Η ιστορία της νήσου Ύδρας

του Νίκου Καραγιάννη

Από πού ν’ αρχίσει κανένας την ιστορία της Ύδρας και πού να σταματήσει. Κοιτάζεις τα γκρίζα βράχια του νησιού και χαμηλώνεις το βλέμμα. «Κάθε βράχος και μια πετρωμένη υδραίικη ψυχή», όπως γράφει ο Χένρι Μίλερ. Πολλά τα βράχια, πολλές και οι ψυχές. Κοιτάζεις τη θάλασσα και μέσα στη γυαλάδα της τρεμοπαίζοντας περνούν και χάνονται ξύλινα σκαριά, κατάρτια χωρίς πανιά και σιωπηλά χυτευμένα κανόνια. Μένουν μόνον οι ιερές σκιές των βράχων να πέφτουν και να σκουραίνουν τη θάλασσα.

Νησί που αυτοί οι βράχοι το ορίζουν σε μια έκταση 550.000 στρεμμάτων εμβαδόν και περίμετρο 30 μιλιών.

Αρχαίοι τάφοι και βωμοί του Ποσειδώνα βρέθηκαν το 1798, ενώ σε πολλά μέρη βυζαντινά νομίσματα της εποχής του Ιουστινιανού, αποτελούν την ένδειξη παλαιότερης παρουσίας.

Ο Εκαταίος ο Μηλήσιος πέρασε το 520 μ.Χ. και μίλησε για την Ύδρα. Μετά ο Ηρόδοτος το 445 π.Χ. Ο Παυσανίας το 170 μ.Χ. Ο Στέφανος Βυζάντιος το 500 μ.Χ. Την όρισαν περισσότερο γεωγραφικά. Η Ύδρα σιωπούσε.

Κατά το 1460 αρχίζουν να φθάνουν στην Ύδρα οι πρώτες ομάδες καταδιωκομένων που προσπαθούν να γλιτώσουν από τους Τούρκους, οι οποίοι μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης κατακτούν σταδιακά και την Πελοπόννησο.

Μεταξύ τούτων περιλαμβάνονται ελληνορθόδοξοι Αλβανοί και Έλληνες από τη Μονεμβασία. Οι Ενετοί είναι ακόμη κύριοι πολλών στρατηγικών περιοχών -Μεθώνη, Κορώνη, Ναυαρίνο, Αργολιδοκορινθία- αλλά και αυτοί το 1479 ηττώνται, οπότε η φυγή προς την Ύδρα μεγαλώνει.

Το πρώτο πλοίο

Ο τόπος δεν φτάνει πια για να τους θρέψει και γι’ αυτό αναγκάζονται να στραφούν στη θάλασσα. Το πρώτο πλοίο ναυπηγήθηκε το 1657, από έναν αυτοδίδακτο ναυπηγό ονόματι Σακελλαρίου. Ακολουθούν τρεχαντήρια, μετά λατινάδικα, καραβοσαΐτες κι αργότερα τα σαχτούρια.

Στην Ύδρα, σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα, καταφεύγουν πλέον Έλληνες από παντού. Αττική, Πάργα, Άρτα, Τήνο, Κύθνο. Πολλοί από την Ήπειρο, όπως οι αδελφοί Λάζαρος και Ζέρβας από τους οποίους κατάγονται οι Κουντουριώτηδες. Οι Κριεζήδες και οι Βουδούρηδες από την Εύβοια, οι Τομπάζηδες από τα Βουρλά της Σμύρνης, οι Οικονόμου από την Αργολίδα.

Πειρατές

Το 1656 η Ύδρα λεηλατήθηκε από τους Αλγερινούς πειρατές και μέρος των κατοίκων της αιχμαλωτίσθηκε. Αυτό το γεγονός έκανε τους Υδραίους ν’ αρχίσουν να οπλίζουν τα πλοία τους με μικρά κανόνια.

Μεσολάβησε περίοδος γαλήνης και οι Υδραίοι πλοίαρχοι έκαναν μεταφορές προϊόντων στις γύρω περιοχές, όχι ναυλώνοντας τα πλοία τους, αλλά εμπορευόμενοι οι ίδιοι τα προϊόντα.

