Έλληνες φωτογράφοι στο εξωτερικό

Τον 19ο αιώνα στην Αίγυπτο δραστηριοποιούνταν ικανός αριθμός Ελλήνων φωτογράφων, που εργάζονταν κυρίως στο Κάιρο και την Αλεξάνδρεια και λιγότεροι στο Πορτ-Σάιντ και άλλες περιοχές.

Αλεξάνδρεια

Ο Ιωάννης Σιγάλας ήταν ένας από τους πρώτους Έλληνες φωτογράφους της Αιγύπτου, καθώς ήδη από το 1865 διέθετε φωτογραφείο στην Αλεξάνδρεια, ενώ παράλληλα εργαζόταν συνεταιρικά με τον A. Libadaru. Πέθανε το 1873 και το φωτογραφείο του ανέλαβε η γυναίκα του Στυλιανή Σιγάλα, η οποία μπορεί να θεωρηθεί μία από τις πρώτες Ελληνίδες φωτογράφους. Το φωτογραφείο το λειτούργησε για σύντομο χρονικό διάστημα μαζί με τον συνεταίρο της Πίτερ Ταούρεστ, και το ονόμαζε Φωτογραφείον του Ναυτικού, όπως αναφέρει σχετική διαφήμισή της: «ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ "Οκέλλα Γαλλική". Η κυρία Στυλιανή Ιωάν. Σιγάλα επιθυμούσα να προαγάγη το φωτογραφικόν αυτής κατάστημα εις βαθμόν τελειότητος ανάλογον ταις προόδοις τής επιστήμης λαμβάνει την τιμήν να φέρη εις γνώσιν των πολυαρίθμων αυτής πελατών, ότι προσέλαβε ως συνεταίρο εις το ρηθέν φωτογραφικό κατάστημά της τον κύριον Πίτερ Ταούρεστ, πρώην φωτογράφον, εν τω μηχανικώ τμήματι τού Βασιλικού στρατού της Μ. Βρετανίας κ.τ.λ. Ο Κ. Ταούρεστ φέρει μετ' αυτού φωτογραφικάς μηχανάς της τελευταίας εφευρέσεως, διά των οποίων θα εκτυπώνται φωτογραφήματα παντός είδους καί παντός μεγέθους όσα είναι γνωστά ότι παράγει μέχρι τούδε η φωτογραφική τέχνη. Το φωτογραφικόν τούτο κατάστημα επονομαζόμενον τού λοιπού, ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ θέλει μείνει εν τη αυτή θέσει, ήτοι εν τη Γαλλική Οκέλλα [...]».

Κοντά της είχε φωτογραφείο και ο Μάρκος Παπαδόπουλος, ο οποίος κατόπιν εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη. Αργότερα δούλεψαν εκεί οι αδελφοί Γιάννης και Λ. Αργυρόπουλος, ο Αθανάσιος Λεβέντης και ο Παναγιώτης Μωραΐτης (1875).

Κάιρο

Στο Κάιρο οι Έλληνες φωτογράφοι εμφανίζονται μετά το 1880 περίπου· ανάμεσά τους ο Γεώργιος Γεωργούλας, ο Εμμανουήλ Βαρδής και ο Μιχαήλ Βενιέρης, οι αδελφοί Ζαγκάκη, ο Γρίβας, ο Π. Καλαμίτας, ο Νικόλαος Κουμιανός και ο Βενιός. Ο τελευταίος ασχολήθηκε κυρίως με την έκδοση καρτ-ποστάλ.

Γεώργιος και Κωνσταντίνος Ζαγκάκης. Πορτ Σαϊντ

Πρόκειται για δύο Έλληνες φωτογράφους, από τους πρώτους που εργάστηκαν στην Αίγυπτο. Τα δύο αδέρφια, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος, κατάγονταν από τη Μήλο. Γύρω στα 1865 πρώτος πήγε στην Αίγυπτο ο Γεώργιος Ζαγκάκης και εγκαταστάθηκε στο Πορτ Σάιντ. Σύντομα τον ακολούθησε και ο μικρότερος αδερφός του και άνοιξαν εκεί φωτογραφείο. Εκτός από τους αδελφούς Ζαγκάκη, την ίδια περίπου εποχή εργάζονταν στο Πορτ Σάιντ και οι φωτογράφοι Π. Περίδης και Γεωργιλαδάκης.

ΑΦΟΙ ΖΑΓΚΑΚΗ. ΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΠΙΟ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΤΟΥ ΚΑΪΡΟΥ, ΠΕΡ. 1875.

ΑΦΟΙ ΖΑΓΚΑΚΗ. Η ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, 1878.

Το Πορτ Σάιντ ήταν σημαντικό λιμάνι από το οποίο περνούσαν πολλά πλοία με ταξιδιώτες. Οι αδελφοί Ζαγκάκη, ακολουθώντας το πνεύμα της εποχής εκείνης, άρχισαν να φωτογραφίζουν τα αρχαία μνημεία της Αιγύπτου αλλά και άλλα θέματα τα οποία ενδιέφεραν τους πλούσιους ταξιδιώτες, που τα αγόραζαν για τα ταξιδιωτικά τους άλμπουμ. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αδερφοί Ζαγκάκη έριξαν το βάρος τους και ειδικεύτηκαν σε αυτό το είδος της φωτογραφίας το οποίο, αν και απευθυνόταν σε εφήμερους πελάτες, ήταν άψογο απ' όλες τις πλευρές. Οι φωτογραφίες ήταν αλμπουμίνες σχετικά μεγάλου μεγέθους, γύρω στα 21x28 εκ., κολλημένες σε μεγαλύτερα χαρτόνια και τις περισσότερες φορές τονισμένες.

ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΕΠΕΤΕΙΑΚΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΓΙΑ ΤΑ 25 ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α'.

Πιο σπάνια συναντιόνται φωτογραφίες που έγιναν στο στούντιο τους, κυρίως ολόσωμα πορτρέτα, στο μέγεθος κάμπινετ. Γύρω στα 1880 ταξίδεψαν στην Παλαιστίνη και τους Αγίους Τόπους, ενώ αρκετά νωρίτερα είχαν ανέβει τον Νείλο για να φωτογραφίσουν τα μνημεία στο Λούξορ, στο Αμπού Σίμπελ, στο Καρνάκ και σε άλλες απόμακρες περιοχές της Αιγύπτου. Οι νομάδες της ερήμου αποτέλεσαν ένα ακόμη σημαντικό μέρος της θεματογραφίας τους.

ΑΦΟΙ ΖΑΓΚΑΚΗ. Η ΟΔΟΣ ΣΤΑΔΙΟΥ ΣΗΜΑΙΟΣΤΟΛΙΣΜΕΝΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΗΣ 25ΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Α’, ΤΟ 1878.

Ορισμένες σκηνές από τις καθημερινές ασχολίες τους, τα επαγγέλματα του δρόμου και τις τοπικές φορεσιές τους, τα έστηναν με τρόπο ιδιαίτερα ευρηματικό στο στούντιό τους. Όπως όλοι οι άλλοι φωτογράφοι, έτσι και οι αδελφοί Ζαγκάκη εργάστηκαν όλο τον 19ο αιώνα με τη μέθοδο του υγρού κολλωδίου.

Το 1888, με την ευκαιρία του εορτασμού της επετείου των 25 χρόνων της βασιλείας του Γεωργίου Α', οι δύο αδερφοί επισκέφθηκαν την Ελλάδα. Σκοπός τους ήταν να εκδώσουν ένα φωτογραφικό λεύκωμα με απόψεις της Αθήνας, γι' αυτό και συγκέντρωσαν συνδρομές από 120 άτομα, εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν Έλληνες της Αιγύπτου. Το λεύκωμα κυκλοφόρησε τον ίδιο χρόνο και είχε τίτλο Λεύκωμα Αθήνας-Εικοσιπενταετηρίς Βασ. Γεωργίου του Α' και περιλάμβανε επικολλημένες πρωτότυπες φωτογραφίες από την Αθήνα και τον Πειραιά. Σε αυτό, το φωτογραφείο τους αναφέρεται ως Ανατολικόν Φωτογραφείον ή Φωτογραφείον Ανατολής. Η εικοσαετία 1870-1890 ήταν γι' αυτούς η πιο δημιουργική περίοδος. Δεν συναντά κανείς συχνά ένα τόσο τεράστιο σε ποσότητα φωτογραφικό έργο, που να διατηρεί παράλληλα άψογη τεχνική ποιότητα και πολύ καλή δημιουργική σύνθεση.

Μέχρι το 1893 πρέπει να εργάζονταν στο Πορτ Σάιντ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1890 οι αδελφοί Ζαγκάκη άνοιξαν και φωτογραφείο στο Κάιρο, το οποίο ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Ζαγκάκης. Λίγο αργότερα πέθανε ο Γεώργιος, και ο Κωνσταντίνος έκλεισε το φωτογραφείο του Πορτ Σάιντ και διατήρησε μόνον αυτό του Κάιρου. Ένα μεγάλο μέρος του αρχείου που είχαν στο Πορτ Σάιντ πουλήθηκε στον Π. Περίδη και τον γαλλικής καταγωγής φωτογράφο Η. Arnoux (Αρνού), που διατηρούσαν αντίστοιχα φωτογραφεία στο Πορτ Σάιντ. Αυτός είναι και ο λόγος που συναντάμε συχνά φωτογραφίες των αδερφών Ζαγκάκη, αλλά με την υπογραφή των δύο αυτών φωτογράφων.

Οι αδερφοί Ζαγκάκη ήταν από τους τελευταίους πραγματικούς τοπιογράφους-φωτογράφους που εργάστηκαν με συνέπεια από πρωτότυπο υλικό που οι ίδιοι τραβούσαν. Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα ο Κωνσταντίνος Ζαγκάκης ασχολήθηκε και αυτός με την έκδοση καρτ-ποστάλ. Ορισμένες από αυτές θα αντιγραφούν από την Comptoir Philatelique d'Egypte στην Αλεξάνδρεια και από τον αρμενικής καταγωγής φωτογράφο G. Lekegian (Λεκεγκιάν) στο Κάιρο. Στο Πορτ-Σάιντ εργάζονταν στα τέλη του αιώνα ο Κ. Ανδρεόπουλος και ο Γρηγόριος Σαριδάκης.

Ο Κωνσταντίνος Ζαγκάκης πέθανε το 1912 στο Κάιρο. Με το θάνατό του έκλεισε το φωτογραφείο και το υπόλοιπο από το τεράστιο αρχείο του διασκορπίστηκε και καταστράφηκε. Οι αδελφοί Ζαγκάκη παρέμειναν άγνωστοι στην Ελλάδα. Αιτία ήταν ότι δεν συμμετείχαν στις διάφορες εκθέσεις που γίνονταν εδώ, καθώς και στις εκθέσεις των Ολυμπίων, όπως έκαναν άλλοι Αιγυπτιώτες Έλληνες συνάδελφοί τους. Ακόμα και το λεύκωμα που εξέδωσαν είχε τελικούς αποδέκτες τους Έλληνες της Αιγύπτου. Το σημαντικό όμως έργο που άφησαν τους κατατάσσει ανάμεσα στους σημαντικούς φωτογράφους τοπίων του 19ο αιώνα.

