Βαρύς και ολιγομίλητος

Ο Καραγάτσης ντυμένος «Συνταγματάρχης Λιάπκιν», προφανώς μιμούμενος τον ήρωά του, τον τσαρικό Ρώσο συνταγματάρχη που μετά την επανάσταση του '17 βρίσκεται αυτοεξόριστος στην Ελλάδα.

Αραιώνουν οι τάξεις και χαμηλώνουν οι φωνές. Έχουν περάσει σαράντα χρόνια και ο μεγάλος αμαρτωλός κείται ανονήρευτος. Τι θυμούνται οι πεθαμένοι κοντά στις ρίζες των δέντρων;. Κι ανάμεσα τους ο σημαντικός παραμυθάς της λογοτεχνικής γενιάς του '30, που ορίζεται με πρωτοκάθεδρο τον Μυριβήλη και ηλιογέρνει με τον Πρεβελάκη. Ο Καραγάτσης εξέλειπε της συγγενείας αυτού μόλις 52 χρονών. Ενώ στα τωρινά μας άχαρα χρόνια ακμάζουν νεάζοντες. Είχα τη χαρά και την τιμή να τον γνωρίσω, καθώς έκλεινε η Μακρόνησος, ένθα ένα δυναμικό κομμάτι τις νεολαίας ενδιέτριψε - και πως ενδιέτριψε - ενιαυτούς πέντε, γιατί πιστέψαμε σε λόγια πλάνα που μας θολώσανε το νου... Ο Καραγάτσης, στη δική του όχθη τράβαε, ωραίος τράβαε σαράντα πέντε χρονώ λεβέντης έχοντας ήδη κληροδοτήσει στην ελληνική μας γραμματεία, από το βραβευμένο διήγημα ΚΥΡΑ-ΝΙΤΣΑ (1929) ως τη ΜΕΓΑΛΗ ΧΙΜΑΙΡΑ (1953), δεκαοχτώ μυθιστορηματικές περιπέτειες, κάμποσα θεατρικά, από τα οποία δύο, ΤΟ ΜΠΑΡ ΕΛΔΟΡΑΔΟ και ΚΑΡΜΕΝ Η ΧΙΤΑΝΩ, παρουσιάστηκαν στη σκηνή χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Είχε επίσης γράψει το σενάριο για την κινηματογραφική ταινία ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ και είχε αρχίσει να καταπιάνεται με τη συγγραφή του έργου ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (να επισημανθεί η διαφορά: όχι ιστορία της Ελλάδας, αλλά των Ελλήνων). Η επίσημη κριτική αναφέρεται σε θετικές αλλά και αρνητικές ιδιότητες του συγγραφέα. Να θυμηθούμε τον Rainer Maria Rilke που στα 1903 σημειώνει η κριτική είναι το χειρότερο μέσο για να αγγίξεις ένα έργο τέχνης, καταντάει πάντα σε πετυχημένες - λίγο ή πολύ - παρανοήσεις. Ήτανε τότε ο Μ. Καραγάτσης (μικρή μου επιμονή: δεν υπήρξε ποτέ Μιχάλης αλλά είτε Μίμης είτε Μήτια όπως ίσως τον αποκαλούσε ο Κόλιας Καββαδίας), από τα αφεντικά της διαφημιστικής εταιρείας «ΑΔΕΛ» και... δεξιόφρων ο ίδιος, από παράδοση και καταγωγή, γνωρίζοντας τις πολιτικές μου ρίζες όχι μόνο εισηγήθηκε την πρόσληψη μου στην εταιρεία, αλλά και με προώθησε στην κειμενογραφία και ειδικότερα στη... ραδιοφωνογραφία - το προσωπικό μου συναξάρι των αμαρτωλών. Εύκολα δε οικειωνόταν με τους ανθρώπους.

Ο Αλέκος Αλεξανδράκης ως Γιούγκερμαν (δεξιά) και ο Δήμος Σταρένιος ως Αρκάνοφ σε σκηνή από την τηλεοπτική μεταφορά τον «Γιούγκερμαν», σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη και σενάριο Βαγγέλη Γκούφα. Η σειρά ήταν μια από τις πρώτες επιτυχημένες μεταφορές λογοτεχνικού έργον στην τηλεόραση.

