακιού. Ο στρατηγός Χαράλαμπος Κατσιμήτρος(11) γράφει χαρακτηριστικά:
«Εκ παρατηρήσεων όμως της ημέρας διεπιστώθη ότι αι έναντι του μετώπου εχθρικαί δυνάμεις ελάμβαναν μιαν διάταξιν μάλλον αμυντική, διότι και το πυροβολικό αυτού ήλλαξε θέσεις μάλλον προς τα οπίσω και τα άρματα μάχης απεσύρθησαν μη αποφανέντα προ του μετώπου».
Εχουμε δηλαδή ουσιαστικά την παραδοχή, από την ιταλική πλευρά, ότι στην πράξη η καθοριστική κρούση στο Καλπάκι έχει αποτύχει.
Σε σχέση τώρα με τη δεύτερη κρίσιμη νύχτα της 7ης-8ης Νοεμβρίου στην Γκραμπάλα, είναι εμφανέστατη η αδυναμία των ιταλικών μονάδων για συντονισμό της δράσης τους. Γεγονός που αποβαίνει καθοριστικό ως προς την έκβαση του τελικού αποτελέσματος. Ζήτημα βέβαια που βαρύνει την ανώτερη και ανώτατη ηγεσία της ιταλικής στρατιωτικής ιεραρχίας και όχι τον απλό Ιταλό στρατιώτη, που σε αρκετές περιπτώσεις πολέμησε με αυταπάρνηση.
Για την ελληνική άμυνα δεν μπορούμε παρά να επισημάνουμε την κακή εκτίμηση επαρκούς φύλαξης της νότιας κορυφής της Γκραμπάλας, η οποία και καταλήφθηκε από τους Ιταλούς δύο φορές. Γεγονός που θα είχε απρόβλεπτες συνέπειες, οι οποίες ευτυχώς για το 15ο Σύνταγμα απεφεύχθησαν λόγω των έγκαιρων αντεπιθέσεων τα ξημερώματα της 3ης και τα μεσάνυχτα της 7ης-8ης Νοεμβρίου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει επίσης να τονίσουμε το μεγάλο πλεονέκτημα που διέθετε ο Ελληνας στρατιώτης έναντι των αντιπάλων του. Οι Γιαννιώτες(12) του 15ου Συντάγματος είχαν άριστη γνώση του πεδίου της μάχης, το γνώριζαν σπιθαμή προς σπιθαμή, γεγονός που τους επέτρεπε να ξέρουν κάθε μονοπάτι και κάθε κακοτοπιά της περιοχής, με αποτέλεσμα να κινούνται πιο γρήγορα και πιο αποφασιστικά ακόμη και στο πυκνό σκοτάδι του Νοεμβρίου. Και αυτό, πέρα από το αδιαμφισβήτητο ηθικό κίνητρο, ότι δηλαδή οι Ελληνες στρατιώτες υπεράσπιζαν κυριολεκτικά τα σπίτια τους και τις οικογένειές τους.
Κλείνοντας και για χάρη της ιστορικής ακρίβειας, θα ήθελα να τονίσω το γεγονός ότι ενώ η βόρεια κορυφή της Γκραμπάλας (1201) «πατήθηκε» από τους Ιταλούς έστω και μια φορά (νύχτα της 3ης Νοεμβρίου) και η νότια κορυφή (1160) άλλες δύο, αυτή που αποδείχτηκε πραγματικά «άπαρτο κάστρο» ήταν η κορυφή της Ψηλοράχης (1060), που παρά τις λυσσώδεις επιθέσεις και τους ανηλεείς βομβαρδισμούς που υπέστη δεν κλονίστηκε ούτε μια στιγμή.
Η Ψηλοράχη άντεξε, η Γκραμπάλα κρατήθηκε με «νύχια και με δόντια», το Καλπάκι απέκρουσε την κύρια αιχμή της ιταλικής εισβολής και σηματοδότησε την ελληνική αντεπίθεση, που οδήγησε σε αυτό που πέρασε στην Ιστορία ως το «Επος της Αλβανίας».
Επεξηγήσεις β’ μέρους
1. Κ. Πανταζής, σελ 65.
2. Κ. Πανταζής, σελ 49.
3.Πρόκειται για τη Μοίρα Πυροβολικού του θρυλικού ταγματάρχη Δ. Κωστάκη.
4. Στρατηγός Carlo Rossi, διοικητής του ΧΧV Σώματος Στρατού «Τσαμουριάς».
5. Ημερολόγιο ΙΙ/ΜFA Τάγματος.
6. Centurione: βαθμός των μελανοχιτώνων αντίστοιχος με αυτόν του λοχαγού.
7.Πρόκειται για τα δύο Τάγματα Ι/47 και Gramos της Φάλαγγας Trizio.
8.Console: βαθμός των μελανοχιτώνων αντίστοιχος με αυτόν του συνταγματάρχη. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Volante ήταν ο διοικητής της 1a Legione d’Assalto CC.NN της Milizia Fascista Albanese (MFA), στην οποία ανήκε οργανικά το ΙΙ/MFA.
9. Κ. Πανταζής, σελ 68.
10. Επειδή στην ελληνική βιβλιογραφία έχουν γραφτεί πολλά ευφάνταστα για το συγκεκριμένο θέμα, π.χ. τάγμα θανάτου κ.λπ. (ακόμη και ο παρών Κ. Πανταζής λανθασμένα μιλάει για «επίλεκτο τάγμα»), οφείλω να αποκαταστήσω τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση. Πολλές φορές η πραγματικότητα είναι πολύ πιο απλή απ’ ό,τι θέλουμε να την παρουσιάσουμε. Στον ιταλικό στρατό, κατά τη διάρκεια του Β’ Π.Π., κάθε σύνταγμα έφερε ένα χαρακτηριστικό moto ή ένα «παρατσούκλι». Το 47 λοιπόν σύνταγμα έφερε, από τον Α’ Π.Π. ακόμη, το «παρατσούκλι» «Fanti della Morte», χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν κάτι το ιδιαίτερο σε σχέση με τα υπόλοιπα συντάγματα του ιταλικού πεζικού.
11.X. Κατσιμήτρος, σελ 135.
12. Κατά την περίοδο που εξετάζουμε, τα ελληνικά συντάγματα είχαν το καθένα συγκεκριμένη περιοχή στρατολόγησης. Το 15ο Σύνταγμα είχε τον Νομό Ιωαννίνων. Αποτελούνταν δηλαδή από οπλίτες που προέρχονταν από τον παραπάνω νομό.
Βιβλιογραφία
1) ΓΕΣ/ΔΙΣ: Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου -15 Νοεμβρίου 1940).
2) Χαράλαμπος Κατσιμήτρος: «Η Ήπειρος Προμαχούσα».
3) Κωνσταντίνος Πανταζής: «Τα δύο ΟΧΙ».
4) Γιώργος Μαργαρίτης: «Ο πόλεμος στην Αλβανία και η πρώτη περίοδος της Κατοχής».
5) Βισκόντι Πράσκα: «Εγώ εισέβαλα στην Ελλάδα».
6) Mario Montanari: «La campagna di Grecia».
7) Piero Crociani: «Gli Albanesi nelle Forze Armate Italiane 1939-1943».
8) Ufficio Storico, Stato Maggiore Dell Esercito: Diariο Storicο MFA.
9) Ufficio Storico, Stato Maggiore Dell Esercito: Diariο Storicο 47 RGT.
from History-point.gr https://ift.tt/2H6nqjn
via IFTTT