ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (;-1896) ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΡΩΜΑΪΔΗΣ (;-1916)

ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ | Οι αδελφοί Ρωμαΐδαι (Ρωμαΐδη) συγκαταλέγονται στους πιο σημαντικούς Έλληνες φωτογράφους της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώνα. Πρόκειται για τρία αδέλφια, τον Κωνσταντίνο, τον Αριστοτέλη και τον Δημήτριο, που γεννήθηκαν στην Κόνιτσα της Ηπείρου. Λίγα είναι γνωστά για τα πρώτα τους βήματα. Από διαθέσιμες μαρτυρίες φαίνεται ότι, ήδη από το 1868, οι δύο πρώτοι διατηρούσαν φωτογραφείο στο Βουκουρέστι, στην οδό Mosilor απέναντι από το Ξενοδοχείον του Λονδίνου. Λίγο αργότερα συναντώνται στα Γιάννενα ως «Αδελφοί Ρωμαΐδαι». Φαίνεται όμως ότι η μικρή αυτή πόλη δεν κάλυπτε τις απαιτήσεις τους.

Έτσι, το Δεκέμβριο του 1873 «συνέστησαν φωτογραφείον είς την πλατείαν Γεωργίου», στην Πάτρα, που το διατήρησαν μέχρι τις 31 Αυγούστου 1876. Λίγο πριν εγκαταλείψουν την Πάτρα κλήθηκαν από τη Γερμανική Αρχαιολογική Σχολή, που εκτελούσε τις ανασκαφές στην Ολυμπία, να φωτογραφίσουν τις αποκαλυφθείσες αρχαιότητες καθώς και την πορεία των ανασκαφών.

Αδελφοί Ρωμαΐδαι. Ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες της Φιγαλείας.

Αυτή ήταν και η πρώτη εμπειρία των φωτογράφων με την αρχαιολογική φωτογραφία, για την οποία θα γίνουν αργότερα διάσημοι. Οι φωτογραφίες των αδελφών Ρωμαΐδη δημοσιεύτηκαν ένθετες σε μια σειρά ετήσιων βιβλίων μεγάλου σχήματος που εξέδωσε η Γερμανική Σχολή. Τα βιβλία είχαν τον τίτλο Die Ausgrabungen Zu Olympia, καλύπτουν την περίοδο από το 1875 μέχρι το 1881 και είχαν εκτυπωθεί στο Βερολίνο. Τα δικαιώματα δημοσίευσης των φωτογραφιών αυτών ανήκαν στη Γερμανική Σχολή. Μετά το 1896 η Γερμανική Σχολή σταμάτησε τη συνεργασία της με Έλληνες φωτογράφους και απέκτησε μόνιμο φωτογράφο που εργαζόταν για το αρχείο της. Από τότε και μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι φωτογράφοι της ήταν Γερμανοί. Στα τέλη του 1876 οι αδελφοί Ρωμαΐδη άνοιξαν το πρώτο τους φωτογραφικό κατάστημα στην Αθήνα. «Συστήσαντες φωτογραφείον ενταύθα εν τη Ερμαϊκή οδώ απέναντι του χρυσοπωλείον του κ. Ιωάννου Στεφάνου, γνωστοποίουμεν εις τους φιλοκάλλους κυρίους τε και κυρίας την εναρξιν των εργασιών ημών». Είναι εντυπωσιακή η ταχύτητα με την οποία έγιναν γνωστοί στο αθηναϊκό κοινό. Σε αυτό φαίνεται ότι συνετέλεσε η τεχνική και αισθητική τελειότητα του έργου τους. Μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα παρέμειναν φωτογράφοι της μόδας για λήψεις πορτρέτων στο στούντιο. Ταυτόχρονα δημιούργησαν ένα τεράστιο αρχείο από τις υπάρχουσες ελληνικές αρχαιότητες και σταδιακά έγιναν αποκλειστικοί φωτογράφοι των ανασκαφών της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, αλλά και των ξένων σχολών στην Ελλάδα. Είχαν στενή φιλία με τον Ερρίκο Σλήμαν, ο οποίος μάλιστα βάφτισε και την κόρη του Αριστοτέλη, τη Λιλίκα. Στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1878 οι αδελφοί Ρωμαΐδη παρουσίασαν ένα λεύκωμα με φωτογραφίες τους από τις ανασκαφές του Σλήμαν στις Μυκήνες, καθώς και τοπία από την Ολυμπία κ.α. Τα μεγάλα κέρδη που αποκόμιζαν, ορισμένα από τα οποία όμως προέρχονταν από τις επιχειρηματικές δραστηριότητες του Κωνσταντίνου, τους επέτρεψαν να χτίσουν ιδιόκτητα μέγαρα. Στο ισόγειο ενός από αυτά, στην οδό Νίκης 24-26, είχαν ανοίξει υποκατάστημα του φωτογραφείου τους, που το αποκαλούσαν «Αποθήκη αρχαίων μνημείων». Για να μπορέσουν να καλύψουν όλη την τότε Ελλάδα, έστελναν για φωτογράφιση βοηθούς τους ή απλούς συνεργάτες. Είναι γνωστό ότι μαθήτευσαν κοντά τους ο Ιωάννης Ξανθάκης, ο Αντώνης Μηλιώνης, ο Δημήτριος Παγώνης και άλλοι. Μαζί τους συνεργάστηκε για εξωτερικές λήψεις και ο Σπύρος Μηλιώνης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1880 ήταν οι πρώτοι που εργάστηκαν στην Ελλάδα με τη μέθοδο της «φωτοτυπίας» (κολλοτυπία), κάτι που επέτρεπε τη συστηματική και φτηνή αναπαραγωγή φωτογραφιών με τυπογραφική διαδικασία, μέχρι 500 αντίτυπα για κάθε πλάκα. Το φθινόπωρο του 1886 άνοιξαν ξανά υποκατάστημα στην Πάτρα. Για το σκοπό αυτό πήγε εκεί ο Αριστοτέλης και νοίκιασε ένα κατάστημα στην οδό Αγίου Νικολάου και Ρήγα Φεραίου, στην οικία Φωκά. Τη λειτουργία του ανέθεσε στον φωτογράφο Ιωάννη Δημόπουλο. Το φωτογραφείο αυτό το έκλεισαν τον Ιούλιο του 1890. Το 1889 συμμετείχαν ξανά στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού και βραβεύτηκαν με αργυρό μετάλλιο. Κινητήρια δύναμη των δραστηριοτήτων τους ήταν ο Κωνσταντίνος Ρωμαΐδης, ο οποίος όμως πέθανε το 1896 σε νεαρή σχετικά ηλικία. Ο Αριστοτέλης Ρωμαΐδης ανέλαβε τότε μόνος του την επιχείρηση χωρίς να συνεργαστεί με τον αδελφό του Δημήτριο. Ο Δημήτριος, αν και δεν εμφανίζεται σε εμπορικούς οδηγούς της εποχής, διέθετε κατάστημα πώλησης φωτοτυπιών και φωτογραφιών αρχαιοτήτων, στην πλατεία Συντάγματος, κάτω από το ξενοδοχείο «Βικτώρια».