Υπεροπτικός έως ακατάδεκτος, βαρύς και λιγομίλητος, θεατής αφ' υψηλού σαν να φοβόταν το πλήθος και τις συναναστροφές. Θωράκιζε εαυτόν. Και όμως όταν καιρό αργότερα στοιχειοθετούσε το - δυστυχώς μισοτελειωμένο μυθιστόρημα - ΤΟ 10, πολλά πρωινά έπινε τον καφέ του και κάπνιζε τ' απανωτά τσιγάρα του στο λιμάνι του Πειραιά, κουβεντιάζοντας για χίλιες λεπτομέρειες της καθημερινότητας με ναυτικούς και λιμενεργάτες, προσπαθώντας να εισδύσει στα μύχια ψυχών τε και σωμάτων. Κάποτε, στα χρόνια της κατοχής ανασκουμπώθηκε να ξεφύγει από την κοινωνική του ουδετερότητα, γράφοντας τον ΚΟΤΖΑΜΠΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΠΥΡΓΟΥ (1944) και προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την εθνεγερσία του 1821 και με τα κιάλια του κοινωνικής εξέγερσης. Τότε ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός του Andrei Zhdanov ενεργούσε εναντίον δικαίων και αδίκων.

ΚΟΣΜΟΠΟΛΙΤΗΣ

Σημειώνουν οι ιστορούντες τα της νεοελληνικής λογοτεχνίας − όχι οι κριτικοί − ότι οι μυθιστοριογράφοι της γενιάς του '30, χωρίς εξαίρεση, δημοσίευσαν πρώτα και αρχή ένα αυτοβιογράφημα και από 'κει και ύστερα λες και αποδυναμωνόταν η μυθοπλαστική τους φαντασία. Το αντίθετο συνέβαινε με τον Καραγάτση. Ο φανερά εσωστρεφής εγνώριζε και μας εγνώριζε ανθρώπινους χαρακτήρες, πέρα από τον προσωπικό του κόσμου με καίριο επίτευγμα να τους εγκλιματίζει κάτω από τον Φοίβο - τον Ήλιο που καθιστά ρητό τον ελληνικό χώρο. Ρώσος και αντικομμουνιστής ο ΛΙΑΠΚΙΝ, Φινλανδός σιβαρίτης, ατομιστικός και αριβίστας, έρμαιο των σαρκικών της εκπυρώσεων η Μαρίνα, η Νορμανδή της ΧΙΜΑΙΡΑΣ Όλοι τους καθημαγμένοι και περίπου τραγικοί σε αυτόν τον τόπο. Είναι βέβαιον ότι είχαν όλοι τους, επίσης, σχέση με την τότε πραγματικότητα. Μνήμη ενός μόλις ανδρούμενου εφήβου, τέλη Ιανουαρίου 1943: η κηδεία του Μαλακάση στο Α' Νεκροταφείο. Πολλά τα προμηνύματα πολλών ανοίξεων, ο Friedrich Paulus και η 8η γερμανική στρατιά του παραδόθηκαν στους Ρώσους, ο Rommel υποχωρεί στη Βόρεια Αφρική, ο Roosevelt και ο Churchill συναντιούνται στην Καζαμπλάνκα και αποφασίζουν την άνευ όρων παράδοση των Γερμανοϊταλών. Στην πατρίδα μας αντιστασιακός αναβρασμός στους πανεπιστημιακούς χώρους και η πνευματική Ελλάδα κηδεύει τον αδελφό του Τάκη Πλούμα και τον διαλεχτό του Μπαταριά. Πολύς ο κόσμος και φυσικά ανάμεσα τους οι πνευματικοί μας ταγοί. Στο έβγα από την εκκλησία, με τον Σικελιανό μπροστάρη, κάπου εκεί κοντά και ο Καραγάτσης. Νεαρός φοιτητής τον πλησιάζει και τον ρωτά.

- Κύριε Καραγάτση, πού είναι ο τάφος του Γιούγκερμαν;
Και ο συγγραφέας που λίγα χρόνια παραπίσω είχε δημοσιεύσει τα ΣΤΕΡΝΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥΓΚΕΡΜΑΝ έστρεψε τη ματιά του, υπεροπτικά, σαν να ερευνούσε το χώρο.

- Μα, κάπου εδώ νομίζω, είναι ο τάφος του... (Και ανέφερε συγκεκριμένο όνομα σημαντικού οικονομικού παράγοντα της 4ης Αυγούστου:).

Για ένα μεγάλο μέρος της ζωής του ο Καραγάτσης δούλεψε στη διαφημιστική εταιρεία ΑΔΕΛ. Παρίστατο σε όλα τα συμβούλια άλλοτε ζωγραφίζοντας πηλήκια αξιωματικών κι άλλοτε πολεμικά πλοία. Αν και όλοι νόμιζαν ότι ήταν απών, εκείνος παρακολουθούσε και εξέφραζε τη γνώμη του όταν το θεωρούσε σκόπιμο. Στη φωτογραφία, ο διευθυντής της εταιρείας Χρυσόστομος Παπαδόπουλος κόβει την πρωτοχρονιάτικη πίτα. Δίπλα του ο Καραγάτσης.

