Του Τάκη Κατσουλίδη
Η εμφάνιση του βιβλίου είναι συνδεδεμένη με τις γραφικές ύλες, πήρε δε τέτοια θέση στη διατύπωση της σκέψης και στη διατήρηση και διάδοση των ανθρώπινων γνώσεων που δικαιολογημένα του αφιερώθηκε ως τώρα ένας μεγάλος αριθμός ειδικών μελετών.
Το βιβλίο είναι συγχρόνως τεχνικό και εμπορικό προϊόν αλλά και αντικείμενο τέχνης. Ως τεχνικό προϊόν το βιβλίο συμμετέχει στην εξέλιξη της τεχνικής και συνεξετάζεται με την ύλη στην οποία γράφεται. Ως εμπορικό προϊόν ανοίγει οικονομικές και κοινωνικές προοπτικές. Ως έργο τέχνης ή συλλεκτικό αντικείμενο μπορεί να αξιολογηθεί από την εμφάνιση, την εικονογράφηση και τη βιβλιοδεσία.
 |
| Α. Τάσσου, «Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη» 1953, (ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο, 22x16 εκ.). Το βιβλίο, πρώτο στη σειρά των εκδόσεων Α. Τάσσου, όπως δηλώνεται στο εξώφυλλο, έχει αφιερωθεί «στους άγνωστους ήρωες της ελληνικής λευτεριάς» και περιέχει πρόλογο γραμμένο στο Παρίσι τον Ιανουάριο του 1953 από τον Νίκο Σβορώνο, που έχει μεταφράσει ακόμα για το βιβλίο δύο αναφορές του Γάλλου πρόξενου της Σμύρνης Ρ. David προς τον επίσης Γάλλο φιλέλληνα συγγραφέα και διπλωμάτη Chateaubriand το 1824 και δεκαέξι ξυλογραφίες του χαράκτη. Τυπώθηκε σε 500 αριθμημένα αντίτυπα σε βαρύ ελληνικό χαρτί κρεμ των 200 γραμμαρίων της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας και βιβλιοδετήθηκε στο Εργοστάσιο Γραφικών Τεχνών Ασπιώτη − ΕΛΚΑ το Μάρτιο του 1953. Στο Εκδοτικό Σημείωμα ο Τάσσος γράφει ότι «το Βιβλίο αυτό αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες, αξεπέραστες σχεδόν για την εποχή μας όπου δεν αρκούν μόνον οι προθέσεις»... |
Οι πληροφορίες οι σχετικές με το βιβλίο στην αρχαία Ελλάδα είναι ελάχιστες και αποσπασματικές. Η ελληνική λέξη «βίβλος», λατινική «liber», προέρχεται από το φλοιό του δένδρου, που υπήρξε η πρώτη γραφική ύλη. Με τον πάπυρο έχουμε τα πρώτα βιβλία στη μορφή του ρολού· γι’ αυτό ονομάζεται και «ειλητάριο» ή «τυλιγάδι».
Διακόσμηση βιβλίων
Το βιβλίο παίρνει τη μορφή που έχει σήμερα με τη χρήση της περγαμηνής, τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Αυτή την εποχή τα βιβλία είναι χειρόγραφα και, κατά κανόνα, υψηλής αισθητικής τέχνης (8ος − 12ος αιώνας) με μικρογραφίες των χειρογράφων σε χρυσά φόντα με θρησκευτικά θέματα. Εκτός από την εικονογράφηση των χειρογράφων έχουμε και τη διακόσμηση με αρχικά γράμματα και λετρίνες. Το αρχικό γράμμα έχει διπλή σημασία: διακοσμεί το κείμενο αλλά εκφράζει επίσης και την ιερή έννοια της λέξης. Αργότερα, με την εφεύρεση της τυπογραφίας όλη αυτή η διακοσμητική διάθεση περιορίζεται στο αρχικό γράμμα ή πρωτόγραμμα που μπαίνει στην αρχή των κεφαλαίων.
