ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΚΩΣΤΙΟΥ | Εβδομήντα τέσσερα χρόνια ύστερα από την αποκήρυξη του βραβευμένου με το «Αριστείο Γραμμάτων» Δ. Βουτυρά από τον Κώστα Παρορίτη και πενήντα χρόνια μετά την παλινόρθωση του από την οξυδερκή ματιά του Στρατή Τσίρκα, ο ιδιότυπος λογοτέχνης φαίνεται πως βρίσκει τη θέση του μέσα στον λογοτεχνικό στίβο του αιώνα του (1). Εκδοτικά εξαντλημένο και ξεχασμένο για σχεδόν τριάντα χρόνια, το έργο του έκανε ξανά την εμφάνιση του σε καλά επιμελημένη και νοικοκυρεμένη έκδοση (Δελφίνι, επιμ. Βάσιας Τσοκόπουλος, 1994 και εξής), ενώ κατά τη δεκαετία του 1980 και ιδίως του 1990 έγιναν σημαντικές μελέτες για τη λογοτεχνική του προσφορά (2). Ανένταχτος ο ίδιος τόσο σε πολιτικό όσο και σε αισθητικό επίπεδο, με τις ελεύθερες και καινοφανείς επιλογές του κέρδισε ποικίλους, ενίοτε αντιφατικούς, χαρακτηρισμούς από την κριτική, εισάγοντας στη λογοτεχνία, όπως έχει δείξει η έρευνα, διόλου ευκαταφρόνητα νεοτερικά στοιχεία. Χαρακτηριστικός δείκτης μιας εποχής που «ενώ κατακλύζεται από δυνατότητες, αδυνατεί να επιλέξει αποφασιστικά και να επιδοθεί σε μακρόπνοα συνθετικά έργα» (3). Ο Βουτυράς εκφράζει μια κοινωνία σε κατάσταση μετασχηματισμού, όπου οι αξίες σε όλα τα επίπεδα εναλλάσσονται με γοργούς ρυθμούς· μια κοινωνία δίχως σταθερές και στιβαρές πίστεις, κοινωνία ανοιχτής ιδεολογίας και επομένως πρόσφορη, όσον αφορά τους συγγραφείς, για πολυεπίπεδη ειρωνική γραφή.
 |
|
Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΤΥΡΑ ΜΕ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΗΤΑΝ ΜΑΛΛΟΝ ΚΑΚΗ. Η ΠΟΖΑ ΑΥΤΗ ΣΕ ΚΑΠΟΙΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΘΥΜΙΖΕΙ ΚΑΤΙ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΠΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΟΝ Γ. ΚΟΤΖΙΟΥΛΑ. «ΑΥΤΑ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΑ 'ΧΕΤΕ ΔΙΑΒΑΣΕΙ ΟΛΑ; (ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΕΙΧΝΩ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΟΥ...). Ο ΒΟΥΤΥΡΑΣ ΜΕ ΚΟΙΤΑΕΙ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕ ΓΕΛΑΣΤΟ ΕΙΡΩΝΙΚΟ ΥΦΟΣ, ΔΙΦΟΡΟΥΜΕΝΑ, ΚΙ ΑΠΑΝΤΑ: — ΑΝ ΤΑ ΔΙΑΒΑΣΑ; Α, ΜΠΑ! ΤΙ ΛΕΣ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ; ΤΑ 'ΧΩ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ! ΑΜ' ΤΙ ΛΟΓΙΟΣ ΘΑ 'ΜΟΥΝ ΧΩΡΙΣ ΒΙΒΛΙΑ!».
|
Κριτικός και αποστασιοποιημένος από τον κόσμο των αφηγημάτων του, άλλοτε υιοθετώντας την ειρωνική ματιά ενός «αθώου αφηγητή», άλλοτε εμπλέκοντας τους ήρωες του σε αναπόδραστες ειρωνικές καταστάσεις, ο συγγραφέας δομεί το λογοτεχνικό του σύμπαν πάνω σε ειρωνικούς τόπους εύκολα αναγνώσιμους. Αυτούς τους τόπους θα προσπαθήσω να εντοπίσω παρακάτω, έστω ενδεικτικά, αφού προσδιορίσω το στίγμα της ειρωνείας του συγγραφέα.
