του Πλάτωνος Μαυρομούστακου
Η διακοπή της πορείας του ελληνικού θεάτρου που έφεραν τα γεγονότα της δεκαετίας του 1940 βρίσκει σχετικά γρήγορα τη συνέχεια της κατά τη δεκαετία 1950-1960. Οι προσδοκίες που γέννησε η Εθνική Αντίσταση και οι διαφοροποιήσεις που εκφράστηκαν στο ιδεολογικό επίπεδο είναι πιο εμφανείς στο χώρο των διανοουμένων και των καλλιτεχνών, με αποτέλεσμα η θεατρική δραστηριότητα να αντλεί από το κλίμα της αμφισβήτησης της εξουσίας και να αποκτά σαφέστερη τροπή προς μια κριτική στάση με κύριους άξονες τον επαναπροσδιορισμό της παιδείας, του πολιτισμού και του ρόλου του θεάτρου. Τα νέα αιτήματα βρίσκουν την έκφραση τους στη δραστηριότητα θιάσων και δημιουργών. Η προσπάθεια δημιουργίας νέων θεατρικών μηχανισμών που αρνούνται την παραδοσιακή λειτουργία των πρωταγωνιστικών θιάσων ή τείνουν προς μια προσέγγιση ενός μη παραδοσιακού αστικού κοινού σχετίζεται και με το αίτημα αλλαγής των κατευθύνσεων της ελληνικής δραματουργίας και συμβάλλει στην ανανέωση και τον εμπλουτισμό του ρεπερτορίου.
 |
| Η «Αυλή των Θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη από το Θέατρο Τέχνης (1957). |
Από μιαν άλλη πλευρά το μετεμφυλιακό καθεστώς και η λειτουργία μηχανισμών λογοκρισίας δημιουργούν ένα ασφυκτικό κλίμα για τη διατύπωση των νέων ιδεών, με αποτέλεσμα η θεατρική δραστηριότητα να διαμορφώνεται με άξονα μια εσωτερική αντιπαράθεση. Η αντιπαράθεση αυτή εκφράζεται τόσο στο επίπεδο της δραματουργίας όσο και στις μορφές της θεατρικής πρακτικής. Ταυτόχρονα η συνολική προσπάθεια για την απαλλαγή από τα προβλήματα που άφησε στον τόπο η προηγούμενη δεκαετία είχε ως αποτέλεσμα να εμφανιστούν νέοι θεσμοί και να καθιερωθούν θεατρικοί οργανισμοί που διαμορφώνουν τη φυσιογνωμία και τα γενικά χαρακτηριστικά της ελληνικής θεατρικής πρακτικής, σχεδόν μέχρι το τέλος του αιώνα.
Η αποδοχή του Εθνικού Θεάτρου από το αθηναϊκό κοινό εξασφαλίζεται από μια συνεπή πολιτική ρεπερτορίου μεγάλου θεατρικού οργανισμού, στο πρότυπο των δυτικοευρωπαϊκών θεάτρων, που οφείλεται τόσο στην παρουσία σημαντικών ανθρώπων του θεάτρου στη διοίκηση του όπως ο Αγγελος Τερζάκης και ο Δημήτρης Ροντήρης ή (από το 1954 μετά την αποπομπή του τελευταίου) ο Αιμίλιος Χουρμούζιος όσο και σε ένα δυναμικό στελεχών που συνθέτουν εκλεκτοί δημιουργοί όπως οι Κλεόβουλος Κλώνης και Αντώνης Φωκάς, οι σκηνοθέτες Αλέξης Σολομός, Κωστής Μιχαηλίδης, Σωκράτης Καραντινός και ηθοποιοί όπως οι Αιμίλιος Βεάκης, Γιώργος Παππάς, Κατίνα Παξινού, Γιώργος Γληνός, Χριστόφορος Νέζερ, Μαίρη Αρώνη, Βάσω Μανω-λίδου, Αλέξης Μινωτής, Θάνος Κωτσόπουλος, Μαρία Αλκαίου, Αντιγόνη Βαλάκου κ.ά.
