Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, «Μεσογείων 14-18. Η Υποδιεύθυνση Γενικής Ασφαλείας Αθηνών στα χρόνια της Δικτατορίας (1971-1974)», Γενική Γραμματεία Ερευνάς και Τεχνολογίας – Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, 2η έκδ., Αθήνα 2019.
Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει τα πορίσματα μιας ιστορικής έρευνας, η οποία, διεξήχθη με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας και με επιστημονικό υπεύθυνο τον Δρ. Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Το αντικείμενο της έρευνας είναι η δράση της Γενικής Ασφάλειας Αθηνών κατά τα τελευταία χρόνια της στρατιωτικής δικτατορίας, στο διάστημα 1971-1974. Το ενδιαφέρον για εμάς [δηλ. της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας] είναι ότι, κατά την υπό μελέτη περίοδο, η Γενική Ασφάλεια στεγαζόταν στο κτίριο της οδού Μεσογείων 14-18, στο ίδιο δηλαδή κτίριο όπου από το 1986 έως σήμερα στεγάζεται η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.
Το ιστορικό παρελθόν του συγκεκριμένου κτιρίου εξελίχθηκε όλα αυτά τα χρόνια, μάλλον σε μια λανθάνουσα πληροφορία, σε μια λεπτομέρεια, η οποία λησμονήθηκε μέσα στην καθημερινότητα. Ίσως πρόκειται για μια ιστορική στιγμή που θέλησε να ξεχαστεί, καθώς η λήθη πολλές φορές είναι η μόνη θεραπευτική οδός για τη βεβαρημένη νεότερη ιστορία του τόπου μας. Σε κάθε περίπτωση, το πλήρωμα του χρόνου έφθασε στις 17 Νοεμβρίου 2017, όταν με την ευκαιρία της 44ης επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, οργανώθηκε στη Γενική Γραμματεία μια μικρή μεν, αλλά μεγάλης σημασίας για εμάς, πολύ συγκινητική εκδήλωση μνήμης και τιμής, με την πολύτιμη συμμετοχή και παρουσία αρκετών επωνύμων και ανωνύμων αγωνιστών της περιόδου εκείνης και συγγενών τους, κυρίως αγωνιστών φοιτητών τότε, που απειλήθηκαν, φυλακίστηκαν, κακοποιήθηκαν και βασανίστηκαν στη Γενική Ασφάλεια, κατά το διάστημα 1971-1974. Σε αυτούς τους ανθρώπους που μας τίμησαν με την παρουσία τους επανερχόμενοι εκείνη τη βροχερή μέρα στο κτίριο της οδού Μεσογείων 14-18 για έναν άλλο τη φορά αυτή σκοπό, με μιαν άλλη αφορμή, αλλά και σε όλους τους αγωνιστές του αντιδικτατορικού αγώνα, αφιερώνουμε την παρούσα έκδοση.
Η επετειακή μας εκείνη συνεύρεση ανέδειξε εκτός των άλλων, ιστορικά ερωτήματα για πτυχές της περιόδου εκείνης, τα οποία στη συνέχεια αποτέλεσαν την αφορμή για την παρούσα έρευνα, με σκοπό τον εντοπισμό, τη συστηματική καταγραφή και τη μελέτη στοιχείων που αφορούν στη χρήση του κτιρίου ως έδρας της Υποδιεύθυνσης Γενικής Ασφαλείας Αθηνών κατά την περίοδο της Χούντας και ειδικότερα, ως έδρας του ανακριτικού και διωκτικού μηχανισμού κατά των αντιπάλων του δικτατορικού καθεστώτος.
Δεν θα ήταν δυνατόν άλλωστε, η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της στην έρευνα και στις επιστήμες, να μην στηρίξει μια τόσο ενδιαφέρουσα, τεκμηριωμένη και πρωτότυπη μελέτη, η οποία επιχειρεί μια νηφάλια αποτίμηση πτυχών της νεότερης ιστορίας μας προσφέροντας έναν αναστοχασμό απαραίτητο για ένα σύγχρονο και δημοκρατικό κράτος και για την κοινωνία της γνώσης.
