[1900-191-] Το Κίνημα στου Γουδή

Θάνος Βερέμης - Ελλάδα 20ός αιώνας 1910-1920. Έκδοση εφημερίδας «Η Καθημερινή», Αθήνα, 2017

Τον Ιούνιο του 1908, αξιωματικοί του Γ' Σώματος του Οθωμανικού Στρατού πραγματοποίησαν στην Μακεδονία το λεγόμενο Κίνημα των Νεότουρκων. Η εσπευσμένη ενέργεια τους οφειλόταν στο γεγονός ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις σχεδίαζαν να επέμβουν δυναμικά για να δώσουν λύση στη μακεδονική περιπλοκή. Ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Sir Edward Grey είχε προτείνει τον Μάρτιο 1908 την αυτονόμηση της επαρχίας, ενώ οι μονάρχες της Ρωσίας και της Αγγλίας επρόκειτο να συζητήσουν το μέλλον του τμήματος αυτού της οθωμανικής επικράτειας. Οι εθνικιστές Νεότουρκοι της Θεσσαλονίκης, αφού κατέλαβαν την αρχή, έστειλαν τελεσίγραφο στον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ να επαναφέρει το Σύνταγμα του 1876 μέσα σε 24 ώρες. Υποκύπτοντας στις πιέσεις, ο σουλτάνος αναγνώρισε τον Ιούλιο του 1908 την ισχύ του Συντάγματος, με την υστερόβουλη σκέψη να κερδίσει χρόνο για να συντρίψει τους επαναστάτες. Η είδηση της νίκης των Νεότουρκων έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από όλες τις εθνότητες της Μακεδονίας. Έλληνες, Βούλγαροι, Αρμένιοι και Τούρκοι αγκαλιάζονταν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, πανηγυρίζοντας την αφετηρία μιας νέας εποχής ειρηνικής συμβίωσης. Τον Απρίλιο του 1909 «η γέρικη αράχνη», όπως αποκαλούσαν οι αντίπαλοι του τον Αβδούλ Χαμίτ, θεωρήθηκε υπεύθυνος για μια αντεπανάσταση που ξέσπασε στην Κωνσταντινούπολη κατά των Νεότουρκων και αντικαταστάθηκε από τον Μωάμεθ Ε'. Με την αναθεώρηση του Συντάγματος, το 1909, ο νέος σουλτάνος έχασε το προνόμιο να μπορεί να διαλύει τη Βουλή και έγινε έτσι ένα απλό σύμβολο εξουσίας. Οι ηγέτες των Νεότουρκων, αν και στρέφονταν αρχικά εναντίον όλων των οπισθοδρομικών θεσμών του συστήματος και συνεπώς εναντίον του Ισλαμισμού, πέτυχαν τελικά τη σύζευξη της ιδιότητας του πιστού του Ισλάμ με την εθνικιστική ταυτότητα του Τούρκου. Η άνοδος του καθυστερημένου τουρκικού εθνικισμού, σάρωσε, σταδιακά, όχι μόνο τα παλιά προνόμια που οι Οθωμανοί είχαν δώσει στις θρησκευτικές κοινότητες (μιλέτ) της αυτοκρατορίας, αλλά και τη φιλελεύθερη ισοπολιτεία των εθνοτήτων της οθωμανικής επικράτειας. Ο αλυτρωτισμός του ελληνικού κράτους έγινε γρήγορα στόχος των Νεότουρκων και οι απειλές που εκτοξεύονταν εναντίον των Ελλήνων υπήρξαν ένας από τους λόγους που προκάλεσαν στην Αθήνα την οργάνωση του «Στρατιωτικού Συνδέσμου». Ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» συγκροτήθηκε από νεώτερους αξιωματικούς που ανησυχούσαν για την τύχη των εθνικών θεμάτων, την ευνοιοκρατία των ανακτόρων στο στράτευμα και, βέβαια, το επαγγελματικό τους μέλλον. Τη νύχτα της 14ης προς τη 15η Αυγούστου 1909 συγκεντρώθηκαν στους στρατώνες στο Γουδί, στους πρόποδες του Υμηττού, 250 αξιωματικοί και 2.000 οπλίτες, καθώς και μερικοί πολίτες, και διακήρυξαν την αντίθεση τους προς την κυβέρνηση, υποστηρίζοντας το πρόγραμμα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου», που τους κάλεσε να συμπαρασταθούν στον αγώνα του. Το πρόγραμμα αυτό, διατυπωμένο σε ήπιο, για επαναστατική προκήρυξη, τόνο, διατύπωνε ευχές για τη βελτίωση των ενόπλων δυνάμεων, της διοίκησης και της παιδείας, καθώς και την κατάργηση της «απαίσιας συναλλαγής», ευχές που έβρισκαν σύμφωνους όλους τους Έλληνες. Το κίνημα ή «προνουντσιαμέντο» της 15ης Αυγούστου 1909, συνάντησε ελάχιστη αντίσταση από το κράτος. Αξιωματικοί προσκείμενοι στα ανάκτορα τέθηκαν σε περιορισμό, ενώ ένα απόσπασμα ναυτών, που η κυβέρνηση έφερε στην πρωτεύουσα για τη διατήρηση της τάξης, προσχώρησε στο κίνημα. Η αδυναμία του πρωθυπουργού Δημητρίου Ράλλη να συνεννοηθεί με τους κινηματίες τον ανάγκασε να υποβάλει την παραίτηση του στον βασιλιά Γεώργιο, που έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, επίσημο διάδοχο του θ. Δηλιγιάννη και αρχηγό του τρίτου σε δύναμη κόμματος στη Βουλή.

ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΝΕΟΤΟΥΡΚΩΝ, ΣΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΤΟ 1908 (ΦΩΤ.: Γ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ).

