Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί αποχώρησαν από την Αθήνα, ενώ στην Πελοπόννησο και άλλες περιοχές είχαν αρχίσει να φεύγουν από το Σεπτέμβριο. Τη μέρα εκείνη και την επομένη ο Κώστας Παράσχος πήρε τη μηχανή του και βγήκε στους δρόμους: «Περιμέναμε! Δεν έχει σημασία που σφίγγαμε τις ζώνες μας. Θα τις ξεσφίγγαμε κάποτε και θα παίρνανε την κανονική τους θέση στο σώμα. Μ' αυτά τα όνειρα, φτάσαμε στη μέρα της απελευθέρωσης, στις 12 Οκτωβρίου 1944. Φεύγοντας από το σπίτι, άρπαξα τη φωτογραφική μου μηχανή. Την έβαλα στην τσέπη, όπως έκανα πάντα. Όχι πια πείνα! Θα φωτογράφιζα τη χαρά, το τραγούδι, την ευτυχία, τη Λευτεριά! Σταυροκοπήθηκα και ξεκίνησα».32 Οι εικόνες του αυτές είναι και πάλι ανεπανάληπτες, άμεσες και ρεαλιστικές. Και λίγο αργότερα κατά τα δραματικά γεγονότα του Εμφυλίου, συνέβη το αναπάντεχο. Ο Παράσχος «έχασε» − συμβολικά − τη μηχανή του και σταμάτησε πια να φωτογραφίζει!
 |
| Γερμανός φωτογράφος | Με τη μεθοδικότητα που τους διέκρινε οι Γερμανοί δεν κατέγραψαν μόνο την είσοδό τους στην Αθήνα, ως κατακτητές, αλλά και την ταπεινωτική αποχώρησή τους στις 12 Οκτωβρίου 1944 | Ο Γερμανός στρατιώτης αποχωρεί με τυλιγμένη γύρω του τη σημαία |
Αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών ο βρετανικός στρατός αποβιβάστηκε στον Πειραιά, ενώ αλεξιπτωτιστές έπεσαν στην Ελευσίνα. Την ίδια μέρα εισήλθαν στην Αθήνα. Τους Άγγλους συνόδευε και ένα τμήμα φωτογράφων και κινηματογραφιστών της ειδικής υπηρεσίας του αγγλικού στρατού. Είναι αυτοί που τράβηξαν ιδιαίτερα δυναμικές φωτογραφίες δράσης από τον Εμφύλιο, που θα ξεσπούσε σε λίγο. Στις 18 Οκτωβρίου έφτασε ο Γεώργιος Παπανδρέου με την κυβέρνησή του στην Αθήνα και ύψωσαν και πανηγυρικά την ελληνική σημαία στην Ακρόπολη. Όλοι οι φωτογράφοι, Έλληνες και ξένοι, κατέγραψαν το ιστορικό αυτό γεγονός.Γερμανός φωτογράφος. Με τη μεθοδικότητα που τους διέκρινε οι Γερμανοί δεν κατέγραψαν μόνο την είσοδό τους στην Αθήνα, ως κατακτητές, αλλά και την ταπεινωτική αποχώρησή τους στις 12 Οκτωβρίου 1944.0 Γερμανός στρατιώτης αποχωρεί με τυλιγμένη γύρω του τη σημαία.
 |
| Άγγλος στρατιωτικός φωτογράφος | Άγγλοι αλεξιπτωτιστές βάλλουν από την Ακρόπολη προς το κέντρο της Αθήνας, στην κορύφωση των μαχών (14 Δεκεμβρίου) των Δεκεμβριανών |
 |
| Άγγλος στρατιωτικός φωτογράφος | Οι μάχες μέσα στην πόλη ήταν άγριες και φονικές | Πίσω από τον Άγγλο αλεξιπτωτιστή οι μικροί που χαζεύουν δείχνουν να μην καταλαβαίνουν το τι συμβαίνει |
Το Νοέμβριο του 1944, λίγο μετά την Απελευθέρωση, ο Δημήτριος Τριαντάφυλλου μαζί με τον Δημ. Φωτεινόπουλο και τον Ευριπίδη Μάρτογλου ίδρυσαν φωτογραφικό πρακτορείο με την ονομασία Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ με έδρα την οδό Ανθίμου Γαζή 13, όπου βρισκόταν το πρακτορείο των αδελφών Μεγαλοκονόμου. Το πρακτορείο τους, που διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τα επόμενα σαράντα χρόνια, πήρε το οριστικό του σχήμα το Μάιο του 1946, όταν στους τρεις πρώτους φωτορεπόρτερ προστέθηκε και ο Τάκης Φλώρος. Τότε εγκαταστάθηκαν στην οδό Σταδίου 36, στη στοά Πεσματζόγλου.
Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ, 1944 − 1949
Στις 4 Δεκεμβρίου 1944, κατά τη διάρκεια ενός ειρηνικού συλλαλητηρίου στην πλατεία Συντάγματος, αστυνομικοί άνοιξαν πυρ εναντίον του πλήθους. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τριάντα διαδηλωτές σκοτώθηκαν. Αυτό ήταν και το έναυσμα για τα «Δεκεμβριανά» και την έναρξη του αιματηρού Εμφυλίου Πολέμου. Τη διαδήλωση εκείνης της μέρας αλλά και σκηνές που ακολούθησαν τις φωτογράφισε και πάλι ξένος φωτογράφος. Πρόκειται για τον Dmitri Kessel (Ντμίτρι Κέσελ), που εργαζόταν στις ΗΠΑ για λογαριασμό του περιοδικού Life. Εκτός από το γεγονός αυτό συνέχισε να φωτογραφίζει καθ' όλη τη διάρκεια των έξι εβδομάδων που διήρκεσε ο πρώτος γύρος του Εμφυλίου. Οι φωτογραφίες του από τη μάχη των Αθηνών αποτελούν σημαντικά ιστορικά τεκμήρια, αλλά πέρα από αυτό αποδίδουν τα γεγονότα ρεαλιστικά καταγράφοντάς τα στην εξέλιξή τους και όχι «στήνοντάς» τα. «.Μέρες πολλές αφότου άφησα την πόλη [έφυγε στις 15 Ιανουάριου 1945], είχα μαζί μου αυτή τη μυρωδιά του θανάτου» αναφέρει ο ίδιος στο συνοδευτικό κείμενο που δημοσίευσε μαζί με ορισμένες φωτογραφίες του στο περιοδικό Life.
Φωτογραφίες τράβηξαν και οι Άγγλοι στρατιωτικοί φωτογράφοι. Δεν είναι γνωστό αν υπάρχουν αντίστοιχες φωτογραφίες και πόσες, από τους Έλληνες φωτογράφους. Φαίνεται όμως ότι οι περισσότεροι μάλλον δεν κατέγραψαν, συστηματικά και ρεαλιστικά, τις μάχες και όλες τις άλλες φρικαλεότητες που έγιναν μέσα σε έξι μόνον εβδομάδες και που δεν τιμούν καθόλου την Ελλάδα και τους Έλληνες.
 |
| Κώστας Παράσχος | Η μέρα της απελευθέρωσης | Χαυτεία 12 Οκτωβρίου 1944 |
 |
| Βούλα Παπαϊωάννου | Απελευθέρωση | Ο κόσμος ξεχύνεται στους δρόμους της Αθήνας |
Κατά τις εκταφές από ομαδικούς τάφους που γίνονταν για την εξακρίβωση της ταυτότητας των πτωμάτων από την Ιατροδικαστική Υπηρεσία, μία από τους φωτογράφους ήταν και η Βούλα Παπαϊωάννου. Σε ερώτηση του γράφοντος προς αυτήν για το πώς μπόρεσε να εκτελέσει μια τέτοια εργασία, δήλωσε ότι δεν θα ήθελε να θυμάται τίποτα για τα γεγονότα εκείνα. Και άλλοι όμως φωτογράφοι είχαν επιστρατευθεί για παρόμοιες εργασίες. Ανάμεσά τους και ο Δημήτρης Τριαντάφυλλου, που είχε φωτογραφίσει το σώμα της μεγάλης Ελληνίδας τραγωδού Λένας Παπαδάκη, που δολοφονήθηκε εκείνες τις μέρες, θύμα και αυτή του εμφύλιου σπαραγμού. Λίγο πριν, την είχε φωτογραφίσει ζωντανή ο Δήμος Πατρίδης, ο οποίος είχε λάβει και αυτός μέρος στις εκταφές και τις φωτογραφίσεις νεκρών, για ταυτοποίηση. «[...] σκληρή εργασία πλήρης κινδύνων και ανατριχιαστικών φωτογραφιών», όπως έγραφε στο ημερολόγιό του. Ο Δημήτρης Τριανταφύλλου έκανε τότε τη μεγαλύτερη επιτυχία της καριέρας του, την αποκλειστική φωτογράφιση, από Έλληνα φωτογράφο, της Συμφωνίας της Βάρκιζας, στις 13 Φεβρουάριου 1945, με τους Σαράφη, Ζέρβα και Σκόμπυ.
