του Νίκου Κιάου
 |
| Αθήνα, πλατεία Συντάγματος, 17 Δεκεμβρίου 1964. Στο νέο κλίμα που έχει διαμορφωθεί μετά την άνοδο της Ένωσης Κέντρου στην κυβέρνηση, μαζική πορεία φοιτητών προς το υπουργείο Παιδείας, με αίτημα τον εκδημοκρατισμό της Παιδείας (φωτ.: Επίκαιρα). |
Η δεκαετία του '60 βρίσκει τη χώρα να κυβερνάται από την ΕΡΕ του Κων. Καραμανλή, ενώ ο κεντρώος χώρος ήδη έχει αρχίσει συνεννοήσεις για μια ενιαία πολιτική έκφραση του, που θα πάρει την τελική μορφή της, ως Ενωσις Κέντρου, υπό την ηγεσία του Γ. Παπανδρέου και του Σοφ. Βενιζέλου, τον Σεπτέμβριο του 1961, εν όψει των εκλογών τον επόμενο μήνα. Στο χώρο των αστικών κομμάτων κινείται επίσης το μικρό κόμμα των Προοδευτικών του Σπ. Μαρκεζίνη.
Στην αντίπερα όχθη δεσπόζει, ιδεολογικά και πολιτικά, το κόμμα της ΕΔΑ, που εκπροσωπεί την κομμουνιστική αριστερά. Το ΚΚΕ εξακολουθεί να είναι εκτός νόμου. Η ΕΔΑ, μετά τις εκλογές του 1958, είναι αξιωματική αντιπολίτευση, για πρώτη φορά στην ιστορία της Αριστεράς στην Ελλάδα, γεγονός που είχε προκαλέσει αναζωπύρωση του αντικομμουνιστικού πνεύματος του Εμφυλίου, από την εποχή του οποίου εξακολουθούσε το θεσμικό πλαίσιο εκτάκτων μέτρων που αποκλήθηκε παρασύνταγμα. Στις φυλακές εξακολουθούν να υπάρχουν πολιτικοί κρατούμενοι (το 1962 υπήρχαν ακόμα 1.350) και εκτοπισμένοι σε νησιά και σε ειδικά στρατόπεδα, ενώ γίνονται ακόμη πολιτικές δίκες. Η πολιτική ζωή και η λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος ταλανίζονται από τη δράση παρακρατικών και παραστρατιωτικών οργανώσεων. Το κράτος έχει καταστεί μονοκομματικό. Η κυβερνώσα παράταξη εμμένει «παντί σθένει» στη μονοπώληση της εξουσίας, σε συνεργασία με τα ανάκτορα και τον ξένο παράγοντα, συνεργασία που μοιάζει αραγής, ώς τη στιγμή που αρχίζουν να διαφαίνονται οι πρώτες ενδείξεις αυτόνομης κίνησης του Κ. Καραμανλή.
Το Κέντρο, πολυδιασπασμένο, αναζητεί την ενιαία έκφραση του, για να επιτύχει μερίδιο στη νομή της εξουσίας, εγγυώμενο την αποκατάσταση του δικομματικού συστήματος και προσβλέποντας στην αγαθή προαίρεση των πυλώνων της εξουσίας. Η ΕΔΑ συμπυκνώνει την πολιτική της στα συνθήματα του αγώνα για δημοκρατία, πολιτική αμνηστία, εθνική ανεξαρτησία, ομαλότητα, ειρήνη. Είναι ακόμα πολιτικά εξαρτημένη από το εκτός νόμου ΚΚΕ, η ηγεσία του οποίου επιμένει, από τις σοσιαλιστικές χώρες όπου είναι εγκατεστημένη μετά τον Εμφύλιο, να κατευθύνει, «ιδιοκτησιακά) δικαιώματι», την Αριστερά.
Και ενώ η πολιτική μοιάζει να αναπαράγει τις εμμονές της, η ελληνική κοινωνία αλλάζει δυναμικά, ακολουθώντας τους ρυθμούς τής ανισότιμης έστω, αλλά δυναμικής ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Το εντεινόμενο φαινόμενο της αστικοποίησης καθιστά ολοένα περισσότερο κοινωνούς του πνεύματος και των αιτημάτων της αλλαγής μεγάλες ομάδες του πληθυσμού. Ανάμεσα τους ξεχωρίζει με το σφρίγος της η νεολαία, που αναδεικνύεται για πρώτη φορά σε κοινωνική δύναμη με τάσεις αυτόνομης παρουσίας και έκφρασης στο χώρο των κοινωνικών και πολιτικών διεκδικήσεων. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που χαρακτηρίζει όλες τις δυτικές κοινωνίες που εισέρχονται δυναμικά και διεκδικητικά στο μεταπολεμικό κόσμο.
