Η καρδιά της αρχαίας ελληνικής μνήμης χτυπά στα χώματα της Φθιώτιδας, εκεί όπου η Ιστορία συγχωνεύεται με τον μύθο και η γη μετουσιώνεται σε έπος. Γύρω στον 20ό αιώνα π.Χ., τα ινδοευρωπαϊκά φύλα κατέφθασαν στον ελλαδικό χώρο και άρχισαν να διαμορφώνουν σταδιακά τα πρώιμα μυκηναϊκά βασίλεια. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η εγκατάστασή τους στην κοιλάδα του Σπερχειού, όπου ίδρυσαν τη θρυλική Φθία και την Ελλάδα, δύο από τα σημαντικότερα κέντρα του Μυκηναϊκού Πολιτισμού.
Οι πρώτοι αυτοί Έλληνες, αφού ενσωμάτωσαν ή εκτόπισαν παλαιότερους πληθυσμούς, δημιούργησαν ένα κράμα πολιτισμού και μνήμης που διασώθηκε μέσα από τα ομηρικά έπη. Μυθικοί ήρωες της περιοχής, όπως εκείνοι από την Αλόπη και τον Θαυμακό, έλαβαν μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία, συνοδεύοντας τον Ιάσονα στον μακρινό του πλου.
Η Βασιλική της Φθίας
Ο μύθος του Πηλέα, πατέρα του Αχιλλέα, τοποθετείται επίσης στη Φθία – μία περιοχή ή, κατά κάποιες ερμηνείες, πόλη της αρχαίας Φθιώτιδας. Η ταύτιση της Φθίας και της Ελλάδας με πόλεις και όχι μόνο γεωγραφικές περιοχές υποστηρίζεται από τον Όμηρο, ο οποίος γράφει στην Ιλιάδα:
«οι τ' είχον Φθίην ηδ' Ελλάδα καλλιγυναίκα».
Το εδάφιο αυτό ενισχύει την άποψη πως η Φθία και η Ελλάδα αποτέλεσαν αρχικά πολεοδομικά κέντρα, από τα οποία μετέπειτα έλαβαν το όνομά τους ευρύτερες περιοχές.
Η κοιτίδα των Ελλήνων
Σύμφωνα με τον καθηγητή Αντώνιο Χατζή, οι πρώτοι Έλληνες – ή αλλιώς Ελλάνες – ήταν οι κάτοικοι της πόλης Έλλη ή Έλλα, που βρισκόταν στις όχθες του Σπερχειού. Το αρχικό όνομα της πόλης ήταν Ελλάς, κι από αυτή προέκυψε η ονομασία Ελλάδα για ολόκληρη την επικράτεια που τη διασχίζει. Κατ’ άλλους μελετητές, η Φθία εκτεινόταν βόρεια της Όθρυος, περιλαμβάνοντας περιοχές όπως ο Δομοκός, τα Φάρσαλα, η Αχαΐα Φθιώτιδα και η Μαγνησία, με κύρια κέντρα τις Φθιωτικές Θήβες (σημερινή Νέα Αγχίαλος) και την Κρεμαστή Λάρισα (Πελασγία).
Το νότιο τμήμα, γνωστό ως Ελλάδα, περιλάμβανε την κοιλάδα του Σπερχειού, με επίκεντρο την πόλη Άλο, και κατοικούνταν από τους Μυρμιδόνες, τους Αχαιούς και τους Έλληνες.
Η Τρωική Εκστρατεία και οι Ηγεμόνες της Φθιώτιδας
Ηγεμόνες του βασιλείου της Φθίας θεωρούνται εκείνοι που ηγήθηκαν των στρατευμάτων κατά την Τρωική Εκστρατεία, στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ. Ο Αχιλλέας, ο Φιλοκτήτης, ο Πρωτεσίλαος, ο Εύμηλος και ο Ευρύπυλος συγκαταλέγονται ανάμεσα στους επιφανέστερους. Στη Β' Ραψωδία της Ιλιάδας, ο Όμηρος απαριθμεί τις πόλεις και τα πλοία που στάλθηκαν από τη Φθιώτιδα:
- Ο Φιλοκτήτης με 7 πλοία από τις πόλεις Μηθώνη, Θαυμακίη, Μελιβοία, Ολιζών.
- Ο Αχιλλέας με 50 πλοία από το Άργος Πελασγικόν, Άλο, Αλόπη, Τραχίς.
- Ο Αίας του Οϊλέως (ο Λοκρός) με 40 πλοία από τις πόλεις Κύνος, Οπόεις, Καλλίαρος, Βήσσα, Σκάρφη, Αυγειαί, Τάρφη, Θρόνιον.
Η Κάθοδος των Δωριέων και οι Αλλαγές
Με την κάθοδο των Δωριέων τον 11ο αιώνα π.Χ., τα μυκηναϊκά βασίλεια διαλύθηκαν, προκαλώντας τεκτονικές ανακατατάξεις σε πολιτικό, πολιτισμικό και κοινωνικό επίπεδο. Το τέλος της εποχής εκείνης σήμανε την απαρχή της Γεωμετρικής περιόδου, με τη Φθιώτιδα να συνεχίζει να διατηρεί τη μνήμη του ηρωικού της παρελθόντος ζωντανή.
Συμπέρασμα: Η Φθιώτιδα δεν είναι απλώς μια επαρχία της Κεντρικής Ελλάδας. Είναι το λίκνο της εθνικής μας ταυτότητας, το σκηνικό των πρώτων επών και το πεδίο όπου γεννήθηκαν οι πιο ανθεκτικοί μύθοι του ελληνισμού. Από τη Φθία του Πηλέα έως την Ελλάδα των Μυρμιδόνων, η περιοχή αυτή στέκει ως θεμέλιο της προϊστορίας μας – μια ζωντανή απόδειξη ότι το παρελθόν δεν ξεχνιέται, αλλά αναπνέει μέσα μας.