Αυστρία

Κωνσταντίνος (1835-1912) και Εμμανουήλ Γ. Τυφόξυλοι (1840-1907)

Αδελφοί Τυφόξυλοι - Η πριγκίπισσα Όλγα της Ρωσίας, Βιέννη 1867.

Οι αδελφοί Τυφόξυλοι εργάστηκαν ως φωτογράφοι στη Βιέννη κατά την περίοδο 1862-1880. Γεννήθηκαν στην Κοζάνη και μετανάστευσαν στη Βιέννη όπου από το 1863 ασχολήθηκαν με επιτυχία με τη φωτογραφία, ανοίγοντας εκεί δικό τους ατελιέ. Σε επιστολή του προς τον τρίτο του αδελφό Δημήτριο, ο Εμμανουήλ γράφει σχετικά, το 1868: «[...] Του φωτογραφείου αι εργασίαι ολονέν εις πρόοδον. Προ τινών μηνών το επεκτείναμεν χωρητικώς σημαντικά, ολόκληρος οικία. Η Αίθουσα της υποδοχής έχει πλάτος μεν 16, μήκος δε 22 ποδών. Προς δε δύο αίθουσας προς φωτογράφηση, ένα δωματίσκον εργασίας, και χημείον».

Ο κατεξοχήν καλλιτέχνης, που είχε και τις πρωτοβουλίες, ήταν ο Κωνσταντίνος. Οι πρώτες τους φωτογραφίες, κολλημένες σε λεπτό λευκό χαρτόνι, έχουν μόνο μπροστά και κάτω δεξιά από τη φωτογραφία, με κόκκινα γράμματα, τη λέξη «Τυφόξυλος». Σε άλλες έχουν τυπωμένο στο πίσω μέρος, με κόκκινο μελάνι, τη διεύθυνση του φωτογραφείου τους: «Leopoldstadt, Lilienbrungasse No 19, im Garten WIEN».

To φωτογραφείο των αδελφών Τυφόξυλων σύντομα απέκτησε φήμη όχι μόνο στη Βιέννη αλλά σε όλη την Κεντρική Ευρώπη, όπου ήταν εγκατεστημένοι πολλοί Έλληνες. Γνωστό είναι το πορτρέτο της πριγκίπισσας Όλγας, κόρης του Μεγάλου Δούκα της Ρωσίας Κωνσταντίνου, αδελφού του τσάρου Αλέξανδρου Β' και μετέπειτα συζύγου του Βασιλιά της Ελλάδος Γεωργίου Α'. Η φωτογραφία είχε τραβηχτεί λίγο πριν από τους επίσημους αρραβώνες της δεκαεξάχρονης τότε πριγκίπισσας στην Πετρούπολη στις 26 Ιουνίου 1867.

Όλες οι σωζόμενες φωτογραφίες τους είναι μόνον πορτρέτα σε μέγεθος καρτ-ντε-βιζίτ ή κάμπινετ, γεγονός που δεν επιτρέπει μια πιο ολοκληρωμένη και αντικειμενική αξιολόγηση του έργου τους.

Αδελφοί Τυφόξυλοι - Ορθόδοξος ιερωμένος, Βιέννη περ. 1870.

Το πιο πιθανό είναι ότι ασχολήθηκαν αποκλειστικά με τη φωτογράφιση πορτρέτων στο στούντιο, τομέας που ήταν ιδιαίτερα κερδοφόρος, και δεν έκαναν εξωτερικές λήψεις τοπίων για εμπορική χρήση. Φωτογραφίες τους δεν συναντώνται συχνά στην Ελλάδα. Φαίνεται ότι οι αδελφοί Τυφόξυλοι εγκατέλειψαν το φωτογραφικό επάγγελμα την εποχή που ακόμα η καρτ-ντε-βιζίτ ήταν της μόδας, δηλαδή στις αρχές της δεκαετίας του 1880. Άλλωστε, δεν έχουν εντοπιστεί φωτογραφίες τους μεταγενέστερης περιόδου. Στράφηκαν κατόπιν σε άλλου είδους επιχειρήσεις και άνοιξαν καφενείο και λέσχη στη Βιέννη και ξενοδοχείο στη Θεσσαλονίκη.

Βέλγιο

Αθανάσιος Κάλφας (1836-;) Ο Κάλφας με την οικογένειά του έφυγε από την Αθήνα στα τέλη του 1861 ή τις αρχές του 1862 για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί γεννήθηκε το 1863 και το τρίτο του παιδί. Στις 11 Μαρτίου 1864 έφτασε οικογενειακώς στις Βρυξέλλες, ενώ λίγο αργότερα εγκαταστάθηκε στην Αμβέρσα, όπου και εργάστηκε. Μεταξύ 1868-1871 άνοιξε και υποκατάστημα στην πόλη Μαλίν, ενώ τα χρόνια 1868-1869 συνεταιρίστηκε με τον Alfons Ρ. Lints (Αλφόνς Π. Λιντς). Το 1871, μετά το θάνατο της συζύγου του, έφυγε για τις Βρυξέλλες και δεν εργάστηκε ξανά.