Εναλλακτικός πόλος
Η στέγαση του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν στο υπόγειο της στοάς του Ορφέα δημιουργεί έναν εναλλακτικό πόλο στη θεατρική ζωή της Αθήνας. Η νέα μορφή της σκηνής, η συσπείρωση νέων ηθοποιών και ανήσυχων δημιουργών στο Θέατρο Τέχνης, η λειτουργία της δραματικής του σχολής, αλλά και η συστηματική παρουσίαση του σύγχρονου ρεπερτορίου με κύριο αποδέκτη ένα νεανικό κοινό φοιτητών και διανοουμένων, συμβάλλουν στην ουσιαστική ανανέωση της θεατρικής ζωής. Πέρα από τις πρώτες παρουσιάσεις συγγραφέων από το ευρωπαϊκό και αμερικανικό ρεπερτόριο που αποτελούν μόνιμο μέλημα του θιάσου, οι καινοτόμες προσεγγίσεις αρχαίου ελληνικού δράματος και η προσήλωση προς την ενίσχυση και προβολή της νέας γενιάς των Ελλήνων συγγραφέων αποτελούν στοιχεία που καθιερώνουν το Θέατρο Τέχνης ως τον πιο γόνιμο θεατρικό φορέα μετά τα μέσα της δεκαετίας. Η παράσταση της Αυλής των Θαυμάτων του Ιάκωβου Καμπανέλλη το 1957 από το Θέατρο Τέχνης σηματοδοτεί την είσοδο σε μια νέα εποχή για την ελληνική δραματουργία. Η σύγχρονη εμφάνιση του Δημήτρη Κεχαίδη εγκαινιάζει την παρουσία μιας μεγάλης ομάδας συγγραφέων που θα συμβάλουν στην αλλαγή των κατευθύνσεων της ελληνικής δραματικής παραγωγής κατά τις επόμενες δεκαετίες.
 |
| «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» από το Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη (1956), (φωτ.: Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Θέατρο-Κινηματογράφος-Μουσική-Χορός», Εκδοτική Αθηνών). |
Παράλληλα πρωταγωνιστικοί θίασοι με σημαντικούς ηθοποιούς ενισχύονται, στο μεγαλύτερο τους ποσοστό, από γραμμένες με μαστοριά ελληνικές κωμωδίες, με ηθογραφικά και φαρσικά στοιχεία, που εξασφαλίζουν την ψυχαγωγία και την αποδοχή ενός ευρύτερου κοινού. Οι ίδιες αυτές κωμωδίες τροφοδοτούν και τον κινηματογράφο με ένα εύπεπτο υλικό που επιτρέπει την ευρύτερη διάδοση του φιλμικού προϊόντος και τη διεύρυνση της βάσης του κοινού: δημιουργείται έτσι μια αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στον ελληνικό εμπορικό κινηματογράφο και μερίδα των πρωταγωνιστικών θιάσων. Τα έργα των Σακελλάριου και Γιαννακόπουλου, Γιαλαμά και Πρετεντέρη, Τσιφόρου και Βασιλειάδη, του Ψαθά ή του Ρούσου υπηρετήθηκαν υποδειγματικά από θιάσους πρωταγωνιστών, όπως ο Βασίλης Αργυρόπουλος, ο Βασίλης Λογοθετίδης ή ο Μίμης Φωτόπουλος.
Την ίδια λειτουργία επιτελούν και οι παραστάσεις της επιθεώρησης που, παρά το γεγονός ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να εξασκήσουν με τη μεγαλύτερη δυνατή καυστικότητα τη σάτιρα στο πλαίσιο μιας κριτικής της εξουσίας, αποτελούν το χώρο καθιέρωσης μιας σημαντικής γενιάς ηθοποιών, που δημιουργούν μια αξιόλογη ερμηνευτική παράδοση. Η επιθεώρηση διανύει μια από τις ένδοξες περιόδους της χάρη σε μια πλειάδα ηθοποιών όπως οι Β. Αυλωνίτης, Γ. Βασιλειάδου, Γ. Λειβαδίτης, Ο. Μακρής, Ρ. Ντορ, Ν. Σταυρίδης, αλλά και σε άλλους συντελεστές όπως οι συγγραφείς Π. Παπαδούκας, Ν. Ελευθερίου, Η. Λυμπερόπουλος, Γ. Ασημακόπουλος, ο σκηνογράφος Γιώργος Ανεμογιάννης, ο χορογράφος και χορευτής Γιάννης Φλερύ, συνθέτες όπως οι Γιαννίδης, Ιακωβίδης, Κατριβάνος, Μωράκης, Σογιούλ κ.ά.