Ειδική μνεία στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να γίνει σε όλους όσους εργάστηκαν και εργάζονται στη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας υπηρετώντας την έρευνα και την επιστημονική γνώση.
(Πατρίτσια Κυπριανίδου, Γενική Γραμματέας Έρευνας και Τεχνολογίας, από τον πρόλογο της έκδοσης)
Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, «Μεσογείων 14-18…
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ
Από τη Λέκκα στη Μπουμπουλίνας
21η Απριλίου και Μπουμπουλίνας 18
ΑΠΟ ΤΗ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΣ ΣΤΗ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ
Μεσογείων 14-18: Στελέχη, υπηρεσίες και χώροι
Τα κελιά
«Τικ-τακ»
Προσαγωγές, συλλήψεις και ανακρίσεις
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ «ΕΝΟΙΚΟΙ» (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1971)
«Ανεξάρτητη Αριστερά»
ΚΚΕ εσωτερικού
«20ή Οκτώβρη»
ΕΝΟΠΛΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ (Ιανουάριος 1972)
ΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ (άνοιξη 1972)
Απεργία των Υπομηχανικών
ΕΜΕΠ και ΕΚΙΝ
Οι πρώτες διαδηλώσεις
Οι προσφυγές
Συλλήψεις και αντιδράσεις
ΕΚΛΟΓΕΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΝΟΘΕΙΑΣ (φθινόπωρο 1972)
Γενική Ασφάλεια και «εκλογές»
ΚΚΕ εσωτερικού και «Ρήγας Φεραίος»
ΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΤΗ ΝΟΜΙΚΗ (χειμώνας-άνοιξη 1973)
Απεργίες στο Πολυτεχνείο
Επεισόδιο Σκιάνη-Σέμπου
Στρατεύσεις και η πρώτη εισβολή στο Πολυτεχνείο
«Πρόβα τζενεράλε» στη Νομική
Η μεγάλη κατάληψη της Νομικής
Επεισόδιο της εφήβου
Οι εβδομάδες της υπόκωφης σιωπής
Η εισβολή στη Νομική
Η παραίτηση της συγκλήτου του Πανεπιστημίου
ΕΣΑ, ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ (άνοιξη 1973)
Επεισόδιο Πεντάρη
ΑΑΣΠΕ
ΕΑΝ
ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ (άνοιξη-φθινόπωρο 1973)
Μνημόσυνο Γεωργίου Παπανδρέου
Απελευθέρωση στην πλατεία Συντάγματος
Μετά το μνημόσυνο
Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ (Νοέμβριος 1973)
Η Αστυνομία και η Ασφάλεια στο Πολυτεχνείο
Μετά την εισβολή
Επεισόδιο στην πλατεία Συντάγματος
Οι επόμενες ημέρες
ΜΗΝΕΣ ΤΟΥ ΖΟΦΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΠΙΔΑΣ (Νοέμβριος 1973-Ιούλιος 1974)
Από την πρώτη στη δεύτερη επέτειο
«Ηλιοστάσιο»
ΚΚΕ, ΚΝΕ και Αντι-ΕΦΕΕ
ΚΚΕ εσωτερικού
ΙΝΚΑ
Ο κόσμος όλος
Επεισόδιο Wallraff
ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ (1974-1984)
«Κάθαρση»
Δίκη Κάτρη-Παπαζήση
«Σταγονίδια»
ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΓΑΑ ΣΤΗ ΓΓΕΤ (1984-1986)
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ
ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ο Σπύρος Βλαχόπουλος, Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ, γράφει για το βιβλίο:
Ένας από τους τρόπους για να γράψεις την ιστορία ενός τόπου είναι μέσα από τα κτίρια, αφηγούμενος τα γεγονότα που συνέβησαν μέσα σε αυτά. Αυτός είναι ίσως ο κύριος λόγος για τον οποίο οι ιστορικοί δίνουν μεγάλη σημασία στα κτίρια. Δεν είναι μόνον ότι η αρχιτεκτονική τους αντανακλά τις γενικότερες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες μιας εποχής. Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι τα κτίρια αποτελούν σε πολλές περιπτώσεις τους μόνους υφιστάμενους, έστω και σιωπηλούς, μάρτυρες περασμένων εποχών. Γι’ αυτό άλλωστε, πολλά κτίρια κηρύσσονται διατηρητέα ως τοπόσημα ιστορικής μνήμης, παρότι δεν εμφανίζουν ιδιαίτερη αρχιτεκτονική αξία.
Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο ότι μας προσφέρει μια ευσύνοπτη, καλογραμμένη και τεκμηριωμένη ιστορία της αντιστασιακής δράσης και των βασανιστηρίων της ύστερης περιόδου της δικτατορίας (1971-1974) μέσα από την ιστορία ενός κτιρίου, το οποίο πολλοί Αθηναίοι προσπερνούν καθημερινά αγνοώντας το ιστορικό του φορτίο. Πρόκειται για το κτίριο της λεωφόρου Μεσογείων 14-18: εκεί όπου σήμερα στεγάζεται η Γενική Γραμματεία Ερευνάς και Τεχνολογίας, από το 1971 μέχρι το 1974 κρατήθηκαν και βασανίστηκαν εκατοντάδες αντίπαλοι της δικτατορίας στα γραφεία και τα κελιά της Υποδιεύθυνσης Ασφαλείας Αθηνών.
Θα είχε πάντως μεγάλο ενδιαφέρον να γραφόταν και η αντίστοιχη ιστορία του (κατεδαφισμένου πλέον) κτιρίου της Μπουμπουλίνας 18 και Τοσίτσα, εκεί όπου κρατούνταν και βασανίζονταν αντιστασιακοί πολίτες από το 1967 έως το 1971 (και, παρεμπιπτόντως, εκεί όπου την περίοδο της γερμανικής Κατοχής το υπουργείο Εργασίας οργάνωνε, ευτυχώς ανεπιτυχώς, την επιστράτευση και τη μεταφορά των εργαζομένων στα εργοστάσια της ναζιστικής Γερμανίας).
Το οπισθόφυλλο του βιβλίου: Κάγκελα κελιού στο κτίριο της ΓΓΕΤ (Νοέμβριος 2017).
Το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη δεν αποτελεί ίσως ένα ευχάριστο ανάγνωσμα, αφού πραγματεύεται τις ιστορίες ανθρώπων που βασανίστηκαν για τη δημοκρατική τους δράση. Είναι όμως ένα πραγματικά συγκλονιστικό βιβλίο, το οποίο είναι προφανές ότι γράφτηκε με πολύ μεράκι και αξίζει να διαβαστεί. Κατ’ αρχάς λόγω της θεματολογίας του.
Ανεξάρτητα από το πόσο μαζικές ήταν οι δυναμικές αντιδράσεις ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς στην αρχή, κάποιοι πολίτες αντιστάθηκαν και αυτό το «πλήρωσαν» ακριβά, ακόμη και με τη σωματική τους ακεραιότητα. Οφείλουμε να μην τους ξεχνάμε. Πέρα όμως από αυτό, το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη αποτελεί μια εντυπωσιακή καταγραφή προσωπικών μαρτυριών, βιβλιογραφικών παραπομπών και πρωτογενούς αρχειακής έρευνας.
