 |
| Σκλαβοπάζαρο στο Αλγέρι. |
Η πειρατεία ως ιστορικό φαινόμενο παρουσιάσθηκε στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο από τα αρχαιότατα ήδη χρόνια και συγκεκριμένα από τη Μινωική εποχή. Έφθασε σε μεγάλη ακμή τον 7ο αι. με την εμφάνιση των Αράβων, των γνωστών ως Σαρακηνών και την προσθήκη αργότερα Ιταλών, Γενουατών Μαλτέζων, Πισατών, Καταλανών, Νορμανδών κ.ά. πειρατών της Δυτ. Ευρώπης και εδημιούργησε τη χειρίστη κατάσταση για τους ελληνικούς πληθυσμούς μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Τούρκοι τώρα αλλά κυρίως οι κάτοικοι της βόρειας ακτής της Αφρικής, Αλγερινοί, Τυνήσιοι κ.ά., γνωστοί κοινώς ως Μπαρμπαρέζοι, έφθασαν στο απόγειο της δυνάμεως των κατά τον 16ον και τον 17ον αι. με καθαρά πειρατική οργάνωση των κρατών των, που απέβησαν πραγματικά ορμητήρια ληστρικών επιδρομών ανά τη Μεσόγειο. Αλλά και Χριστιανοί της Δυτικής Ευρώπης, Γάλλοι, Ιταλοί Κορσικανοί και κάποτε και Έλληνες, δεν υστέρησαν σε καταστροφικό έργο από τους ομότεχνους των Μουσουλμάνους.
Τραγική ήταν γενικότερα η κατάσταση των κάτοικων των νησιών και των παραλίων, που ήταν στην κυριολεξία απροστάτευτοι. Τα όποια μέτρα ελαμβάνονταν ήταν κατά κανόνα αναποτελεσματικά και πολλών νησιών αραιώθηκε επικίνδυνα ο πληθυσμός, έτσι ώστε να παρουσιάζουν εικόνα ερημώσεως.
Στις αιφνιδιαστικές επιθέσεις τους με ταχύπλοα πλοία, οι κουρσάροι και πειρατές άρπαζαν ό,τι είχε απομείνει από την τουρκική αυθαιρεσία και κατασπαταλούσαν τη λεία των με τρόπο ακόλαστο. Η ανθρώπινη ειδικότερα λεία από άνδρες, παιδιά και γυναίκες, πουλιόταν στην Κωνσταντινούπολη, το Αλγέρι κ.ά. και προσέφερε πολλά κέρδη, οι δε ταλαιπωρίες και τα δεινά των αιχμαλώτων μέχρι να φθάσουν στις αγορές των σκλάβων ήταν αφάνταστα. Άσπλαχνη κακοποίηση, ανάθεση βαρέων καταναγκαστικών έργων, εξαναγκασμός των Χριστιανών σε αλλαξοπιστία ήταν μερικά μόνον από τα δεινά αυτά. Λαϊκές εκφράσεις και παροιμίες, ευχές και κατάρες, όπως «τον επούλησε στην Μπαρμπαριά σκλάβο», «κάλλιο σκλάβος στην Αλιτζέρη παρά στα χέρια σου να πέσω», «σκλάβος στην Μπαρμπαριά να πάης», «αιχμάλωτος να γίνεσαι» ή «στην Μπαρμπαριά να καταντήσης» είναι ενδεικτικές της καταστάσεως των αιχμαλώτων. Αλλά πιο τραγική ήταν ακόμη η θέση των χρησιμοποιούμενων ως κωπηλατών. Πειρατεία που διήρκεσε τόσους αιώνες ήταν φυσικό να έχει επιδράσεις, πρόσκαιρες ή πιο μακροχρόνιες, σε όλες τις εκδηλώσεις του λαού. Το παρατηρεί κανείς στη λαϊκή οικοδομία, στα ήθη και έθιμα που υπέστησαν τοπικά, όπως φαίνεται, αλλοιώσεις από τη συναναστροφή με τους κουρσάρους που εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε μερικά νησιά κ.ά.