Νικόλαος Κάλφας (1845-;) Αδελφός του Αθανάσιου Κάλφα, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Επισμαλτωτής και φωτογράφος, εμφανίζεται γύρω στα 1870 να διατηρεί φωτογραφείο στο προάστιο Σαιν-Ζιλ των Βρυξελλών και το 1877 στο Σαιν-Ζος. Στην πόλη των Βρυξελλών εγκαταστάθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 1878. Μετά το 1884 ονόμαζε το φωτογραφείο του «Μέγα Φωτογραφείον της Ανατολής» (Grand Photographie Orientale). Δεν υπάρχει κάποια πληροφορία που να αποδεικνύει ότι συνεργάστηκε με τον Αθ. Κάλφα.

Μασσαλία

Η Μασσαλία αποτελούσε τον 19ο αιώνα ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια της Μεσογείου. Ήδη από το 1860 διατηρούσε εκεί φωτογραφείο ο Αιμίλιος Καζάλης. Ακολούθησε το 1870 ο Γεώργιος Ραψομανίκης και λίγο αργότερα ο Ν. Κλάδος.

Παρίσι

Την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα εργάζονταν στη γαλλική πρωτεύουσα δύο Έλληνες φωτογράφοι, ο Μιχαήλ Αγγελίδης και ο Σόλων Βάθης.

Ο Μιχαήλ Αγγελίδης διέθετε φωτογραφείο στο Παρίσι, στη Rue Vanguelin 21, το οποίο ονόμαζε «Photographie Artistique d'Athenes». Εργάστηκε εκεί τουλάχιστον κατά το διάστημα 1880-1900.

ΣΟΛΩΝ ΒΑΘΗΣ. ΟΛΟΣΩΜΟ ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΣΤΟ «ΧΙΟΝΙ». Η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΡΑΒΗΧΤΗΚΕ ΣΤΟ ΣΤΟΥΝΤΙΟ ΚΑΙ ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΤΥΧΕ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ. ΤΕΤΟΙΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΝ ΠΟΛΥ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΓΙ' ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΑΡΚΕΤΑ ΠΙΟ ΑΚΡΙΒΕΣ.

Ο Σόλων Βάθης εργάστηκε αρχικά μαζί με τον αδελφό του Ξενοφώντα στο φωτογραφείο που είχαν ανοίξει στον Πειραιά γύρω στα 1860. Η συνεργασία αυτή δεν κράτησε πολύ, και ο Σόλων Βάθης έφυγε για το Παρίσι. Εκεί άνοιξε ατελιέ σεκεντρικό σημείο, δίπλα στο Χρηματιστήριο, στη Rue Vivienne 42. Το ονόμασε μάλιστα «Photographie Franco-Hellenique de la Bourse». Ο Βάθης θεωρείται ένας πολύ ικανός φωτογράφος της εποχής του, και το έργο του βραβεύτηκε και διακρίθηκε. Στην έκθεση του Παρισιού το 1887 έλαβε μετάλλιο Α' τάξης. Στην επομένη έκθεση, το 1889, παρουσίασε φωτογραφίες του στο ελληνικό τμήμα αυτή τη φορά, και έλαβε το βραβείο «Hors Concours». Είχε επίσης λάβει τον τίτλο του «φωτογράφου του Βασιλέως των Ελλήνων» και του βασιλικού πρίγκιπος. Στην Παγκόσμια Έκθεση του 1900, πάλι στο Παρίσι, έλαβε μέρος στο γαλλικό τμήμα με την παρουσίαση φωτογραφίας του βασιλιά Γεωργίου Α'. Υπήρξε εφευρέτης διαφόρων νέων τεχνικών, ενώ αργότερα εφηύρε μέθοδο χρωματισμού των φωτογραφιών, και κατασκεύαζε δικό του φωτογραφικό χαρτί με την επωνυμία «Papier Vathis». Το περιοδικό Παναθήναια γράφει: «Ο εν Παρισίοις Έλλην φωτογράφος κ. Σόλων Βάθης προ μηνών εφεύερε μέθοδον δια της οποίας, χωρίς οιανδήποτε χρήσιν μέσων χημικών, προσδίδει εις τας φωτογραφίας όψιν χρωματισμού, οποίον θα ελάμβανον εάν εφωτίζοντο διά των ηλεκτρικών ακτίνων, διερχομένων διά πολυχρώμων υέλων [...]». Εικάζεται ότι σταμάτησε να εργάζεται γύρω στο 1906.

Τουρκία

Οι Έλληνες φωτογράφοι ήταν από τους πρώτους που άνοιξαν φωτογραφεία στην Πόλη. Ορισμένοι ήταν διάσημοι σε όλη την Τουρκία, δίδαξαν φωτογραφία στο Παλάτι του Σουλτάνου και έλαβαν πολλές τιμητικές διακρίσεις.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ (1850-1929) Ένας από τους πιο σημαντικούς πρώιμους φωτογράφους της Τουρκίας. Εργάστηκε από την ηλικία των 11 χρόνων στο διάσημο φωτογραφείο των αδελφών Αμπντουλάχ στην Κωνσταντινούπολη. Ξεκίνησε σαν παραγιός και σταδιακά εξελίχθηκε σε ρετουσέρ φωτογραφιών και πλακών, μια ιδιαίτερα λεπτή και σημαντική εργασία. Το 1867, σε ηλικία 17 χρονών, αγόρασε το φωτογραφείο από τους πρώην εργοδότες του, οι οποίοι είχαν αποφασίσει να ανοίξουν νέο φωτογραφείο στη συνοικία του Πέραν. Ο Ανδρειωμένος παρέμεινε εκεί για 30 χρόνια, όταν αποφάσισε και αυτός να ανοίξει ατελιέ στην πιο εμπορική συνοικία του Πέραν, αφήνοντας το άλλο του κατάστημα σε βοηθούς του. Αυτό αποτέλεσε από τότε και το κεντρικό του κατάστημα:

