«Δεν υπάρχει καμία επένδυση στην έρευνα. Μάς εκθέτουν στην ΕΕ» τονίζει ο Dr. Αλέξανδρος Σταματάκης καταρρίπτοντας το αφήγημα περί brain gain.
Τον Νοέμβριο του 2021 ο Κυριάκος Μητσοτάκης κατά την επίσκεψή του στο εργοστάσιο της πολυεθνικής φαρμακευτικής εταιρείας, Boehringer Ingelheim στο Κορωπί είχε κάνει κάλεσμα στα λαμπρά μυαλά που είχαν φύγει από την Ελλάδα λόγω της κρίσης. Η διαδικασία του brain drain έχει αντιστραφεί, είπε τότε.
«Ο πιο σημαντικός λόγος για να επενδύσει μια ξένη επιχείρηση στην πατρίδα μας δεν είναι ούτε το κανονιστικό περιβάλλον, ούτε η φορολογία, ούτε η περιορισμένη γραφειοκρατία, είναι οι άνθρωποι. Είστε εσείς» είχε πει με «σημαία» του το brain gain. «Γίνεται πράξη αυτό το οποίο είχαμε οραματιστεί εδώ και κάποια χρόνια να αντιστρέψουμε το brain drain και να το κάνουμε brain gain», επανέλαβε από τη Θεσσαλονίκη όπου βρέθηκε για την επένδυση της Pfizer.
Τρία χρόνια αργότερα, ο Παύλος Μαρινάκης τόνιζε σε ενημέρωση συντακτών πως «ένα από τα πιο μεγάλα στοιχήματα της Κυβέρνησης Μητσοτάκη, το brain gain, η επιστροφή δηλαδή μιας γενιάς νέων και παραγωγικών πολιτών που έφυγαν από τη χώρα την περίοδο της κρίσης, δείχνει να κερδίζεται».
{https://www.youtube.com/watch?v=M6egDAHAKvA}
Σήμερα ο Dr. Αλέξανδρος Σταματάκης, ερευνητής με έδρα τη Γερμανία αναφέρει στο Dnews πως το περίφημο αφήγημα για το brain drain απέτυχε και έχει μετατραπεί σε αυτό που ο καθηγητής αποκαλεί «brain re-drain». Ο ερευνητής Dr. Αλέξανδρος Σταματάκης εξηγεί τι συμβαίνει με το χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα ERA Chair της ΕΕ και πώς η παντελής έλλειψη πολιτικής βούλησης και η αδιαφορία, καθιστούν την έρευνα στην Ελλάδα από μη ελκυστική ως αδύνατη.
Τι είναι τα προγράμματα ERA Chairs
Η προκήρυξη ERA Chairs είναι χρηματοδοτούμενα προγράμματα της ΕΕ με στόχο την ενίσχυση και αναμόρφωση ερευνητικών μονάδων από τις λεγόμενες Widening χώρες της ΕΕ (δηλαδή αυτές με χαμηλότερη επίδοση σε έρευνα και καινοτομία) μέσω της εγκατάστασης διακεκριμένων μελών της διεθνούς ακαδημαϊκής και ερευνητικής κοινότητας για 5 χρόνια. Από το 2023 επτά καταξιωμένοι επιστήμονες, κυρίως Έλληνες της διασποράς, συνεισφέρουν ουσιαστικά στη χώρα με στόχο την ενίσχυσή της στον τομέα της έρευνας.
Ένας από αυτούς ήταν και ο Dr. Αλέξανδρος Σταματάκης, επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο Ινστιτούτο Θεωρητικών Σπουδών της Χαϊδελβέργης, τακτικός καθηγητής στο τμήμα Θεωρητικής Πληροφορικής του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καρλσρούης. Ειδικεύεται στη Βιοπληροφορική και στη μελέτη της εξέλιξης των ειδών, βασισμένη στο γενετικό τους υλικό.
Έχει συγκαταλεχθεί για εννέα συνεχόμενες χρονιές (2016-2024) στην λίστα της Clarivate Analytics των ερευνητών με τον υψηλότερο αριθμό αναφορών στο έργο του παγκοσμίως.
To ERA Chair... της Ελλάδας
Το ERA Chair χρηματοδοτεί με 2,5 εκατ. ευρώ την εκάστοτε έρευνα αλλά υπάρχουν κάποια προαπαιτούμενα. Το βασικό είναι η πλήρωση μόνιμης θέσης ερευνητή. Το πρόβλημα; Η πολιτική αδιαφορία. Η Ελλάδα είχε δικαίωμα υποβολής για το πρόγραμμα ERA Chair από το 2022. Συνολικά 7 τέτοια έργα ξεκίνησαν μέσα στο 2023. Την πρώτη χρονιά εγκρίθηκαν 5 Era Chair ερευνητικά κέντρα και 2 αντίστοιχα σε πανεπιστήμια. «Οι θέσεις στα πανεπιστήμια καλύφθηκαν από θέσεις που προήλθαν συνταξιοδοτήσεις αλλά δεν δημιουργήθηκε καμία νέα θέση» διευκρίνισε ο Dr. Σταματάκης.