Παραδόσεις και τραγούδια
Από την πολυτάραχη αυτή εποχή έχουν διασωθεί πλήθος από αναμνήσεις στις σχετικές παραδόσεις και τα τραγούδια. Οι παραδόσεις είναι γενικά απόρροια της μυθοπλαστικής φαντασίας του λαού, έχουν όμως όχι σπάνια ιστορικό πυρήνα. Με τα τραγούδια διαιωνίσθηκε κυρίως η ψυχική του συγκίνηση από τις περιπέτειες που υπέστη. Παραδόσεις και τραγούδια συμπορεύονται έτσι, συμπληρώνουν το ένα το άλλο και δίνουν ζωντανή εικόνα των συνθηκών, υπό τις οποίες έζησε ο λαός κατά την εποχή εκείνη. Ειδικότερα οι παραδόσεις είναι καθαρά ιστορικές, αγιολογικές, μυθικές, αιτιολογικές και άλλου περιεχομένου.
 |
| ΦΡΙΚΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΒΡΙΣΚΑΝ ΟΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΠΟΥ ΞΑΝΑΣΥΛΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΝ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΑΠΟ ΠΕΙΡΑΤΙΚΟ ΠΛΟΙΟ. ΤΟ ΙΔΙΟ ΣΥΝΕΒΑΙΝΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΑΝΤΑΡΣΙΑΣ ΤΩΝ ΣΚΛΑΒΩΝ ΠΟΥ ΕΞΑΝΑΓΚΑΖΟΝΤΑΝ ΝΑ ΔΟΥΛΕΥΟΥΝ ΩΣ ΚΩΠΗΛΑΤΕΣ. ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ, ΘΑΝΑΤΩΣΗ ΣΚΛΑΒΟΥ ΜΕ ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΟ. (ΓΕΝΝΑΔΕΙΟΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ). |
Τα τραγούδια αναφέρονται στους σκλάβους και τα δεινοπαθήματα των, σε τόπους και σε πρόσωπα κ.ά. Υπάρχουν και στοιχεία πειρατικά που μπήκαν σε τραγούδια γνωστά και άσχετα με την πειρατική δράση. Οι παραδόσεις σπανιότερα αναφέρονται σε συγκεκριμένα πρόσωπα και πράγματα, συνήθως είναι γενικές και αόριστες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πλάσθηκαν εξ αφορμής πολλές φορές ενός τοπικού συμβάντος, διαδόθηκαν όμως με την προφορική παράδοση και σε άλλους τόπους και έτσι απέβαλαν τα τοπικά στοιχεία και αποτέλεσαν κύκλους συναφών διηγήσεων. Γι' αυτό και η εξαγωγή από αυτές ιστορικών συμπερασμάτων είναι παρακινδυνευμένη και πρέπει να γίνεται με πολύ μεγάλη προσοχή και επιφύλαξη. Πολλές από τις παραδόσεις αυτές περιέχουν περισσότερα από ένα θέματα. Παρόμοιες απαντούν και στον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο, διαφέρουν όμως οι πρωταγωνιστές που είναι Τούρκοι ή άλλοι εχθροί. Μερικές από τις παραδόσεις έχουν ως πρότυπα μύθους των αρχαίων χρόνων που τους διατηρούν απαράλλαχτα. Άλλες είναι συναφείς με συναξαριακές διηγήσεις. Καμιά φορά έχουμε αρχαίους μύθους, που μεταβλήθηκαν σε συναξάρια και εν συνεχεία έγιναν δημώδεις παραδόσεις. Τα τραγούδια που υπέστησαν προσαρμογές ή άλλες επιδράσεις είναι πρώτα πρώτα τα συγγενούς περιεχομένου, δηλαδή τα τραγούδια των ναυτών, της ξενιτιάς και τα μοιρολόγια. Όσα έχουν ως θέμα τη δράση και τις περιπέτειες μεμονωμένων πειρατών είναι λίγα και ασήμαντα συγκρινόμενα μάλιστα προς τα αντίστοιχα κλέφτικα, που είναι, όπως είναι γνωστό, πολυπληθή. Τα καθαρώς ιστορικά απαντούν επίσης σπάνια και εκφράζουν περισσότερο την ψυχική συγκίνηση του λαού από τα δεινοπαθήματα του. Δειγματοληπτικά παρατίθενται δύο χαρακτηριστικά τραγούδια:
 |
| ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΗΣ ΜΑΛΤΑΣ ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΕ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (ΠΑΛΙΑ ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ R. PANETTA, «II TRAMONTO DELLA MEZZALUNA», ΜΙΛΑΝΟ, 1984). |
«Ήλιε που βγαίνεις το ταχύ, σ' ούλον τον κόσμο δούδεις / σ' ούλον τον κόσμ' ανάτειλε, σ' ούλον την οικουμένη / στω Μπαρμπαρέσω τις αυλές, ήλιε, μην ανατείλης / γιατ' έχουν σκλάβους όμορφους, πολλά παραπονιάρους / και θα 'γραθού οι γιαχτίδες σου που τω σκλαβώ τα δάκρυα.».