Μακριά από την πολυπλοκότητα και τη λόγια υπόσταση της Ρομαντικής ή της Μοντέρνας (κατ' επέκταση) Ειρωνείας, η ειρωνεία του Βουτυρά, όταν δεν κινείται μέσα στα όρια μιας πρωτοβάθμιας ανοιχτής λεκτικής ειρωνείας που συχνά δανείζεται τη ρητορική της από τα κλισέ των καθημερινών διαλόγων, εντάσσεται, μπορεί να πει κανείς, στην Καταστασιακή ή Περιπτωσιακή Ειρωνεία (Situational Irony), σύμφωνα με την ορολογία του David Muecke. Ειδικότερα, μπορεί να διακρίνει κανείς στο έργο του Βουτυρά Γενική ειρωνεία (της οποίας αρμοδιότητα είναι η ηθική του Σύμπαντος), Ειρωνεία των Γεγονότων (η οποία κυρίως εκφράζεται ως αντίθεση ανάμεσα στα γεγονότα και στις προσδοκίες), Δραματική ειρωνεία (όπου το θύμα έρχεται να ανακαλύψει αυτό που ήδη ο αναγνώστης γνωρίζει), και Ειρωνεία του Διλήμματος (όπου τα θύματα παγιδεύονται σε απίθανες καταστάσεις) (4). Δίχως να αποκλείεται η σποραδική παρουσία άλλων μορφών ειρωνείας, οι παραπάνω μορφές φαίνεται να κατέχουν σημαντική θέση στην κλίμακα της αφηγηματικής συμπεριφοράς του συγγραφέα, καθώς απορρέουν από τη δραματική φαντασία του και είναι περισσότερο η έκφραση μιας ειρωνικής θέασης παρά μιας σατιρικής, δηλαδή διορθωτικής, βούλησης (με εξαίρεση των τελευταία ίσως κατηγορία ειρωνείας). Η πρώτη μορφή ειρωνείας είναι η πιο φιλοσοφική καθώς θέματα της είναι η καταγωγή και ο σκοπός του Σύμπαντος, η ελεύθερη βούληση και ο ντετερμινισμός, η λογική και το ένστικτο, η επιστήμη και η φαντασία, η κοινωνία και το άτομο, ο σκοπός και το αποτέλεσμα, η ύπαρξη και η γνώση, αφού δεν είναι μόνο το σώμα που φυλακίζει την ψυχή, αλλά όλα σχηματίζουν μια αλυσίδα εξαπάτησης: τα ένστικτα εξαπατούν το μυαλό, οι αισθήσεις τη λογική, το ασυνείδητο το συνειδητό κ.ο.κ. Εξάλλου, η ζωή ως κοινωνική οργάνωση βρίσκεται εκ θεμελίων σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Η Γενική ειρωνεία γίνεται δυνατή με τη δημιουργία αμφιβολιών σχετικά με το σκοπό της ζωής και της ύπαρξης και τη φύση του Θεού. Η ασυμβατότητα ανάμεσα στο άτομο και στην κοινωνία, τη λογική και το ένστικτο, τη θεωρία και την πράξη, το συνειδητό και το ασυνείδητο, την επιθυμία και την μη πραγμάτωση της αποτελούν στο έργο του Βουτυρά μια κύρια πηγή τροφοδοσίας της ειρωνείας. Τα περισσότερα πρόσωπα του έργου του είναι θύματα αυτής της ειρωνείας («Δύο θύελλες», Α', σ. 240, «Παπάς ειδωλολάτρης», Α', σ. 115) (5). Κάποτε, μάλιστα, οι ήρωες του γίνονται τυπικοί φορείς ειρωνείας καθώς μετεωρίζονται ανάμεσα σε δύο αποφάσεις, δύο απόψεις, δύο επιθυμίες. (Χαρακτηριστικό παράδειγμα ειρωνικού προσώπου αποτελεί ο Λεωνίδας Λαγκάς, ο οποίος παρουσιάζεται από τον αφηγητή αμφίρροπος, παγιδευμένος μονίμως στην αναποφασιστικότητα του, τόσο σε επίπεδο σκέψης όσο και σε επίπεδο πράξης, συνθήκη που δεν αλλάζει μέχρι το τέλος του αφηγήματος «Ο Λαγκάς», Α', σ. 35). Οι δύο επόμενες κατηγορίες ειρωνείας, η Δραματική Ειρωνεία, και η Ειρωνεία των Γεγονότων, είναι συγγενικές• στην πρώτη το θύμα ανακαλύπτει κάτι που ήδη είναι γνωστό στον αναγνώστη, ενώ η δεύτερη προϋποθέτει την κακοτυχία του θύματος (π.