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΝΔΡΕΙΩΜΕΝΟΣ. ΟΙ ΤΡΕΙΣ... ΧΑΡΙΤΕΣ ΝΑΥΤΑΚΙΑ. ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΕΥΡΗΜΑΤΙΚΑ ΝΤΕΚΟΡ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΣΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΕΙΣ

Σε άλλη αρκετά νεότερη καταχώρισή του γράφει: Υπήρξε και αυτός φωτογράφος του παλατιού. Δίδαξε φωτογραφία στον Σουλτάνο Βαχντετίν, όταν ήταν ακόμα διάδοχος του θρόνου, και έλαβε δύο τιμητικές διακρίσεις απ' αυτόν. Στην έκθεση του Παρισιού το 1903 συμμετείχε με τέσσερις φωτογραφίες του και έλαβε γι' αυτές μετάλλιο. Ο γιος του Αθανάσιος, που γεννήθηκε το 1900, συνέχισε την οικογενειακή παράδοση, αναλαμβάνοντας τα φωτογραφεία του πατέρα του.

Στη δεκαετία του '30 άλλαξε το όνομα του φωτογραφείου του σε Φωτό-Σαράϊ, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να τον προφυλάξει από την οργή του τουρκικού όχλου ο οποίος το κατέστρεψε ολοσχερώς κατά τα Σεπτεμβριανά, τις ταραχές του 1955 εναντίον των Ελλήνων της Πόλης.

ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΚΑΡΓΟΠΟΥΛΟΣ (1826-1886) Ο πρώτος κάτοικος της Τουρκίας που λειτούργησε φωτογραφείο στη χώρα ήταν ο Έλληνας Βασιλάκης Καργόπουλος. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1826 και διδάχτηκε τη φωτογραφία δουλεύοντας κοντά σε κάποιον ξένο φωτογράφο. Το 1850, σε ηλικία 24 χρονών, άνοιξε φωτογραφικό ατελιέ στη Μεγάλη Οδό του Πέραν, αρ. 311.

Ο Καργόπουλος εργάστηκε αρχικά με τη μέθοδο της δαγγεροτυπίας, κάνοντας αποκλειστικά πορτρέτα στο στούντιό του. Κανένα όμως από τα λίγα σωζόμενα δεν έχει αποδειχτεί ότι είναι τραβηγμένο από εκείνον. Μετά το 1857 στράφηκε στη χρήση των αρνητικών υγρού κολλωδίου και των χαρτιών της αλμπουμίνας. Από την αρχή το φωτογραφείο του απέκτησε φήμη και πελατεία. Οι πελάτες του ανήκαν στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα της Κωνσταντινούπολης, Τούρκοι, Έλληνες και πολλοί Ευρωπαίοι χριστιανοί από τις διάφορες κοινότητες της Πόλης. Το γεγονός ότι μιλούσε τουρκικά και λίγα γαλλικά του έδωσε το προβάδισμα έναντι των άλλων ξένων φωτογράφων, που δεν μιλούσαν την τοπική γλώσσα. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτη μαρτυρία, δίδαξε τη φωτογραφία στον πρίγκιπα Μουράτ, ο οποίος έγινε αργότερα Σουλτάνος (Μουράτ Ε') για 93 μόνο ημέρες.

Γύρω στα 1860 ο Καργόπουλος τράβηξε τις πρώτες φωτογραφίες του από αξιοθέατα της Κωνσταντινούπολης, αλλά ελάχιστες από αυτές έχουν διασωθεί. Στα μέσα της δεκαετίας εκείνης (γύρω στο 1865) επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Ελλάδα. Είναι περίεργο ότι από το ταξίδι του εκείνο έχουν διασωθεί μόνο στερεοσκοπικές φωτογραφίες του με θέμα την Ακρόπολη και τις άλλες αρχαιότητες της Αθήνας.

ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΥ ΒΑΣΙΛΑΚΗ ΚΑΡΓΟΠΟΥΛΟΥ. 

Τότε άρχισε να συμμετέχει και στις διεθνείς εκθέσεις. Φωτογραφίες του εκτέθηκαν στην Έκθεση της Βιομηχανίας στη Νεάπολη της Ιταλίας καθώς και στα Β' Ολύμπια που έγιναν στην Αθήνα το 1870. Στην τελευταία μάλιστα έκθεση βραβεύτηκε με έπαινο για τα φωτογραφικά έργα του.

Επεκτείνοντας ακόμη περισσότερο τη δραστηριότητά του, άνοιξε παράρτημα στην Αδριανούπολη, στην Ανατολική Θράκη, που λειτουργούσε από τα τέλη της δεκαετίας του 1860. Το φωτογραφείο το διηύθυνε κάποιος συνεταίρος ή βοηθός του. Όπως αποδεικνύεται από ορισμένες φωτογραφίες του, αυτός ήταν ο Εμμανουήλ Φώσκολος. Η συνεργασία τους όμως σταμάτησε το 1881, οπότε και σε πολλά από τα χαρτόνια το όνομα του Φώσκολου έχει διαγράφει με μελάνι. Για τον συγκεκριμένο φωτογράφο δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες. Τα χρόνια 1879-1886 ήταν τα πιο δυναμικά στο έργο του φωτογράφου. Οι βραβεύσεις του ακολουθούν η μία μετά την άλλη. Το 1879 βραβεύτηκε στην έκθεση της Βιομηχανίας και των Καλών Τεχνών της Νεάπολης με μετάλλιο. Λίγο αργότερα τιμήθηκε με τα τουρκικά μετάλλια Μετζιντί (1881) και Οσμανί (1885). Ήταν λοιπόν φυσικό να τα αναφέρει και να τα παρουσιάζει στο πασπαρτού των φωτογραφιών του, μαζί με το μονόγραμμα του Σουλτάνου.

ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ ΚΑΡΓΟΠΟΥΛΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΧΘΕΙΟ, ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΠΕΡ. 1870. ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΑΥΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΕΔΕΙΧΝΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ.

Το 1883 ο Καργόπουλος άνοιξε ένα παράρτημα στον αριθμό 241 της Μεγάλης Οδού του Πέραν και κυριαρχούσε πια σε όλη τη συνοικία του Μπέγιογλου. Το έργο το οποίο παρήγαγε ήταν τεράστιο. Ήταν ο πρώτος στην Τουρκία που φωτογράφισε τη μερική έκλειψη της σελήνης μέσα από τηλεσκόπιο, ενώ ασχολήθηκε με μεγάλη επιτυχία με τη δημιουργία πανοραμικών φωτογραφιών. Στις 29 Ιανουαρίου 1886 του απονεμήθηκε από τον Σουλτάνο το Χρυσό Μετάλλιο των Καλών Τεχνών. Πριν προλάβει όμως να χαρεί την εξαίρετη αυτή διάκριση, ο Βασίλης Καργόπουλος, αυτός ο μεγάλος Έλληνας φωτογράφος της Τουρκίας, πέθανε ξαφνικά από συγκοπή της καρδιάς, σε ηλικία μόλις 59 χρονών.

Λίγο πριν είχε αρχίσει να εργάζεται κοντά του ο γιος του Κωνσταντίνος, ο οποίος, αν και άπειρος, ανακηρύχτηκε βασιλικός φωτογράφος με διάταγμα του Σουλτάνου στις 11 Απριλίου 1886. Κοντά του εργάστηκε και ο αδελφός του Κλεομένης, αλλά η συνεργασία τους κράτησε μέχρι το 1889. Μετά το κλείσιμο των φωτογραφείων ο Κωνσταντίνος Καργόπουλος εμφανίζεται ξανά το 1905 στη Σμύρνη, όπου εργαζόταν ως φωτογράφος μέχρι το 1911. Ήταν γνωστός ως Κωστής ο Έλληνας.

ΑΛΛΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Ενδεικτικά αναφέρονται οι: Ιωάννης Αλευρίδης, Κωστάκης Βαφειάδης (1878), Θεόδωρος Βαφειάδης (1898), Γ. Γλυκέας, Δημήτριος Δεσίπρης (1870), Στυλιανός Κωνσταντινίδης (1875), Μακελίδης, Φώτιος Θεοφιλίδης (1884), Νεοκλής Μερακλής (1891) κ.ά.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Δεν υπάρχει Έλληνας που να μη θεωρεί τη Σμύρνη την πιο σημαντική πόλη του μικρασιατικού ελληνισμού μετά τη Βασιλεύουσα. Η Σμύρνη δεν διέθετε βέβαια την ιστορική παράδοση και τη μεγαλοπρέπεια της Πόλης, είχε όμως να προτάξει κοσμοπολίτικη ζωή και έντονη πνευματική και καλλιτεχνική κίνηση, που της έδιναν μοναδική αίγλη. Δεν ήταν λοιπόν τυχαίο ότι στη Σμύρνη σταματούσαν πρώτα οι περιηγητές καθ' οδόν προς την Πόλη.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟ ΦΕΙΓ-ΒΟΛΑΝ ΤΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΟΥ ΦΩΤΙΟΥ ΘΕΟΦΙΛΙΔΟΥ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ, ΠΕΡ. 1900.

Στη Σμύρνη τραβήχτηκαν και οι πρώτες δαγγεροτυπίες που έγιναν στην Τουρκία. Ο Γάλλος ζωγράφος Horace Vernet μαζί με τον συγγραφέα Goupil Fesquet ξεκίνησαν το 1839 για το Μεγάλο Ταξίδι στην Ανατολή, έχοντας μαζί τους μια δαγγεροτυπική μηχανή που τους είχε προμηθεύσει ο εκδότης Noel-Marie Lerebours. Φωτογράφισαν στην Αίγυπτο μέχρι τα τέλη του 1839, και τον Ιανουάριο του 1840 έφτασαν στη Σμύρνη. Ο Fesquet στα απομνημονεύματά του γράφει σχετικά: «Στις 15 Ιανουαρίου 1840 ο ναύαρχος Lalande μας προσκάλεσε να κάνουμε μιαν επίδειξη της φωτογραφικής εφεύρεσης πάνω στη ναυαρχίδα ΙΕΝΑ που βρισκόταν στον κόλπο της Σμύρνης, και στην οποία επέβαινε ο νεαρός αρχιδούκας της Αυστρίας πρίγκιπας Φρειδερίκος. Πράγματι, πήραμε εκεί δαγγεροτυπίες» [.. .]

