γράφει ο ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ
ΓΕΡΜΑΝΟΙ ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΟΥΝ ΤΟ 1821 / ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ - ΑΘΗΝΑ : ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ 2003
Η Ελληνική Επανάσταση βρέθηκε αναπόφευκτα στο επίκεντρο της αρχαιολατρίας των ξένων και της ενεργού συμμετοχής τους στα φιλελληνικά κομιτάτα με αποτέλεσμα τη στρατιωτική και πολιτική στήριξή της, κόντρα προς τις επιταγές της Ιεράς Συμμαχίας και των εταίρων της. Μεμονωμένοι πολίτες εντάσσονται σε εκστρατευτικά σώματα και ταξιδεύουν στον Νότο, προς την Ελλάδα, σε μια χώρα που στη φαντασία τους φάνταζε μακρινή, εξωτική και απόμακρη. Υπήρχαν άλλωστε και οι οπαδοί του ρομαντισμού, οι οποίοι από μια σαφή αντίδραση προς την αστική δομή της κοινωνίας τους κατέφευγαν στον κόσμο της Ανατολής σε αναζήτηση «του μακρινού, του εξωτικού, του γραφικού και του άγνωστου». Είναι η περίοδος του οριενταλισμού που
ΚΑΡΛ ΦΟΝ ΧΑΙΝΤΕΚ. «ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΦΙΛΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΑΓΩΝΑ» (ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ. ΚΡΑΤΙΚΗ ΑΙΘΟΥΣΑ ΤΕΧΝΗΣ, ΚΑΡΛΣΡΟΥΗ). Ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΒΡΥΖΑΚΗΣ, Ο ΠΡΩΤΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΠΟΥ ΕΓΓΡΑΦΕΤΑΙ (1844) ΟΤΗΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ, ΕΠΗΡΕΑΣΤΗΚΕ ΑΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΚ. ΕΧΟΝΤΑΣ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΕΡΓΟ ΦΙΛΟΤΕΧΝΗΣΕ (1855) ΤΟΝ ΠΡΩΤΟ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ: «ΤΟ ΕΝ ΠΕΙΡΑΙΕΙ ΕΥΡΙΣΚΟΜΕΝΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΤΟΥ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ ΤΟ ΕΤΟΣ 1827». ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ Η «ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ» ΤΟΝ ΠΡΟΤΥΠΟΥ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΟΝ ΧΑΙΝΤΕΚ.
επηρεάζει ανθρώπους κάθε λογής: ποιητές και λογοτέχνες , στρατιωτικούς και καλλιτέχνες και που δεν δίσταζαν να διακινδυνεύσουν την ίδια τους τη ζωή (όπως ο Λόρδος Μπάιρον), για να γνωρίσουν έναν κόσμο «πιο ωραίο, πιο ελεύθερο και πιο ενδιαφέροντα».
Ο ΚΑΡΛ ΦΟΝ ΧΑΙΝΤΕΚ (ΛΙΘΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΕΣ) ΥΠΗΡΕΤΗΣΕ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΩΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ (1826-29) ΚΑΙ ΕΠΑΝΗΛΘΕ ΩΣ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ (1833-35) ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΞΗΡΑΣ. ΟΜΩΣ, ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ, Ο ΧΑΙΝΤΕΚ ΥΠΗΡΞΕ ΚΑΙ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ.
Στην περίπτωση της Ελλάδος η αρχαιότητα θα παίξει σημαντικό ρόλο με τη διαφορά ότι η Ελληνική Επανάσταση και ο άνισος αγώνας που τη χαρακτήριζε θα προσγειώσει τους ξέvoυς στην πραγματικότητα, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι το φαντάζονταν. Η αλλαγή παρατηρείται και στις καλλιτεχνικές παραστάσεις που γίνονται περισσότερο ρεαλιστικές και η αρχαιότητα, ίσως για πρώτη φορά, μετατρέπεται σε πλαίσιο, χάνοντας τον πρωταγωνιστικό της ρόλο, για να περιβάλει τώρα τη σύγχρονη πραγματικότητα, που δεν ήταν άλλη από σκηνές μαχών, επεισόδια πολεμικών συγκρούσεων, σκληροτράχηλοι επαναστάτες, άνθρωποι και περιβάλλον κ.λπ. Είναι η στιγμή που οι καλλιτέχνες του πινέλου θα διεισδύσουν στην καθημερινή ζωή των Ελλήνων με μια εθνογραφική και λαογραφική ακρίβεια, που αποτελούν από τις πλέον χρήσιμες μαρτυρίες ενός πολιτισμού που αλλάζει ταχύτατα πρόσωπα. Το ίδιο παρατηρείται και στην απόδοση του τοπίου, που αντιμετωπίζεται ως πραγματικός και φυσικός χώρος με τις ποικίλες μεταβολές του και σε έναν συνδυασμό του καλλιτεχνικού, του γεωγραφικού και του ιστορικού. Όπως σημειώθηκε ήδη, τα πολεμικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης τα περισσότερα καλύφθηκαν εικαστικά εκ των υστέρων, από καλλιτέχνες δηλαδή που δημιούργησαν τα έργα τους με τη βοήθεια διηγήσεων από αυτόπτες μάρτυρες (περίπτωση του στρατηγού Μακρυγιάννη). Οι μοναδικές ίσως εικόνες από την Ελληνική Επανάσταση που έγιναν την ίδια χρονική στιγμή με τα γεγονότα είναι εκείνες που σχεδιάστηκαν από δύο Βαυαρούς στρατιωτικούς: τον Καρλ Κρατσάιζεν που σχεδίασε τα πορτρέτα των Ελλήνων οπλαρχηγών από κοντά (ad visum) και οι πολεμικές συνθέσει που σχεδιάστηκαν από τον Καρλ Χάιντεκ (Carl Wilhelm Freiherr von Heideck ή Heidegger και για τους συγχρόνους του Ελληνες Εϊδεκ, 1788-1861). (Λωραίνη 1788 -Μόναχο 1861).
ΕΜΠΙΣΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ ΚΑΙ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΙΑΣ
Οι δύο παραπάνω στρατιωτικοί συμμετείχαν ως αξιωματικοί σε στρατιωτικό εκστρατευτικό σώμα που στάλθηκε το 1826 από τον βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο, γνωστό για τα φιλελληνικά του αισθήματα, με σκοπό να ενισχύσει τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα. Ο Χάιντεκ διακρίθηκε ως στρατιωτικός και σ’ αυτό τον βοήθησε η μακρά του πείρα. Ήταν απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής του Μονάχου και πολέμησε εναντίον των Γάλλων του Ναπολέοντα (1814-15). Στην Ελλάδα απέσπασε την εμπιστοσύνη του Καποδίστρια, ο οποίος τον διόρισε το 1828 διοικητή του Ναυπλίου. Στην πατρίδα του επέστρεψε το 1829, αλλά ξαναγύρισε στην Ελλάδα το 1833 ως μέλος της Αντιβασιλείας αυτήν τη φορά, και έμεινε μέχρι το 1835. Εκτός από επαγγελματίας στρατιωτικός υπήρξε και ερασιτέχνη ζωγράφος. Και λέγεται μάλιστα (μαρτυρία του αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε) ότι στο Ναύπλιο διατηρούσε ατελιέ ζωγραφικής. Ασχολήθηκε με το σχέδιο και την ελαιογραφία και σύμφωνα με τους κριτικούς ήταν ικανός και επιδέξιος ζωγράφος. Αποτέλεσμα της σημαντικής αυτής ενασχόλησής του έγινε το 1824 επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Μονάχου και το 1838 μέλος Καλλιτεχνικής Ένωσης Αλμπρεχτ Ντίρερ της Νυρεμβέργη. Οι εντυπώσεις του από την Ελλάδα δημοσιεύθηκαν το 1897 από τα Πολεμικά Αρχεία του Μονάχου και αναδημοσιεύθηκαν στα ελληνικά από το περιοδικό «Αρμονία» το 1900 σε συνέχειες.
ΜΕ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ
Ο Εϊδεκ είναι μια ενδιαφέρουσα και ξεχωριστή περίπτωση. Οι Ελληνες ιστορικοί τον κρίνουν ως έμπειρο αξιωματικό, γνώστη της ελληνικής πραγματικότητας και ως άνθρωπο που δεν δημιούργησε ιδιαίτερα προβλήματα στην Ελλάδα Ο Εϊδεκ δεν ήταν μόνο ένα στρατιωτικό και πολιτικό πρόσωπο. Υπήρξε ένας ευαίσθητος άνθρωπος με καλλιτεχνία ανησυχίες και η ζωγραφική του ήταν η αγαπημένη του ασχολία. Ο Βαυαρός στρατηγός ταξίδεψε πολύ ως μέλος εκστρατευτικών σωμάτων, από την Ισπανία μέχρι την Ελλάδα, καταθέτοντας και εικαστικά τις εντυπώσεις του. Στη χώρα μας έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και διακρίθηκε, όπως διακρίθηκε και στη ζωγραφική, αν και ο ίδιος λέει στο γνωστό Ημερολόγιό του (Η βαυαρική φιλελληνική αποστολή στην Ελλάδα 1826-1829) ότι «στη χώρα αυτή δεν πήγα για να ζωγραφίσω, αλλά για να βοηθήσω να ιδρυθεί ένα νέο κράτος». Τα θέματα που ζωγράφισε από την παραμονή του στην Ελλάδα (σχέδια και λάδια) είναι αρκετά, πάνω από σαράντα και περιγράφουν διάφορα επεισόδια της καθημερινής ζωής, πολεμικές σκηvές, αρχαιολογικούς χώρους, ανθρώπινους τύπους, ενώ ορισμένα είναι τοπιογραφίε5. Όλα τα έργα του Χάιντεκ βρίσκονται στο Κρατικό Μουσείο Λένμπαχαους στο Μόναχο και το προσωπικό του αρχείο (κυρίως επιστολές και σελίδες του ημερολογίου του) στην Κρατική Βιβλιοθήκη, στην ίδια πόλη.