Ο Μαυρομιχάλης δέχθηκε χωρίς δυσκολία τους όρους του «Στρατιωτικού Συνδέσμου»: Να λάβει υπόψη του τις προτάσεις για αναμόρφωση, να μη διαλύσει τη Βουλή, να απομακρύνει από τις ένοπλες δυνάμεις τους στρατιωτικούς που υπήρξαν αντίθετοι στους στόχους του «Συνδέσμου» και να επαναφέρει τους διωχθέντες από το θρόνο και την κυβέρνηση. Τέλος, να δοθεί αμνηστία στους κινηματίες. Ο τελευταίος όρος έδινε το μέτρο της νομιμοφροσύνης των αξιωματικών του «Συνδέσμου» , αλλά και πρόδιδε τα όρια της ριζοσπαστικότητάς τους. Το γεγονός έγινε δεκτό από τον διεθνή Τύπο με αρνητικά σχόλια. Το θεώρησαν κακή απομίμηση του νεοτουρκικού εγχειρήματος και τόνιζαν τους κινδύνους από μια ενδεχόμενη εκθρόνιση ή παραίτηση του Γεωργίου. Η ανησυχία αυτή, υπερβολική όπως αποδείχθηκε από τις κατοπινές εξελίξεις, οφειλόταν μάλλον στο φόβο των εκπροσώπων του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου ότι η Ελλάδα δεν θα ήταν πια σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς τους δανειστές της και ότι αποχώρηση του βασιλιά θα σήμαινε απώλεια της σημαντικότερης εγγύησης για το καθεστώς. Οι Τούρκοι, τέλος, αντιμετώπιζαν με εχθρότητα τις επαγγελίες του «Συνδέσμου» για πολιτική ετοιμότητα. Ο ίδιος ο Μαυρομιχάλης καθησύχασε τους Τούρκους διπλωμάτες στην Αθήνα, βεβαιώνοντας τους ότι η Ελλάδα θα τιμούσε τις συμφωνίες της σχετικά με τη Μακεδονία και την Κρήτη. Από τις πρώτες συνεδριάσεις της Βουλής υπό τη νέα κυβέρνηση (πρωθυπουργός Κ. Μαυρομιχάλης, υπουργός Οικονομικών Αθ. Ευταξίας, Εσωτερικών Ν. Τριανταφυλλάκος, Παιδείας Π. Ζαΐμης, Δικαιοσύνης Αλ. Ρώμας, Ναυτικών και Στρατιωτικών Ι. Δαμιανός και Λ. Λαπαθιώτης αντιστοίχως) έγινε φανερό το κλίμα αντιπαλότητας ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους βουλευτές. Με την απειλή στρατιωτικής επέμβασης, η Βουλή ψήφισε τρία νομοσχέδια σχετικά με τη μετάκληση ξένων οργανωτών του στρατού, την επαναφορά του προ του 1904 οργανισμού του στρατού, την κατάργηση της «Γενικής Διοικήσεως», που βρισκόταν υπό τον έλεγχο του θρόνου, τέλος την ουσιαστική αποπομπή των πριγκίπων από τις διοικήσεις τους στο στρατό και το ναυτικό. Παρά τη φαινομενική του επιτυχία, ο «Σύνδεσμος» αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα στην προώθηση της πολιτικής του. Αν και πολλά μέλη του έρρεπαν προς αυταρχικότερες μεθόδους, η διατήρηση του κοινοβουλευτισμού ανάγκαζε την ηγεσία του «Συνδέσμου» να καλλιεργεί τα λαϊκά της ερείσματα και τη σχέση της με τις συντεχνίες. Τους ανάγκαζε επίσης να ασκούν την πίεση τους προς τη Βουλή, χωρίς όμως να οδηγηθούν σε ανοιχτή σύγκρουση με τους αρχηγούς των κομμάτων. Ο νομοθετικός απολογισμός της Βουλής κατά τους πρώτους τρεις μήνες της κυβέρνησης Μαυρομιχάλη υπήρξε εντυπωσιακός, αφού 169 νομοσχέδια ψηφίστηκαν στο διάστημα αυτό. Η ένταση ωστόσο ανάμεσα στους στρατιωτικούς και τους πολιτικούς παρέμενε αμείωτη, ενώ οι διχογνωμίες μέσα στον ίδιο τον «Σύνδεσμο» αυξάνονταν. Οι συνθήκες ήταν ώριμες για την επίκληση του «από μηχανής θεού». Η σκέψη συνεργασίας του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» με τον Ελευθέριο Βενιζέλο είχε συζητηθεί από τις πρώτες κιόλας κοινές συνεδριάσεις της οργάνωσης. Τον Αύγουστο του 1909, ο Κρητικός πολιτικός, γνωστός για τη σύγκρουση του με τον πρίγκιπα Γεώργιο, ύπατο αρμοστή της Κρήτης, υποστήριξε με ανώνυμα άρθρα στον «Κήρυκα» των Χανίων την ανάγκη στρατιωτικής επέμβασης στην ελληνική πολιτική. Τον Οκτώβριο ο υπολοχαγός Κονταράτος, εξουσιοδοτημένος από τη «διοικούσα επιτροπή του Συνδέσμου», βολιδοσκόπησε τον Βενιζέλο. Στις 28 Δεκεμβρίου 1909 ο μέλλων πρωθυπουργός και αναμορφωτής αποβιβαζόταν στον Πειραιά.

©

ΘΑΝΟΣ ΒΕΡΕΜΗΣ

ΕΛΛΑΔΑ 20ός ΑΙΩΝΑΣ 1900-1910

ΕΚΔΟΣΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ

2017

from anemourion https://ift.tt/r41gN5u
via IFTTT