Κάποια μικρά γελάκια ακούστηκαν - γάμος άκλαυτος και κηδεία αγέλαστη, που λέει και το γνωμικό, δεν υπάρχει - από τους αυτήκοους, γιατί πολλά είχαν διαδοθεί για τον θάνατο του παράγοντα που τάχα εξεμέτρησε το ζην, επιβαίνων (;) εβδομηντάχρονος νεαράς κόρης! Κοινωνός των κοινωνικών σχολίων - απλοελληνιστί κουτσομπολιών και εν προκειμένω του καλού κόσμου - ο Καραγάτσης.

ΕΥΦΥΟΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΕΥΦΥΟΓΡΑΦΟΣ

Εφυολόγος και, ως θεατρικός κριτικός απογευματινής εφημερίδας, οξύτατα εφυογράφος, είχε αλλάξει τον αδόξαστο σε βαρύγδουπα ονόματα της ελληνικής σκηνής, με ένα καθαρά καραγάτσειο προτέρημα όταν λάθευε στην προ-κριση (και είχε λαθεμένα κρίνει την Μαίρη Αρώνη) δεν δίσταζε το ίδιο ευτόλμως να ανακαλέσει... αυτοκρινόμενος! Τον θυμάμαι, κατ' εκείνους τους καιρούς της εν διαφημήσει συνεργασίας μας, να παρίσταται στα συμβούλια και να ιχνογραφεί στα χαρτιά του άλλοτε πηλήκια πάσης τάξεως αξιωματικών και άλλοτε να ζωγραφίζει με πάσαν λεπτομέρεια πολεμικά πλεούμενα πάσης κατηγορίας: Ως οίκοθεν νοείται στα συμβούλια σχεδιαζόταν κάποια διαφημιστική εξόρμηση με κόστος μερικά εκατομμύρια και των οικιών ημών επιμπραμένων − τρόπος του λέγειν − ο πνευματικός πατήρ του Βασίλη Κάρλοβιτς Γιούγκερμαν περί άλλων μεριμνούσε και ετύρβαζε. Λάθος των εν συμβουλίω παρόντων. Ο Καραγάτσης φευγάτος καθ' ημάς όχι μόνον παρακολουθούσε τη συζήτηση αλλά είχε - και τις εξέθετε - κρυσταλλώσει απόψεις και συμφωνούσε ή διαφωνούσε, απολύτως τεκμηριωμένα. Η φήμη ήθελε τον Καραγάτση αγνοούντα τη θλιβερή καθημερινότητα. Και κυρίως την πολιτική τύρβη. Πολύ πιθανόν, όμως θα ήθελα να καταθέσω δύο μαρτυρίες. Το βιβλιαράκι του, με τίτλο ΕΠΙΛΟΓΗ ΠΡΟΣΩΠΩΝ όπου εκθέτει την άποψη του για την ανάγκη να επιλέγονται τα υποψήφια πολιτικά πρόσωπα, από τους εν δράσει διακρινόμενουs πολίτες (ει οι φιλόσοφοι βασιλεύουσιν κατά Μάρκον Αυρήλιον) και, σε πρακτικό επίπεδο, θυμάμαι να επιζητεί συνάντηση του κόμματος των ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΩΝ στις εκλογές του 1956, με την ακραία του καιρού αριστερά. Γνωστά τα αποτελέσματα, αλλά και τότε και τώρα - και πάντα; - αντί των διακρινομένων με γνώση και δράση... ο Γουλιμής. Έκτοτε ο Καραγάτσης δεν αναμείχθηκε με τα κομματικά. Τον ίδιο πάνω κάτω καιρό ετόλμησα ένα ατόπημα: Υπήκοος στα σοσιαλιστικορεαλιστικά μου αισθητικά ιδεώδη(;) κατέκρινα το μυθιστόρημα του Ο ΚΙΤΡΙΝΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ. Δεν έκρινε την... κρίση μου, αλλά για διάστημα πάνω από ένα χρόνο δεν μου ξανάπε καλημέρα. Και πως τα έφεραν οι καιροί... Τριάντα χρόνια μετά τη ΜΕΓΑΛΗ ΦΥΓΗ του, λεηλάτησα το μυθιστόρημα για την τηλεόραση, ενώ νωρίτερα ήδη είχα καταπιαστεί με τη σεναριοποίηση του ΓΙΟΥΓΚΕΡΜΑΝ και του ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΛΙΑΠΚΙΝ. Δεν χάρηκα την τιμή να με... περιλούσει κατά τον σαρκαστικότατο τρόπο του. ...Τι θυμούνται οι πεθαμένοι, κοντά στις ρίζες των δέντρων; κατά πως έγραφε ο Σεφέρης στην Κορυτσά, τον χειμώνα του ’37.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΓΚΟΥΦΑΣ

« Μ. ΚΑΡΑΓΑΤΣΗΣ »

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

2000

from ανεμουριον https://ift.tt/31u4qoo
via IFTTT