 |
| Η μία από τις εφτά ξυλογραφίες σε πλάγιο ξύλο του Α. Τάσσου για το «Άσμα Ασμάτων» σε μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη, 1965 (31,5x16 εκ.). Ο Τάσσος εργάστηκε δύο χρόνια για το βιβλίο αυτό. Χάραξε πάνω από εκατό ξύλα για να καταλήξει στις ξυλογραφίες που θα κοσμούσαν το βιβλίο, ενώ τα τυπογραφικά στοιχεία κατασκευάστηκαν στο ιστορικό Στοιχειοχυτήριο Καρπαθάκη, το οποίο λειτουργούσε στην οδό Σαρρή 40, στο Θησείο, εκεί που σήμερα στεγάζεται το θέατρο «Πολιτεία». Άξιος συνεχιστής της παράδοσης της τέχνης του βιβλίου που καθιέρωσε ο Γιάννης Κεφαλληνός, ο Τάσσος παρουσιάστηκε το καλοκαίρι του 1963 στον ποιητή που «είχε τελειώσει την μετάφραση του Άσματος ενός κειμένου του οποίου η αισθησιακή έξαρση − ασικό κίνητρο μα και σκόπελος φοβερός για το μεταφραστή όσο και για τον καλλιτέχνη − ανταποκρινόταν καίρια σε μιαν όψη της ιδιοσυγκρασίας του χαράκτη», όπως σημειώνει ο Γ. Π. Σαββίδης (Ο Ταχυδρόμος, τ.χ. 601, 1965). Το βιβλίο τυπώθηκε σε 465 αριθμημένα αντίτυπα − τα 60 εκτός εμπορίου. Φέτος, τον Μάιο, η Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος το ανατύπωσε πιστά σε 600 αντίτυπα. |
Η «τεχνική γραφή», όπως ονομάστηκε στην αρχή η τυπογραφία, έχει τις ρίζες της στην ξυλογραφία, που ήδη ανθούσε τον 14ο αιώνα στην Ευρώπη. Μια ξύλινη πλάκα με χαραγμένα σχέδια και γράμματα, κατάλληλα μελανωμένη, μπαίνοντας στο πιεστήριο μπορεί να τυπώσει πολλά αντίτυπα.
Άσμα Ασμάτων
Στην Ελλάδα η παράδοση αυτών των βιβλίων ξεκινάει με τον Γιάννη Κεφαλληνό και συνεχίζεται από τους μαθητές του.
 |
| Ο Α. Τάσσος και ο τυπογράφος Σταύρος Βλάχος ελέγχουν τυπώματα του βιβλίου «Αριστοφάνη, Λυσιστράτη» στο λίθο γραφείο της Ασπιώτη − ΕΛΚΑ το 1978 (φωτ.: Σπόρου Καραχρήστου). |
«Ένας από τους πιο άξιους μαθητές του Κεφαλληνού είναι ο χαράκτης Τάσσος που από τα χρόνια της Κατοχής μας παρουσιάζει κάθε τόσο, δίπλα στην κυρίως καλλιτεχνική του εργασία, ολοένα και μεστότερα δείγματα της τυπογραφικής του. Στη δική του πρωτοβουλία και στη δική του τέχνη χρωστάμε τώρα την έκδοση της μετάφρασης του Ασματος Ασμάτων από το Γιώργο Σεφέρη, μια έκδοση που δουλεύτηκε δύο ολόκληρα χρόνια, που μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα ωραιότερα ελληνικά βιβλία και που σίγουρα είναι το πιο όμορφο βιβλίο του Τάσσου», γράφει ο Γ. Π. Σαββίδης στο περ. Ο Ταχυδρόμος τον Οκτώβριο του 1965.
 |
| Σελίδα από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου, με ξυλογραφία σε πλάγιο ξύλο του Α. Τάσσου. Το βιβλίο τυπώθηκε σε χαρτί Fabriano των 160 γραμμαρίων, με έξι ασπρόμαυρες ξυλογραφίες του Τάσσου, που αναπαράχθηκαν φωτομηχανικά (με όφσετ) και εκδόθηκε σε 2.000 αντίτυπα από τον «Κέδρο» το 1979 ως τριακοστή πανηγυρική έκδοση για τα 70 χρόνια του Γιάννη Ρίτσου. Ο χαράκτης και ο ποιητής συνδέονταν με φιλία, όχι άσχετη με τις κοινές ιδεολογικές πεποιθήσεις και αγώνες τους. |
Στις επτά ασπρόμαυρες ξυλογραφίες, με τις οποίες εικονογραφεί το Άσμα Ασμάτων, ο καλλιτέχνης μοιάζει να χαϊδεύει το ξύλο, και το καλέμι του να χαράζει με άνεση τις επαναλαμβανόμενες καμπύλες, αποδίδοντας τη γυναικεία θηλυκότητα, τον ερωτισμό και τη χαλάρωση.
Όμως το πρώτο βιβλίο που τυπώνει ο Τάσσος είναι το Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη, έκδοση του ίδιου το 1953, με πρόλογο και μετάφραση των κειμένων από τον Νίκο Σβορώνο και με δεκαέξι ασπρόμαυρες ξυλογραφίες σε όρθιο ξύλο.