«Ουσιαστική αύξηση δεν υπήρξε» όπως λέει ωστόσο θα έπρεπε να δημιουργηθούν 5 νέες επιπλέον θέσεις ερευνητών και 2 νέες θέσεις μελών ΔΣ για τα ERA Chair. Αλλά δεν δημιουργήθηκαν».
Οι μάταιες προσπάθειες των ερευνητών
Οι ερευνητές έχουν κάνει ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατό για να κινητοποιήσουν τους αρμοδίους στο υπουργείο Ανάπτυξης, υπεύθυνο για την προκήρυξη και πλήρωση των 5 θέσεων στα ερευνητικά κέντρα. Έστειλαν επιστολή- σύσσωμα όλα τα 12 εγκεκριμένα προγράμματα ERA Chair στην Ελλάδα, κατάφεραν ακόμα να κλείσουν και ραντεβού στο υπουργείο Ανάπτυξης με την τότε υφυπουργό Ζωή Ράπτη. Είχαν από νωρίς αντιληφθεί πως η πολιτική αδιαφορία ήταν κυρίαρχο εμπόδιο και έτσι έπρεπε αυτοί να κινητοποιηθούν για να λύσουν ένα πρόβλημα, που οι συνάδελφοί τους σε προγράμματα ERA Chair άλλων χωρών της ΕΕ, δεν αντιμετώπισαν ποτέ. Εκεί έγιναν μόνιμες προσλήψεις ερευνητών, όπως απαιτεί εξάλλου το ευρωπαϊκό πρόγραμμα.
{https://www.youtube.com/watch?v=kgxne0IVw6c}
Τον Δεκέμβριο του 2024 το ΙΤΕ έστειλε ανοιχτή επιστολή εκ μέρους των 12 έργων ERA Chair σε όλη την Ελλάδα για την άμεση κάλυψη οργανικών θέσεων για τις ανάγκες του προγράμματος εδρών ERA στην υφυπουργό Ανάπτυξης Ζωή Ράπτη και τον γ.γ Έρευνας και Καινοτομίας, Α. Γαΐτάνη.
Απάντηση δεν πήραν ποτέ, όπως είπε ο δρ. Σταματάκης. Στη συνέχεια προσπάθησαν ξανά και εκεί όπως λέει ο Dr. Σταματάκης έγινε κάτι τραγελαφικό. «Ανεβήκαμε στην Αθήνα που δεν είναι εύκολο από την Κρήτη, για να έχουμε μία συνάντηση με την τότε υφυπουργό Ανάπτυξης, την κ. Ράπτη. Είχαμε ραντεβού στις 12 και στις 11 ενημερώνει ένας συνάδελφος ότι έγινε ανασχηματισμός και ακυρώνεται η συνάντηση».
«Πολιτική αδιαφορία»
Όπως εξήγησε ο Dr. Σταματάκης «η ιδέα της ΕΕ, που μού το επιβεβαίωσαν, είναι να δημιουργηθούν κάποιες καινούριες θέσεις όχι (να ανοίξουν θέσεις) από συνταξιοδοτήσεις όμως. Είναι αρκετά τα προγράμματα». Το πρόβλημα στην παρούσα φάση, όπως είπε, είναι η πλήρωση 3 θέσεων για έργα Era Chair που ξεκίνησαν στις αρχές του 2023, στο ΙΤΕ και αντίστοιχα μίας θέσης στο Ερευνητικό Κέντρο Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμιγκ» στην Αθήνα.
Ωστόσο όπως σημειώνει ο Dr. Σταματάκης υπάρχει «πολιτική αδιαφορία, έλλειψη πολιτικής βούλησης να υποστηρίξουν τα έργα ERA Chair. Μάς εκθέτουν στην ΕΕ» είπε χαρακτηριστικά. «Αυτό αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει καμία επένδυση στην έρευνα». Εξήγησε με αριθμούς τι σημαίνει για το κράτος η πλήρωση θέσης ερευνητή μέσω του προγράμματος της ΕΕ.
«Ενδεικτικά το κόστος εργοδότη για πρόσληψη ερευνητή Α' βαθμίδας μέχρι να βγει στη σύνταξη- αν υπολογίσουμε ότι προσλαμβάνεται περίπου 40 ετών- είναι 1. εκατ. ευρώ σε σχέση με τα 2,5 εκατ. της χρηματοδότησης του προγράμματος. Από τις προσλήψεις που γίνανε μέσω του προγράμματος, το κράτος εισπράττει περίπου 400,000 ΕΥΡΩ σε φόρους εισοδήματος. Άρα η δέσμευση που πρέπει να κάνει το κράτος είναι 600.000 ευρώ σε βάθος 27 χρόνων» για τον κάθε ερευνητή όπως είπε.
