Ελλείψει εφάμιλλων ποσοτικά και ποιοτικά πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Ελλάδα του 2020, λίγοι θυμούνται ότι φέτος, αυτόν τον μήνα, κλείνουν 2.500 χρόνια από τη Μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας ως συνέπεια της εκστρατείας των Περσών (δηλαδή Ιρανών) στον αρχαίο ελληνικό κόσμο των πόλεων-κρατών.
Με την εποποιία του Λεωνίδα έχει ταυτισθεί μέσω της νεοκλασικής παράδοσης το μεγαλύτερο μέρος του λεγόμενου δυτικού κόσμου. Στο δε Ιράν οι Θερμοπύλες του όρους Καλλιδρόμου αντιμετωπίζονται ως γεγονός αντίστοιχο με τη Μάχη στο Στενό της Περσίδας Πύλης στην οροσειρά Ζαγρός του Νοτιοδυτικού Ιράν 150 χρόνια μετά, όπου ο Ελληνας βασιλιάς Μέγας Αλέξανδρος ήταν ο επιτιθέμενος και ο Ιρανός στρατηγός Αριοβαρζάνης ο αμυνόμενος. Ωστόσο, η πολεμική σύγκρουση στις Θερμοπύλες αποτελεί μέρος μόνο των ελληνο-ιρανικών σχέσεων της εποχής, σχέσεων ανθηρών σε επίπεδο οικονομικό και πολιτισμικό.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ μέχρι σήμερα ο ελληνικός και ο ιρανικός (περσικός) πολιτισμός έχουν ασκήσει καταλυτική επίδραση στη Μέση Ανατολή, στην Κεντρική και τη Μικρά Ασία. Ο όρος «Περσικός-Περσία» είναι στενότερος και αναφέρεται στο γεωγραφικό λίκνο της αχαιμενιδικής δυναστείας στην επαρχία της Περσίδος (Παρς/Φαρς) από το οποίο οι Ελληνες ονόμασαν όλον τον ιρανικό κόσμο. Ο όρος «Ιρανός-Ιράν» είναι ευρύτερος και περικλείει όλα τα ιρανικά φύλα που κατοικούν από την περιοχή της Ανατολίας έως την Κ. Ασία και την Ινδία. Οι Μήδοι αποτέλεσαν το πρώτο ιρανικό φύλο το οποίο οργανώθηκε σε βασίλειο και αρχικά είχαν τους Πέρσες υπό τη διοίκησή τους. Κατόπιν με τον Κύρο Β’ τον Μέγα (550-530 π.Χ.) οι Πέρσες επαναστάτησαν και διαδέχθηκαν τους Μήδους στην ηγεσία του βασιλείου τους. Οι αρχαίες ελληνικές πηγές συγχέουν τον «Μήδο» με τον «Πέρση», καθώς και οι δύο είναι ιρανικά φύλα. Παρόμοια οι Πέρσες ονομάζουν την Ελλάδα «Γιουνάν», δηλαδή «Ιωνία», λόγω της γεωγραφικής εγγύτητας της Ιωνίας και της Μηδίας.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ και η πολιτισμική αλληλεπίδραση του ελληνικού και του ιρανικού πολιτισμού έχουν υπάρξει από τις σημαντικότερες εξελίξεις στις προαναφερθείσες περιοχές ήδη από την αρχαία περίοδο (Κλασική-Αχαιμενιδική, Ελληνιστική και Παρθική Περίοδοι, Υστερη Αρχαιότητα – Σασσανιδική Περίοδος). Με το τέλος της αρχαιότητας και την εμφάνιση του Χριστιανισμού και του Ισλάμ, ο ελληνικός και ο ιρανικός πολιτισμός συνέχισαν να ασκούν αδιάκοπη επιρροή στις προαναφερθείσες περιοχές, αυτήν τη φορά με τον μανδύα ενός νέου πολιτισμικού σχήματος, βασισμένου στον μονοθεϊσμό. Η ελληνο-ιρανική πολιτισμική αλληλεπίδραση ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο υπό τις νέες συνθήκες. Κατά τη σύγχρονη περίοδο οι πολιτικές και πολιτισμικές σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και το Ιράν διατηρήθηκαν. Στην Ιστορία Ελληνες και Ιρανοί (Πέρσες) έχουν να επιδείξουν σπουδαία επιτεύγματα στους τομείς των επιστημών, των γραμμάτων και κάθε άλλης έκφανσης της ανθρώπινης δραστηριότητας.