Σ' αυτό το γενικό πλαίσιο αναζητούν χώρο ύπαρξης και δράσης οι νεολαίες της δεκαετίας του '60: στη Δεξιά η Εθνική Ριζοσπαστική Ενωσις Νέων (ΕΡΕΝ) και η Εθνική Κοινωνική Οργάνωσις Φοιτητών (ΕΚΟΦ), στο Κέντρο η Οργάνωσις Νέων Ενώσεως Κέντρου (ΟΝΕΚ), στην Αριστερά η Νεολαία της ΕΔΑ (ΝΕΔΑ), στο κόμμα των Προοδευτικών η Προοδευτική Ενωσις Νέων (ΠΕΝ). Η ΕΚΟΦ διαπνέεται από διαθέσεις και εμπνέεται από συγγένειες που της επιτρέπουν να νιώθει άνετα κινούμενη στις παρυφές (και εντός) του παρακράτους και, εκ του ασφαλούς, να ασκεί -λόγω και έργω- τρομοκρατία μέσα στα πανεπιστήμια, εναντίον αντιφρονούντων φοιτητών του Κέντρου και της Αριστεράς. Η ΝΕΔΑ αναπτύσσει δράση στους φοιτητές, τους εργαζόμενους νέους και τους μαθητές. Αξιοπαρατήρητο: στην ΠΕΝ βρίσκουν «καταφύγιο» και φοιτητές προερχόμενοι από τη Δεξιά αλλά και την Αριστερά, που δεν θέλουν να δρουν στους χώρους της ιδεολογικής τους προέλευσης και να εκτίθενται πολιτικά.
Προς το τέλος της δεκαετίας του '50, οι φοιτητικοί και σπουδαστικοί σύλλογοι στα μόνα πανεπιστήμια της χώρας την εποχή εκείνη -Αθηνών και Θεσσαλονίκης-, στο Πολυτεχνείο, την Πάντειο, τη Γεωπονική, την Ανωτάτη Σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών (ΑΣΟΕΕ), τις Βιομηχανικές Σχολές Πειραιώς και Θεσσαλονίκης, ελέγχονται, οι περισσότεροι, από την ΕΚΟΦ, αλλά με την έλευση της νέας δεκαετίας αρχίζουν να αποδίδουν οι προσπάθειες συνεργασίας κεντρώων και αριστερών δυνάμεων -με συνεργαζόμενους Προοδευτικούς-να κερδηθούν οι φοιτητικοί σύλλογοι. Το επιτυγχάνουν δύο χρόνια αργότερα. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, όπως, π.χ. η Οδοντιατρική Σχολή Αθηνών, τον έλεγχο των φοιτητικών συλλόγων αποκτούν κεντρώοι, αριστεροί και συνεργαζόμενοι φοιτητές.
Μεταξύ 1961 και 1963 αναπτύσσεται -αποτέλεσμα των ευρύτερων ζυμώσεων στην ελληνική κοινωνία και πολιτική- ένα μαζικό φοιτητικό κίνημα με προτάγματα τη δημοκρατία στη χώρα και στα πανεπιστήμια, την εθνική ανεξαρτησία και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Μια περίοδος δυναμικών αγώνων και αιματηρών συγκρούσεων με την Αστυνομία καταγράφεται στο πολιτικό ημερολόγιο. Τα φοιτητικά συλλαλητήρια, οι απαγορεύσεις της Αστυνομίας, η βία, οι τραυματισμοί, οι συλλήψεις και τα νέα συλλαλητήρια γίνονται συχνά πρωτοσέλιδα και πρώτα θέματα στις εφημερίδες της εποχής.
