Γράφει ο Γιάννης Μπακούρος [από το «Ελλάδα 20ός αιώνας», έκδ. Απογευματινή]
«...έχιδνα εις τα σπλάχνα του τόπου τρομακτική η Διχόνοια...» (Γεώργιος Α. Βλάχος)
Στις 28 Ιουλίου—10 Αυγούστου 1920 υπογράφεται στο Παρίσι η Συνθήκη των Σεβρών. Οι Δυνάμεις της Αντάντ (Entente), που έχουν κερδίσει τον πόλεμο του 1914—1918, επιβάλλουν τους όρους της ειρήνης στην Τουρκία, η οποία βρίσκεται στο στρατόπεδο των ηττημένων. Με τη συνθήκη των Σεβρών δημιουργείται η «Μεγάλη Ελλάς των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Επιτυγχάνεται η εθνική ολοκλήρωση. Η απελευθέρωση αλύτρωτων αδελφών. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πραγματοποιεί το εφηβικό του όνειρο: «Την νήσον Σύρον θεωρώ ως το γεωγραφικόν κέντρον της Ελλάδος». Δυστυχώς, το μεγαλοφυές αυτό δημιούργημα του θα αποδειχθεί βραχύβιο και εύθραυστο, σαν τα πορσελάνινα κομψοτεχνήματα που κατασκευάζονται στο
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος φθάνει εξόριστος στη Μεσσήνη, πρώτο σταθμό του μετά την αναχώρηση του από τον Ωρωπό με τη «Σφακτηρία». Εχει αφαιρέσει το καπέλο του και ανεβαίνει τα σκαλοπάτια της αποβάθρας, βαρύς ψυχικά και σωματικά (στηρίζεται σε μπαστούνι). Δίπλα του η κόρη του, πριγκίπισσα Ελένη, μετέπειτα βασίλισσα Ρουμανίας.
ομώνυμο παρισινό προάστιο. Δύο μέρες μετά την υπογραφή, ο δαιμόνιος πολιτικός, στο σιδηροδρομικό σταθμό της Λυών στο Παρίσι, λίγο πριν την αναχώρηση του, για το ταξίδι της επιστροφής, θα πέσει θύμα δολοφονικής απόπειρας. Δύο απότακτοι, αντιβενιζελικοί αξιωματικοί τον πυροβολούν. Ο Βενιζέλος γλιτώνει με επιπόλαια τραύματα. Η Συνθήκη των Σεβρών τραυματίζεται θανάσιμα! Ετσι, κορυφώνεται τραγικά ο Εθνικός Διχασμός που θα προκαλέσει στο Εθνος τη μεγαλύτερη συμφορά, μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, τη Μικρασιατική καταστροφή. Θα οδηγήσει στην απώλεια της Ανατολικής Θράκης, στην εκρίζωση του Ελληνισμού της Ιωνίας και θα δηλητηριάσει το δημόσιο βίο της χώρας, για αρκετές δεκαετίες. Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά...
15/28 ΙΟΥΝΙΟΥ 1914
Ο Γκαμπρίλ Πρίντσιπ, Σέρβος πατριώτης της Βοσνίας δολοφονεί στο Σεράγιεβο το διάδοχο της Αυστρίας αρχιδούκα Φερδινάνδο και τη σύζυγο του. Οι φλόγες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου δεν θα αργήσουν να τυλίξουν, το ένα μετά το άλλο, τα ευρωπαϊκά κράτη. Οι Κεντρικές Αυτοκρατορίες (Γερμανία, Αυστροουγγαρία και αργότερα Τουρκία και Βουλγαρία) αντιμετωπίζουν την Αντάντ (Γαλλία, Μ. Βρετανία, Ρωσία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βέλγιο και μετά Ιταλία, Ρουμανία και Ελλάδα). Η χώρα μας μόλις έχει εξέλθει από τους Βαλκανικούς Πολέμους. Με τη νικηφόρα εξόρμηση της έχει απελευθερώσει τη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Κρήτη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Έχει αποδυθεί στην προσπάθεια συγκρότησης των νέων περιοχών. Χρειάζεται μια περίοδο ειρήνης. Σε κάθε ελληνικό σπιτικό, στο εικονοστάσι, συντροφιά με τα εικονίσματα, βρίσκεται μια φωτογραφία. Μια έγχρωμη λαϊκή λιθογραφία. Στη μέση ένα κανόνι. Λάφυρο τουρκικό από το Μπιζάνι. Δίπλα του δύο άντρες. Με στολή ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Με πολιτικά ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. Ο λαός τους λατρεύει. Χάρη σ' αυτούς εξασφαλίστηκαν οι στρατιωτικές νίκες και οι διπλωματικές επιτυχίες. Στο πρόσωπο του Βενιζέλου καμαρώνει το μεγαλοφυή πολιτικό που αφύπνισε το αναιμικό κράτος της Μελούνας. Το ανέσυρε από το τέλμα της αδράνειας και το οδήγησε μέσα σε τρία μόλις χρόνια στις όχθες του Νέστου. Στο πρόσωπο του βασιλιά θαυμάζει το στρατιώτη. Τον πολεμικό αρχηγό.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με δεμένο το χέρι του μετά τον τραυματισμό του, κατά την απόπειρα δολοφονίας του στο Παρίσι. Στη φωτό, επί του καταστρώματος του Θωρηκτού «Αβέρωφ» ταξιδεύων προς την Ελλάδα τον Αύγουστο του 1920.
Το όνομα Κωνσταντίνος ηλεκτρίζει τις ψυχές γιατί θυμίζει Κωνσταντινούπολη, Αγιά Σοφιά... Ιδιαίτερα οι στρατιώτες, που τους οδήγησε στη νίκη, νιώθουν γι' αυτόν μια περίεργη οικειότητα. Είναι, όλοι τους, κουμπάροι του «Κώτσου». Για τα βαφτίσια της κόρης του Αικατερίνης, το καλοκαίρι του 1913, κάθε αξιωματικός έχει δώσει μια δραχμή και κάθε φαντάρος μια δεκάρα. Όποιος επινόησε αυτή την «κουμπαριά», ήταν, ασφαλώς, αριστοτέχνης της ψυχοπολιτικής! Ενωμένος, ο λαός, περηφανεύεται για τους δύο ηγέτες του που συνεργάζονται αρμονικά για το μεγαλείο της χώρας. Αλλά, είναι πράγματι ανέφελη η συνεργασία βασιλιά και πρωθυπουργού; Όχι, δυστυχώς! Οι τεράστιες διαφορές νοοτροπίας, προέλευσης και ιδιοσυγκρασίας που χωρίζουν τους δύο πρωταγωνιστές έχουν ήδη αρκετές φορές δηλητηριάσει τις σχέσεις τους. Την άνοιξη του 1912 η Γαλλική Στρατιωτική Αποστολή οργανώνει μεγάλα γυμνάσια στην πεδιάδα της Θήβας. Τα παρακολουθεί μεταξύ άλλων και ο διάδοχος Κωνσταντίνος. Ο Κωνσταντίνος είχε απομακρυνθεί από το στράτευμα — μαζί με όλους τους πρίγκιπες — μετά το Κίνημα στο Γουδί. Ο Βενιζέλος τον είχε επαναφέρει και του είχε αναθέσει τα καθήκοντα του γενικού επιθεωρητού Στρατού. Ας σημειωθεί ότι ο αρχηγός του Κινήματος συνταγματάρχης Ν. Ζορμπάς, είχε προσπαθήσει, ανεπιτυχώς, να πείσει τον Βενιζέλο ότι η επαναφορά του διαδόχου ήταν ενέργεια για την οποία, μελλοντικά, θα μετανοούσε. Με τη λήξη των γυμνασίων προβαίνει σε κριτική ο αρχηγός της αποστολής στρατηγός Eydoux. Στη συνέχεια, παίρνει το λόγο ο διάδοχος. Αντί συγχαρητηρίων επικρίνει το έργο των Γάλλων στρατιωτικών!
Η κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αμέσως μετά το σχηματισμό της (27 Σεπτεμβρίου 1916). Στη φωτό ο Βενιζέλος και οι στενοί συνεργάτες του, ναύαρχος Κουντουριώτης και στρατηγός Δαγκλής, που αποτελούσαν την τριανδρία του Κινήματος.
Δηλώνει ότι η κατάσταση του στρατού δεν έχει βελτιωθεί, αλλά αντιθέτως έχει χειροτερέψει! Οι παριστάμενοι μένουν άναυδοι. Ο Βενιζέλος πληροφορείται,τα διατρέξαντα και καλεί τον Κωνσταντίνο να επανορθώσει τα πράγματα. Ο διάδοχος θα αναγκαστεί να προσκαλέσει σε επίσημο γεύμα, στα ανάκτορα, τα μέλη της γαλλικής αποστολής και να εγκωμιάσει το έργο που έχει συντελεστεί.
ΤΗΛΕΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΨΙΜΑΧΙΕΣ
Μετά τη μάχη στο Σαραντάπορο (9 Οκτωβρίου 1912) εκδηλώνεται σοβαρότατη διάσταση απόψεων. Ο αρχιστράτηγος διάδοχος Κωνσταντίνος και ο Βενιζέλος πρωθυπουργός και υπουργός Στρατιωτικών διαφωνούν ως προς την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει, προελαύνουσα, η Στρατιά Θεσσαλίας. Στις 13 Οκτωβρίου ανταλλάσσονται τηλεγραφήματα σε έντονο ύφος. (Να σημειώσουμε εδώ ότι η Ελλάς διαθέτει και μια διεθνή πρωτοτυπία! Δυσάρεστη! Είναι, ασφαλώς, η μόνη χώρα στον Κόσμο που αντί μιας και μόνον επίσημης Πολεμικής Εκθέσεως — για τους Βαλκανικούς Πολέμους — έχει... δύο! Η πρώτη εκδόθηκε από το ΓΕΣ το 1932 με κυβέρνηση βενιζελική. Η δεύτερη το 1939, πάλι φυσικά από το ΓΕΣ, επί δικτατορίας Μεταξά. Ο τότε αρχηγός του ΓΕΣ Αλέξανδρος Παπάγος, στο βιβλίο του «Ο Πόλεμος της Ελλάδος 1940—41« σελ. 323 — 324, υποστηρίζει ότι ήταν αναγκαία η αναθεώρηση διότι: «...έγγραφα είχον εξαφανισθεί, άλλα είχον παραποιηθεί, ημερομηνίαι τηλεγραφημάτων είχον πλαστογραφηθεί...κ.λπ.». Πρόκειται, κυρίως, για τα τηλεγραφήματα της 13ης Οκτωβρίου 1912). Νέα ένταση στις 25 και 26 Οκτωβρίου.
Τα νικηφόρα στρατεύματα μας βρίσκονται στις παρυφές της Θεσσαλονίκης. Ο Κωνσταντίνος, στην προσπάθεια του να εξασφαλίσει ευνοϊκότερους όρους για την παράδοση της πόλης, χρονοτριβεί. Ο Βενιζέλος τον καθιστά υπεύθυνο, για κάθε καθυστέρηση.
ΙΟΥΛΙΟΣ 1913
Ο Βενιζέλος στο Βουκουρέστι διαπραγματεύεται τους όρους της συνθήκης ειρήνης, με την ηττημένη Βουλγαρία. Έχει τηλεγραφική επαφή με τον Κωνσταντίνο που βρίσκεται στο Λιβούνοβο, λίγο νοτιότερα από τη στενωπό της Κρέσνας. Μια παρατήρηση του βασιλιά — έχει μεσολαβήσει η μοιραία για το Διχασμό δολοφονία του Γεωργίου Α' — πάνω στη μεθόδευση των διαπραγματεύσεων, θα οδηγήσει τον Βενιζέλο στην υποβολή παραίτησης που δεν θα γίνει δεκτή. Ευθιξία μάλλον υπερβολική και αδικαιολόγητη, ιδίως σε τόσο κρίσιμες για το Έθνος στιγμές. Βεβαίως, οι προστριβές αυτές έχουν ξεχαστεί μέσα στην ατμόσφαιρα ευφορίας που επικρατεί στη χώρα. Η περίοδος από τον Ιούλιο 1913 μέχρι το θέρος της επόμενης χρονιάς είναι, ίσως, η πιο ευτυχισμένη, στη νεότερη ιστορία της.
7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1914
Ο Βενιζέλος επιδίδει, σε επίσημη τελετή, τη στραταρχική ράβδο στον Κωνσταντίνο. Η προσφώνηση του πρωθυπουργού — σε τόνο υπερβολικά «ευλαβικό» — και η απάντηση του βασιλιά δημιουργούν την εντύπωση ότι αγαστή είναι πλέον η συνεργασία των δύο πρωταγωνιστών.
Συμμαχικά στρατεύματα αποβιβάζονται στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.
Το τηλεγράφημα — γραμμένο σε έντονο ύφος — φτάνει στο στρατηγείο όταν η Θεσσαλονίκη έχει ήδη απελευθερωθεί. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α' που βρίσκεται στο Γιδά (Αλεξάνδρεια) προσπαθεί να ηρεμήσει τα πνεύματα. Απαγορεύει στους επιτελείς του διαδόχου να τον ενημερώσουν για το οργίλον τηλεγράφημα. Δυστυχώς, θα πράξουν το αντίθετο! Με την επίθεση της Αυστρίας εναντίον της Σερβίας στις 15/28 Ιουλίου 1914, η κυβέρνηση των Αθηνών πρέπει να καθορίσει τη στάση της. Ο πρωθυπουργός πιστεύει ότι η ουδετερότητα δεν αποτελεί πολιτική. Δεν αμφιβάλλει για την έκβαση του πολέμου. Είναι βέβαιος ότι η Αντάντ τελικά θα νικήσει. Υποστηρίζει ότι: «Σε όλους τους πολέμους της, η Αγγλία κερδίζει πάντοτε μια μάχη. Την τελευταία»! Θα επιδιώξει, συνεπώς, την έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο ώστε με τον τερματισμό του να βρίσκεται στο στρατόπεδο των νικητών. Αντίθετα, ο Κωνσταντίνος προδικάζει ότι θα νικήσει η Γερμανία. Οι αντίπαλοι του θα ισχυριστούν ότι, στις εκτιμήσεις του επηρεάζεται από τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β' που είναι γυναικάδελφος του. Λησμονούν ότι ο βασιλιάς είναι επίσης πρωτοξάδελφος με τον τσάρο Νικόλαο Β' και με τον Γεώργιο Ε' της Μ. Βρετανίας. Πάντως, ο Κωνσταντίνος έχει εντυπωσιαστεί από τις πρώτες επιτυχίες της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Τόσο ο ίδιος, όσο και οι επιτελικοί αξιωματικοί του περιβάλλοντος του, έχουν κάνει ανώτερες σπουδές στην Ακαδημία Πολέμου του Βερολίνου. Έχει υπηρετήσει, ως αξιωματικός, σε ένα από τα πρωσσικά συντάγματα που μάχονται τώρα εναντίον των στρατευμάτων της Αντάντ.
Ο στρατηγός Σαράιγ παρακολουθεί παρέλαση των συμμαχικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη.
Έχει, τέλος, δεχτεί τη γερμανική στραταρχική ράβδο, από τα χέρια του ίδιου του Κάιζερ. Στην επιθυμία του να εξασφαλίσει την ουδετερότητα της χώρας, θα υποστηρίξει ότι η ελληνοσερβική συμμαχία του 1913 ισχύει μόνο για ενδοβαλκανική εμπλοκή και δεν είναι υποχρεωτική στην περίπτωση ευρύτερης ευρωπαϊκής σύρραξης. Τις απόψεις του θρόνου υποστηρίζει και ο υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ που θα παραιτηθεί στις 30/12 Σεπτεμβρίου. Ο Βενιζέλος, από την άλλη μεριά, δεν ξεχνάει ότι μόνο χάρη στη συμμαχία με τη Σερβία, μπορέσαμε να αντιμετωπίσουμε τον κίνδυνο από τη βουλγαρική βουλιμία, τον Ιούλιο του 1913. Έχει μείνει ιστορική η απάντηση του στο Γερμανό πρέσβη, σχετικά με το ενδεχόμενο παραβίασης της συμμαχίας: «Η Ελλάς είναι χώρα πολύ μικρή για να κάνει μια τόσο μεγάλη ατιμία». Αυτή η απλή διαφορά αντιλήψεων που θα μπορούσε και έπρεπε να λυθεί μέσα στο συνταγματικό πλαίσιο του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος, θα εξελιχθεί σε ομαδική παραφροσύνη. Θα χωρίσει τους Έλληνες σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Θα πυροδοτήσει απύθμενα πάθη και αβυσσαλέα μίση. Ευθύνες βαρύτατες για την κλιμάκωση της διχογνωμίας και τον εκφυλισμό της σε εθνικό διχασμό, φέρει το περιβάλλον του Κωνσταντίνου. Οι πολιτικοί του σύμβουλοι (Γ. Στρέιτ, Κωνστ. Εσλιν, Ι. Θεοτόκης κ.λπ.) κυρίως όμως — πρέπει να τονιστεί αυτό — οι στρατιωτικοί (Δούσμανης, Μεταξάς, Ξενοφών Στρατηγός κ.λπ.). Οι επιτελικοί αυτοί αξιωματικοί — που οι συνάδελφοι τους, σκωπτικά, τους αποκαλούν «γερμανόπληκτους» — προσκολλημένοι υπερβολικά στο θρόνο, αναπτύσσουν παρασκηνιακή δράση. Ασκούν πολιτική. Κινούνται, ασφαλώς, από καλή προαίρεση.
