 |
| ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ. ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ, ΠΕΡ. 1855. Η ΚΟΝΤΙΝΗ ΛΗΨΗ ΗΤΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΔΥΣΚΟΛΗ (ΕΠΕΙΔΗ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΑΝ ΤΗΛΕΦΑΚΟΙ) ΤΑ ΠΡΩΙΜΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ. |
Η εφεύρεση της φωτογραφίας εμφανίστηκε σε μια πολύ σημαντική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας. Ήταν η εποχή κατά την οποία ξεκινούσε η Βιομηχανική Επανάσταση και ταυτόχρονα συντελούνταν μια μεγάλη αλλαγή στην τέχνη. Ο αυστηρός ακαδημαϊσμός του κλασικισμού έδωσε τη θέση του στο ρομαντισμό, που αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς το ρεαλισμό. Άσχετα όμως με τους τρόπους έκφρασης, η τέχνη, και η ζωγραφική ειδικότερα, είχε κατορθώσει να φτάσει σε ένα μέγιστο βαθμό δημιουργικής έκφρασης στο πορτρέτο. Το ζωγραφικό πορτρέτο δεν ήταν απλά μια καλή καταγραφή, αλλά είχε κατορθώσει να αποδώσει ακόμα και την εσωτερικότητα του ατόμου. Είχε γίνει ένα «ψυχογράφημα».
 |
| ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ. Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΤΟΥ, ΠΕΡ. 1855. |
Με την εμφάνιση της φωτογραφίας, η καταγραφή αυτή μπορούσε να γίνει αυτόματα χωρίς την ανάγκη παρέμβασης του ανθρώπινου χεριού. Κατά την πρώτη δεκαετία (1839-1850) υπήρξε έντονος ενθουσιασμός για τα φωτογραφικά πορτρέτα, ιδιαίτερα με τη δαγγεροτυπία, που ήταν και η πιο διαδεδομένη. Όμως οι μεγάλοι χρόνοι έκθεσης που ήταν απαραίτητοι για τη λήψη της φωτογραφίας ανάγκαζαν τους φωτογράφους να χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους για να συγκροτούν το κεφάλι και το σώμα ακίνητο κατά τη διάρκεια της λήψης. Αυτός ήταν και ο κυριότερος λόγος που όλα σχεδόν τα πορτρέτα της πρώτης δεκαετίας είναι ανέκφραστα και στατικά.
Η μέθοδος του υγρού κολλωδίου και της αλμπουμίνας, που εφευρέθηκε το 1851, επέτρεψε αισθητή μείωση των χρόνων έκθεσης. Και τότε συνέβη κάτι το παράδοξο. Αντί το φωτογραφικό πορτρέτο να εξελιχθεί έκτοτε περισσότερο, έγινε ακριβώς το αντίθετο. Ορισμένοι φωτογράφοι της εποχής -λιγοστοί βέβαια- δημιούργησαν φωτογραφικά πορτρέτα υψηλότατης αισθητικής. Ανάμεσα τους ο Nadar (Felix Tournachon) (Ναντάρ), ο Etienne Carjat (Ετιέν Καρζά) και η Julia Margaret Cameron (Τζούλια Μάργκαρετ Κάμερον).
 |
| ΠΕΤΡΟΣ ΜΩΡΑΪΤΗΣ. ΛΙΤΟ ΚΑΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΠΡΩΙΜΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΚΥΡΙΑΣ, ΚΑΜΠΙΝΕΤ, ΠΕΡ. 1861. |
Είναι πολύ χαρακτηριστικό αυτό που γράφει η Gisele Freund (Γκιζέλε Φρόυντ) για τον Nadar: «Οι πρώτες φωτογραφίες του Ναντάρ γοητεύουν. Τα πρόσωπά τους μας κοιτάζουν, μας μιλούν σχεδόν, με μια συναρπαστική ζωντάνια. Η αισθητική τους υπεροχή βρίσκεται στον κυρίαρχο ρόλο της φυσιογνωμίας, ενώ οι στάσεις του σώματος απλώς υπογραμμίζουν την έκφραση. Ο Ναντάρ ήταν ο πρώτος που ανακάλυψε το ανθρώπινο πρόσωπο με τη φωτογραφική μηχανή. Ο φακός φτάνει ώς τα μύχια της φυσιογνωμίας. Δεν είναι η εξωτερική ομορφιά που ενδιαφέρει τον Ναντάρ. Εκείνο που αναζητάει κυρίως είναι η χαρακτηριστική έκφραση κάθε προσώπου».