Κατά τη διάρκεια του 5ου Ρωσο-τουρκικού Πολέμου 1768-1774 ήρθαν οι δύο αδελφοί Ορλώφ, ο Αλέξιος και ο Θεόδωρος, για να οργανώσουν την ελληνική επανάσταση, ώστε να εξαναγκάσουν τις τουρκικές δυνάμεις να διασπαστούν. Τον Οκτώβριο του 1769 απέπλευσε ο ρωσικός στόλος από τις βάσεις του, αποτελούμενος από τέσσερα πλοία της γραμμής, τέσσερις φρεγάδες και μερικά μεταγωγικά. Το 1770 η Πελοπόννησος ξεσηκώθηκε. Από τα νησιά μόνον οι Σπέτσες ύψωσαν αμέσως τη ρωσική σημαία. Η Ύδρα ζήτησε εγγυήσεις που δεν της δόθηκαν κι έτσι αρνήθηκε τη συμμετοχή.

Μέχρι αυτή τη χρονιά η Ύδρα κυβερνιόταν από τους ιερείς. Αυτοί αποτελούσαν ένα είδος διοικητικού συμβουλίου με δύο επιτρόπους και έναν γραμματικό για να καταγράφει τις οικογένειες και να εισπράττει τους φόρους που καταβάλλονταν μια φορά το χρόνο στον καπετάν πασά ή στον αντιπρόσωπό του.

Ο Ορλώφ όρισε διοικητή της Ύδρας Ρώσο αξιωματικό. Κι όταν αργότερα οι Ρώσοι έφυγαν αφήνοντας πίσω τους τη σφαγή των Σπετσιωτών από τους Αλβανούς και τη λεηλασία του Μόριά από τους Τούρκους, η εξουσία της Ύδρας έμεινε στα χέρια των προκρίτων.

Αμέσως η ναυτιλία για αρκετό χρόνο έμεινε αποκλειστικό έργο των Υδραίων. Όλα τα λιμάνια του Αιγαίου Πελάγους έγιναν δικά τους.

Η μεγάλη ακμή

Με τη λήξη του 5ου Ρωσοτουρκικού Πολέμου και τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, ο Εύξεινος Πόντος έγινε ρωσική θάλασσα. Τα υδραίικα πλοία άρχισαν να πλέουν και εκεί κάτω από την προστασία της σημαίας της Ρωσίας. Δεν χρειάστηκε πολύς χρόνος για να τους γίνουν γνώριμα όλα τα λιμάνια της Μεσογείου. Κι έτσι η ναυτιλία της Τουρκίας δεν ήταν παρά η ναυτιλία της Ύδρας και πολύ σύντομα των Σπετσών και των Ψαρών με ρωσική σημαία.

Το 1789 ξεσπά η Γαλλική Επανάσταση. Γρήγορα αρχίζουν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι και ο αγγλικός αποκλεισμός της Ευρώπης. Οι Υδραίοι ναυτικοί μεταφέρουν τα σιτοφορτία τους από τον Εύξεινο στη Μασσαλία, στο Λιβόρνο και στη Γένουα. Διασπούν τον αγγλικό αποκλεισμό και ανταλλάσσουν το σιτάρι με χρυσάφι. Τα πλοία τους εκείνη την εποχή ανέρχονται σε 200. Είναι η περίοδος της μεγάλης ακμής της Ύδρας.

Το πριν από ενάμιση αιώνα ασήμαντο χωριουδάκι των καταδιωκομένων γίνεται πόλη. Σπίτια μεγάλα, στέρεα και μεγαλοπρεπή χτίζονται. Πολλοί από τους πλοιοκτήτες γίνονται βαθύπλουτοι. Τα αρχοντικά τους έχουν τη μεγαλοπρέπεια και τον εσωτερικό πλούτο μεγάρων. Τα έπιπλα έρχονται από τα λιμάνια της Ευρώπης. Τα υφάσματα, τα κοσμήματα, τα σκεύη, η διακόσμηση, όλα τα είδη χρήσεως προέρχονται από τα καταστήματα πολυτελείας των μεγάλων ευρωπαϊκών λιμανιών. Ακόμα και χώροι για ορχήστρα προβλέπονται και κατασκευάζονται στις απέραντες αίθουσες των πολυτελών σπιτιών.