Αυτό που πρέπει να γίνει τώρα – σε ιδανικές συνθήκες- είναι να έχουν προσληφθεί μέσα στο 2025 οι ερευνητές, όχι μόνο να έχουν προκηρυχθεί οι θέσεις. Αυτό εξάλλου θα έπρεπε να έχει συμβεί εξ αρχής ανάληψης του προγράμματος καθώς η ΕΕ «δίνει περιθώριο» 3 ετών για το πενταετές πρόγραμμα, ώστε να υπάρξει βιωσιμότητα. «Αλλά έστω κι έτσι, το αγνοούν παντελώς» λέει ο Dr. Σταματάκης.
Η αποτυχία του «Trust your stars»
«Είναι η απογοήτευση και αν λάβουμε και υπόψιν τη φασαρία με το ερευνητικό πρόγραμμα Trust your stars δεν έχει νόημα να ασχολούμαστε να προσπαθήσουμε ή να αλλάξουμε κάτι στην Ελλάδα».
Το πρόγραμμα Trust your stars στις αρχές του 2025 απέδειξε το ίδιο ακριβώς: την μη αποτελεσματική διαχείριση από την κυβέρνηση, το Υπουργείο Ανάπτυξης και την ηγεσία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Καινοτομίας, να σχεδιάσουν και να διαχειριστούν μια ουσιαστική ερευνητική πολιτική.
Τότε έγραφε το Βήμα: «Το πρόγραμμα προκηρύχθηκε τον Απρίλιο του 2024 για έργα διάρκειας 24 μηνών, παρότι η καταληκτική ημερομηνία για την εκταμίευση των ευρωπαϊκών πόρων είναι ο Δεκέμβριος του 2025 – δηλαδή μόλις 21 μήνες αργότερα. Αυτό δεν είναι απλώς προχειρότητα. Είναι γραφειοκρατική αυταπάτη. Η ακαδημαϊκή κοινότητα, αντιμέτωπη με χρόνια υποχρηματοδότηση, υπέκυψε. Με τη σιωπηρή ανοχή -ή μάλλον συμφωνία- του Υπουργείου, αναζήτησε ευρηματικές λύσεις: σχέδια για ετεροχρονισμένες δαπάνες, αλχημείες στις κατανομές, και υποσχέσεις απορρόφησης πόρων σε εξωπραγματικά χρονοδιαγράμματα... Σε μια χώρα όπου η ερευνητική χρηματοδότηση είναι ανύπαρκτη, είναι αυτονόητο πως όταν εμφανιστεί ένα σημαντικό πρόγραμμα, όλοι θα καταθέσουν πρόταση. Άρα, κανείς σοβαρός ερευνητής δεν θα δεχτεί να είναι κριτής – γιατί απλούστατα θα είναι υποψήφιος».
«Βrain re-drain»
Ο Dr. Σταματάκης είναι αποφασισμένος να φύγει πλέον. «Εγώ είμαι σε άδεια άνευ αποδοχών στη Γερμανία και θα φύγω. Δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι όσο και αν προσπαθούμε. Το συμπέρασμα είναι ο καινούριος, πιστεύω όρος του «brain re-drain». Και αν προσθέσουμε και το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, όπου έχουν χαθεί εκατομμύρια και για κάτι ουσιαστικό τίποτα, ούτε 600.000 ευρώ...».
Υπήρξε και μία επιστολή των διευθυντών Ινστιτούτων Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας και Πληροφορικής του ΙΤΕ στα τελη του 2023 με προτάσεις για το πώς να αλλάξει ο νόμος αλλά τίποτα, όπως λέει. Σε ερώτηση για το πώς ήταν στην αρχή και αν πίστευε ότι θα πετύχει το πρόγραμμα αυτό η απάντησή του ήταν η εξής: «Όταν ήρθα, όταν ξεκίνησε το πρόγραμμα, ήμουν πιο αισιόδοξος αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική, το ήξερα, ότι θα ήταν δύσκολο αλλά... η άγνοια, δεν μας νοιάζει, δεν μας ενδιαφέρει...».
Η Ελλάδα είχε και δεύτερη ευκαιρία, παρά την «επιτυχία της πλήρους αδιαφορίας» της πρώτης φοράς. Η χώρα πήρε κάποια Era Chair, 5 στον δεύτερο κύκλο το 2025, τα οποία ο ερευνητής εκτιμά ότι θα αντιμετωπίσουν μάλλον ανάλογα προβλήματα.