Όσο για τον Ε. Carjat και την J. Μ. Cameron, ο Άλκης Ξ. Ξανθάκης γράφει: «Ο Carjat έχει την ικανότητα να κάνει τα μοντέλα του να παίρνουν μια φυσική στάση την ώρα της λήψης της φωτογραφίας. Ενας βοηθός του έλεγε σχετικά: "Δεν τους ταλαιπωρεί, ούτε τους εξαρθρώνει το λαιμό, τα χέρια και τα πόδια. Τους ζητά να πάρουν μια φυσική πόζα και έτσι πετυχαίνει την τέλεια φυσιογνωμική απόδοσην". Η Cameron, τέλος, «προσπάθησε να εκφράσει -όπως έλεγε- το μεγαλείο του εσωτερικού, καθώς και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εξωτερικού του ανθρώπου».
 |
| ΠΕΤΡΟΣ ΜΩΡΑΪΤΗΣ. ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΠΡΩΙΜΟ ΟΛΟΣΩΜΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΑΝΔΡΟΣ, ΚΑΡΤ-ΝΤ-ΒΙΖΙΤ, ΠΕΡ. 1868. |
Ενώ λοιπόν το φωτογραφικό πορτρέτο ξεκίνησε με ιδανικές συνθήκες για περαιτέρω εξέλιξη, συνέβη κάτι το εντελώς αντίθετο! Η αισθητική του φωτογραφικού πορτρέτου άρχισε να κατρακυλάει σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Το φαινόμενο αυτό αρχίζει γύρω στα 1860 και μπορεί να αποδοθεί σε δύο λόγους. Στη «βιομηχανοποίηση» των φωτογραφικών πορτρέτων, που οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην επικράτηση της καρτ-ντε-βιζίτ, οι οποίες έβγαιναν σε ντουζίνες, και στην εισροή στο χώρο της φωτογραφίας ανθρώπων ατάλαντων και άσχετων ακόμη και στις στοιχειώδεις γνώσεις τεχνικής και αισθητικής. Τα πολύ κοντινά πλάνα με τα απλά μονόχρωμα φόντα αντικαταστάθηκαν με ολόσωμες φωτογραφίες ανέκφραστων ανθρώπων. Τα φόντα άρχισαν να είναι ζωγραφιστά, ενώ προστίθονταν διαφόρων ειδών «ντεκόρ» που υποτίθεται ότι έδιναν μεγαλύτερο ρεαλισμό στην εικόνα. Η αισθητική αυτή σταδιακά θα παγιωθεί στην αντίληψη του κοινού, το οποίο θα την αποδεχτεί.
Μετά το 1860 θεωρήθηκε ότι θα ήταν πιο ρεαλιστικό αν ο φωτογραφούμενος βρισκόταν σε φυσικό περιβάλλον. Προσπάθησαν λοιπόν να το δημιουργήσουν με την προσθήκη διαφόρων σκηνικών. Η εξέλιξη των φωτογραφικών σκηνικών και επίπλων στις διάφορες περιόδους αποτελεί χρήσιμο βοήθημα για τη χρονολόγηση των φωτογραφιών.
Σε κάθε δεκαετία υπάρχει μια αλλαγή στα χρησιμοποιούμενα σκηνικά, που συχνά επηρεάζονται από τις αντίστοιχες εφευρέσεις της εποχής. Στη δεκαετία 1860-1870 εμφανίζονται στη φωτογραφία το κάθισμα του φωτογραφούμενου, ενώ συχνά στις ολόσωμες λήψεις τοποθετούνται δίπλα του αρχαιοπρεπείς κολόνες, κιγκλιδώματα και τραπεζάκια στο ύψος των χεριών. Επίσης, αντί για τα μονόχρωμα και λεία φόντα, χρησιμοποιούνται κουρτίνες διαφόρων τόνων. Στη δεκαετία 1870-1880 χρησιμοποιήθηκαν ο ορθοστάτης, οι κουπαστές και τα κάγκελα μπαλκονιών. Στα 1880 η αιώρα, η κούνια, βάρκες, ακόμα και το βαγόνι ενός τρένου. Στα 1890, τα φοινικόδεντρα και τα ποδήλατα, και στις αρχές του 1900 το... αυτοκίνητο.