Επιτείνουν, όμως, ασυγχώρητα, τη διαμάχη ανάμεσα στο Στέμμα και την κυβέρνηση. «Ημείς εξ' αντιθέτου εφρονούμεν ότι ο βασιλεύς Κωνσταντίνος ώφειλε να αναμιχθή ενεργώς εις την πολιτικήν» θα γράψει ο Δούσμανης στα «Απομνημονεύματα του» (σελ. 197). Δεν μας εξηγεί ο επιτελάρχης και κατοπινός ακαδημαϊκός σε ποιο άρθρο του Συντάγματος του 1911 στηρίζει την άποψη του! Ο ΣΥΜΜΑΧΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ
Η κατάσταση θα περιπλακεί ακόμα περισσότερο από την καιροσκοπική πολιτική της Αντάντ. Η Γαλλία και η Μ. Βρετανία ερωτοτροπούν με την Τουρκία και την Βουλγαρία. Ελπίζουν να τις προσεταιρισθούν. Με την έξοδο της Τουρκίας στον πόλεμο την 21/3 Νοεμβρίου 1914, οι συμμαχικές θωπείες θα περιοριστούν στη Βουλγαρία. Θα προσπαθήσουν να την δελεάσουν με εδαφικά ανταλλάγματα εις βάρος της Σερβίας και της Ελλάδος. Έτσι, βολιδοσκοπήσεις στις οποίες θα προβεί η ελληνική κυβέρνηση, για συμμετοχή στον πόλεμο — πριν ακόμα κριθεί η τύχη του στη μάχη του Μάρνη — θα συναντήσουν αρνητική αντίδραση από το Λονδίνο και το Παρίσι.
6/19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1915
Αρχίζει η γαλλοβρετανική επιχείρηση στα Δαρδανέλλια. Στις 17/2 Μαρτίου ο Βενιζέλος εισηγείται τη συμμετοχή της Ελλάδος στην εκστρατεία. Ο βασιλιάς υιοθετεί την πρόταση. Αντιδρά ο αντισυνταγματάρχης Ι. Μεταξάς που αντικαθιστά, στην αρχηγία του Γενικού Επιτελείου, τον σε προσωρινή διαθεσιμότητα Β. Δούσμανη.
Βενιζέλος, Μιχαλακόπουλος, Πολίτης και Δαγκλής κατά την ορκωμοσία του Τάγματος Εθνικής Αμύνης, διοικητής του οποίου υπήρξε ο λοχαγός Νεόκοσμος Γρηγοριάδης.
(Η τιμωρία του Δούσμανη, για μια παράτυπη ενέργεια του, έχει προκαλέσει νέα ψυχρότητα στις σχέσεις Κωνσταντίνου — Βενιζέλου). Ο Μεταξάς δεν θα περιοριστεί στο να εκθέσει τις απόψεις του και να συμμορφωθεί προς τις αποφάσεις της πολιτικής ηγεσίας. Θα παραιτηθεί. Συγκαλούνται δύο συμβούλια Στέμματος, στις 18/3 και 20/5 Μαρτίου. Παρόντες ο Βενιζέλος, όλοι οι διατελέσαντες πρωθυπουργοί και ο υποστράτηγος Δούσμανης που, μετά την παραίτηση Μεταξά, επανέρχεται στο Επιτελείο. Όλοι οι πολιτικοί συμφωνούν με την πρόταση του πρωθυπουργού. Το Επιτελείο διαφωνεί. Την επομένη 21/6 Μαρτίου, ο Κωνσταντίνος απορρίπτει την πρωθυπουργική πρόταση. Ο Βενιζέλος παραιτείται! Έτσι, ακριβώς δύο χρόνια μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, οι δύο πρωταγωνιστές συγκρούονται. Ο βασιλιάς, με μοναδικό στήριγμα το Επιτελείο, επιβάλλει δική του πολιτική, παραβιάζοντας το άρθρο 29 του Συντάγματος του 1911 που θέλει το πρόσωπο του ανωτάτου άρχοντος ανεύθυνο και μόνους υπεύθυνους τους υπουργούς. Το τραγικό στην όλη υπόθεση είναι ότι, έτσι κι αλλιώς, τη συμμετοχή της Ελλάδος στο πόλεμο θα την εμπόδιζαν... οι Ρώσοι! Η Ρωσία — που για τη δική της κυρίως ενίσχυση γίνεται η αιματηρή εκστρατεία στα Δαρδανέλλια — έχει βλέψεις στην Κωνσταντινούπολη και τα Στενά. Έχει εξασφαλίσει τη συγκατάθεση των Αγγλογάλλων για μεταπολεμική ικανοποίηση των επιδιώξεων της. Δεν θα επέτρεπε, λοιπόν, σε καμιά περίπτωση εμφάνιση της ελληνικής σημαίας στη διεκδικούμενη περιοχή! Προσπάθειες να σχηματίσει κυβέρνηση ο διαλλακτικός Αλέξανδρος Ζαΐμης αποτυγχάνουν και στις 24/9 Μαρτίου γίνεται πρωθυπουργός ο Δημήτριος Γούναρης που εκπροσωπεί την αντιπολίτευση. Διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές
για τις 31/13 Ιουνίου. Ο λαός καλείται ουσιαστικά να εγκρίνει την έξοδο της χώρας στον πόλεμο. Ο Γούναρης θα προβεί σε πράξη εντελώς ξένη προς το ήθος και το χαρακτήρα του. Θα υπαινιχθεί ότι ο Βενιζέλος είχε εισηγηθεί, στο βασιλιά, την παραχώρηση ελληνικών εδαφών στη Βουλγαρία. Έναντι υποσχέσεων, κάπως αορίστων, για ελληνική παρουσία στην Ιωνία, μετά τη λήξη του πολέμου. Ο Βενιζέλος, αμυνόμενος, θα εκθέσει τον Κωνσταντίνο. Θα δημοσιεύσει τα σχετικά υπομνήματα, προσθέτοντας, όμως, ότι τα είχε εγκρίνει και ο βασιλιάς. Έτσι, μια αψυχολόγητη ενέργεια του έντιμου Γούναρη θα βαθύνει το χάσμα ανάμεσα τις δύο παρατάξεις. Διότι έχουμε πλέον να κάνουμε με δύο παρατάξεις.
Δύο από τους πρωταγωνιστές του Κινήματος της Εθνικής Αμύνης, οι αδελφοί Τυμβρακάκη, Εμμανουήλ (δεξιά) και Επαμεινώνδας (τέταρτος από δεξιά).
Τους ουδετερόφιλους Κωνσταντινικούς και τους «φιλοπόλεμους» βενιζελικούς. Η διαμάχη μεταξύ των δυο κορυφαίων παραγόντων της πολιτείας μεταφέρεται στο πεζοδρόμιο. Το μικρόβιο της διχόνοιας προσβάλλει, για μια ακόμα φορά, τον εθνικό οργανισμό. Τα πάθη εντείνονται. Τα μίση κοχλάζουν. Τα πλήθη φανατίζονται. Η φωτογραφία με τους δύο πρωταγωνιστές των Βαλκανικών Πολέμων κατεβαίνει από το εικονοστάσι και σχίζεται σε δύο κομμάτια. Δυό κομμάτια έχει γίνει και η Ελλάς! Έδαφος και κλίμα κατάλληλο για τις μηχανορραφίες της ξένης προπαγάνδας. Μεγάλο μέρος της ευθύνης έχει ο Τύπος. Ιδίως ο βενιζελικός.
