Στο μεταίχμιο Φωκίδας και Βοιωτίας, εκεί όπου οι ποταμοί Άσσος και Κηφισός σμίγουν, δέσποζε κάποτε μια πόλη μυθική και ιερή: οι Άβαι, ή Άβες, ή Άβα, όπως τις αναφέρουν διάφορες πηγές της αρχαιότητας. Χτισμένη κοντά στο σημερινό χωριό Έξαρχος Φθιώτιδας, η πόλη υπήρξε για αιώνες φάρος πνευματικότητας, ιστορίας και δύναμης.
Μυθικές και ιστορικές ρίζες
Η ίδρυση των Αβών αποδίδεται στον Άβα, μυθικό βασιλιά του Άργους και εγγονό του Δαναού. Ωστόσο, άλλη παράδοση – με την υπογραφή του ίδιου του Αριστοτέλη – αναφέρει ότι η πόλη δημιουργήθηκε από τους Αβάντες, ένα θρακικό φύλο που αργότερα εγκαταστάθηκε στην Εύβοια.
Οι Άβαι ήταν περισσότερο από μια απλή πόλη: ήταν κέντρο μαντικής και λατρείας, φημισμένες για το ιερό και το μαντείο του Αβαίου Απόλλωνα, το οποίο – κατά τον Στέφανο Βυζάντιο – υπήρξε σημαντικότερο ακόμα και από των Δελφών σε παλαιότητα και πλούτο. Οι Φωκείς, μάλιστα, το είχαν τιμήσει με 2.000 ασπίδες και πλήθος αναθημάτων, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη νίκη τους επί των Θεσσαλών.
Μαντείο με φήμη διεθνή
Η φήμη του μαντείου ξεπέρασε τα στενά όρια της περιοχής. Ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, το είχε δοκιμάσει μαζί με τα υπόλοιπα ελληνικά μαντεία για να ελέγξει την εγκυρότητά τους. Μόνο οι Δελφοί απάντησαν σωστά – και κάπως έτσι το μαντείο των Αβών, μαζί με τα υπόλοιπα εκτός Δελφών, άρχισε να παρακμάζει. Ωστόσο, ακόμα και τότε, σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο στρατηγός των Περσών Μαρδόνιος, συνέχισαν να ζητούν χρησμούς από εκεί.
Καταστροφές και επιβίωση
Οι Άβαι καταστράφηκαν δύο φορές: πρώτα από τον Ξέρξη το 480 π.Χ. και αργότερα από τους Θηβαίους κατά τον Φωκικό Πόλεμο. Κάθε φορά, ο ναός καιγόταν. Ωστόσο, η ίδια η πόλη επέζησε. Ήταν η μόνη φωκική πόλη που δεν καταστράφηκε από τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας, επειδή δεν συμμετείχε στη λεηλασία των Δελφών – γεγονός που αναγνωρίστηκε από το Αμφικτυονικό Συνέδριο.
Στους ρωμαϊκούς χρόνους, η πόλη τιμήθηκε με αυτονομία. Ο αυτοκράτορας Αδριανός οικοδόμησε νέο ναό προς τιμήν του Απόλλωνα, χωρίς μαντείο πλέον.
Αρχαιολογικά ίχνη και ευρήματα
Σε λόφο κοντά στον σύγχρονο Έξαρχο, διακρίνονται ακόμη τα ερείπια του ιερού, τα ίχνη των τειχών και μια πύλη της αρχαίας ακρόπολης. Οι ανασκαφές της Ελληνικής και Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής αποκάλυψαν τάφους, λάρνακες, ειδώλια, αγγεία του 5ου και 4ου αιώνα π.Χ. και κοσμήματα – αν και πολλοί από τους τάφους είχαν ήδη συληθεί από ντόπιους, μέχρι την παρέμβαση των αρχαιολόγων. Τα ευρήματα φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαιρώνειας.
Κληρονομιά και διαχρονική αξία
Οι Άβαι υπήρξαν κάτι περισσότερο από ένα μνημείο της αρχαιότητας. Ήταν ένας τόπος βαθιάς πνευματικής ενέργειας, ένα σύμβολο σεβασμού προς τη μαντική σοφία και τις θεϊκές δυνάμεις. Και σήμερα ακόμη, τα ερείπια τους στέκουν σιωπηλά, σαν πέτρινα ποιήματα του παρελθόντος, θυμίζοντάς μας ότι η Ιστορία δεν είναι απλώς γεγονότα – είναι φωνές από τα βάθη του χρόνου που περιμένουν να τις ακούσουμε ξανά.