Με το πέρασμα του χρόνου, τα σκηνικά γίνονταν πιο πολύπλοκα και ευρηματικά και συνδυάζονταν με ανάλογα ζωγραφισμένα φόντα. Τοπία, βουνά, εσωτερικές και εξωτερικές όψεις μεγάρων, αποτελούσαν τις πιο συνηθισμένες μορφές φόντων, που συνδυάζονταν με αντίστοιχα αντικείμενα στο πρώτο πλάνο. Πολλές φορές, το φωτογραφείο θύμιζε θέατρο, γιατί όσους περισσότερους συνδυασμούς σκηνικών μπορούσε να δημιουργήσει ο φωτογράφος τόσο πιο σημαντικό θεωρούνταν το φωτογραφείο του. Ορισμένοι φωτογράφοι δεν δίστασαν να φτιάξουν τεχνητούς βράχους και τεχνητό χιόνι για να δείξουν πιο ρεαλιστικά το φυσικό περιβάλλον. Χρησιμοποίησαν ακόμα και βάρκες, ειδικά κατασκευασμένες σε μικρότερη κλίμακα.
Συγκρίνοντας τη δουλειά των Ελλήνων φωτογράφων σε όλο το διάστημα του 19ου αιώνα παρατηρούμε ότι τα πορτρέτα που δημιουργούσαν ακολουθούσαν κατά γράμμα τα πρότυπα που εφαρμόζονταν στο εξωτερικό. Υπάρχει όμως και μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα διαπίστωση: ότι το αρχικό έργο των πολύ πρώιμων φωτογράφων της Ελλάδας στο πορτρέτο διαθέτει και αυτό στοιχεία υψηλής αισθητικής και ποιότητας. Με τον όρο «πρώιμοι» αναφερόμαστε στους φωτογράφους Φίλιππο Μαργαρίτη, Αθανάσιο Κάλφα και Πέτρο Μωραΐτη.
 |
| ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ & ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ. ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙΟΥ |
 |
| ΜΩΡΑΪΤΗΣ, ΠΕΤΡΟΣ. ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, ΠΡΟΞΕΝΟΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ. |
Μόλις πρόσφατα ανακαλύφθηκαν και ορισμένα πορτρέτα του Δημ. Κωνσταντίνου, ιδιαίτερης αισθητικής σημασίας, άσχετα αν ο φωτογράφος αυτός δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το είδος αυτό της φωτογραφίας. Τα λίγα πορτρέτα που τράβηξε ο Μαργαρίτης, χωρίς εμπορικό σκοπό, αφορούν κυρίως μέλη της οικογένειάς του. Πρόκειται για λήψεις οι οποίες διαθέτουν τα στοιχεία εκείνα που τα κάνει ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Είναι λήψεις κοντινές, με εκφραστικότητα και εσωτερικότητα. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τα αντίστοιχα πορτρέτα του Πέτρου Μωραΐτη. Από τη σύντομη συνεργασία του με τον Α. Κάλφα ελάχιστες είναι οι σωζόμενες φωτογραφίες τους. Μία από αυτές, αριστοτεχνικά επιζωγραφισμένη (βλ. ο. 70), διαθέτει μιαν ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, πολύ σπάνια για την περίοδο εκείνη. Υπάρχουν επίσης και άλλα ενδιαφέροντα πορτρέτα της πρώιμης περιόδου του.
Όπως αναφέρθηκε, είναι γεγονός ότι καθ' όλον τον 19ο αιώνα οι Έλληνες φωτογράφοι ακολουθούσαν από κοντά τις τεχνικές και αισθητικές εξελίξεις που συντελούνταν στο εξωτερικό. Οι φωτογράφοι με τη συμμετοχή τους στις παγκόσμιες εκθέσεις πρόβαλλαν την ελληνική φωτογραφία και ταυτόχρονα ενημερώνονταν για τις νέες τεχνικές εξελίξεις. Η άμιλλα και ο ανταγωνισμός που δημιούργησαν οι εκθέσεις των Ολυμπίων βοήθησαν, επίσης, στην καλύτερη ποιοτική απόδοση των φωτογραφιών τους.
ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 1839-1970
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ
ΑΘΗΝΑ 2008
from ανεμουριον https://ift.tt/2TvDmkP
via IFTTT