ΒΑΣΙΚΗ ΠΤΥΧΗ της πολιτιστικής συνύπαρξης Ελλήνων και Ιρανών υπήρξε ο ταυτόχρονος αγώνας πολιτικής επικράτησης των δύο πλευρών στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και της Αν. Μεσογείου. Ο εν λόγω αγώνας με τη μορφή διπλωματικών ελιγμών και διεισδύσεων, καθώς και πολεμικής αντιπαράθεσης, εντάσσεται στην πανάρχαια ανταγωνιστική σχέση Ανατολής και Δύσης, οι απαρχές της οποίας χάνονται στα θροΐσματα της Πρωτοϊστορίας, πολύ πριν από τη γειτνίαση του ελληνικού και του ιρανικού κόσμου.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ έχει δείξει ότι ο επεκτατισμός των Ιρανών Αχαιμενιδών δεν ήταν δικό τους μόνο χαρακτηριστικό. Νωρίτερα ο Α’ και ο Β’ Ελληνικός Αποικισμός στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο ήταν κινήσεις επεκτατισμού, επίσης. Ολες οι κοινωνίες, κράτη και πολιτισμοί ανά τους αιώνες παρουσιάζουν επεκτατικές τάσεις μερικές από τις οποίες ανάλογα με τον συσχετισμό δυνάμεων με άλλα κράτη δίνουν τη δυνατότητα ευρύτερων συμμαχιών και συσσωματώσεων που οδηγούν στη δημιουργία αυτοκρατοριών, βασιλείων και αποικιοκρατικών δημοκρατικών σήμερα δυνάμεων. Ο επεκτατισμός των Αχαιμενιδών συνδέεται με το γεωπολιτικό δίπολο Ανατολής-Δύσης, ένα δίπολο που προϋπήρχε των Αχαιμενιδών και συνέχισε να υπάρχει ύστερα από εκείνους φθάνοντας μέχρι σήμερα. Σημείο συνάντησης αυτού του διπόλου ήταν η Μ. Ασία, η χερσόνησος-γέφυρα της Ευρασίας και χώρος πολιτιστικής επαφής του ελληνικού με τον ιρανικό κόσμο.
ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ 2.500 χρόνια, κοινό χαρακτηριστικό της σύγχρονης Ελλάδας και του Ιράν παραμένει η αλληλοεκτίμηση των δύο πολιτισμών, με τις Θερμοπύλες να αποτελούν γεγονός το οποίο φέρει εγγύτερα τους δύο λαούς, αποτελώντας σπάνια βάση πολιτιστικού διαλόγου και συνεργασίας. Κοιτάζοντας οι Ελληνες προς το Ιράν και ο Ιρανοί προς την Ελλάδα συμφωνούν ότι στις Θερμοπύλες, όπως και σε κάθε μάχη ή έκφανση του ανθρώπινου βίου, η αξία του ηττημένου θα δίνει δόξα στον νικητή. Και στην Ιστορία ο ρόλος του νικητή και του ηττημένου κάθε φορά εναλλάσσεται…
1 Συγγραφείς του «Α’ Ελληνο-περσικού και Περσο-ελληνικού Λεξικού», εκδόσεις «Πορεία», Αθήνα, 2018, και άλλων βιβλίων για την ελληνική και την περσική γλώσσα. Ο Ευ. Βενέτης είναι συγγραφέας της μονογραφίας «Ο Ελληνισμός στο Σύγχρονο Ιράν», Αθήνα, 2011.
Γράφουν Δρ Ευάγγελος Βενέτης – Δρ Σάρα Αλίνια1
Ειδικοί στις Ελληνο-ιρανικές Σπουδές
Από την έντυπη έκδοση του Ελεύθερου Τύπου
ΘΕΜΑ:
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