Οι πλοίαρχοι αν και δεν είναι ιδιοκτήτες πλοίων έχουν μεγάλα μερίδια στα κέρδη. Οι ναύτες χάρη στο προοδευτικό σύστημα των μεριδίων ζουν άνετα. Φτώχεια δεν υπάρχει στο νησί. Αλλά επειδή τα κέρδη είναι τεράστια, η διαφορά κατά τη διανομή είναι πολύ μεγάλη. Μοιραία λοιπόν δημιουργούνται τρεις τάξεις: των προκρίτων ή νοικοκυραίων. Των πλοιάρχων ή καραβοκύρηδων. Και του λοιπού λαού. Το νησί κυβερνούν οι πρόκριτοι εκλεγόμενοι μεταξύ τους. Και μόνο οι πλοίαρχοι σε έκτακτες περιστάσεις καλούνται με δικαίωμα ψήφου. Επειδή όμως είναι εξαρτημένοι από τους νοικοκυραίους, η γνώμη τους είναι επηρεασμένη. Ο υπόλοιπος λαός δεν αντιπροσωπεύεται.

Παιδεία και οργάνωση

Η μεγάλη ευμάρεια συνετέλεσε στην πρόοδο του νησιού. Το πρώτο σχολείο ιδρύθηκε το 1749 με πρώτο δάσκαλο των Απόστολο Εφέσιο, στον οποίο η κοινότητα πλήρωνε ετήσιο μισθό 200 γρόσια. Δίδαξαν ακόμα ο Νεόφυτος Βάμβας, ο Άνθιμος Γαζής, ο Θ. Φαρμακίδης, ο Βενιαμίν Λέσβιος κ.ά. Το 1816 η διάρκεια της σχολικής διδασκαλίας ήταν τετραετής και το συμφωνητικό για τα διδακτέα μαθήματα ήταν: τα γραμματικά, η λογική, η μεταφυσική, η ρητορική, η ηθική φιλοσοφία, η γεωμετρία, η φυσική, η ιταλική γλώσσα και κάθε Σάββατο η ερμηνεία του Ευαγγελίου.

Τις τελευταίες δεκαετίες της τουρκοκρατίας ιδρύεται ναυτική σχολή.

Θεσπίζεται ναυτο-υγειονομικός κανονισμός για την πρόληψη μετάδοσης από τα πλοία λοιμωδών νοσημάτων. Ιδρύονται λοιμοκαθαρτήρια, στο νησάκι του Βλυχού, στην πόλη όπου σήμερα το λιμεναρχείο και το Μανδράκι. Κάθε τόσο καλούνται «βατσινάρηδες» για να εμβολιάζουν ιδίως τα μικρά παιδιά κατά της ευλογιάς. Οι μεγαλονοικοκυραίοι προσλαμβάνουν ιδίως από την Ιταλία, γραμματικούς και νομικούς συμβούλους. Τα έσοδα για τη διοίκηση του νησιού προέρχονται στην πρώτη φάση από την εισφορά κάθε οικογένειας που φθάνει τα 3 γρόσια και αργότερα το 5% των εσόδων των πλοίων.

Κοντά στα χρόνια της επανάστασης η Ύδρα ήταν ένα δραστήριο ελληνικό κέντρο με 28.000 περίπου κατοίκους, διοίκηση σχεδόν ανεξάρτητη από την Πύλη, ικανούς ηγέτες, δοκιμασμένους ναυτικούς και πλούσιους δημογέροντες.

Κατά τον 7ο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο 1806-1812 έφτασε στην Ύδρα αντιπρόσωπος του Ρώσου ναυάρχου Σινιάβιν και ζήτησε από τους Υδραίους να επαναστατήσουν. Οι πρόκριτοι διαιρέθηκαν. Οι φλέγόμενοι από την ιδέα της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού και οι δυσαρεστημένοι από τη διοίκηση του Γεωργίου Βούλγαρη, διορισμένου από την Πύλη, τάχθηκαν με το μέρος των Ρώσων. Οι υπόλοιποι κρίνοντας ηρεμότερα αντέδρασαν. Η πάλη όμως ανάμεσα στα δύο μέρη ήταν τόσο οξεία, ώστε ο Βούλγαρης μετά τη συνωμοτική απόπειρα κατά της διοίκησης του νησιού αναγκάστηκε να φύγει για την Αθήνα. Αμέσως έφτασε διαταγή από την Πύλη προς τον Βελήν πασά της Πελοποννήσου να περάσει με 5.000 Αλβανούς στην Ύδρα για να σωφρονίσει τους αποστάτες. Ο Βούλγαρης έφυγε για την Τριπολιτσά και κατάφερε την αναβολή της εισβολής, πράγμα που θα σήμαινε σφαγή και λεηλασία.