ΚΑΛΟΣ ΓΝΩΣΤΗΣ
Από τεχνική άποψη τα έργα του είναι άψογα και δείχνει να κατέχει πολύ καλά τους κανόνες της ζωγραφικής τέχνης, πράγμα που το διακρίνει κανείς τόσο στη σχεδίαση των μορφών, όσο και στην προοπτική οργάνωση του χώρου. Εξίσου ικανός είναι και στις πολυπρόσωπες σκηνές, όπου η δράση των ανθρώπων εκδηλώνεται ποικιλότροπα: με την κίνηση -εναρμονισμένη πλήρως με τις θέσεις και άρσεις των θεμάτων και των μοτίβων- αλλά και με το φως και το χρώμα.
«ΑΝΑΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ», 1835 (ΛΑΔΙ ΣΕ ΜΟΥΣΑΜΑ, ΜΟΝΑΧΟ, ΚΡΑΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΒΑΥΑΡΙΑΣ). Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΥΤΟΣ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΚ, ΠΟΥ ΦΙΛΟΤΕΧΝΗΘΗΚΕ ΒΑΣΕΙ ΠΡΟΣΧΕΔΙΟΥ ΠΟΥ ΕΚΑΝΕ ΑΝΟΙΞΗ ΤΟΥ 1833, ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ, ΓΙΑΤΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΤΙΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΤΟΙΧΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΥΛΑΙΩΝ, ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΛΙΓΟ ΑΡΓΟΤΕΡΑ (1835) ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΤΗΚΑΝ. ΑΚΡΙΒΩΣ ΓΙ’ ΑΥΤΟ, ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΧΑΙΝΤΕΚ ΣΥΝΙΣΤΑ, ΕΚΤΟΣ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ, ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΕΚΜΗΡΙΟ.
Πολύ συχνά προσδίδει στα έργα του ηθογραφική διάθεση με την έμφαση σε μια ξεχωριστή τυπολογία με λαογραφικές εθνογραφία και άλλες τάσεις και δεν διστάζει να δώσει συναισθηματικό τόνο και μια διάσταση ηθικού περιεχομένου, ώστε οι συνθέσει του να «διαβάζονται» απ’ όλους και με σχετική ευκολία. Τα έργα του ωστόσο δεν είναι ειδησεογραφικά, αλλά αποπνέουν τη χάρη και την ευγένεια των μεγάλων έργων. Στις περιγραφές του είναι πάντα με το «μέρος » των Ελλήνων, τονίζοντας τη γενναιότητα και την ανδρεία τους και στηλιτεύει τη βία και την απανθρωπιά των αντιπάλων τους.
«ΤΟ ΜΠΟΥΡΤΖΙ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ». 1836 (ΛΑΔΙ ΣΕ ΜΟΥΣΑΜΑ, ΜΟΝΑΧΟ, ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ). ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΡΓΟΛΙΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΑΥΠΛΙΟΥ Ο ΧΑΙΝΤΕΚ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΡΑΣΙΤΕΧΝΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ ΛΕΟ ΦΟΝ ΚΛΕΝΤΣΕ ΔΙΑΤΗΡΟΥΣΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΑΤΕΛΙΕ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ.
Επίσης, προβάλλει τον ατομικό ηρωισμό, τη σύγκρουση των ολίγων έναντι των πολλών και αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στα εθνικά και θρησκευτικά σύμβολα. Τα έργα του είναι μια μικρογραφία του ρομαντισμού και εκδήλωση της χριστιανικής δύσης, καθώς ο ελληνικός αγώνας είναι η έκφραση της σύγκρουσης δύο αντίθετων -χριστιανικά και πολιτισμικά- κόσμων και κατ’ επέκτασιν του καλού με το κακό, με τη νίκη να γέρνει στο μέρος των ολίγων ως μία «δίκαιη» απόφαση του Θεού.
ΤΑ ΣΚΙΤΣΑ
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα σκίτσα του Χάιντεκ από γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους των περιοχών που επισκέφθηκε, όπως τις Μυκήνες και την Τίρυνθα, χάρη στις προσεκτικές παρατηρήσεις του για τη μορφολογία τους, ενώ δείχνει εντυπωσιασμένος από το πλούσιο φως και τα διαφανή χρώματα του ελληνικού τοπίου. Για την περιπετειώδη και ταραχώδη ζωή του η ζωγραφική ήταν μια δημιουργική διέξοδος και το έργο του, το αναφερόμενο στην Ελλάδα της πιο κρίσιμης φάσης της ιστορίας της, αποτελεί μια πολύτιμη πολιτισμική μαρτυρία και μια σημαντική εικονογραφική πηγή.
from anemourion https://ift.tt/TSuKVGJ
via IFTTT