Η πολιτική των Μ. Δυνάμεων

ΣΧΕΔΙΟ ΑΥΤΟΠΤΗ ΜΑΡΤΥΡΑ ΤΗΣ ΦΟΒΕΡΗΣ ΣΦΑΓΗΣ ΑΡΜΕΝΙΩΝ ΑΠΟ ΣΟΦΤΑΔΕΣ (ΙΕΡΟΣΠΟΥΔΑΣΤΕΣ) ΚΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ (ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «TURKEY AND THE ARMENIAN ATROCITIES», ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ, 1982)

Στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη όσο ποτέ άλλοτε από την εποχή του Κριμαϊκού πολέμου με τα συμφέροντα και τον ανταγωνισμό των Μ. Δυνάμεων στο Ανατολικό Ζήτημα. Επίκεντρο αυτής της διαπλοκής, έγινε το Κρητικό Ζήτημα. Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Σάλσμπουρι, που επέστρεψε στην εξουσία το 1895, με αφορμή τις σφαγές των Αρμενίων και την Ελληνοτουρκική κρίση του 1897 αποξενώθηκε από το σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ, ενώ το αντίθετο συνέβη με τον τελευταίο και τον Κάιζερ που πήρε μέτρα για να προστατεύσει τα συμφέροντα της Γερμανίας στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Η οικονομική και στρατιωτική διείσδυση της Γερμανίας στην Τουρκία, με αιχμή την κατασκευή του σιδηροδρομικού δικτύου που θα διευκόλυνε τη διείσδυση της Γερμανίας μέχρι τον Περσικό κόλπο και τα πετρέλαια του, δεν είχε ανησυχήσει μόνο την Αγγλία. Η διείσδυση της Γερμανίας στην Εγγύς και Μ. Ανατολή δεν ήταν καθόλου ευχάριστη και για την Ρωσία. Η Ρωσία, εκτός από τη μεταφορά γερμανικών και τουρκικών στρατευμάτων δια μέσου του σιδηροδρομικού δικτύου στην Αρμενία και τη Βόρεια Περσία, φοβόταν ότι η υποστήριξη που παρείχε η Γερμανία και δευτερευόντως η σύμμαχος της η Αυστρία, στον Αβδούλ Χαμίτ, της άφηνε ελάχιστες ελπίδες για μια ενδεχόμενη κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης. Η Γαλλία, επίσης φοβόταν για την ασφάλεια των επενδύσεων της στην Τουρκία.

Ο Σάλσμπουρι δεν πίστευε στην ικανότητα του Αβδούλ Χαμίτ να εκσυγχρονήσει την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ενδεχομένως το 1897 είχε υιοθετήσει την άποψη ότι η κατάρρευση του σουλτάνου ήταν επικείμενη, κι ότι έπειτα από αυτήν η κατάληψη των Στενών από την Ρωσία θα ήταν αναπόφευκτη.

Το ζήτημα των Στενών

Με αφορμή τις σφαγές των Αρμενίων το 1895 από τους Τούρκους που εφάρμοζαν τα γερμανικά σχέδια γενοκτονίας, ο υπουργός των Εξωτερικών της Αυστρίας, Γκολουχόφσκι, πρότεινε το Νοέμβριο κοινή ενέργεια των στόλων των έξι δυνάμεων στα Δαρδανέλια. Η Ρωσία, όμως, δεν ήθελε να δει το βρετανικό στόλο στο Βόσπορο και είναι αμφίβολο αν η σύμμαχος της, η Γαλλία, ήθελε το ρωσικό στόλο στα Στενά. Έτσι η Ρωσία και η Γαλλία απέρριψαν την ιδέα ελέγχου των Στενών. Η Ρωσία δεν χρειαζόταν μόνο τα Στενά, αλλά και τα δάνεια από τη Γαλλία. Τα γαλλικά δάνεια τροφοδοτούσαν την οικονομική ανάπτυξη της Ρωσίας. Η εισαγωγή, όμως, μηχανημάτων και σιδηροτροχιών για την κατασκευή του υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου και η εξαγωγή σιτηρών από τα Στενά ήταν εξίσου ζωτικής σημασίας για τη ρωσική οικονομία.

Ο Σαλσμπουρι από την άλλη πλευρά, ήθελε να κατευθύνει την πολιτική του εναντίον του Αβδούλ Χαμίτ, αλλά κι αυτός απέρριψε την πρόταση Γκολουχόφσκι. Ο Σαλσμπουρι ήθελε πολύ να στείλει το βρετανικό στόλο στα Στενά, αλλά το σχέδιο αυτό προσέκρουσε στις απόψεις των ναυτικών του συμβούλων. Το Ναυαρχείο υποστήριζε ότι δεν μπορούσαν να στείλουν το στόλο στα Στενά χωρίς την εγγύηση της γαλλικής ουδετερότητας. Έτσι οι Βρετανοί, αφού δεν μπορούσαν να περάσουν τα Στενά, αποφάσισαν να παραμείνουν στην Αίγυπτο και να υπερασπισθούν το κανάλι του Σουέζ.

Ο Σαλσμπουρι γνωρίζοντας ότι η Τουρκία αργοπεθαίνει προσπάθησε να συνεννοηθεί με την Ρωσία. Όταν ο Ρώσος αυτοκράτορας Νικόλαος II επισκέφθηκε την Αγγλία, τον Σεπτέμβριο του 1896, ο Σάλσμπουρι του πρότεινε κοινή δράση κατά του Σουλτάνου. Ο τσάρος έθεσε αμέσως το ζήτημα των Στενών. Ο Σάλσμπουρι παρατήρησε ότι την προηγούμενη βρετανική δυσκαμψία είχε διαδεχθεί ένας εύκαμπτος ρεαλισμός.