χ. «Το μίσος του Καμένα», Α, σ. 112, «Άλλα κουφάρια, Α', 232», «Και τόπε κι αυτός», Β', σ. 137). Η διαφορά ανάμεσα τους είναι αυτή ανάμεσα στην αγωνία και στην έκπληξη. Όσο για την Ειρωνεία του Διλήμματος για να είναι κανείς θύμα της ειρωνείας πρέπει να πιστεύει ότι ζει σε έναν κόσμο ηθικό και λογικό ή σε έναν κόσμο όπου οι απίθανες καταστάσεις όφειλαν να παραμείνουν απίθανες (π.χ. «Στ' απόκεντρα», Β', σ. 110). Αυτή η τελευταία μπορεί να λειτουργήσει σατιρικά.
 |
|
ΣΑΤΙΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ, ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΕΝΤΕ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΣΤΡΟΝΑΥΤΕΣ ΦΤΑΝΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΡΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΝΑ ΚΑΤΟΙΚΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΖΩΑ, ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΜΙΛΑΝΕ... ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗ!
|
«ΑΝΑΓΝΩΣΗ» ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Οι θιασώτες του πεζογράφου μπορούν, με αφορμή τις παραπάνω θεωρητικές πληροφορίες, να ανακαλέσουν πολλές καλές στιγμές της πεζογραφίας του, στις οποίες δεν μπορώ να αναφερθώ εδώ λόγω του περιορισμένου χώρου. Πάντως, η φύση της ειρωνείας του Βουτυρά είναι περισσότερο φιλοσοφική παρά διορθωτική - το μόνο ίσως στοιχείο που συστοιχίζει την ειρωνεία του με τη μοντέρνα ειρωνεία του 20ού αιώνα-η σατιρική του διάθεση, άλλωστε, εκτονώνεται αμεσότερα στις σάτιρες και τις αλληγορικές ιστορίες («Ανάσταση νεκρών», Β' σ. 205). Στα περισσότερα όμως αφηγήματα ο συγγραφέας περιορίζεται σε μια «ανάγνωση» της κοινωνίας με κριτική απόσταση. Ο Βουτυράς φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο για τις αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης και των ανθρώπινων συνθηκών. Η ειρωνεία του δεν είναι πειραματική, δεν έχει αυτοσυνειδησία ούτε είναι ανοικτή στη διαλεκτική. Από αυτή την άποψη, μπορεί να πει κανείς ότι η ειρωνεία του απορρέει περισσότερο από τη φύση της πραγματικότητας από την οποία ο συγγραφέας αντλεί το υλικό του. Εξάλλου, στον κόσμο του Βουτυρά υπάρχουν αντιθέσεις που λειτουργούν σαν έτοιμα καλούπια ειρωνείας. Οι δυαδικότητες Θεός-άνθρωπος, άνθρωπος-ζώο, αριστοκράτης-μικροαστός, πλούσιος-φτωχός, ταξιδιώτης-ιθαγενής, παρόν-παρελθόν, εγρήγορση-ύπνος κτλ. τείνουν να παράγουν όμοιες ομάδες ειρωνικών πολώσεων: αμέτοχος-μέτοχος, ελεύθερος-σκλάβος, αδιάφορος-συγκινημένος, πραγματικό-ψευδαισθητικό, λογικό-παράλογο κτλ. Ιδίως, όμως, η κατεξοχήν ειρωνική πρόσληψη της ζωής ως θεατρικού έργου ή πίνακα ζωγραφικής ή υφαντού από πολλούς λογοτέχνες φαίνεται να διαπερνά και το έργο του Βουτυρά. Κάποτε μάλιστα οι ήρωες