Η επανάσταση

Εκείνες τις μέρες γύρισε από ταξίδι ο Ανδρέας Μιαούλης. Πληροφορήθηκε τα γεγονότα και αποφάσισε να δώσει δυναμικό χτύπημα. Το πρωί της 24ης Ιουνίου του 1807 χτύπησε ξαφνικά η καμπάνα του Μοναστηριού και ένοπλα πλήθη όρμησαν στην αγορά. Οι πρόκριτοι που ήταν έτοιμοι να στείλουν πρεσβεία στον ναύαρχο Σινιάβιν καθαιρέθηκαν. Η Ύδρα κατελήφθη από τους ανθρώπους του Μιαούλη και ο ίδιος ανέλαβε την αρχή αλλά όχι για πολύ.

Η Ύδρα είχε σωθεί από τους Αλβανούς. Ο Βούλγαρης επέστρεψε στο νησί και μετά το θάνατό του, το 1812, ορίσθηκε από την Πύλη διοικητής ο Ν. Κοκοβίλας. Η Ύδρα ησύχασε μέσα στην ευτυχία και στον πλούτο, με αυτοδιοίκηση σχεδόν πλήρη.

Από το 1815, οπότε η Ευρώπη ειρήνευσε, άρχισε η κρίση της ναυτιλίας. Κατά το 1820 και τους πρώτους μήνες του 1821 στην Ύδρα βρίσκονται πολλοί πλοίαρχοι και ναύτες χωρίς δουλειά. Ανάμεσά τους και ο Αντώνης Οικονόμου, πλοίαρχος δεύτερης τάξης, που μόλις επέστρεψε από την Κωνσταντινούπολη όπου και μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα.

Ο καιρός της επανάστασης έφτανε. Ήδη κυκλοφορούσαν οι πρώτες ειδήσεις για τον ξεσηκωμό στον Μόριά. Ο Οικονόμου άρχισε να στρατολογεί άντρες και να διαδίδει ότι θα πήγαινε στην απέναντι ακτή να συμμετάσχει στον αγώνα. Μαζί του ήταν ο Γκίκας Θ. Γκίκας, γιος του προκρίτου Θ. Γκίκα. Ο Δημήτρης Κριεζής. Ο Πέτρος Μαρκέζης. Ο Γιώργος Μαυρομιχάλης. Ο Γιώργος Αγαλλόπουλος. Και οι αδελφοί Νικόλαος και Σπυρίδων Σπηλιωτόπουλοι.

Τα επαναστατικά μηνύματα έφταναν στην Ύδρα το ένα μετά το άλλο. Στις 28 Μαρτίου έφτασε στο λιμάνι της Ύδρας ένα μικρό σκάφος αναγγέλλοντας πως οι Κορίνθιοι και οι Μεγαρίτες έκλεισαν τους Τούρκους στην Ακροκόρινθο. Την ίδια νύχτα όρμησαν κήρυκες στους δρόμους φωνάζοντας:

— Στ’ άρματα, στ’ άρματα.

Ημέρες δόξας

Η μεγάλη καμπάνα του Μοναστηριού χτυπούσε δαιμονισμένα. Ο Οικονόμου κατευθύνθηκε στην καγκελαρία, καθαίρεσε διά βοής τον διοικητή Ν. Κοκοβίλα και ανέλαβε αυτός τη διοίκηση του νησιού. Άρχισε αμέσως την εγγραφή στους καταλόγους στρατιωτών και ναυτών. Οι πρόκριτοι μπροστά σ’ αυτή την κινητοποίηση του λαού αναγκάστηκαν ν’ αποδεχθούν την κατάσταση που διαμορφώθηκε και ν’ αναγνωρίσουν ως αρχηγό του νησιού τον Αντώνη Οικονόμου. Αργότερα βέβαια με εκβιασμό κατάφεραν να αποσπάσουν την υπογραφή του Δημήτρη Υψηλάντη, ώστε να δολοφονηθεί ο Οικονόμου έξω από το Άργος. Πολύ αργότερα ένας από τους προκρίτους, ο Γεώργιος Κουντουριώτης, θα φυλακίσει στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, αλλά θα αναγκαστεί να τον απελευθερώσει κάτω από την πίεση των κατοίκων του Μόριά αλλά και των απλών Υδραίων.