 |
| Άγγλος στρατιωτικός φωτογράφος | Η εκταφή και φωτογράφιση των νεκρών για αναγνώριση ήταν η πιο οδυνηρή διαδικασία εκείνες τις μέρες |
 |
| Άγγλος στρατιωτικός φωτογράφος | Νεκροί του Εμφυλίου |
Τα μεταπολεμικά χρόνια ο Λάζαρος Ακκερμανίδης εργάστηκε για την εφημερίδα της Θεσσαλονίκης Το Φως. Λίγο μετά την Απελευθέρωση, το 1945, του παραχωρήθηκε το Ζάππειο, όπου έκανε μια μεγάλη έκθεση από επιλεγμένες φωτογραφίες από τις 2.000 που είχε πάρει στο αλβανικό μέτωπο. Όλη τη δουλειά και το κόστος των μεγεθύνσεων το ανέλαβε ο ίδιος. Ήθελε να δείξει με τις εικόνες του αυτά που τα λόγια δυσκολεύονται να εκφράσουν. Η έκθεση στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία. Τον Ιανουάριο του 1947 επιβιβάστηκε στο ατμόπλοιο «Χειμάρα» που ταξίδευε για τον Πειραιά. Ενώ το πλοίο βρισκόταν κοντά στο νησάκι Καβαλιανή στη νότια Εύβοια, το πλοίο βυθίστηκε κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ανάμεσα στους 240 που πνίγηκαν σε αυτό ήταν και ο Ακκερμανίδης. Είχε κυκλοφορήσει τότε η φήμη ότι μαζί με τον Ακκερμανίδη είχε χαθεί και το περίφημο φωτογραφικό του αρχείο από το αλβανικό μέτωπο και την Αντίσταση. Το 1993, η ανακάλυψη του «χαμένου» υλικού του, που βρισκόταν όλα αυτά τα χρόνια στα χέρια του ανιψιού του Ιωάννη, αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην ιστορία της σύγχρονης ελληνικής φωτογραφίας. Με την επιμέλεια του γράφοντος, τον Οκτώβριο του 1993 οργανώθηκε από το Δήμο Αθηναίων, στο Πνευματικό Κέντρο, μεγάλη έκθεση του πολύτιμου αυτού αρχείου.
 |
| Απόστολος Βερβέρης | «Οι συμμορίται με υψωμένος τας χείρας παραδίδονται εις τους μαχητάς του 596 Τάγματος Πεζικού Μακρονήσου.» |
 |
| Απόστολος Βερβέρης | «Ανανήψαντες» κομμουνιστές μάχονται με τον Εθνικό Στρατό στον Γράμο |
Ο Εμφύλιος συνεχίστηκε με «γύρους» και περιοδικές εξάρσεις μέχρι τον Αύγουστο του 1948, τουλάχιστον επίσημα, προκαλώντας εκατόμβες νεκρών και τεράστιες καταστροφές. Ουσιαστικά έληξε οριστικά το 1950. Εκείνη την περίοδο το Β' Επιτελικό Γραφείο επιστράτευσε, με το βαθμό του ανθυπολοχαγού, ορισμένους επαγγελματίες φωτογράφους, που είχαν αποκλειστική αποστολή τη φωτογράφιση του ελληνικού στρατού κατά τις επιχειρήσεις του στον Εμφύλιο Πόλεμο. Οι φωτογράφοι αυτοί ήταν εφοδιασμένοι με ειδική ταυτότητα «πολεμικού ανταποκριτού», που τους είχε εκδώσει το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Όμως και εδώ οι περισσότερες φωτογραφίες από τις μάχες − σκληρές και με πολλές απώλειες και για τις δύο πλευρές − στερούνται ρεαλισμού ή είναι σκηνοθετημένες. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένες που τραβήχτηκαν από ερασιτέχνες στρατιώτες και έτσι δεν πέρασαν από την αυστηρή λογοκρισία.
 |
| Ντίμης Χαρισιάδης | Διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας σε πρόσφυγες του Εμφυλίου, 1946 |
Μετά την Απελευθέρωση διάφορες οργανώσεις και διεθνείς οργανισμοί άρχισαν να στέλνουν βοήθεια στην Ελλάδα, σε ρούχα, τρόφιμα και εξοπλισμό. Για να παρακολουθούν τη σωστή διάθεση της βοήθειας αλλά και για να ενημερώνονται για την κατάσταση που βρισκόταν η χώρα κατά τον Εμφύλιο, χρησιμοποίησαν ορισμένους Έλληνες φωτογράφους, οι οποίοι συνεργάστηκαν μαζί τους. Ο Ντίμης Χαρισιάδης ανέλαβε αρχικά τη διεύθυνση της AGIS (Anglo − Greek Information Service − Αγγλοελληνική Υπηρεσία Ενημέρωσης) και κατόπιν εργάστηκε για την ECA (European Cooperation Administration − Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Συνεργασίας), που ήταν υπεύθυνη για τη διανομή της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα. Συνέχισε κατόπιν τη συνεργασία του με την αμερικανική αποστολή, που είχε την έδρα της στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Παράλληλα εργαζόταν και ως ανταποκριτής του Life και του πρακτορείου Associated Press. Στην ίδια υπηρεσία εργαζόταν και ο φωτογράφος Δήμος Πατρίδης.