Το περιεχόμενο των φοιτητικών αγώνων συμπυκνώνεται σε δύο κυρίαρχα συνθήματα: το «114», από το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος του 1952, «Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμών των Ελλήνων», για τη δημοκρατία και εναντίον της κυβέρνησης· και το «15% Προίκα στην Παιδεία», υπέρ της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης και, εμμέσως, εναντίον των ανακτόρων για τη σκανδαλώδη προικοδότηση της πριγκίπισσας Σοφίας εν όψει του γάμου της με τον διάδοχο του ισπανικού θρόνου, Χουάν Κάρλος. Παράλληλα αναπτύσσεται και κίνημα στους μαθητές των γυμνασίων, στις τελευταίες τάξεις, που αντιστοιχούν στις τάξεις του σημερινού Λυκείου.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι οι πρώτοι αγώνες - συλλαλητήρια των φοιτητών, που προσκρούουν στο υπερβάλλοντα διωκτικό ζήλο των κατασταλτικών δυνάμεων και ανοίγουν το δρόμο σε αγώνες όπου κυριαρχούν τα συνθήματα και τα αιτήματα του εκδημοκρατισμού, ήταν αγώνες με τυπικά επαγγελματικά αιτήματα από τους φοιτητές του Φυσικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον Μάρτιο του 1962, και της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον επόμενο μήνα, ενώ την ίδια περίοδο πραγματοποιείται η περίφημη πεζή κάθοδος των υπομηχανικών (σημερινών σπουδαστών ΤΕΙ) από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Χαρακτηριστικό της κοινωνικής και πολιτικής βαρύτητας του κινήματος των νέων, και της ιδιαίτερης σημασίας που δίνει η κυβέρνηση στις φοιτητικές κινητοποιήσεις, είναι το γεγονός ότι η κατασταλτική αντιμετώπιση τους έχει ανατεθεί στο διαβόητο Σπουδαστικό, ξεχωριστή υπηρεσία στη Γενική Ασφάλεια, στην Αθήνα, και στην Ειδική Ασφάλεια της Χωροφυλακής, στη Θεσσαλονίκη.
 |
| Αθήνα, 1962. Φοιτήτριες προσκείμενες στη ΔΕΣΠΑ, σε πικετοφορία με αίτημα «15% προίκα στην παιδεία» (φωτ.: Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ). |
Στην ιδιαίτερη αυτή αντιμετώπιση τους -αντίδραση στη βία, τον εκφοβισμό και τις συλλήψεις- οι φοιτητές απαντούν με την ίδρυση της Δημοκρατικής Αντίστασης Σπουδαστών -114 (ΔΑΣ -114).
Στις 28-30 Απριλίου του 1963 πραγματοποιείται στην Αθήνα το Δ΄ Πανσπουδαστικό Συνέδριο. Δημιουργείται η Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ) και εκλέγεται το Κεντρικό Συμβούλιο της, στο οποίο εκπροσωπούνται οι συνασπισμένες δημοκρατικές δυνάμεις.
Ενα χρόνο αργότερα οι δυνάμεις αυτές διασπώνται. Το 1964, ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου και πρωθυπουργός πλέον, Γεώργιος Παπανδρέου, διαλύει την ΟΝΕΚ, διαγράφει ηγετικά στελέχη της και δημιουργεί την Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ).
Δημιουργούνται δύο συγκρουόμενοι πόλοι. Η Αριστερά ελέγχει την ΕΦΕΕ, το Κέντρο ελέγχει τη Διοικούσα Επιτροπή Συλλόγων Πανεπιστημίου Αθηνών (ΔΕΣΠΑ), η οποία πριν από την ΕΦΦΕ, είχε ρόλο συντονιστή των φοιτητικών συλλόγων και πέραν του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ΔΕΣΠΑ -το αντίστοιχο της, στη συμπρωτεύουσα, ήταν η Φοιτητική Ενωσις Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΦΕΑΠΘ)- τώρα που η Ε.Κ. είναι κυβέρνηση γίνεται ο άλλος πόλος. Η διάσπαση οδηγεί σε χωριστές κινητοποιήσεις των φοιτητών, κατά τις οποίες οι μεν εναντιώνονται στην κυβέρνηση του Κέντρου, οι δε την υποστηρίζουν.
Οι δυνάμεις αυτές θα ξανασυναντηθούν τον Ιούλιο του '65, θα πρωταγωνιστήσουν μαζί στις κινητοποιήσεις για δημοκρατία, εναντίον της αποστασίας και του βασιλικού πραξικοπήματος και θα συνεργαστούν ξανά με την ΕΦΕΕ.
Μετά το 1965 εμφανίζονται -σημείο των καιρών- στο χώρο της Δεξιάς, στα πανεπιστήμια, δυνάμεις ανανεωτικές, με νέο λόγο, εμφορούμενες από τη «γλώσσα» και τη σκέψη του ηγέτη της παράταξης τους, Παναγιώτη Κανελλόπουλου.