Εξαιρετικά επιθετικός δεν αρκείται να χαρακτηρίζει λαθεμένη την πολιτική του βασιλιά. Του αρνείται και την καλή πρόθεση. Τις αποφάσεις του τις θεωρεί προδοτικές. 31/13 ΙΟΥΝΙΟΥ 1915
Οι φιλελεύθεροι θα κερδίσουν τις εκλογές με συντριπτική πλειοψηφία. Ο Γούναρης, όμως, με αφορμή ή πρόφαση την ασθένεια του βασιλιά, θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι τις 4/17 Αυγούστου. Πράγματι ο Κωνσταντίνος κινδυνεύει από μια εξιδρωματική πυώδη πλευρίτιδα. Ο λαός δεν θα παραδεχθεί ότι βιολογικά αίτια έχουν προκαλέσει την αρρώστια. Άλλοι θα φορτώσουν τις ευθύνες... στον Βενιζέλο και άλλοι θα υποψιασθούν... τη βασίλισσα Σοφία! Οι πιο ευσεβείς θα αποδώσουν τη σωτηρία του άνακτος σε θαύμα της Παναγίας, της οποίας η θαυματουργή εικόνα έχει μεταφερθεί από την Τήνο στα ανάκτορα. Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι ο Κωνσταντίνος ουδέποτε ανέλαβε πλήρως από την ασθένεια. Ότι, δηλαδή, μετά την ανάρρωση του, δεν ήταν πια ο παλιός εαυτός του. Ο Δούσμανης, στα «Απομνημονεύματα» του, διαθέτει δέκα ολόκληρες σελίδες (195 —204), επικαλούμενος και σχετική γνωμάτευση του καθηγητού Αριστοτέλη Κούζη, στην προσπάθεια να πείσει ότι οι διανοητικές ικανότητες του βασιλιά δεν είχαν καθόλου μειωθεί. Πείθει τον αναγνώστη μάλλον για το αντίθετο. Ο Γούναρης, εφαρμόζοντας πολιτική Βενιζελική χωρίς τον Βενιζέλο, συνεχίζει τις βολιδοσκοπήσεις για έξοδο της Ελλάδος στον πόλεμο. Το μόνο που ζητάει από την Αντάντ είναι εγγυήσεις για την εδαφική ακεραιότητα της χώρας.
Ξένα στρατεύματα στα ελληνοσερβικά σύνορα.
Σαν να προαισθάνεται, ο ατυχής πολιτικός, τι πρόκειται να συμβεί μετά από επτά χρόνια, επιδιώκει εγγυήσεις που να ισχύουν όχι μόνο κατά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και μετά τον τερματισμό του. Προσπάθειες μάταιες. Οι σύμμαχοι εξακολουθούν το ολέθριο σφάλμα τους. Ελπίζουν ότι θα εξασφαλίσουν τελικά τη σύμπραξη της Βουλγαρίας. Έτσι, όχι μόνο δεν παρέχουν τις εγγυήσεις που ζητά η Ελλάς, αλλά την πιέζουν να προβεί σε εδαφικές παραχωρήσεις. Η Βουλγαρία θα παραπλανήσει τους συμμάχους μέχρι και την 9/22 Σεπτεμβρίου οπότε θα κηρύξει επιστράτευση προκαλώντας και την άμεση επιστράτευση της Ελλάδος. Ο Βενιζέλος μεταβαίνει στο Τατόι με το διάταγμα της επιστράτευσης. Ο Κωνσταντίνος θα το υπογράψει. Στη συζήτηση, όμως, που θα ακολουθήσει θα διαπιστωθεί το χάσμα που χωρίζει το Στέμμα από τη λαοπρόβλητη κυβέρνηση. Ο βασιλιάς δεν προτίθεται να βοηθήσει την Σερβία, σε περίπτωση βουλγαρικής επίθεσης εναντίον της. Θα αντιτάξει άμυνα μόνο εάν η Βουλγαρία επιτεθεί κατά της Ελλάδος. Είναι γνωστή η δραματική στιχομυθία: «Κωνσταντίνος: Για τα μεγάλα θέματα είμαι υπεύθυνος απέναντι του Θεού. Βενιζέλος: Δεν σας έφερε ο θεός, Μεγαλειότατε, εις την Ελλάδα. Ήλθατε από τον πατέρα σας ο οποίος εξελέγη βασιλεύς, δια της ψήφου των Ελλήνων». (Εννοεί την απόφαση της Εθνικής Συνελεύσεως της 6ης Μαρτίου 1863 για την εκλογή του Γεωργίου Α'). Ο πρωθυπουργός υποβάλλει την παραίτηση του που, όμως, δεν θα γίνει αποδεκτή. Εφόσον δεν έχει ακόμα εκδηλωθεί βουλγαρική επίθεση δεν υπάρχει λόγος για άμεση παραίτηση.
Έτσι, ο Βενιζέλος παραμένει πρωθυπουργός και χρεώνεται, βεβαίως, το πολιτικό κόστος που προκαλεί η νέα επιστράτευση. 21/4 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1915
Θυελλώδης συζήτηση στη Βουλή: «Γ. Θεοτόκης: Τι θα κάμετε αν, στον δρόμο σας προς βοήθειαν των Σέρβων, συναντήσετε τας λόγχας της κραταιάς γερμανικής αυτοκρατορίας; Την επομένη, 22/5 Οκτωβρίου, ο Κωνσταντίνος παραβιάζοντας και πάλι το Σύνταγμα θα «παύσει» τον Βενιζέλο. Πρωθυπουργός θα αναλάβει ο Αλ. Ζαΐμης.
3/16 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Το Λονδίνο μας παραχωρεί την Κύπρο αρκεί να βοηθήσουμε τη Σερβία που, μετά τη βουλγαρική επίθεση, αντιμετωπίζει διμέτωπο αγώνα. Ο Ζαΐμης θα απορρίψει την πρόταση.
8/21 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
Θλιβερό επεισόδιο στη Βουλή. Ο υπουργός Στρατιωτικών, υποστράτηγος Γιαννακίτσας, θα συμπεριφερθεί απρεπώς προς τη βενιζελική πλειοψηφία. Η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να παραιτηθεί. Λίγες ώρες αργότερα ο Γιαννακίτσας αντί να τιμωρηθεί, θα διοριστεί από τον Κωνσταντίνο... γενικός υπασπιστής του! Ενέργεια προκλητική και αψυχολόγητη. Προκλητική θα είναι και η επιλογή του νέου πρωθυπουργού. Ο Στέφανος Σκουλούδης, με τον εριστικό χαρακτήρα του, θα βρίσκεται συνεχώς σε προστριβές με τους πρεσβευτές της Αντάντ. Της Αντάντ που πιέζει πλέον έντονα την κυβέρνηση των Αθηνών να σεβαστεί τις συμμαχικές
Ελληνικά στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη.
υποχρεώσεις της προς τη Σερβία και να εγκαταλείψει την ουδετερότητα της. Στο μεταξύ, η επιχείρηση στα Δαρδανέλια και την Καλλίπολη έχει τραγικά αποτύχει. Οι άνθρωποι του Γενικού Επιτελείου μπορούν να επιχαίρουν που επαληθεύτηκαν οι δυσοίωνες προβλέψεις τους. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέπουν ένα γεγονός καθοριστικό για τις κατοπινές εξελίξεις. Ότι τα συμμαχικά στρατεύματα, αποσυρόμενα από τα Στενά, έχουν ήδη αρχίσει να αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη. Πριν ακόμα να παραιτηθεί ο Βενιζέλος, που φαίνεται ότι όχι μόνο ήταν ενήμερος για τη συμμαχική ενέργεια, αλλά και εν μέρει την είχε προκαλέσει. Οι διαμαρτυρίες του, για την παραβίαση της ουδετερότητας μας, ήταν εντελώς τυπικές και απέβλεπαν στο να τηρηθούν τα προσχήματα απέναντι στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες.