Μετά τον διωγμό του Αντώνη Οικονόμου οι πρόκριτοι ανέλαβαν και πάλι τη διοίκηση της Ύδρας, και συνέβαλαν με όλες τις δυνάμεις τους στον αγώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε πως μόνον ο Λάζαρος Κουντουριώτης χρηματοδότησε τον πολεμικό στόλο του νησιού με ποσόν που έφτανε τα 2.000.000 χρυσά φράγκα της εποχής.

Η 17 Απριλίου 1821 είναι η ημερομηνία συγκρότησης του ελληνικού στόλου. Τον αποτελούν 21 πολεμικά πλοία, μεταξύ αυτών έντεκα υδραίικα με πλοιάρχους τον Γιακουμάκη Τομπάζη, τον Γιάννη Βούλγαρη, τον Λάζαρο Πινότση, τον Γιώργο Σαχτούρη, τον Αναστάση Τσαμαδό, τον Δημήτρη Αντ. Βώκο, τον Γιάννη Γκίλη, τον Λάζαρο Λαλεχό, τον Λάζαρο Αναστ. Μανώλη, τον Γιάννη Δοντά και τον Αναστάση Σερφιώτη.

Ο πρώτος πολεμικός στόλος σήκωσε τα πανιά κι απέπλευσε κάτω από τους ήχους της μεγάλης καμπάνας του Μοναστηριού. Έφυγε, πήρε μαζί του και τον χρόνο. Άφησε όμως πίσω του τις ψυχές των ναυμάχων που πέτρωσαν.

Κοιτάμε και πάλι τα βράχια, τις πετρωμένες ψυχές. Όσο θα υπάρχουν αυτά τα γκρίζα βράχια θα θυμίζουν: Ο Αντρέας Μιαούλης με τα περίφημα πυρπολικά του, την ιδιοφυή διάταξη των πλοίων του, τους μοναδικούς ελιγμούς και τις αστραπιαίες επιθέσεις, έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων. Ο Αναστάσης Τσαμαδός με τον Σαχίνη στις 26.4.1825 άφησε την τελευταία του πνοή υπερασπιζόμενοις τη Σφακτηρία. Στο πλοίο του «Άρης» βρισκόταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, που τρομαγμένος από την επίθεση των Τούρκων διέταξε την αποχώρηση, εγκαταλείποντας χωρίς βοήθεια τον ναυμάχο.

Κοιτάμε και πάλι τις πετρωμένες ψυχές του Κριεζή, του Πινότση, του Τομπάζη... Πόσα τα βράχια; Όποιος κατορθώσει να τα μετρήσει θα ξέρει και τον αριθμό όσων πολέμησαν το 1821, ναυάρχων, πλοιάρχων και ναυτών της Ύδρας.

Η επανάσταση του 1821 τελείωσε και μαζί της οι καθημερινές ηρωικές πράξεις. Η απογραφή του 1828 στην Ύδρα κατέγραψε 12.615 Υδραίους και 2.901 από άλλα μέρη. Σ’ έναν τόπο χωρίς καμιά παραγωγή ήταν αδύνατο να ζήσουν οι χιλιάδες των ανθρώπων. Άρχισαν να διασκορπίζονται στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο με προτίμηση τον Πειραιά. Η Ύδρα σιγά σιγά ερημώνεται και σωπαίνει. Μέχρι που μια μέρα πλευρίζει στο λιμάνι της η βιομηχανία του τουρισμού με όλες τις θετικές αλλά και αρνητικές συνέπειες γι’ αυτόν τον ιστορικό τόπο.
Ύδρα - Το Δοξασμένο Νησί 7 Ημέρες Η Καθημερινή Αθήνα 1993

from ανεμουριον https://ift.tt/34XbEmy
via IFTTT