 |
| Βούλα Παπαϊωάννου | Ηπειρώτισσες κουβαλούν χαλίκι για την κατασκευή ενός δρόμου στην Ήπειρο, περ. 1947 |
Η Βούλα Παπαϊωάννου κάλυψε και αυτή φωτογραφικά το έργο των ξένων αποστολών βοήθειας προς την Ελλάδα, της UNRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration − Διεύθυνση Βοήθειας και Αποκαταστάσεως των Ηνωμένων Εθνών) και της AMAG (American Mission for Aid in Greece − Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας στην Ελλάδα). Η φωτογράφος κάλυπτε τις δραστηριότητες των αποστολών στην Αθήνα αλλά και στην επαρχία. Εκτός όμως από τις «υπηρεσιακές» λήψεις της, έβρισκε την ευκαιρία να φωτογραφίσει το ελληνικό τοπίο, αλλά κυρίως τους ανθρώπους του. Η εργασία της που επικεντρώνεται στους ανθρώπους, κυρίως στα παιδιά, χαρακτηρίζεται από σεβασμό για το ανθρώπινο πρόσωπο. Έχει πολλά κοινά στοιχεία με την αντίστοιχη δουλειά του Peter Emerson, από τους αγρότες στα έλη της ανατολικής Αγγλίας, στα τέλη του 19ου αιώνα.
Για τις αποστολές τους εκτός Αθηνών τούς διέθεταν αυτοκίνητο με οδηγό. Είχαν επίσης δυνατότητα να προμηθεύονται εύκολα φιλμ και χημικά. Η προνομιακή αυτή μεταχείριση είχε όμως και τις δυσκολίες της. Ο Εμφύλιος βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, ιδιαίτερα στην επαρχία, γεγονός που έκανε το έργο τους εξαιρετικά επικίνδυνο.
Οι τελευταίες και πιο φονικές μάχες του Εμφυλίου έγιναν στη Βόρεια Ελλάδα, στον Γράμμο και το Βίτσι. Και εκεί όμως οι φωτογραφίες που τραβήχτηκαν στερούνται ρεαλισμού, αφού όλες σχεδόν ήταν στημένες. Εκτός από τους γνωστούς φωτορεπόρτερ, φωτογράφισε τότε ο Απόστολος Βερβέρης, του οποίου αρκετές από τις φωτογραφίες του αυτές έγιναν και καρτ − ποστάλ, καθώς και ο Τάκης Φλώρος.
 |
| Βούλα Παπαϊωάννου | Το βλέμμα αρκεί... |
Την 1η Σεπτεμβρίου 1946 έγινε δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι στην Ελλάδα του Γεωργίου Β'. Με την «εξαιρετικούς επείγουσα εγκύκλιο αρ. 51/23.7.1946» που εκδόθηκε από όλα τα υπουργεία δίδονταν οδηγίες για την έκδοση ειδικών δελτίων για τους στρατιωτικούς, τους αστυνομικούς και τους πυροσβέστες. Ανέφερε σχετικά: «Αι αρχαί θέλουσι μεριμνήσει περί τής φωτογραφήσεως των εις τας οικείας μονάδας ή υπηρεσίας ανηκόντων ανδρών συνεννοούμεναι μετά τών Αστυνομικών Αρχών προς εύρεσιν φωτογράφων εις όσα μέρη δεν υπάρχουσι τοιούτοι. Δύνανται δε να έλθωσιν εις συμφωνίαν μετά φωτογράφων διά την εις τα μέρη ταύτα μετάβασή αυτών και την φωτογράφηση. Εφιστώμεν ιδιαιτέρως την προσοχήν υμών ίνα διά συνεννοήσεως μετά τών αρμοδίων αρχών μεριμνήσητε ίνα οι στρατιωτικοί οι ευρισκόμενοι και εις τα πλέον απομεμακρυσμένα μέρη, αφοδιασθώσι εγκαίρως διά φωτογραφίας. Αυτή είναι απαραίτητος δια την εγγραφήν και τη ν έκδοσιν τού δελτίου, και συνεπώς διά την άσκησιν τού δικαιώματος ψηφοφορίας». Τέτοια γεγονότα, όπως η αντίστοιχη φωτογράφιση για τα βιβλιάρια του ΙΚΑ, επί Μεταξά, αποτέλεσαν «τονωτικές ενέσεις» για όλες τις κατηγορίες των φωτογράφων.
Άλκης Ξ. Ξανθάκης
Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1939-1970
Τόμος Β’
Πάπυρος
2008
2008
from ανεμουριον https://ift.tt/2OiRpYl
via IFTTT