ΕΠΊΚΤΗΤΟΣ (c. 50, Ιεράπολη Φρυγίας - 138, Νικόπολη)

ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΑΜΨΑΣ | Στωικός φιλόσοφος από την Ιεράπολη της Φρυγίας. Ανήκει στην τρίτη και τελευταία περίοδο της Στωικής Φιλοσοφίας που λέγεται Νέα Στοά. Για τη ζωή του δεν είναι γνωστές πολλές λεπτομέρειες. Ήταν πάντως σύγχρονος του Νέρωνα, έζησε επί Τραϊανού, γνώρισε ίσως τον Αδριανό πριν από την άνοδό του στο θρόνο, υπήρξε δούλος του Επαφρόδιτου, του γνωστού απελεύθερου του Νέρωνα, κι έγινε έπειτα κι ο ίδιος απελεύθερος. Ο Επίκτητος ήταν ακόμη δούλος όταν άκουσε τη διδασκαλία του Στωικού φιλοσόφου Μουσωνίου Ρούφου. Από τότε αφοσιώθηκε στη σπουδή της φιλοσοφίας και στην εφαρμογή της αυστηρής ηθικής των Στωικών στη ζωή του. Ήταν κουτσός από το ένα πόδι, είτε εκ γενετής, είτε, όπως λένε άλλοι, από βιαιοπραγία του πρώην κυρίου του εναντίον του. Όταν ο αυτοκράτορας Δομιτιανός έδιωξε από τη Ρώμη, με διάταγμα, όλους τους φιλοσόφους που υποπτευόταν ότι έτρεφαν δημοκρατικές ιδέες, ο Επίκτητος αποσύρθηκε στη Νικόπολη της Ηπείρου, όπου πιθανότατα έμεινε ως το θάνατό του, φτωχός και χωρίς οικογένεια. Όπως έλεγε, δεν είχε τίποτ’ άλλο εκτός απ’ τη γη, τον ουρανό κι ένα ιμάτιο. Αποστρεφόταν τη δόξα και την υστεροφημία, γι’ αυτό δεν έγραψε τίποτα. Κήρυσσε όμως με ζήλο την ηθική του, επιθυμώντας να βελτιώσει τους άλλους ανθρώπους. Η διδασκαλία του ήταν τόσο γοητευτική, ώστε ένας απ’ τους θαυμαστές του πλήρωσε μετά το θάνατό του 3.000 αττικές δραχμές για ένα πήλινο λυχνάρι που χρησιμοποιούσε όσο ζούσε, σαν πολύτιμο ενθύμιο του δασκάλου... Ένας από τους μαθητές του της Νικόπολης, ο Αρριανός, που διορίστηκε αργότερα έπαρχος στην Καππαδοκία, έγραψε δύο συγγράμματα με θέμα τη διδασκαλία του Επίκτητου. Το ένα είχε τίτλο «Επίκτητου Διατριβαί» και το άλλο «Εγχειρίδιου». Το πρώτο ήταν διαιρεμένο σε 8 βιβλία, από τα οποία διασώθηκαν τα 4 πρώτα και περιλαμβάνει τα φιλοσοφικά μαθήματα του Επικτήτου. Στο δεύτερο, που αποτελεί περίληψη του πρώτου, αναπτύσσονται τα ηθικά αξιώματα του δασκάλου. Η φιλοσοφία του Επικτήτου είναι κυρίως ηθικό κήρυγμα με έντονη θρησκευτική χροιά. Σε μερικά σημεία, προβάλλει σαν παράδειγμα τη ζωή του κυνικού Διογένη, τον οποίο χαρακτηρίζει ως τον μεγαλύτερο απ’ τους σοφούς. Κατά τον Επίκτητο, δεν είναι τα υλικά αγαθά, αλλά η ψυχική γαλήνη που εξασφαλίζει την ευδαιμονία, η οποία είναι δυνατή όταν η ψυχή δεν ταράζεται από επιθυμίες και πάθη που οφείλονται στην επιδίωξη εξωτερικών αγαθών ή σε φόβους εξωτερικών κακών (πόνος, φτώχεια, αρρώστιες, θάνατος). Υποστηρίζει πως εκείνο που μας κάνει ευτυχισμένους ή δυστυχισμένους δεν είναι τα εξωτερικά πράγματα, αλλά οι κρίσεις που κάνουμε γι’ αυτά. Αν δεν φοβόμαστε τον πόνο, τη φτώχεια, ακόμη και το θάνατο — αναρωτιέται - τότε ποιες συνέπειες μπορούν να έχουν για μας; Ο αληθινός σοφός είναι έτοιμος να τα υποστεί όλα και δεν προσηλώνεται σε τίποτα που η απόκτηση ή η διατήρησή του δεν εξαρτάται απ’ αυτόν. «Ανέχου και απέχου», δηλαδή «δείχνε καρτερία και απόφευγε τα υλικά αγαθά», είναι ένα από τα κυριότερα αξιώματα του Επικτήτου. Ο άνθρωπος μπορεί να παίρνει με μέτρο ό,τι του προσφέρεται, μπορεί να δημιουργεί συναισθηματικούς δεσμούς, αλλά δεν πρέπει να προσκολλάται σ’ αυτά τα αγαθά σαν να ήταν ασφαλή, δεν πρέπει να εξαρτά την ύπαρξή του από την κατοχή τους. Πρέπει να είναι έτοιμος κάθε στιγμή να τα εγκαταλείψει... Ο καλύτερος τρόπος ν’ αγωνιζόμαστε για τη μείωση της δυστυχίας των άλλων είναι να τους διαφωτίζουμε, να τους κάνουμε να φιλοσοφούν.

Η σχολή του φιλοσόφου είναι «ιατρείον ψυχών». «Ιατρείον εστίν, ω άνδρες, το του φιλοσόφου σχολείον, εξ ου δει ησθέντας εξελθείν, αλλ’ αλγήσαντας. Ερχεσθαι γαρ ουχ υγιείς» (Η σχολή του φιλοσόφου είναι, ω άνδρες, ένα σχολείο, απ’ όπου βγαίνει κανείς θεραπευμένος αλλά και πονεμένος, γιατί δεν είναι υγιής όταν μπαίνει). Ο Επίκτητος συμβούλευε τους μαθητές του να μην αισθάνονται οίκτο για τους πάσχοντες, αλλά ορθολογιστική αγάπη, για να διατηρήσουν την αταραξία της ψυχής τους. Ο φτωχός απελεύθερος, ο κουτσός κι αδύνατος Επίκτητος, αφιέρωσε όλες της στιγμές της άθλιας ζωής του στη διδασκαλία μιας ανώτερης μορφής αγάπης... Το «Εγχειρίδιον» του Επίκτητου εκδόθηκε αρχικά σε λατινική μετάφραση το 1493 στη Ρώμη και στο πρωτότυπο κείμενο το 1528 στην Ενετία. Αι «Διατριβαί» δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά στην Ενετία το 1535.

from anemourion https://ift.tt/yx5jpW0
via IFTTT