Από τις αρχές της δεκαετίας ήδη, αναπτύσσονται αφενός Τοπικοί Σπουδαστικοί - Φοιτητικοί Σύλλογοι -στην Αθήνα κυρίως, αλλά και στη Θεσσαλονίκη- και συλλογικές εκφράσεις των εργαζομένων φοιτητών και μαθητών. Οι τελευταίοι αυτοί επηρεάζονται, κατά κύριο λόγο από την Αριστερά. Οι τοπικοί σύλλογοι είχαν δημιουργήσει την Ομοσπονδία Τοπικών Σπουδαστικών Συλλόγων Ελλάδος (ΟΤΣΣΕ), οι δε άλλοι τους Συλλόγους Εργαζομένων Φοιτητών και Μαθητών. Αργότερα δημιουργούνται, στο χώρο της Αριστεράς, οι «Φίλοι των Νέων Χωρών» και η «Αναγέννηση», φιλοκινεζική οργάνωση.
Το χειμώνα 1962-63 ιδρύεται και δραστηριοποιείται στο χώρο των φοιτητών, στην Αθήνα, ο Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό «Μπέρτραντ Ράσελ», με πρόεδρο το Μιχάλη Περιστεράκη, μια φιλειρηνική κίνηση που επιλέγει το όνομα του Βρετανού φιλόσοφου, μαθηματικού και νομπελίστα, αγωνιστή και μαχητή της Ειρήνης και του αφοπλισμού. Ο Σύνδεσμος, σε λίγους μόνο μήνες βρίσκει τεράστια απήχηση. Εχει συνδεθεί με τα φιλειρηνικά κινήματα στο εξωτερικό και κυρίως στη Βρετανία, τη Σουηδία και τη Γερμανία και έχει ήδη παραρτήματα στη Θεσσαλονίκη και αλλού. Βοηθά, βεβαίως, η ΝΕΔΑ, αλλά ο Σύνδεσμος είναι αυτόνομος.
Είχε προηγηθεί από χρόνια η Ελληνική Επιτροπή για τη Διεθνή Υφεση και την Ειρήνη (ΕΕΔΥΕ), γνωστή ως Επιτροπή Ειρήνης. Ηταν όμως στενά δεμένη με την ΕΔΑ και φερόταν προσκολλημένη σε όσα περί αφοπλισμού και ειρήνης πρέσβευε η Μόσχα. Η Επιτροπή Ειρήνης που εξέδιδε και το επιτυχημένο περιοδικό «Δρόμοι της Ειρήνης», δεν είχε ανταπόκριση και πλατιά αποδοχή, θεωρούμενη ως εξαρτημένη από την Αριστερά.
Γεγονός είναι ότι μεταξύ των δύο κινήσεων υπήρχε διαφορά θέσεων: η Επιτροπή Ειρήνης ήταν υπέρ του πλήρους πυρηνικού αφοπλισμού, όπως υποστήριζε και η Μόσχα, ενώ ο Σύνδεσμος Ράσελ ήταν υπέρ του πλήρους και ελεγχόμενου αφοπλισμού, ακολουθώντας τις θέσεις των κινημάτων ειρήνης των δυτικών χωρών και κυρίως της Βρετανίας.
Ο Σύνδεσμος Ράσελ ήταν ο οργανωτής της πρώτης Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης, τον Απρίλιο του 1963, η οποία απαγορεύθηκε, με αποτέλεσμα χιλιάδες συλλήψεις την ώρα που από το Μαραθώνα ξεκινούσε, μοναχικός Μαραθωνοδρόμος της Ειρήνης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης, που ένα μήνα αργότερα δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ας σημειωθεί ότι το κίνημα για την ειρήνη στην Ελλάδα είχε ήδη ιστορία: δώδεκα χρόνια πριν από τη δολοφονία του Λαμπράκη, είχε καταδικαστεί σε θάνατο από το στρατοδικείο και είχε εκτελεστεί ο Νίκος Νικηφορίδης, επειδή συγκέντρωνε υπογραφές για την «Έκκληση Ειρήνης της Στοκχόλμης».
Ο θάνατος του Λαμπράκη οδήγησε στην ίδρυση, με πρωτοβουλία της ΕΔΑ, της Δημοκρατικής Κίνησης Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης, που λίγους μήνες αργότερα συγχωνεύθηκε με τη ΝΕΔΑ. Σχηματίστηκε έτσι η Νεολαία Λαμπράκη, η μεγαλύτερη, πιο δραστήρια και μαζική νεολαία που υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα, η οποία πρωταγωνίστησε στους πολιτικούς αγώνες έως το 1967.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ 1960-1965
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1999
from ανεμουριον https://ift.tt/334FcO0
via IFTTT