Η Ρωσία στην περίπτωση κατάρρευσης της Τουρκίας μπορούσε ενδεχομένως να πάρει την Κωνσταντινούπολη. Ο Σάλσμπουρι, όπως και ο Νικόλαος, δεν πρότειναν τον άμεσο διαμελισμό της Αυτοκρατορίας. Ο πρωθυπουργός, όμως, υπέδειξε ότι αν δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί το status quo, τότε η Ρωσία θα μπορούσε να πάρει τα Στενά, η Αυστροουγγαρία να αποζημιωθεί αλλού και η Αγγλία να εμπεδώσει και τυπικά την κυριαρχία της στην Αίγυπτο. Ο Νικόλαος από την πλευρά του, ήθελε το «κλειδί της πόρτας του σπιτιού του». Παρ' όλα αυτά η συζήτηση δεν ήταν αποφασιστική και καμιά συμφωνία δεν προέκυψε. Ο Σάλσμπουρι ακόμη εξέφρασε τη λύπη του για την απόρριψη των προτάσεων που είχε κάνει ο Ρώσος αυτοκράτορας Νικόλαος Ι, το 1853. Ο Νικόλαος τότε είχε προτείνει το διαμελισμό της Τουρκίας.

Η πολιτική του Κάιζερ

Οι σκέψεις αυτές του Σάλσμπουρι, που ήταν γνωστές στους Γερμανούς από το 1895, για πολλούς λόγους τους είχαν κυριολεκτικά πανικοβάλει. Έτσι, δεν είναι παράξενο ότι ο Κάιζερ δήλωσε πως δεν ήταν αρνητικά διατεθειμένος απέναντι στη Ρωσία και ότι ήθελε να την υποστηρίξει στην Εγγύς Ανατολή. Σύμφωνα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, Λομπανοφ, ο Κάιζερ δήλωσε επίσης «γιατί δεν παίρνετε την Κωνσταντινούπολη; Δεν έχω καμιά αντίρρηση». Αλλά ο Λομπανοφ μπορεί να υπερέβαλε για να εκφοβίσει τη Γαλλία. Ο Κάιζερ, ωστόσο, το 1896 είχε εγκαταλείψει κάθε σκέψη για διαμελισμό και να προετοιμαζόταν να καταλάβει την παραδοσιακή θέση της Αγγλίας στο πλευρό του σουλτάνου.

Η επίσκεψη του Κάιζερ στην Κωνσταντινούπολη το 1889 και στη συνέχεια το 1898 και η ανακοίνωση του στη δεύτερη επίσκεψη ότι ήταν ο «φίλος» των 300 εκατ. μωαμεθανών, υπογράμμιζαν ότι η Γερμανία εφάρμοζε μια πολύ πιο μελετημένη πολιτική. Από την άλλη πλευρά, ο Αβδούλ Χαμίτ φαινόταν ευνοϊκά διατεθειμένος απέναντι στα μεγαλεπήβολα σχέδια του Κάιζερ για την περίφημη «εξόρμηση προς Ανατολάς».

Οι νέες σφαγές των Αρμενίων το 1896 κάτω από τα μάτια των Ευρωπαίων διπλωματών, επανέφεραν το ζήτημα της ευρωπαϊκής επέμβασης στην Τουρκία. Η Ρωσία όμως, προτιμούσε τον Τούρκο στα Στενά από τους στόλους των Μεγάλων Δυνάμεων. Τον Δεκέμβριο, ωστόσο, ο Ρώσος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη, Νελίντοφ, ζήτησε και πάλι τη δυναμική επέμβαση της Ρωσίας στα Στενά. Στο μεταξύ, οι Βρετανοί είχαν αποφασίσει ότι ο στόλος τους δεν μπορούσε να δράσει στα Στενά, αλλά αυτό οι Ρώσοι δεν το γνώριζαν. Οι Ρώσοι ζήτησαν την υποστήριξη της Γαλλίας. Αλλά οι σύμμαχοι τους οι Γάλλοι, αρνήθηκαν να συμπράξουν με τους Ρώσους στο ζήτημα των Στενών. Ο Κάιζερ στην προσπάθεια του να γίνει «διαιτητής Κόσμου» πρόσφερε στους Ρώσους μια αόριστη υποστήριξη. Παράλληλα, όμως, η Αυστροουγγαρία, η σύμμαχος της Γερμανίας από το φθινόπωρο του 1896 προσπαθούσε να δημιουργήσει ένα αντιρωσικό συνασπισμό. Όταν απέτυχε ο αυτοκράτορας της Αυστροουγγαρίας αποφάσισε να επισκεφθεί την Πετρούπολη στα τέλη Απριλίου 1897. Οι Ρώσοι ανήσυχοι ζήτησαν την διατήρηση του status quo στην Εγγύς Ανατολή. Το καθεστώς στα Στενά τους ικανοποιούσε απόλυτα. Οι Αυστριακοί από την πλευρά τους, αναφέρθηκαν αόριστα σε ένα μελλοντικό διαμελισμό της Τουρκίας. Στην περίπτωση αυτή θα προσαρτούσαν τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη. Οι Ρώσοι δεν ήθελαν να ακούσουν τίποτε από όλα αυτά. Τελικά, συμφώνησαν ότι καμία χώρα δεν θα αναστάτωνε τα Βαλκάνια, κι ούτε θα επέτρεπαν σε κάποια άλλη να πράξει κάτι τέτοιο. Έτσι η Ρωσοαυστριακή συμφωνία της 5ης Μαΐου 1897 πάγωσε την κατάσταση στην Εγγύς Ανατολή.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΙΚΡΟΣ

Ο ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1897

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ 1997

from ανεμουριον https://ift.tt/2vhC19q
via IFTTT