του είναι πολύ κοντά στην αντίληψη πως το αρχέτυπο της ειρωνείας είναι ο Θεός, ο «Αριστοφάνης των ουρανών», όπως τον αποκαλεί ο Heine, και πως το γέλιο είναι ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσει το αρχέτυπο θύμα, ο άνθρωπος, αυτή την κατάσταση: «Ο,τι σου είπα, του έκανε ο Νικίας με σουφρωμένα φρύδια κουνώντας το χέρι του. Ο,τι είνε να γίνει!... Εμείς, είνε η γνώμη μου, ας γελούμε!.. Ναι, να γελούμε έτσι στο πείσμα και να φτύνουμε το δημιουργό αυτής της βρόμικης κωμωδίας!…» (6). |
|
ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΒΟΥΤΥΡΑ, ΓΡΑΜΜΕΝΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ. Ο ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΠΑΤΑΛΑΣ ΗΤΑΝ ΣΥΧΝΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΓΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΒΟΥΤΥΡΑ. ΕΔΩ Η ΕΙΡΩΝΕΙΑ ΥΦΑΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΝΟΗΜΑΤΩΝ (ΟΜΗΡΟΣ - ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΜΗΡΟΣ - ΠΟΙΗΤΗΣ, ΣΟΛΩΜΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ ΣΟΛΟΜΟΣ - ΨΑΡΙ). Ο ΣΠΑΤΑΛΑΣ ΗΤΑΝ ΓΝΩΣΤΟΣ ΣΟΛΩΜΙΣΤΗΣ.
|
Για την πραγμάτωση της ειρωνείας του ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πλούσια γκάμα ρητορικών τεχνασμάτων, που μαζί με επιμέρους στοιχεία τα οποία σχετίζονται με τη φύση της ειρωνείας του αξίζει να διερευνηθούν συστηματικά. Εδώ θα αρκεσθώ, στο βαθμό που μου επιτρέπει ο χώρος αυτού του αφιερώματος, να επισημάνω κάποιους λογοτεχνικούς τόπους της γλώσσας του Βουτυρά, που συνιστούν φύσει και θέσει ειρωνικούς τόπους.
Το κατεξοχήν όχημα της ειρωνείας είναι η οπτική γωνία που, ανεξάρτητα από τον τύπο του αφηγητή, προϋποθέτει μια σχέση παρατηρητή- παρατηρώμενου, η οποία μπορεί να πάρει διαφορετικές μορφές: κοσμολογική, γεωγραφική, φυσική, βιολογική, αισθητική-ψυχολογική κ.τλ. Η ετερότητα στον ενίοτε υπερβολικά παθολογικό κόσμο του Βουτυρά εκδηλώνεται είτε ως ασθένεια είτε ως ιδιορρυθμία. Ο ανάπηρος, ο δύσμορφος, ο μουγγός, ο τρελός, καθώς υιοθετούν μια ιδιαίτερη οπτική γωνία δημιουργούν αμέσως δύο επίπεδα ανάγνωσης αποκαλύπτοντας τον παραλογισμό της «κανονικής» πρόσληψης της πραγματικότητας και υπονομεύοντας την αντίληψη της κοινωνίας για το φυσιολογικό υγιές. Εξάλλου, ακόμη και οι φυσιολογικοί ήρωες έχουν την τάση να βγάζουν στην επιφάνεια την «άρρωστη» πλευρά τους δημιουργώντας έτσι μια αντίθεση εκ προοιμίου ειρωνική (π.χ. «Παραρλάμα» Α' σ.180). Μια εκδοχή αυτού του θέματος αποτελεί η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε ζώα ή η «μεταμόρφωση» ανθρώπων σε ζώα, η οποία είναι σαφώς ειρωνική. Ένα βασικό σχήμα της ρητορικής του Βουτυρά, οι παρομοιώσεις, αναφέρεται συχνά σε ζώα, κάποτε παράγοντας συνδηλώσεις με ειρωνικό περιεχόμενο (π.χ. «Νύχτες μαγείας», Β', σ. 91, «Ο θρήνος των βοδιών», Β’, σ. 105, «Η αριστοκρατική γειτονιά», Β’, σ. 141, «Ανάσταση νεκρών», Β’, σ. 205, κτλ.).