16/29 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1915
Διαλύεται η Βουλή και προκηρύσσονται εκλογές για την 6/19 Δεκεμβρίου. Οι Φιλελεύθεροι θα χαρακτηρίσουν αντισυνταγματική την ενέργεια του Στέμματος και θα απόσχουν. Κατά την πρώτη συνεδρίαση της νέας Βουλής ο πρωθυπουργός Σκουλούδης δηλώνει ότι το Έθνος, για να εξασφαλίσει τη διατήρηση της ειρήνης, είναι αποφασισμένο να υποστεί κάθε πίεση, στέρηση και θυσία. Δυστυχώς, εκτός από αυτά, θα υποστεί και εξευτελισμούς και ταπεινώσεις. Οι δύο εμπόλεμες παρατάξεις δεν θα διστάσουν να παραβιάσουν, ασύστολα, τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας μας. Οι Αγγλογάλλοι θα καταλάβουν την Κέρκυρα όπου θα καταφύγουν και θα φιλοξενηθούν τα λείψανα του σερβικού Στρατού. Θα ανασυνταχθούν, θα εκπαιδευτούν και την
άνοιξη του 1916, θα είναι και πάλι αξιόμαχα. Ο Σκουλούδης, παρ' όλες τις συμμαχικές πιέσεις, θα εμποδίσει τη μεταφορά τους στη Θεσσαλονίκη, μέσα από το ελληνικό έδαφος. Θα μεταφερθούν τελικά δια θαλάσσης. Οι παρισινές εφημερίδες, με ύφος οργίλον, απαιτούν να εφαρμοστεί ναυτικός αποκλεισμός για να πεινάσουν οι Έλληνες. Οι Γερμανοί δεν θα παραμείνουν απαθείς. Ο στρατάρχης Μάκκενσεν προφασίζεται ότι δήθεν το αριστερό πλευρό της παράταξης του κινδυνεύει από τα συμμαχικά στρατεύματα της περιοχής Θεσσαλονίκης. Το Βερολίνο και η Σόφια πιέζουν την Αθήνα να επιτρέψει την... προσωρινή κατάληψη του φρουρίου του Ρούπελ. Το φρούριο — κλειδί της Ανατολικής Μακεδονίας θα παραδοθεί, χωρίς μάχη, στις 13/26 Μαΐου 1916. Δέκα μέρες αργότερα, οι Αγγλογάλλοι αρχίζουν τον αποκλεισμό των ελληνικών παραλίων. Ενέργεια αψυχολόγητη. Οι στερήσεις και η πείνα δεν θα κάμψουν το λαό μας. Αντίθετα, θα τον συσπειρώσουν γύρω από τον βασιλιά του. Έτσι, ο θρόνος υψώνεται σε σύμβολο της εθνικής κυριαρχίας που παραβιάζεται, κατάφωρα, από τους εμπόλεμους. Παράλληλα, η δημοτικότητα του Βενιζέλου πέφτει κατακόρυφα. Θεωρείται υπεύθυνος για τις στερήσεις που προκαλεί ο αποκλεισμός.
8/21 ΙΟΥΝΙΟΥ 1916
Οι δυνάμεις της Αντάντ, με διακοίνωση τους, απαιτούν πλήρη αποστράτευση, αντικατάσταση της κυβερνήσεως Σκουλούδη με υπηρεσιακή, διάλυση της Βουλής και διενέργεια εκλογών. Ισχυρίζονται, υποκριτικότατα, ότι ενεργούν με βάση το δικαίωμα που οι Συνθήκες του 1827 και 1830 έδιναν στις... Προστάτιδες Δυνάμεις (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία), να επεμβαίνουν στα εσωτερικά του νεοσύστατου, τότε, κράτους σε περίπτωση παραβίασης του πολιτεύματος! Χαρακτηριστικό του κλίματος που έχει δημιουργηθεί είναι το γεγονός ότι ο Βενιζέλος, αντί να καταδικάσει την ιταμή συμμαχική ενέργεια, που θίγει τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας, την υποστηρίζει. Δεν θα διστάσει να στείλει τηλεγράφημα στον Γάλλο πρωθυπουργό Αριστείδη Μπριάν και να τον ευχαριστήσει για την «πατρική μέριμνα»! Ο Σκουλούδης παραιτείται. Θα τον διαδεχτεί ο διαλλακτικός Αλ. Ζαΐμης που θα εκτελέσει το... «πατρικό» τελεσίγραφο! Πράγματι, στις 14/27 Ιουνίου αρχίζει η αποστράτευση. Αποστράτευση, όμως, κάπως περίεργη. Οι αποστρατευόμενοι σχεδόν... δεν αποστρατεύονται. Συγκροτούν παραστρατιωτικές οργανώσεις. Είναι οι περιβόητοι «επίστρατοι», που σαν άλλοι πραιτοριανοί θα πάρουν στα χέρια τους, ουσιαστικά τη διοίκηση της χώρας. Αρχηγός τους ο Ι. Μεταξάς. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην οποία η μοίρα θα επιφυλάξει ύψιστη τιμή. Να προφέρει, είκοσι πέντε χρόνια αργότερα, το ιστορικό «ΟΧΙ» και να οδηγήσει το Έθνος, ενωμένο, να συναντήσει τη δόξα που το αναμένει, στα χιονισμένα βουνά της μαρτυρικής Βορείου Ηπείρου... Οι επίστρατοι καταδυναστεύουν τους οπαδούς της βενιζελικής παράταξης, η οποία θα αναγκαστεί να
Η επίσημη τελετή της ανακοινώσεως της Διακηρύξεως των σκοπών της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη.
ζητήσει την προστασία... της μυστικής γαλλικής Αστυνομίας!
ΑΠΕΡΑΝΤΟ ΦΡΕΝΟΚΟΜΕΊΟ
Τα διαδραματιζόμενα στη χώρα έχουν πλέον περάσει, από το χώρο της ιστορικής έρευνας στην περιοχή της ομαδικής ψυχοπαθολογίας. Η πολιτική ζωή παρουσιάζει συμπτώματα συλλογικής σχιζοφρένειας. Ένας ολόκληρος λαός, ένας θαυμάσιος λαός έχει πάρει το δρόμο της αυτοκαταστροφής. Οι μισοί Έλληνες θεωρούν τους άλλους μισούς προδότες, πουλημένους, αργυρώνητους, πράκτορες της ξένης προπαγάνδας, μίσθαρνα όργανα του εχθρού... Και τους μισούν. Τους μισούν θανάσιμα. Ο φανατισμός έχει γκρεμίσει όλους τους φραγμούς. Ήθος, μόρφωση, ευπρέπεια, λογική. Ανώτερος δικαστικός θα δογματίσει: «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει άνθρωπον»! Και κάπως αργότερα, κορυφαίος αρθρογράφος θα γράψει: «Οι Φιλελεύθεροι αποτελούν δημόσιον κίνδυνον... δικαιούμεθα να τους θεωρούμεν εχθρούς μας». Οι ξένες μυστικές υπηρεσίες θα εκμεταλλευθούν την έξαψη που επικρατεί και θα εντείνουν το υποχθόνιο έργο τους. Χρηματοδοτούν αθηναϊκές εφημερίδες για να δημοσιεύουν εμπρηστικά άρθρα, κατά της μιας ή της άλλης παράταξης. Ο βαρόνος Σενκ, που διευθύνει τη γερμανική προπαγάνδα στην Αθήνα, έχει πάνω στο γραφείο του τη φωτογραφία της βασίλισσας Σοφίας με ιδιόχειρη αφιέρωση και ευχαριστίες για τις πολύτιμες υπηρεσίες του... προς την πατρίδα!
14/27 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1916
Μεγάλη διαδήλωση των Φιλελεύθερων στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος απευθύνεται στον Κωνσταντίνο με γλώσσα σκληρή: «Βασιλεύ,... έγινες θύμα των στρατιωτικών συμβούλων Σου... Δεν επίστευσες μόνον εις την γερμανικήν νίκην, αλλά και ηυχήθης αυτήν... Άφησε την θέσιν του αρχηγού κόμματος... Ανέβα πάλιν τας βαθμίδας του θρόνου Σου και στάσου εκεί ψηλά...». Την επαύριον ογκώδες συλλαλητήριο των αντιβενιζελικών. Οι Γούναρης, Στεφ. Δραγούμης και Δημ. Ράλλης κατηγορούν τον Βενιζέλο και την πολιτική του.
Ο Ράλλης τον χαρακτηρίζει «ένοχον εσχάτης προδοσίας». Την ίδια μέρα η Ρουμανία βγαίνει στον πόλεμο, στο πλευρό των συμμάχων. Είναι μια ακόμα ευκαιρία για την ελληνική κυβέρνηση, να εγκαταλείψει το αδιέξοδο που έχει προκαλέσει η ουδετερότητα. Αλλά και αυτή η ευκαιρία θα χαθεί. Πολύ σύντομα τα ρουμανικά στρατεύματα θα συντριβούν. Στην Αθήνα το Γενικό Επιτελείο και οι ουδετερόφιλοι θα υμνήσουν τη σύνεση του βασιλιά που γλίτωσε τη χώρα από παρόμοια συμφορά. Στη Μακεδονία παρουσιάζεται νέος κίνδυνος. Οι Σέρβοι πιέζουν το διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων της Θεσσαλονίκης να τους αναθέσει τη διοίκηση της πόλης. Ωραία ανταπόδοση της φιλοξενίας που τους προσφέραμε στην Κέρκυρα! Ο Γάλλος στρατηγός Σαράιγ, δύστροπος, ιδιόρρυθμος και εχθρικά προκατειλημμένος εναντίον του Κωνσταντίνου, είναι έτοιμος να ικανοποιήσει την επιθυμία τους. Ο κίνδυνος θα αποσοβηθεί διότι στις 17/30 Αυγούστου θα εκδηλωθεί στη Θεσσαλονίκη το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης. Ο αρχηγός του, συνταγματάρχης Παμίκος Ζυμβρακάκης, θα αναλάβει τη διοίκηση της Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης. Αποφεύγεται έτσι, την τελευταία στιγμή, μια νέα εθνική ταπείνωση. 