Το τραγούδι αυτό είναι ιστορικό, αφού αναφέρεται στα δεινοπαθήματα των αιχμαλώτων της Μπαρμπαριάς, είναι όμως βαθιά λυρικό. Τα ιστορικά γεγονότα τίθενται σε δεύτερη μοίρα, γιατί προέχει η συγκίνηση της ψυχής. Έτσι εξηγείται και η συντομία του. Προέρχεται από την Κρήτη.
«Έναν καράβι ξακουστό επόρισε στο κρούσος / μηδέ πολλά μικρό 'τόνε μηδέ πολλά μεγάλο / χιλιώ πεντακόσια πηχώ κ' είχε και χίλιους μέσα. / Τα γυρογιάλια πορπατεί, τη θάλασσα γυρίζει / κι ομορφονιόν εσκλάβωσεν οψές το μεσημέρι. / Μάννα δεν έχει να τον κλαι', κύρη να τον λυπάται, / μηδ' αδερφό, μηδ' αδερφή, να τον ψυχοπονάται. / Μα 'χει παλιά αγαπητικιά κι εκείνη τον λυπάται. / Χίλια δούδει να τόνε ιδή, χίλια να του μιλήσει / και δυο χιλιάδες ξέχωρα να τον γλυκοφιλήση. / Βάνει τα χίλια στον τζεβρέ και τον τζεβρέ στα στήθη / και παίρνει το στρατί στρατί κι εις το καράβι φτάνει. / Από μακριά τόνε θωρεί τον ναύληρο και λέει. / «Καραβοκύρη μ' αδερφέ και ναύληρέ μ' αφέντη, / ομορφονιόν εσκλάβωσες οψές το μεσημέρι. / Μάννα δεν έχει να τον κλαι', κύρη να τον λυπάται, / μηδ' αδερφό, μηδ' αδερφή, να τον ψυχοπονάται, / μα 'χει παλιά αγαπητικιά κ' εκείνη τον λυπάται. / Χίλια δούδει να τόνε δη, χίλια να τον φιλήση / και δυο χιλιάδες ξέχωρα να τον γλυκοφιλήση, / βαστά τα χίλια στον τζεβρέ και τον τζεβρέ στα στήθη». / Τότες ο νιος τση μίλησε 'πο μέσ' απού τ' αμπάρι. / «Αν έχης γρόσια, τρώγε τα κι άσπρα ξεφάντωνε τα, / μα σαν την ιδής τη θάλασσα να φυτευτή περβόλι, / ετοτεσάς το κάτεχε, πώς θα με ξεσκλαβώσης». / Ποτέ άχνα δεν έβγαλε το δολερόν τση στόμα, / μόν' έθεκε κι απόθανε σαν να 'τόνε στο στρώμα».
Το τραγούδι αυτό από την Κρήτη επίσης, θέμα έχει την απόπειρα κόρης (μνηστής) να απελευθερώσει αιχμάλωτο νέο με καταβολή λύτρων που αποτελούσε συνηθισμένη πρακτική.
ΣΤΕΦΑΝΟΣ Δ. ΗΜΕΛΛΟΣ
ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΚΑΙ ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997
from ανεμουριον https://ift.tt/2SU8go7
via IFTTT