β) Η περιπλάνηση
Συναφές με τα προηγούμενα το θέμα του ταξιδιού, της φυγής, της περιπλάνησης αποτελεί έναν δεδομένο ειρωνικό τόπο. Η ελευθερία του είρωνα μπορεί να εκφραστεί μέσα από την κινητικότητα, ορατό σημάδι της πνευματικής του ευκινησίας και ανωτερότητας (7). Φανταστικά ταξίδια «από τη Γη στον Άρη», «στη χώρα των σοφών και των αγρίων», «μέσ' στους ανθρωποφάγους» ή στην Αγνή Χώρα των «Κάλπικων πολιτισμών», γράφει η Βασαρδάνη, «επιτρέπουν τη θέαση των πραγμάτων από απόσταση και την ανοικείωση της καθημερινότητας, δίνοντας έτσι την ευκαιρία για σάτιρα, καταγγελία και θυμοσοφικές συζητήσεις» (8). Στα ταξίδια αυτά, που παρουσιάζονται με πολλές εκδοχές: (ρεαλιστικές μετακινήσεις στο χώρο, αλλά και φανταστικές μεταθέσεις στο χρόνο), η ειρωνική απόσταση διευκολύνει τη σατιρική ματιά του συγγραφέα (π.χ. «Ο καταραμένος δρόμος», Α', σ. 251, «Ανάσταση νεκρών», Β', σ. 205). Πρόκειται, όμως, για μια ήπια σάτιρα, ή, για να είμαστε πιο ακριβείς με την ορολογία, για μια απλή επισήμανση και διακωμώδηση της ανθρώπινης κοινωνίας και συμπεριφοράς, δίχως την οξύτητα της γνήσιας σάτιρας.
γ) Η ουτοπία
Συγγενική προς τις δύο παραπάνω κατηγορίες μπορεί να θεωρηθεί η ουτοπία. Η ύπαρξη ή δημιουργία ενός άλλου χώρου, που λειτουργεί αντιθετικά ή αντιστικτικά ως προς τον δικό μας κόσμο, δημιουργώντας δύο αξιολογικά συστήματα, λειτουργεί ειρωνικά για την πραγματικότητα του συγγραφέα (π.χ. «Ο Νέος Μωυσής», Β', σ. 46), Εξάλλου, όπως ήδη αναφέρθηκε, η φυγή μέσα στο χώρο και τον χρόνο προϋποθέτει μια ειρωνική πρόσληψη του κόσμου, αφού αυτόματα η απόσταση, που δεν μπορεί παρά να είναι είτε άμεσα είτε έμμεσα κριτική, δημιουργεί δύο επίπεδα ανάγνωσης.
