Ο ΤΑΒΑΝΟΣ

του Ηλία Πετρόπουλου

Το 1915 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΝΟΥΜΑΣ ένα διήγημα τού Κώστα Νταϊφά με τον τίτλο Ο ΤΑΒΑΝΟΣ. Ο Ρένος Αποστολίδης περιέλαβε αυτό το άκρως ενδιαφέρον πεζογράφημα στον 3ο τόμο τής ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ του. Ο Τάβανος ήτανε ένας φαντάρος των Βαλκανικών Πολέμων και, συνεπώς, στην αφήγηση αναφέρονται τα Γιάννενα, η Νιγρίτα, το Ντεμίρ-Ισάρ, το Κιλκίς και η Σαλονίκη, Αποκάλεσα το εν λόγω διήγημα άκρως ενδιαφέρον διότι θίγει το θέμα των βιασμών που έκαναν κάποιοι Έλληνες στρατιώτες. Το επώνυμο Τάβανος δεν προέρχεται από την λέξη ταβάνι (τουρκικό tavan), ούτε από την πολυσήμαντη λέξη ταμπάνι (τουρκικό taban). Ο ντάβανος είναι ένα ενοχλητικό έντομο, ίσως αλογόμυγα, ίσως βοϊδόμυγα, ίσως κάτι πολύ χειρότερο, που δεν το ξέρω γιατί δεν τυγχάνω εντομολόγος. Ο Ανδριώτης, καθώς και ο Μπαμπινιώτης, προτιμούν την μορφή τάβανος, που προήλθε από το ιταλικό tabano (λατινικό tabanus). Όμως, οι γλωσσολόγοι μας ξεχάσανε το συνηθέστερο ομώνυμο ιταλικό tafano (λέξη τού Δάντη, από την ίδια ρίζα). Ο Ανδριώτης αποφεύγει να καθορίσει τί ακριβώς είναι ο ντάβανος, ενώ ο Μπαμπινιώτης δίνει την ερμηνεία: αλογόμυγα. Η αλογόμυγα είναι επίμονο και ενοχλητικό έντομο, αλλά διόλου επικίνδυνο. Τα λατινικά λεξικά δίνουν αμφίβολες ερμηνείες για τις ταυτόσημες λέξεις asilus και tabanus (έντομο, αλογόμυγα, βοϊδόμυγα). Η αλογόμυγα τριγυρίζει στα καπούλια των άλογων, που αμύνονται κουνώντας συνεχώς την ουρά τους. Αντιθέτως, η επικίνδυνη βοϊδόμυγα προσβάλλει τα ρουθούνια των βοδιών, οπότε τα δυστυχισμένα αυτά ζώα οιστρέουν και αρχίζουν να καλπάζουν οιστρήλατα. Η βοϊδόμυγα, αν καταφέρει να χωθεί στα ρουθούνια τού βοδιού, αρχίζει να ανεβαίνει προς τον εγκέφαλο για να εναποθέσει τα αβγά της, που μετατρεπόμενα σε σκουλήκια, τελικώς, σκοτώνουν τα ζώα. Οι βοϊδόμυγες διαβιούν στην Αφρική, όμως, ορισμένες φορές, περνάνε στην Σικελία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα. Τα τελευταία χρόνια δόθηκαν μεγάλες πιστώσεις για την δημιουργία ενός μπαράζ, ώστε οι βοϊδόμυγες να μην διασχίζουν την Μεσόγειο. Ο μεγάλος λαογράφος Αραβαντινός θεωρεί τον ντάβανο βοϊδόμυγα. Ο ίδιος μας διέσωσε τα συνώνυμα τού ντάβανου: στρέκλας, οιστρήγκα, βούρλα, ζάθος, γκούβρος, κούβρη. Η λαϊκή λέξη οιστρήγκα ίσως σχετίζεται με την αγνώστου ετυμολογίας ομηρική λέξη οίστρος. Αγνοούμε αν η λέξη οίστρος εδήλωνε την αλογόμυγα ή την βοϊδόμυγα. Προσωπικώς, φρονώ πως η λέξη οίστρος σημαίνει: βοϊδόμυγα. Αυτό, τουλάχιστον, αποδεικνύουν οι αρχαίες λέξεις οιστρέω, οιστρηλασία, οιστρήλατος, οίστρημα κ.τ.