The Anabasis of Xenophon
Εκείνο το βιβλίο του Τάσσου που, κατά τη γνώμη μου, αγγίζει τα όρια της ιδανικής τυπογραφίας από την άποψη τόσο της εικονογράφησης όσο και της επιλογής των τυπογραφικών στοιχείων, του καθορισμού των λευκών περιθωρίων και των τίτλων είναι το The Anabasis of Xenophon (Η Ξενοφώντος Ανάβασις), έκδοση του Limited Editions Club (Νέα Υόρκη 1969).
 |
| Α. Τάσσου «The Anabasis of Xenophon», 1969, (ξυλογραφία σε όρθιο ξύλο). Το βιβλίο, παραγγελία της λέσχης βιβλιόφιλων «The Limited Editions Club» της Νέας Υόρκης, σε μετάφραση Henry G. Dakyns και με εισαγωγή Robert Payne, περιλαμβάνει εφτά έγχρωμες και δεκατέσσερις ασπρόμαυρες ξυλογραφίες του Τάσσου, εφτά επισέλιδα κοσμήματα και εφτά διακοσμητικά μικρών διαστάσεων. Τυπώθηκε σε 1.500 αντίτυπα στην Ασπιώτη − ΕΑΚΑ. |
Εδώ οι έγχρωμες ξυλογραφίες τυπώνονται κατευθείαν στο χαρτί από το επίπεδο πιεστήριο Heidelberg, με έξι ή επτά χρώματα, χαραγμένες σε όρθιο ξύλο. Το τιράζ είναι 1.500 αντίτυπα − αρκετά μεγάλο για να τυπωθεί με πλάγιο ξύλο, που είναι πολύ πιο μαλακό. Οι συνθέσεις του σ’ αυτό το βιβλίο, όπως και στο Thucydides The Peloponnesian War, έκδοση του 1974, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, κρατούν μια ελληνικότητα που βγαίνει από τα μελανόμορφα αγγεία αλλά δοσμένη ελεύθερα, μέσα από τη χαρακτηριστική δουλειά του Τάσσου. Οι εικόνες σέβονται την επιπεδότητα και την αισθητική του βιβλίου και μας χαρίζουν αυστηρές και ευχάριστες σελίδες.
Λυσιστράτη − Επιτάφιος
Στο ίδιο κλίμα κινείται και η Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, έκδοση Α. Τάσσου το 1978, σε μετάφραση Κώστα Βάρναλη. Είκοσι τέσσερις έγχρωμες ξυλογραφίες εικονογραφούν το βιβλίο, που τυπώθηκε σε 1.500 αντίτυπα αριθμημένα. Η εκτύπωση και η βιβλιοδεσία έγιναν από την «Ασπιώτη − ΕΛΚΑ» και κράτησαν δύο ολόκληρα χρόνια.
 |
| Σελίδα από το βιβλίο «Λυσιστράτη του Αριστοφάνη, », σε απόδοση στα νεοελληνικά Κώστα Βάρναλη (1978) και με ξυλογραφία του Α. Τάσσου. Το βιβλίο, έκδοση Α. Τάσσου, περιλαμβάνει είκοσι τέσσερις έγχρωμες ξυλογραφίες του σε όρθιο ξύλο. Τα τυπογραφικά στοιχεία είναι προσφορά του Στοιχειοχυτηρίου Καρπαθάκη, τυπώθηκε σε 1.500 αριθμημένα και υπογεγραμμένα από τον καλλιτέχνη αντίτυπα, σε χαρτί Glastonbury • Antique Laid Αγγλίας και βιβλιοδετήθηκε στην Ασπιώτη − ΕΛΚΑ. Η εκτύπωση διήρκεσε από τον Μάρτιο του 1976 έως τον Αύγουστο του 1978. Στο Εκδοτικό Σημείωμα του βιβλίου ο Τάσσος γράφει:«Θυμούμαι πάντα με συγκίνηση τις συζητήσεις μας με τον ποιητή, το καλοκαίρι του 1947, όταν σχεδίαζα ένα πορτρέτο του για την “Αληθινή Απολογία του Σωκράτη” και που για πρώτη φορά ρίχναμε ιδέες για μια εικονογράφηση της “Λυσιστράτης” του Αριστοφάνη. Μου άνοιξε τότε διάπλατα την πόρτα της εισόδου μου στο πλούσιο υλικό των ελληνικών βάζων και των λύχνων όπου απλωνότανε, χωρίς προκαταλήψεις, η ερωτική ζωή των Ελλήνων.[...]. Από το 1947 περάσαμε ατέλειωτα χρόνια κατατρεγμού. Στις διακοπές όμως των διώξεων δούλεψα πολλά βιβλία και μετά από είκοσι έξι χρόνια, το 1973, και μέσα στο βαθύ σκοτάδι της τυραννίας μαζί με άλλα έργα άλλων και άμεσων συγκινήσεων ξεκίνησα τη σχεδίαση της “Λυσιστράτης”». |
Το τελευταίο βιβλίο του Τάσσου είναι ο Επιτάφιος του Γιάννη Ρίτσου, έκδοση «Κέδρος» το 1979. Έξι ασπρόμαυρες ξυλογραφίες σε πλάγιο ξύλο κοσμούν το κείμενο. Εδώ η εικονογράφηση θυμίζει την αισθητική των μεγάλων ξυλογραφιών με το γνωστό ύφος και τις αδρές χαράξεις που χαρακτηρίζει την εργασία του Τάσσου την τελευταία εικοσαετία του έργου του (1965 − 1985).
from ανεμουριον https://ift.tt/2KcheYq
via IFTTT