 |
|
«ΤΟ ΒΑΡΥ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΕΓΕΡΝΕ ΜΠΡΟΣΤΑ, ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΣΕ ΚΟΙΤΑΖΕ ΣΥΧΝΑ ΘΟΛΟ ΚΑΙ ΝΑΡΚΩΜΕΝΟ ΚΙ ΑΛΛΟΤΕ ΑΔΙΟΡΑΤΑ ΠΕΡΙΓΕΛΑΣΤΙΚΟ. ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ: ΤΟ ΕΝΑ ΜΑΤΙ ΜΙΣΟΚΛΕΙΝΕ ΧΛΕΥΑΣΤΙΚΑ, ΕΝΩ ΤΟ ΑΛΛΟ ΔΙΑΣΤΕΛΛΟΤΑΝ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΕΝΑ. ΤΑ ΔΥΟ ΑΥΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΥΦΑΝΟΥΝ ΤΙΣ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΤΟΥ, Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΣΑΡΚΑΣΤΙΚΟ ΧΙΟΥΜΟΡ, Η ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΚΑΙ Η ΕΙΡΩΝΕΙΑ ΣΥΝΥΠΗΡΧΑΝ ΣΤΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝΕΘΕΤΑΝ ΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ», ΓΡΑΦΕΙ Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ. ΣΤΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ ΒΟΥΤΥΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΡΗ ΤΟΥ ΘΕΩΝΗ ΒΟΥΤΥΡΑ - ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΥ.
|
δ) Το όνειρο
Το όνειρο αποτελεί κατ' εξοχήν ειρωνικό τόπο καθώς δίνει τη δυνατότητα της αποστασιοποίησης και της εισαγωγής ενός άλλου κώδικα ή συστήματος δημιουργώντας έτσι δύο ή περισσότερα επίπεδα ανάγνωσης. Η ευελιξία που δίνει στον συγγραφέα είναι μεγάλη, καθώς είναι ένα τέχνασμα που μπορεί να συνδυάζεται ποικιλοτρόπως με όλους τους παραπάνω ή με άλλους ειρωνικούς τόπους. Ο κατάλογος των ειρωνικών τόπων θα μπορούσε να μεγαλώσει πολύ περισσότερο, καθώς η ανάγνωση άλλων αφηγημάτων μπορεί να διαφοροποιήσει το εύρος της γκάμας των τεχνικών που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας ή ακόμη των κατηγοριών της ειρωνείας του. Όπως σημείωσα παραπάνω, η μελέτη του έργου του Βουτυρά από τη σκοπιά της ειρωνείας θέτει πλήθος ερωτηματικά: π.χ., ποια είναι η λειτουργία του γκροτέσκου στοιχείου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σε ένα μέρος του έργου του, εφ' όσον είναι γνωστό ότι το γκροτέσκο παραβιάζοντας τις δεδομένες νόρμες μπορεί να λειτουργήσει σατιρικά ή ειρωνικά; (9) Πώς λειτουργεί το φανταστικό και το μυθικό ως δομικό υλικό της αφήγησης σε σχέση με την ειρωνεία; Ποια είναι η συμπεριφορά του ειρωνικού αφηγητή που συχνά αναλαμβάνει την αφήγηση; Πρόθεση του σημερινού άρθρου είναι να ανοίξει απλώς ένα θέμα προς διερεύνηση, διατυπώνοντας μιας υπόθεση εργασίας. Ελπίζω πως αυτή η πρώτη αβρή ψηλάφηση της ειρωνικής γλώσσας του Βουτυρά έδειξε ότι οι ειρωνικοί τόποι στα πάνω από 500 δημοσιευμένα διηγήματα του αξίζει να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης.