Γερμανικό αεροπλάνο που κατερρίφθη από γαλλικό μετά ημίωρη αερομαχία μεταφέρθηκε και επιδεικνύεται σε δρόμο της Θεσσαλονίκης.
Στην Αθήνα το Κίνημα θα καταδικαστεί από το περιβάλλον του Κωνσταντίνου. Θα χαρακτηριστεί προδοτικό και οι μετέχοντες σ' αυτό τυφλά όργανα του Σαράιγ. Ανεξήγητη είναι η αρνητική, απέναντι στο Κίνημα, αντίδραση του Βενιζέλου. Ακόμα και στενοί συνεργάτες του θα υποψιαστούν ότι ο αρχηγός τους δεν εγκρίνει το Κίνημα επειδή... δεν το έκανε ο ίδιος!
ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑ ΠΑΣΗ ΘΥΣΙΑ
Γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα εισέρχονται στην Ανατολική Μακεδονία. Προχωρούν μέσα από ελληνικό έδαφος για να συγκρουστούν με τα τμήματα του Σαράιγ. Η κυβέρνηση διατάσσει τις ελληνικές μονάδες να αποφύγουν κάθε εμπλοκή. Έτσι, επιμένοντας πεισματικά στην ουδετερότητα μας, θα αφήσουμε τους Βουλγάρους να καταλάβουν Σέρρες, Δράμα και Καβάλα χωρίς να πέσει ντουφέκια. Το Δ' Σώμα Στρατού του Χατζόπουλου θα παραδοθεί αμαχητί και θα μεταφερθεί στη Γερμανία, στο Γκαίρλιτς, όπου θα παραμείνει μέχρι το τέλος του πολέμου. Είναι η σταγόνα που θα κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει. Έτσι, ενώ ο Ζαΐμης παραιτείται και τον διαδέχεται ο Ν. Καλογερόπουλος, ο Βενιζέλος με το ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη ανακοινώνουν το σχηματισμό προσωρινής κυβερνήσεως, στα Χανιά της Κρήτης στις 13/26 Σεπτεμβρίου. Στο διάγγελμα του και στις ομιλίες του, ο Βενιζέλος, αποφεύγει κάθε αιχμή εναντίον του βασιλιά: «...ουδείς ευτυχέστερος από τον Παύλο Κουντουριώτη και εμέ αν έτσι αποκατασταθεί η ενότης…». Ο στρατηγός Παν. Δαγκλής θα συμπληρώσει την «Τριανδρία» που φτάνοντας στη Θεσσαλονίκη, στις 26/9 Οκτωβρίου, θα αναλάβει
16/29 Ιανουαρίου 1917
τη διοίκηση των δυνάμεων της Εθνικής Αμύνης και θα κηρύξει τον πόλεμο εναντίον της Βουλγαρίας και Γερμανίας. Η «διπλωματία της κανονιοφόρου». Συμμαχικός στόλος έχει καταπλεύσει στον κόλπο της Σαλαμίνας. Ταχυδρομεία, τηλεγραφεία ελέγχονται από τους συμμάχους. Αρχίζει η λογοκρισία. Ο έλεγχος θα επεκταθεί στους σιδηροδρόμους και... την αστυνομία. Η Ελλάς έχει μεταβληθεί σε προτεκτοράτο της Αντάντ. Η Τριανδρία δεν διαμαρτύρεται. Ο Γάλλος ναύαρχος ντυ Φουρνέ, από το Κερατσίνι απαιτεί μερικόν αφοπλισμό και παράδοση πολεμικού υλικού. Άρνηση του Κωνσταντίνου και του Σπ. Λάμπρου — που έχει διαδεχτεί τον Καλογερόπουλο στην πρωθυπουργία — να υποκύψουν θα οδηγήσει στα θλιβερά «Νοεμβριανά».
18/1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1916
Συμμαχικά αγήματα αποβιβάζονται στο Φάληρο και τον Πειραιά και... προελαύνουν προς την Αθήνα. Οι επίστρατοι έχουν λάβει θέσεις στους λόφους του Φιλοπάππου και του Αστεροσκοπείου. Οι πρώτοι πυροβολισμοί θα πέσουν στο Θησείο. Στην επιχείρηση συμμετέχει και... ο γαλλικός στόλος! Το θωρηκτό «Μιραμπώ» θα βομβαρδίσει τα ανάκτορα. Θα καταμετρηθούν δεκάδες νεκροί και από τις δύο πλευρές καθώς και από τον άμαχο πληθυσμό. Η επαύριον 19/2 Δεκεμβρίου θα μείνει στην ιστορία της Αθήνας σαν μια από τις πιο τραγικές και μελανές σελίδες της. Οι ουδετερόφιλοι επίστρατοι, πανηγυρίζοντας τη νίκη τους εναντίον... των Δυνάμεων της Αντάντ, θα αποδυθούν σε τρομοκρατικές ενέργειες, με στόχο οπαδούς του Βενιζέλου. Θα προπηλακιστεί και ο δήμαρχος Εμμ. Μπενάκης.
Ρωσικά στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη.
Η βασίλισσα Σοφία συντονίζει τις προσπάθειες του Γερμανού στρατιωτικού ακολούθου Φαλκενχάουζεν με τον Ι. Μεταξά και Πέτρο Μάνο για τη δημιουργία σώματος ανταρτών στις Πρέσπες! Συμμετέχει ο αυλάρχης της Ι. Θεοτόκης, καθώς και ο αδελφός του Ν. Θεοτόκης, πρεσβευτής μας στο Βερολίνο, που ενημερώνει τη Σοφία τηλεγραφικώς, στις 22/5 Δεκεμβρίου, για τις συναντήσεις του Φαλκενχάουζεν με τον Κάιζερ. Ο φανατισμός θα προσβάλει και την Εκκλησία. Ο μητροπολίτης Αθηνών Θεόκλητος θα οργανώσει στο Πεδίον του Άρεως, στις 13/26 Δεκεμβρίου, μεσαιωνική τελετή. «Κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου... φυλακίσαντος αρχιερείς και επιβουλευθέντος τη βασιλείαν και την πατρίδα ανάθεμα έστω»! Στο Ζάππειο γίνεται η «τελετή της συγγνώμης». Αψυχολόγητη ενέργεια των συμμάχων. Η ταπεινωτική υποστολή της κυανόλευκης, μπροστά στις σημαίες της Αντάντ, θα καρφωθεί βαθιά στις καρδιές των Ελλήνων. Ο Βενιζέλος θα μπορούσε να διαμαρτυρηθεί. Δεν θα το κάνει. Ο Κωνσταντίνος είναι πια βασιλιάς υπό προθεσμίαν. Η Τριανδρία τον έχει ήδη κηρύξει έκπτωτο από τις 24/7 Δεκεμβρίου.
ΕΝΑ ΠΛΟΙΟ ΠΟΥ ΤΟ ΛΕΝΕ «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ»
Θα κυλήσουν τέσσερις μήνες. Δραματικοί για τους κατοίκους της πρωτεύουσας που λιμοκτονούν. Στις 16/29 Μαΐου 1917 οι πρωθυπουργοί της Αντάντ, στο Λονδίνο, αποφασίζουν τη βίαιη απομάκρυνση του βασιλιά. Η εκτέλεση της απόφασης ανατίθεται στο Γάλλο γερουσιαστή Σελεστέν Ζοννάρ. Θα φτάσει στην Ελλάδα στις 24/6 Ιουνίου. Το πλοίο στο οποίο επιβαίνει ονομάζεται «Δικαιοσύνη». Η αποστολή του καμιά σχέση δεν έχει με τη Δικαιοσύνη! Έρχεται, ως ύπατος αρμοστής των
συμμάχων, να επιβάλει σε ένα μικρό, αλλά κυρίαρχο, κράτος αυτά που οι... Προστάτιδες Δυνάμεις αποφάσισαν ερήμην του.