 |
| Η «Αυλή των Θαυμάτων» του Ιάκωβου Καμπανέλλη από το Θέατρο Τέχνης (1957). |
Ταυτόχρονη με τους θιάσους που παρουσιάζουν κατά κόρον τις ελληνικές κωμωδίες είναι και η παρουσία σημαντικών πρωταγωνιστικών θιάσων πρόζας.Οι θίασοι αυτοί στα χειμερινά θέατρα και στα κηποθέατρα, που πρωτολειτουργούν κατά τη δεκαετία, παρουσιάζουν ένα ρεπερτόριο που αντλεί από εκείνο των δύο βασικών καλλιτεχνικών οργανισμών, αλλά και από το ρεπερτόριο ευρωπαϊκών θεατρικών πρωτευουσών. Ο Θίασος Κατερίνας, ο Θίασος Κώστα Μουσούρη ή ο Θίασος Λαμπέτη-Χορν, το Ελληνικό Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη και ο Θίασος Χατζίσκου παρουσιάζουν ένα μικτό ρεπερτόριο που περιλαμβάνει κλασικά κείμενα, ελαφρές ή συναισθηματικές κωμωδίες, πρόσφατες επιτυχίες ξένων συγγραφέων ή (ιδιαίτερα οι δύο τελευταίοι) θεατρικές διασκευές ελληνικών και ξένων μυθιστορημάτων ή γεγονότων της ελληνικής ιστορίας και νέα ελληνικά έργα. Η ταυτόχρονη παρουσία θιάσων με διαφορετικές κατευθύνσεις συνέβαλε στην πολλαπλή ενίσχυση του ρεπερτορίου και στη θέση των βάσεων για τη διαμόρφωση μιας πολύμορφης θεατρικής δραστηριότητας, η οποία διευρύνεται από χρόνο σε χρόνο και θα χαρακτηρίζει το αθηναϊκό θεατρικό τοπίο κατά την τελευταία εικοσιπενταετία του αιώνα.
Φεστιβάλ
Η δημιουργία κεντρικών καλλιτεχνικών εκδηλώσεων αποτελεί ένα σημαντικό μέλημα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας 1950-1960. Η έναρξη του Φεστιβάλ Επιδαύρου που γίνεται το 1954, αφιερωμένο στις παραστάσεις αρχαίου δράματος από το Εθνικό Θέατρο, ακολουθεί, αρκετά καθυστερημένα και ασφαλώς λόγω των πολιτικών συνθηκών, την πρωτοβουλία που εκδηλώθηκε το 1938 με την παράσταση της Ηλέκτρας τον Σοφοκλή σε σκηνοθεσία του Δημήτρη Ροντήρη. Η θεσμοθέτηση του Φεστιβάλ Αθηνών που έγινε τον επόμενο χρόνο δημιούργησε έναν ακόμη χώρο όπου εύρισκε έκφραση η διάθεση μερίδας του κοινού να παρακολουθήσει σημαντικές εκδηλώσεις από ένα ευρύ καλλιτεχνικό φάσμα δημιουργών του εξωτερικού.
Βραχύβια σχήματα
Πέρα όμως από τους πρωταγωνιστικούς θιάσους που κυριάρχησαν κατά τη δεκαετία μαζί με το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης, σημαντική για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου ήταν και η δημιουργία άλλων βραχύβιων αλλά σημαντικών θεατρικών πυρήνων. Η δημιουργία του Πειραϊκού Θεάτρου το 1957 από τον Δημήτρη Ροντήρη αποτέλεσε ένα σημαντικό πόλο προβληματισμού που συνέβαλε ουσιαστικά στην εδραίωση και τον εμπλουτισμό της ερμηνείας του αρχαίου ελληνικού δράματος, αλλά και στην κορύφωση μιας προσέγγισης που συντελέστηκε κατά την επόμενη δεκαετία και χαρακτήριζε τον σκηνοθέτη από την εποχή της συμμετοχής του στη διεύθυνση του Εθνικού Θεάτρου.
 |
| Ο «Ιππόλυτος» του Ευριπίδη, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη από το Εθνικό Θέατρο στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου (1954). Η παράσταση αυτή αποτελεί την εναρκτήρια παράσταση του Φεστιβάλ Επιδαύρου. |
Η Δωδέκατη Αυλαία που ιδρύθηκε το 1959 κατά την τρίχρονη παρουσία της αποτέλεσε το βήμα της πρώτης εμφάνισης Ελλήνων συγγραφέων που απέδωσαν σημαντικά έργα συμβάλλοντας στην εντυπωσιακή ανάπτυξη της ελληνικής δραματικής παραγωγής. Η λειτουργία αυτών των θιάσων (αλλά και άλλων λιγότερο γνωστών σήμερα, όπως ο Θίασος του Αδαμαντίου Λεμού στην Καλλιθέα που ιδρύθηκε το 1949, το Νέο Θέατρο Μ. Αλκαίου-Β. Διαμαντόπουλου που ιδρύθηκε το 1959 ή ο Θυμελικός Θίασος του Λίνου Καρζή που αφιερώθηκε στην ερμηνεία του αρχαίου ελληνικού δράματος) συνέβαλε στην προετοιμασία ενός κλίματος για τη δημιουργία σχημάτων που συσπειρώνοντας νέες δυνάμεις του θεάτρου λειτούργησαν κατά τα πρώτα έτη της δεκαετίας 1960-1970).
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 1950-1960
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1999
from ανεμουριον https://ift.tt/3cG78fu
via IFTTT