Αυτό που αντιλαμβάνεται κανείς είναι ότι πλέον οι ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις για την έρευνα στην Ελλάδα, ίσως να μην έχουν νόημα. Οι αρμόδιοι δεν μπορούν να πουν δεν ξέραμε, δεν γνωρίζαμε γιατί η συμμετοχή στα προγράμματα αυτά απαιτούνται οι υπογραφές αντιπροσώπων της κυβέρνησης, εξηγεί ο Dr. Σταματάκης ωστόσο λέει πως «και γω στα μέλη του εργαστηρίου μου, 6 συνολικά δύο από Ελλάδα και οι άλλοι από χώρες του εξωτερικού, τους λέω, 'παιδιά εντάξει, όταν τελειώσει το πρόγραμμα φύγετε από την Ελλάδα».
Κλείνοντας την κουβέντα μας ο Dr. Σταματάκης επισημαίνει ίσως το σημαντικότερο όλων: «Αν θέλει η Ελλάδα να είναι κάτι άλλο εκτός τουριστικού προορισμού κάπου θα πρέπει να επενδύσει. Στον τομέα της έρευνας είναι 3η από το τέλος στις χώρες της ΕΕ σχετικά με το ποσοστό του ΑΕΠ που επενδύει».
Τρανό παράδειγμα, όπως σημειώνει, είναι οι παραιτήσεις σχεδόν όλων των μελών της ΕΣΕΤΕΚ στις αρχές του 2025. Τον Φεβρουάριο του 2025 ο κ. Σπύρος Αρταβάνης Τσάκωνας, καθηγητής Κυτταρικής Βιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και ο κ. Άγγελος Χανιώτης καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας στο Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, υπέβαλαν την παραίτησή τους από το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Καινοτομίας και Τεχνολογίας ως απάντηση στην απουσία στρατηγικής εκ μέρους του υπουργείου Ανάπτυξης και ευρύτερα της κυβέρνησης στον τομέα της έρευνας.
Οι προτάσεις των επιστημόνων με μηδενικό κόστος
Σε άρθρο τους στο frontiersin.org οι ερευνητές, Αλέξανδρος Σταματάκης, Παναγιώτης Τσακαλίδης και Μελίνα Ταμιολάκη επιχείρησαν να επισημάνουν τα προβλήματα με τον τομέα της έρευνας στην Ελλάδα και να προτείνουν λύσεις. Έγραψαν πως «για να καταστεί η Ελλάδα πιο ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο, να αντιστραφεί η διαρροή επιστημόνων και να ενισχυθεί η προσέλκυσή τους, απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις και αυξήσεις στις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη, οι οποίες εξαρτώνται από την πολιτική βούληση και απαιτούν ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης για την Ελλάδα, πέρα από το να είναι απλώς ένας τουριστικός προορισμός στην ευρωπαϊκή περιφέρεια».
Με αφορμή τα χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ έργα τους για τα προγράμματα ERA Chair, τα οποία απαιτούν την υποβολή προτάσεων για μεταρρυθμίσεις που θα καταστήσουν το ελληνικό ακαδημαϊκό σύστημα πιο ανταγωνιστικό, με ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της προσέλκυσης επιστημόνων (brain gain) και στην πρόληψη της διαρροής επιστημόνων» όπως ανέφεραν παρέθεσαν όλα τα δυνατά προβλήματα από μισθολογικά μέχρι συμπερίληψη, και τις λύσεις τους.
Αλλά ούτε εδώ υπήρξε κάποια ανταπόκριση.
Στην αναλυτική τους παρουσίαση οι καθηγητές καταλήγουν: «Έχουμε παρουσιάσει μια πληθώρα προτάσεων πολιτικής που μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού ακαδημαϊκού συστήματος. Ένας μεγάλος αριθμός από αυτές τις προτάσεις παρουσιάζει μηδενικό κόστος και μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε αύξηση της διοικητικής και επιστημονικής αποτελεσματικότητας και του διαθέσιμου καθαρού χρόνου για την έρευνα. Αυτές οι λύσεις μηδενικού κόστους θα βελτιώσουν κυρίως τις συνθήκες εργασίας για τους ερευνητές που βρίσκονται ήδη στην Ελλάδα. Ωστόσο, για να γίνει η Ελλάδα ελκυστική και πραγματικά ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο, είναι απαραίτητη μια σημαντική αύξηση των δαπανών για Έρευνα και Ανάπτυξη, η οποία είναι θέμα πολιτικής βούλησης και απαιτεί την ανάπτυξη ενός μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου για την Ελλάδα πέρα από τον τουρισμό και τη ναυτιλία».
from Όλες Οι Ειδήσεις - Dnews https://ift.tt/cBF8GA9
via IFTTT