29/11 ΙΟΥΝΙΟΥ
Ο Ζοννάρ επιδίδει τελεσίγραφο στον Ζαΐμη που έχει διαδεχτεί τον Σπ. Λάμπρου από τις 21/4 Μαΐου. Απαιτεί την παραίτηση του Κωνσταντίνου. Αρκετοί συμβουλεύουν το βασιλιά να αντισταθεί. Όμως, ο Ζαΐμης γνωρίζοντας ότι ήδη συμμαχικό άγημα έχει αποβιβαστεί στον Πειραιά, του συνιστά να υποκύψει. Πράγματι, ο Κωνσταντίνος, χωρίς να παραιτηθεί τυπικά, αποσύρεται από τον θρόνο. Ορίζει διάδοχο του το δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο. Τον πρωτότοκο Γεώργιο δεν τον εγκρίνουν οι κυβερνήσεις της Αντάντ. Τον θεωρούν... γερμανόφιλο! Συγκινητικές εκδηλώσεις λατρείας του λαού θα σημειωθούν κατά την αναχώρηση της βασιλικής οικογένειας για την Ελβετία. Στις 11/24 Ιουνίου 1917 ο Ζαΐμης θα παραιτηθεί και τρεις μέρες αργότερα ο Βενιζέλος θα επιστρέψει στην Αθήνα «στηριζόμενος στις συμμαχικές λόγχες» όπως θα ισχυριστούν — όχι εντελώς άδικα — οι εχθροί του. Θα σχηματίσει κυβέρνηση και θα κηρύξει τον πόλεμο στις Κεντρικές Αυτοκρατορίες, ενώ τριάντα «γερμανόφιλοι» (Γούναρης, Δούσμανης, Μεταξάς, Εσλιν, Ίων Δραγούμης κ.λπ.) εξορίζονται στην Κορσική. Συγκαλείται ξανά η Βουλή που είχε διαλυθεί στις 16/29 Οκτωβρίου 1915. Θα ονομαστεί, σκωπτικά, «Βουλή των Λαζάρων». Οι τρεις μεραρχίες μας που έχουν ήδη συγκροτηθεί στη Θεσσαλονίκη πρέπει να αυξηθούν. Διατάσσεται επιστράτευση που θα προχωρήσει, παρ' όλο που υπονομεύεται με κάθε τρόπο, από το περιβάλλον του
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιθεωρεί γαλλική στρατιωτική μονάδα στο Μακεδονικό Μέτωπο, ενώ ο εθνικός διχασμός βρισκόταν στο αποκορύφωμα του.
Κωνσταντίνου στην Ελβετία. Το καλοκαίρι του 1918 τα ελληνικά στρατεύματα θα συμμετάσχουν στη μάχη του Σκρα και αργότερα στη διάσπαση του μακεδονικού μετώπου που θα οδηγήσει στη συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας. Ο Βενιζέλος έχει εξασφαλίσει μια θέση στο τραπέζι της ειρήνης. Η πολιτική του έχει δικαιωθεί. Το διπλωματικό του δαιμόνιο θα καταπλήξει. Θα εκμεταλλευτεί αντιζηλίες και διαμάχες των συμμάχων. Θα ελιχθεί μέσα από συγκρουόμενα συμφέροντα και ετοιμόρροπες ισορροπίες. Θα πετύχει με τη συνθήκη των Σεβρών να δημιουργήσει τη Μεγάλη Ελλάδα. Όμως, ενώ στο εξωτερικό το άστρο του Βενιζέλου μεσουρανεί, στο εσωτερικό η παράταξη του χάνει διαρκώς έδαφος. Ο αντιπρόεδρος και υπουργός Εσωτερικών Εμ. Ρέπουλης είναι έντιμος. Δεν θα μπορέσει όμως να χαλιναγωγήσει το φανατισμό. Τις αυθαιρεσίες των επιστράτων εναντίον των βενιζελικών τις διαδέχονται, τώρα, οι διωγμοί των Κωνσταντινικών από εξαγριωμένους βενιζελικούς, από τους βρακοφόρους Κρητικούς πολιτοφύλακες και από τους Σενεγαλέζους του γαλλικού Στρατού. Η Βουλή ψηφίζει το νόμο «περί δυσμένειας κατά του καθεστώτος» που θα αποτελέσει τη νομοθετική κάλυψη της βίας και της αυθαιρεσίας. Είναι η εποχή όπου θεωρείται ύποπτος όποιος έχει γλάστρα... με βασιλικό, όπου οι γυναίκες δεν πρέπει να έχουν τα μαλλιά τους ...«κότσο» και όπου πρέπει να αποφεύγεται η λέξη «κουμπάρος». Δημόσιοι άνδρες, συνήθως ευπρεπείς και μετριοπαθείς, έχουν εξαγριωθεί. Ο Ιωσήφ Κούνδουρος, δημόσιος κατήγορος σε δίκη αντιβενιζελικών, δεν θα διστάσει να χαρακτηρίσει τον Κωνσταντίνο «βασιλικόν κτήνος»!
30/12 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1920
Η είδηση για τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου φτάνει στην Αθήνα. Οι βενιζελικοί καταλαμβάνονται από μανία. Στις ταραχές που θα ξεσπάσουν θα δολοφονηθεί ο αγνός πατριώτης, ο οραματιστής Ίων Δραγούμης. Δεν θα λιντσαριστεί από ανεύθυνο όχλο. Θα εκτελεστεί, χωρίς δίκη, από ένοπλο τμήμα του Τάγματος
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με συνεργάτες του υπουργούς σε επίσημη εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη.
Ασφαλείας του Παύλου Γύπαρη. Ο Παλαμάς θα θρηνήσει το θάνατο του: «Λευκή ας βαλθή όπου έπεσες κολώνα...». Την προσπερνούν αδιάφορα οι σημερινοί διαβάτες, ανηφορίζοντας τη Λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, απέναντι σχεδόν από το «Χίλτον», λίγο πριν να φτάσουν στον ανδριάντα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Του Βενιζέλου που βλέπει προς Ανατολάς. Ενώ ο έφιππος Κωνσταντίνος στο Πεδίον του Άρεως αγναντεύει προς τη Δύση. Ακόμη και οι ανδριάντες των δύο μοιραίων πρωταγωνιστών του δράματος έχουν γυρισμένη την πλάτη, ο ένας στον άλλον.
«ΕΞΩ ΠΑΜΕ ΚΑΛΑ» !
Ο Βενιζέλος, μακριά από την Αθήνα, όλο σχεδόν αυτό το διάστημα, δεν αντιλαμβάνεται ότι η δημοτικότητα του έχει τραυματιστεί. Οι διπλωματικές του επιτυχίες δεν συγκινούν τους αντιπάλους του. Διαπρεπής αρθρογράφος θα πει στον αδελφό του (ο οποίος διαμένοντας στο εξωτερικό αδυνατεί να εξηγήσει την αντιβενιζελική υστερία): «Και την Πόλη να μας φέρει στο πιάτο, ο Βενιζέλος, δεν τον θέλουμε». Η Βουλή, βεβαίως, θα τον αποθεώσει όταν θα επιστρέψει τροπαιούχος από το Παρίσι και στο Παναθηναϊκό Στάδιο τα πλήθη θα παραληρούν από ενθουσιασμό. Όμως ο λαός έχει κουραστεί. Οκτώ, σχεδόν, ολόκληρα χρόνια βρίσκεται με το όπλο στο χέρι. Θα ακουστεί το σύνθημα «μικρά και έντιμος Ελλάς». Μέσα σ' αυτό το κλίμα, ο Βενιζέλος προκηρύσσει — γιατί άραγε; — εκλογές για τις 25/7 Νοεμβρίου 1920.
Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟΥ
Στις 12/25 Οκτωβρίου πεθαίνει ο βασιλιάς Αλέξανδρος . Δημιουργείται θέμα διαδοχής. Βολιδοσκοπείται ο τριτότοκος Παύλος. Αρνείται και υπενθυμίζει ότι ο πατέρας του έχει απομακρυνθεί από το θρόνο, αλλά δεν έχει παραιτηθεί. Ο Βενιζέλος σκέπτεται προς στιγμή να αναβάλει τις εκλογές και να διαπραγματευτεί με τον Κωνσταντίνο την
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη για να αναλάβει τα ηνία της χωριστής κυβέρνησης. Δεξιά του Βενιζέλου —στο κατάστρωμα του πλοίου — ο Γάλλος πρέσβης Ντεμττιλύ και αριστερά του ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος, πλωτάρχης Τάλμποτ.
ανάρρηση στο θρόνο του διαδόχου Γεωργίου. Ελπίζει ότι θα μπορέσει να πείσει τους συμμάχους να μη φέρουν αντιρρήσεις. Συντάσσει επιστολή προς τον Τάκε Ιονέσκου, υπουργό Εξωτερικών της Ρουμανίας, παρακαλώντας τον να μεσολαβήσει. Οι δύο βασιλικές οικογένειες της Ρουμανίας και της Ελλάδος έχουν, πρόσφατα, συγγενέψει διπλά. Οι δύο διάδοχοι Γεώργιος και Κάρολος έχουν ο καθένας παντρευτεί την αδελφή του άλλου. Την Ελισάβετ και την Ελένη. Δυστυχώς, η έμπνευση αυτή του Βενιζέλου, η οποία θα μπορούσε ίσως να αποτρέψει τις μελλοντικές δραματικές εξελίξεις δεν θα έχει συνέχεια. Με τα ίδια του τα χέρια θα σχίσει τη μοιραία επιστολή. «Αυτό είναι το μεγάλο και ασυγχώρητο, αν θέλετε, λάθος μου...», θα γράψει στις 20 Απριλίου 1931, στον Γεώργιο Βεντήρη.