Η ιστορία του κτιρίου της λεωφόρου Μεσογείων 14-18 ακολουθεί τη χρονολογική πορεία της δικτατορίας από τον Σεπτέμβριο του 1971 μέχρι τον Ιούλιο του 1974 και τις αντιστασιακές ενέργειες ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Ήταν τότε που όχι μόνο «θορυβώδεις» και δυναμικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας αλλά ακόμη και «ακαδημαϊκές» διαλέξεις, όπως αυτή του Βασίλη Ρώτα με το γενικό θέμα «Το νόημα της ελευθερίας» τον Απρίλιο του 1972, οδηγούσαν σε διώξεις και διάλυση οργανώσεων (σελ. 59 επ.).
Ήταν τότε που το δικτατορικό καθεστώς «σεβόταν» τόσο πολύ τα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, ώστε τον Φεβρουάριο του 1973, όταν συνεδρίαζε η Σύγκλητος του Πολυτεχνείου, ένας από τους ασφαλίτες εισέβαλε με «μια «κλοτσιά στην πόρτα της αίθουσας όπου βρισκόταν η Σύγκλητος»… και άρχισε «να αναποδογυρίζει τραπέζια και καρέκλες» φωνάζοντας «Την Παναγία σας καθηγητές και φοιτητές» και άρχισε να χαστουκίζει όποιον έβρισκε μπροστά του, είτε σπουδαστή είτε συγκλητικό» (σελ. 92).
Σε άλλες βέβαια περιπτώσεις, όπως αυτή του Γιώργου Κοτανίδη, τα στελέχη του δικτατορικού καθεστώτος έδειχναν περισσότερο «σεβασμό» στα θεία, αποδεικνύοντας ότι μερικές φορές η θρησκοκαπηλία και η υποκρισία δεν έχουν όρια: «Τη Μεγάλη Πέμπτη, 26 Απριλίου 1974, ο Μπάμπαλης τον ενημέρωσε ότι θα σταματήσουν προσωρινά οι ανακρίσεις, γιατί «εμείς είμαστε χριστιανοί, όχι άθεοι σαν εσάς» και τον συμβούλευσε μετά το Πάσχα να τους τα πει όλα, αλλιώς «η επόμενη εβδομάδα θα είναι δική σου Μεγάλη Εβδομάδα»» (σελ. 127).
Δύσκολα κάποιος μπορεί να ξεχωρίσει κάποια αποσπάσματα από το βιβλίο για να τα παραθέσει στο παρόν σύντομο σημείωμα. Όλες οι σελίδες του περιέχουν μαρτυρίες με σημαντικό ιστορικό φορτίο. Ακόμη και οι υποσημειώσεις. Αν μπορώ να ξεχωρίσω μια από αυτές, είναι η υποσημείωση της σελ. 58, όπου ο Δημήτρης Μαρωνίτης αναφέρεται σε μια από τις περιπτώσεις βασανισμού του σπουδαστή Στέλιου Βασιλειάδη:
«Μούγκριζε υπόκωφα, αλλά δεν έβγαλε ούτε μια φορά δυνατή κραυγή. Κάποτε άκουσα να τον σέρνουν στο κελί του, ενώ ο δεσμοφύλακας τον περιέλουζε με βρισιές… «ρε πούστη βρομοκομμουνιστή, εδώ θα σαπίσεις». Κι ενώ η πόρτα έκλεινε, ακούστηκε μια ήρεμη, καθαρή, απόλυτα ζυγισμένη φωνή: «Δεν είμαι κομμουνιστής, είμαι αναρχικός».
Και κάτι τελευταίο: Το βιβλίο αυτό υπήρξε το αποτέλεσμα της συνεργασίας της Γενικής Γραμματείας Ερευνάς και Τεχνολογίας και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, κάτι που πιστοποιεί ότι οι δημόσιοι ερευνητικοί φορείς της χώρας μας μπορούν να προσφέρουν πολλά.
Σπύρος Βλαχόπουλος
Καθηγητής Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ
Εφημερίδα των συντακτών – 26.08.2019
from ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ https://ift.tt/2UzJzMO
via IFTTT