Δύο χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1842, στο περιοδικό Φιλολογία που εκδιδόταν στη Σμύρνη, δημοσιεύτηκε η παλαιότερη περιγραφή της δαγγεροτυπικής μεθόδου στα ελληνικά. Στο άρθρο Περί φωτογραφίας το περιοδικό περιγράφει τη νέα μέθοδο: [...] «Φωτογραφία λέγεται ή μέθοδος τον να ζωγραφίζονται τα αντικείμενα μόνον διά της ενεργείας του φωτός, του ήλιου, χωρίς όλως διόλου της ανάγκης της ζωγραφικής τέχνης. Το πράγμα τούτο καθ' εαυτόν μεν φαίνεται παράδοξον, αλλά πολλοί των φυσικών αφ' ότου μάλιστα ευρέθη ο σκοτεινός θάλαμος (*), ηγωνίζοντο να εύρωσι μέσον τι διά του οποίου να εντυπώνονται επί τινος πλάκας τα εξωτερικά αντικείμενα, αλλ' αι προσπάθειαι αυτών έμενον μάταιαι, έως ου κατά το 1839 ο Κ. Δαγονέβρος ηδυνήθη να επιτυχή διά του νεωστί εφευρεθέντος ιωδίου ούτινος η χημική κατάστασις και το χρώμα τοσούτο μεταβάλλεται από το φως του ηλίου» [...] (ακολουθεί η περιγραφή της μεθόδου με λεπτομέρεια). [...]«Ο χρόνος όστις απαιτείται διά να ζωγραφισθώσιν οι εικόνες εις την αργυράν πλάκα είναι συνήθως έως επτά ή οκτώ δεύτερα λεπτά... Εις τα θερμά κλίματα, όπου αι ακτίνες του ήλιου είναι εντονώτεραι, χρειάζεται ολιγότερος καιρός, παρά εις τα ψυχρότερα. Εις την Σμύρνην συμπεραίνομεν ότι αρκούσιν εξ δεύτερα λεπτά». Και στην παραπομπή (*) γράφει: «Ο θάλαμος ούτος [δηλ. ο σκοτεινός] είναι, κιβωτών τι επίμηκες, και έχον κατά το έμπροσθεν μέρος φακόν τινα, διά του οποίου εισερχόμεναι αι ακτίνες εξωτερικών αντικειμένων σχηματίζουσι δι' αντανακλάσεως τας εικόνας αυτών εις την έσω κειμένην ύαλον. Εις την πόλιν μας κατ' ευτυχίαν ο σκοτεινός θάλαμος έγινε σχεδόν πασίγνωστος κατ' αυτάς».

Από το κείμενο συμπεραίνεται ότι στη Σμύρνη η δαγγεροτυπία δεν ήταν γνωστή ως εφεύρεση μόνο, αλλά είχε χρησιμοποιηθεί και στην πράξη ήδη από το ξεκίνημα της φωτογραφίας, αν και δεν είναι γνωστό ποιοι ήταν αυτοί οι πρώτοι φωτογράφοι. Οι γραπτές πληροφορίες για τους Έλληνες φωτογράφους της πόλης είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Χρήσιμη βοήθεια πρόσφεραν οι δημοσιευμένες διαφημίσεις στις τοπικές εφημερίδες, οι προφορικές μαρτυρίες και οι ίδιες οι φωτογραφίες, ιδιαίτερα αυτές του 19ου αιώνα, όσες βέβαια σώθηκαν μετά την Καταστροφή.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΩΣΙΑΔΗΣ

≠Από το κείΟ πρώτος Έλληνας επαγγελματίας φωτογράφος στη Σμύρνη ήταν ο Γεώργιος Σωσιάδης, που εμφανίζεται γύρω στα I860.206 Στην τοπική εφημερίδα Ευσέβεια υπάρχει σχετική ειδοποίησίς του: «Ο κ. Γεώργιος Σωσιάδης γνωστός φωτογράφος εν Σμύρνη ειδοποιεί το φιλόκαλον κοινόν, ότι επιθυμών να ευχαριστήση έτι περισσότερον τους τιμώντας το κατάστημά του με παραγγελίας των, απεφάσισεν να καταβιβάση την τιμήν των εικόνων από 16 φράγκων εις 12 φρ. την δωδεκάδα, και 3 φρ. την ημίσειαν δωδεκάδα. Περιττόν θεωρεί να νποσχεθή ενταύθα τελειότητας περί των εικόνων επεξεργασίαν κ.τλ., διότι τα φωτογραφικά έργα τον είναι ικανώς γνωστά εν τη πόλη ταύτη. Το κατάστημα εις "Φαρδύ Σοκάκι”».

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΣΩΣΙΑΔΗΣ. ΖΕΥΓΑΡΙ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΓΙΑ ΚΑΠΟΙΟΝ ΛΟΓΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΧΩΡΙΣΤΑ ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΩΘΗΚΕ ΣΕ ΜΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ, ΣΜΥΡΝΗ ΠΕΡ. 1880.

Από τους πρώτους φωτογράφους ήταν και ο Σπυρίδων Καλλιγέρης, που είχε το φωτογραφείο του κοντά στην Αγία Φωτεινή, στη Δίοδο Ρόσσι.Τον Σεπτέμβριο του 1882 μια ειδοποίηση στην εφημερίδα Νέα Σμύρνη πληροφορούσε το κοινό για τη συνεργασία του Σωσιάδη με τον Καλλιγέρη. «Ο προ εικοσαετίας παρά το Φαρδύ Σοκάκι Άγιον Δημητρίου γνωστός φωτογράφος Γ. Σωσιάδης και ο Κ. Σ. Καλλιγέρης φωτογράφος επίσης σννεταιρισθέντες, συστήσαντες δε νέον φωτογραφείον παρά την Αγίαν Φωτεινήν, πλησίον καταστήματος Διογένους, δίοδος Ρόση και εφοδιάσαντες αυτό διά παντός μέσου νεωτερισμού υπόσχονται τοις προσερχομένοις εντελή επιτυχίαν επί το τελειότερον […]».