λ. Η λέξη οίστρος απόχτησε τις γνωστές μεταφορικές σημασίες: επιθυμία, πάθος, αγωνία, μανία, παραφροσύνη, έμπνευση. Η αλογόμυγα δεν προκαλεί μήτε μανία, μήτε παραφροσύνη. Απλώς, κάποτε-κάποτε, ένα είδος αλογόμυγας τσιμπάει άσχημα με την προβοσκίδα της. Καθώς βλέπετε, αποφεύγω να προσδιορίσω επακριβώς αυτά τα έντομα, παραμένοντας επιφυλακτικός. Η Θεσσαλία, μέχρι την δεκαετία τού '50, ήτανε ένας τεράστιος βάλτος, όπου έβριθαν τα έντομα, σκορπώντας την θανατηφόρο ελονοσία. Η δημοσιά Τρίκαλα-Καρδίτσα είναι υπερυψωμένη, επειδή ένθεν και ένθεν υπήρχαν λιμνάζοντα ύδατα. Μιλάω για κάτι που είδα με τα μάτια μου το '52. Εξάλλου, τον παλιό καιρό τα άλογα της ιπποτρόφου Θεσσαλίας (η παράδοση συνεχίζεται στην Λαζαρίνα) δεν ήσανε πεταλωμένα, γιατί βάδιζαν στον βούρκο. Οι αλογοσούρτες, που κατέβαιναν από τα Άγραφα για να κλέψουν, έφερναν μαζί τους διάφορα τσόλια που τα έδεναν γύρω στις οπλές των αλόγων, ώστε να μην πληγώσουν τα πόδια τους περπατώντας στα κατσάβραχα. Η βαλτώδης, λοιπόν, Θεσσαλία ήταν γεμάτη κουνούπια και ντάβανους. Οι καραγκούνηδες έλεγαν νταβίνα δυό λογιώ έντομα: την μεγάλη σφήκα, και, μιά μεγάλη μαυριδερή μύγα με κεντρί. Την μεγάλη σφήκα την έλεγαν και σερσερή, από το τουρκικό serseri που, όμως, σημαίνει: αλήτης, αλάνης, τυχοδιώκτης, ενώ στην γλώσσα μας η λέξη σερσερής σημαίνει: ανόητος (ίσως από συσχέτιση με την λέξη σερσέμης). Τα παιδιά των καραγκούνηδων είχανε ένα παιχνίδι που το λέγανε ντάβανο. Αυτός ο ντάβανος ήτανε ένα μικρό σανιδάκι (διαστάσεων περίπου 5X15 εκατοστά), δεμένο σε ραβδάκι με έναν κοντό σπάγγο. Έπιαναν το ραβδάκι και άρχιζαν να στριφογυρίζουν τον ντάβανο, με μεγάλη ταχύτητα, ώσπου ακουγότανε ένας ιδιάζων βόμβος. Ο περιδινούμενος ντάβανος μας ανάγει στην σβούρα και στον αρχαίο ρόμβο. Δεν είναι η στιγμή να μιλήσω για την σβούρα (οι καραγκούνηδες προφέρουν σφούρλα, όπως οι Ρουμελιώτες το σουβλάκι το λένε σουφλάκι). Στην αρχαιότητα η λέξη ρόμβος ή ρύμβος (λέξεις που ίσως συγγενεύουν με το ρήμα ρέμβω) είχε πολλές σημασίες. Μεταξύ άλλων, ο ρόμβος ήτανε ένα σχοινί, όπου έδεναν μιά πλακίτσα, και μετά τον στριφογύριζαν με δύναμη, ώσπου να ακουστεί ο βόμβος που τρομοκρατούσε τους απλοϊκούς χωριάτες. Τον ρόμβο τον χρησιμοποιούσαν οι ιερείς, οι μάντεις, οι μάγοι. Έναν τέτοιο ακριβώς ρόμβο χρησιμοποιούν σήμερα οι μάγοι ορισμένων φυλών της Αφρικής. Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τον περιδινούμενο ρόμβο turbo.


from ανεμουριον https://ift.tt/2RKi3fb
via IFTTT

Δημοσίευση σχολίου

To kaliterilamia.gr σέβεται το δικαίωμα όλων των χρηστών να εκφράζουν ελεύθερα την άποψή τους ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα, να μην δημοσιεύει συκοφαντικά και υβριστικά σχόλια. Έτσι όποια σχόλια, περιέχουν ακατάλληλα προς το κοινό χαρακτηριστικά θα αποσύρονται από τον ιστότοπο.

Νεότερη Παλαιότερη