Το όνειρο αποτελεί κατ' εξοχήν ειρωνικό τόπο καθώς δίνει τη δυνατότητα της αποστασιοποίησης και της εισαγωγής ενός άλλου κώδικα ή συστήματος δημιουργώντας έτσι δύο ή περισσότερα επίπεδα ανάγνωσης. Η ευελιξία που δίνει στον συγγραφέα είναι μεγάλη, καθώς είναι ένα τέχνασμα που μπορεί να συνδυάζεται ποικιλοτρόπως με όλους τους παραπάνω ή με άλλους ειρωνικούς τόπους. Ο κατάλογος των ειρωνικών τόπων θα μπορούσε να μεγαλώσει πολύ περισσότερο, καθώς η ανάγνωση άλλων αφηγημάτων μπορεί να διαφοροποιήσει το εύρος της γκάμας των τεχνικών που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας ή ακόμη των κατηγοριών της ειρωνείας του. Όπως σημείωσα παραπάνω, η μελέτη του έργου του Βουτυρά από τη σκοπιά της ειρωνείας θέτει πλήθος ερωτηματικά: π.χ., ποια είναι η λειτουργία του γκροτέσκου στοιχείου που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας σε ένα μέρος του έργου του, εφ' όσον είναι γνωστό ότι το γκροτέσκο παραβιάζοντας τις δεδομένες νόρμες μπορεί να λειτουργήσει σατιρικά ή ειρωνικά; (9) Πώς λειτουργεί το φανταστικό και το μυθικό ως δομικό υλικό της αφήγησης σε σχέση με την ειρωνεία; Ποια είναι η συμπεριφορά του ειρωνικού αφηγητή που συχνά αναλαμβάνει την αφήγηση; Πρόθεση του σημερινού άρθρου είναι να ανοίξει απλώς ένα θέμα προς διερεύνηση, διατυπώνοντας μιας υπόθεση εργασίας. Ελπίζω πως αυτή η πρώτη αβρή ψηλάφηση της ειρωνικής γλώσσας του Βουτυρά έδειξε ότι οι ειρωνικοί τόποι στα πάνω από 500 δημοσιευμένα διηγήματα του αξίζει να αποτελέσουν αντικείμενο ιδιαίτερης μελέτης.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1) Κώστας Παρορίτης, «Το πρόβλημα Βουτυρά», περ. Ο Νουμάς, τχ2,1924, σσ. 117-129. Στρατής Τσίρκας, «Ο διηγηματογράφος Δημοσθένης Ν. Βουτυράς», περ. «Αλεξανδρινή Λογοτεχνία», 1948, σα. 28 - 48.
2) Βλ. την επιλογή βιβλιογραφίας που παραθέτει η Βέρα Βασιαρδάνη στο θαυμάσιο άρθρο της στην ανθολογία «Η παλαιότερη πεζογραφία μας, Από τις αρχές ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο», τ. Τ, 1900-1914, εκδ. Σοκόλη, 1997, σα. 280-322.
3) Παν. Μουλλάς, «Ενας χαρακτηριστικός δείκτης: Ο Δ. Βουτυράς», στην ανθολογία Η μεσοπολεμική πεζογραφία, Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, τ.Γ, 1914-1939, εκδ. Σοκόλη, 1993, σ. 38.
4) David Muecke, The Compass of Irony, London- New York, Menthuen, β'έκδ. 1980.
5) Στα παραδείγματα, όταν δεν υπάρχει άλλη ένδειξη, η παραπομπή σε διηγήματα γίνεται στην πρώτη και στη δεύτερη επιλογή Δημοσθένη Βουτυρά, Απαντα, Α', εισαγωγή Βάσος Βαρίκας, Δίφρος, 1958, και Β', εισαγωγή Νίκος Κατηφόρης, Δίφρος, 1960, αντίστοιχα.
6) Ζωή αρρωατεμένη και άλλα διηγήματα. Εκδοτικός οίκος Ελευθερουδάκης, Αθήναι 1921, σα. 54-88. Παρατίθεται και στην ανθολογία Σοκόλη, ό.π. α. 337.
7) Muecke, ό.π., α. 226.
8) Βασαρδάνη, ό.π., α. 305.
9) Henry Schmidt, «Satire, Caricature and Perspectivism in the works of GeorgBilchner» The Hague Pans, Mouton, 1970, aa. 37-39. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΒΟΥΤΥΡΑΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ ΑΘΗΝΑ ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 1998
from ανεμουριον https://ift.tt/2NgqzQh
via IFTTT