1/14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1920
Οι εκλογές διενεργούνται—μετατοπισμένες κατά μία εβδομάδα — με σύστημα πλειοψηφικό. Έτσι, ενώ οι Φιλελεύθεροι θα συγκεντρώσουν περισσότερες ψήφους (50,5%) θα εξασφαλίσουν λιγότερες έδρες 32%. Ο ίδιος ο Βενιζέλος δεν θα εκλεγεί βουλευτής! Θα αναχωρήσει για το εξωτερικό, εγκαταλείποντας τη χώρα σε τόσο κρίσιμες στιγμές. Λιποταξία ασυγχώρητη. Όφειλε — έστω κι αν κινδύνευε η ζωή του— να παραμείνει και με το τεράστιο κύρος που διέθετε στο εξωτερικό να βοηθήσει τους πολιτικούς αντιπάλους του, να φέρουν εις πέρας το δυσχερέστατο έργο που αυτός είχε αρχίσει. Η αντιβενιζελική παράταξη θα προχωρήσει σε δημοψήφισμα για την επάνοδο του Κωνσταντίνου. Στις 21/4 Δεκεμβρίου οι συμμαχικές κυβερνήσεις προειδοποιούν την Αθήνα ότι αν επιστρέψει ο τέως βασιλιάς θα αναθεωρήσουν τη στάση τους και θα διακόψουν την οικονομική βοήθεια. Επέμβαση απροκάλυπτη στα κυριαρχικά δικαιώματα του ελληνικού λαού. Λίγες ώρες αργότερα, την Κυριακή 22/5 Δεκεμβρίου οι ψηφοφόροι θα διακηρύξουν, κατηγορηματικά, τη θέληση τους για επάνοδο του Κωνσταντίνου. Η επιστροφή τους στις 6/19 Δεκεμβρίου θα είναι η πρόφαση που ζητούν οι... Προστάτιδες Δυνάμεις για να εγκαταλείψουν ανέντιμα, τον μέχρι χθες συμπολεμιστή και να υποστηρίξουν τον νέο ανατέλλοντα αστέρα στην περιοχή. Τον Κεμάλ. Τον κατοπινό Ατατούρκ.
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1922
Ο Ελληνισμός της Ιωνίας κινδυνεύει. Η Ελλάς έχει ανάγκη κι από τον τελευταίο της στρατιώτη. Και εκείνες τις κρίσιμες στιγμές, βενιζελικοί αξιωματικοί, ηρωικοί μαχητές του Σαρανταπόρου, της Κρέσνας και του Σκρα, τυφλωμένοι από το μίσος, αρνούμενοι να υπηρετήσουν... τον Κωνσταντίνο(!) θα αποσυρθούν στην Κωνσταντινούπολη, από όπου θα υπονομεύουν, σχεδόν, τον αγώνα. Καταντά απίστευτο! Δυστυχώς είναι αληθές! Ο Διχασμός θα εξακολουθήσει να δηλητηριάζει το δημόσιο βίο της χώρας για αρκετές δεκαετίες. Τα μίση δεν θα κατασιγάσουν ούτε μετά το βιολογικό τέλος των δύο πρωταγωνιστών. Οι εμπρηστικοί τίτλοι μερικών αθηναϊκών εφημερίδων — «Ο θάνατος του σωτηρία της Ελλάδος» — παρέχουν αδιάψευστη μαρτυρία. Καθώς και το γεγονός ότι η Πολιτεία θα τους αρνηθεί τρεις πήχεις αττικής γης. Στον ένα οριστικά. Στον άλλον επί δεκατρία χρόνια. Εκείνοι θα πεθάνουν και οι δύο στην εξορία. Ο φανατισμός θα επιβιώσει. Θα τον κληρονομούν τα παιδιά από τους γονείς μαζί με το χρώμα των μαλλιών και των ματιών τους. Έτσι, αν μάθαιναν, πολλά χρόνια αργότερα, ότι κάποιος συμμαθητής τους στο σχολείο ήταν βενιζελικός θα τον απέφευγαν σαν χολερόβλητο. Και όταν, σε μια συζήτηση, ακουγόταν το όνομα του Βενιζέλου, κάποιος από την παρέα θα αναφωνούσε, με στόμφο: «Ανάθεμα το κοκαλάκι του»! Οι μετανάστες έπαιρναν τους σπόρους του φανατισμού μαζί με τις αποσκευές τους, για να τους φυτέψουν στις νέες πατρίδες. Έτσι, δεν είναι περίεργο ότι στην Ουάσιγκτον, το 1958, υπήρχαν δυο ελληνορθόδοξες εκκλησίες. Η Αγία Σοφία για τους ... βενιζελικούς και ο Άγιος Κωνσταντίνος — Αγ. Ελένη για τους... βασιλικούς! Ο Διχασμός δεν θα πεθάνει με το κίνημα του 1935. Δεν θα ξεψυχήσει ούτε με την πείνα της Κατοχής το 1941. Θα τον σέρνουν μαζί τους, σαν αθεράπευτο έλκος, πολλοί από τους ηρωικούς μαχητές, που για να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον του Άξονος, θα καταφύγουν στη Μέση Ανατολή ή θα ανέβουν στο βουνό! Στην τελευταία σελίδα (324) του βιβλίου του «Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940 —1941» ο Αλ. Παπάγος γράφει (το έτος 1945): «...τα εις βάρος της Ελλάδος, κυρίως, αποτελέσματα του ολέθριου εθνικού διχασμού όστις διαρκεί από τριακονταετίας περίπου...»
15/28 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1922
Ανηφορίζοντας την οδόν Αναστάσεως, στα «σύνορα» Χολαργού και Παπάγου, συναντάει ο περιπατητής, στο δεξί του χέρι, ένα μικρό εκκλησάκι. «Θέλομεν να κτισθή μία μικρά, πολύ μικρά βυζαντινή εκκλησία» — θα γράψει ο Γεώργιος Βλάχος στις 18 Νοεμβρίου 1934 — « εκεί, εις την έρημον χαράδραν, όπου έπεσαν οι πέντε πολιτευταί μας και ο Αρχιστράτηγος...». Στην αρχαία τραγωδία υπήρχε ο από μηχανής θεός και η κάθαρση. Στην τραγωδία του Εθνικού Διχασμού από μηχανής θεός δεν παρουσιάστηκε. Οσο για την κάθαρση δεν ήταν παρά ένα ακόμα δράμα στην ατέλειωτη σειρά των συμφορών. Στις 15/28 Νοεμβρίου 1922 έπεφταν κάτω από τις σφαίρες του εκτελεστικού αποσπάσματος οι Εξ. «Μάρτυρες όχι μιας παρατάξεως αλλά μιας πατρίδος κοινής». Τελευταία και εξιλαστήρια θύματα ενός καταστροφικού, αδελφοκτόνου αλληλοσπαραγμού. Κάθε τραγωδία τελειώνει με ένα δίδαγμα. Διδάχτηκε, άραγε, ο ελληνικός λαός από την απαίσια τραγωδία; Αξιοποίησε την ακριβοπληρωμένη εμπειρία του; Αναθεμάτισε τη διχόνοια και το διχασμό; Τα εβδομήντα χρόνια που μεσολάβησαν έχουν, δυστυχώς, αποδείξει το αντίθετο.
Βιβλιογραφία
- Κωνστ. Ζαβιτζιάνου: «Αι αναμνήσεις του...»
- Κωνστ. Σακελλαρόπουλου: «Η Σκιά της Δύσεως»
- Βίκτωρος Δούσμανη: «Απομνημονεύματα»;
- Αγγέλου Σ. Βλάχου: «Μια φορά κι' έναν καιρό ένας διπλωμάτης».
- Γεωργ. Βεντήρη: «Η Ελλάς του 1910 — 1920».
- Εδουάρδου Ντριώ: «Ο βασιλεύς Κωνσταντίνος».
- Παύλου Καρολίδου: Συμπλήρωμα στην «Ιστορία του ελληνικού Εθνους» του Κ. Παπαρρηγόπουλου.
- Γεωργίου Α. Βλάχου: «Πολιτικά άρθρα».
- Ιάσονος Δημητριάδη: «Ο ελιγμός του Σαρανταπόρου και η στροφή προς Θεσσαλονίκην».
from anemourion https://ift.tt/3oLS1r5
via IFTTT