Ν. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ. ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΖΕΥΓΟΥΣ, ΣΜΥΡΝΗ ΠΕΡ. 1870, ΚΑΜΠΙΝΕΤ.

Λίγο αργότερα, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή, οι δυο συνεταίροι θα χωρίσουν. Τότε περίπου εμφανίστηκε ο φωτογράφος Εμμανουήλ Σωσιάδης, που είχε το φωτογραφείο του στην ίδια διεύθυνση με αυτήν του Γεωργίου, ο οποίος ήταν γιος του τελευταίου.

ΑΛΛΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Από τους πρώτους αλλά λιγότερο γνωστούς φωτογράφους είναι και ο Ν. Θεοδώρου. Είχε φωτογραφείο, πριν από το 1870, στο Δερβίσογλου Χάνι, που το διατήρησε τουλάχιστον μέχρι το 1876. Στα Β' Ολύμπια του 1870 στην Αθήνα, εκτός από φωτογραφίες του, εξέθεσε και μελάνι... για αντιγραφή εμπορικών επιστολών και οινόπνευμα και βαμβακοπυρίτιδα για φωτογραφική χρήση, δηλαδή την επίστρωση πλακών με υγρό κολλώδιο. Όμως η Εξεταστική Επιτροπή βρήκε ότι και τα δύο ήταν ακατάλληλα, γιατί το οινόπνευμα με την τριβή μύριζε ζυμέλαιο και η βαμβακοπυρίτιδα ήταν άδίάλυτος εις τον άέρα. Λίγο πριν από το 1870 εμφανίζονται και οι αδελφοί Πατεράκη, αλλά δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία γι' αυτούς.

Κατά την περίοδο 1880-1900 εργάζονταν στη Σμύρνη αρκετοί Έλληνες φωτογράφοι. Οι περισσότεροι βρίσκονται συγκεντρωμένοι στον Φραγκομαχαλά, στην ίδια δηλαδή συνοικία όπου βρίσκονται και οι ξένοι φωτογράφοι. Μετά το 1900 οι Έλληνες φωτογράφοι μετακινήθηκαν και σε άλλες συνοικίες, όπως π.χ. στην οδό Παράλληλο, το Κορδελιό, το Χαλεπλί και αλλού.

Από τους πιο χαρακτηριστικούς φωτογράφους είναι και οι αδελφοί Καστάνια. Τα αδέλφια αυτά ήταν Χιώτες Φραγκολεβαντίνοι που είχαν εγκατασταθεί στη Σμύρνη. Εργάστηκαν στο φωτογραφείο ΕΙ Beder του Αρμένη Ιωάννη Σισλιάν, που βρισκόταν εντός της Διόδου Σπόντι. Αργότερα έγιναν συνεταίροι στο μαγαζί και τέλος, το Σεπτέμβριο του 1874, με την αποχώρηση του Σισλιάν, ανέλαβαν μόνοι τους το φωτογραφείο, το οποίο από το 1873 είχε ήδη μεταφερθεί έντός τής διόδου τής ευρωπαϊκής λέσχης. Γύρω στα 1881 και για μικρό χρονικό διάστημα είχε φωτογραφείο στην οδό Φραγκομαχαλά 157 και ο Νικόλαος Παντζόπουλος, που αργότερα το δούλευε αντιπρόσωπός του.

Στα τέλη του 19ου αιώνα στους πιο γνωστούς Έλληνες φωτογράφους συγκαταλέγονταν ο Δημήτριος Ζαδές, που διέθετε το Καλλιτεχνικόν Φωτογραφείον και Σπουδαστήριον Ζωγραφικής στην Ευρωπαϊκή οδό 65, Δίοδο πρώην Ελληνικής Λέσχης, ο Νίκος Σ. Αθανασιάδης, και αυτός στην Ευρωπαϊκή οδό, και ο Α. Κωνσταντινόπουλος στο Κορδελιό, το φωτογραφείο Ο Μαραθών στην οδό Χαλεπλί, κ.ά.

Κύριο θέμα των Ελλήνων φωτογράφων ήταν το πορτρέτο στον κλειστό χώρο του φωτογραφείου. Λευκώματα με φωτογραφίες τοπίων είναι σπάνια, αλλά αυτό δεν αποκλείει το γεγονός να υπήρχαν ορισμένα που χάθηκαν μετά το 1922.

Οι Έλληνες φωτογράφοι της Σμύρνης διέγραψαν δυναμική καλλιτεχνική πορεία και πολλοί από αυτούς υπήρξαν πολύ καλοί στους διαφόρους κλάδους της φωτογραφίας με τους οποίους ασχολήθηκαν. Από την αρτιότητα της τεχνικής τους, τη δημιουργικότητα του στησίματος των μοντέλων, τη φωτοσκίαση και την ισορροπημένη σύνθεση των πλάνων τους, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι φωτογράφοι αυτοί ήταν άριστοι τεχνίτες και πολύ καλοί πορτρετίστες.

ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 1839-1970

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ

ΑΘΗΝΑ 2008

from ανεμουριον https://ift.tt/2I7HcLR
via IFTTT