Ο οικισμός των Ψαρών στη σημερινή του μορφή δύσκολα μπορεί να αποδώσει την εικόνα της ναυτικής δύναμης που είχε το νησί τα επαναστατικά χρόνια. Με έναν οικισμό και 400 κατοίκους, μόνον ο μεγάλος ιστορικός ναός του Αγίου Νικολάου μαρτυρεί τις παλιές δόξες. Η καταστροφή από τους Τούρκους, τον Ιούνιο του 1824, ήταν ολοκληρωτική. Η φωτιά έκαψε τα πάντα. Όλα γκρεμίστηκαν. Όσοι άνθρωποι γλίτωσαν από το ολοκαύτωμα έφυγαν. Το νησί εγκαταλείφθηκε. Οι κάτοικοι άλλαξαν πατρίδα, περιπλανήθηκαν από πόσο σε τόπο ή εγκαταστάθηκαν σε άλλα μέρη: Χίο, Μυτιλήνη, Μονεμβασιά, Αίγινα, Σύρο, Νέα Ψαρά (Ερέτρια). Στην Ερμούπολη της Σύρου εγκαθίστανται και ξαναφτιάχνουν τα σπίτια τους, την εκκλησία της Θεοτόκου και μεταφέρουν εκεί τη γνωστή εικόνα της Παναγίας, έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (Ελ Γκρέκο). Στη σημερινή Ερέτρια της Εύβοιας η τότε κυβέρνηση τους παραχωρεί έκταση (έλος) για να κτίσουν τα Νέα Ψαρά.
Πολλά από τα σπίτια που σώζονται ακόμη ο' αυτές τις περιοχές παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με τα παλιά σπίτια των Ψαρών δείχνοντας την επιθυμία των ανθρώπων να μεταφέρουν τις εικόνες του τόπου μας, τα ίδια τα βιώματα τους.
Λίγα είναι τα κτίρια που σώζονται στα Ψαρά από τα προεπαναστατικά χρόνια. Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου με τα γειτονικά κτίρια, η εκκλησία του Χριστού, τέσσερα αρχοντικά στην είσοδο του λιμανιού, σε κακή κατάσταση τα περισσότερα και το λοιμοκαθαρτήριο Σπιτάλια.
Μετά την καταστροφή του 1824, κάποιοι κάτοικοι αρχίζουν να επιστρέφουν γύρω στα 1830, για να ξαναφτιάξουν σπίτια μικρά, τα οποία δεν θυμίζουν τίποτα από τη μορφή των σπιτιών που καταστράφηκαν.
Νέες κλίμακες
Έτσι, ενώ τα προεπαναστατικά σπίτια είναι μεγάλα με λοξευτές πέτρες, διώροφα και των πλουσιότερων με πελεκητά υπέρθυρα και φουρούσια, τα νέα είναι χαμηλά, ισόγεια ή διώροφα με υπερυψωμένο ισόγειο, μικρά ανοίγματα, απλά, φτωχικά. Ορθογώνιοι μικροί όγκοι που προστίθενται για να αποτελέσουν ένα ενδιαφέρον σύνολο, σε ανθρώπινη κλίμακα και να δώσουν πλαστικότητα στην όψη της γειτονιάς. Η κάλυψη γίνεται πάντα με δώματα που σχηματίζονται από ξύλινα δοκάρια, καλάμια, φύκια της θάλασσας και χώμα.
Η μορφολογία αυτή του οικισμού χάνεται με τον χρόνο, καθώς χρησιμοποιείται στέγη με κεραμίδια (το δώμα με τα φύκια είναι προβληματικό και πρέπει να συντηρείται συχνά).
Στη συνέχεια εγκύκλιος της πολεοδομίας υποχρεώνει όλους να κτίζουν με στέγες, γεγονός καθοριστικό για την εξέλιξη της μορφής του οικισμού. Η παραδοσιακή μορφή του νησιώτικου σπιτιού με δώμα σβήνει. Αργότερα γίνεται ανάκληση της εγκυκλίου αυτής και ο καθένας μπορεί να επιλέγει την μορφή κάλυψης που θέλει: στέγη ή δώμα. Τώρα είναι η στιγμή που η παραδοσιακή μορφή του οικισμού εξαφανίζεται οριστικά. Πολλά νέα κτίρια κτίζονται πάνω στα ερείπια, χωρίς κανένα ρυθμιστικό σχέδιο (όταν τα όρια των οικοπέδων καθορίζονται τις περισσότερες φορές από μαρτυρίες) και με μια ανεξέλεγκτη μορφολογία κατά τις επιθυμίες του εκάστοτε χρήστη και τα πρότυπα των αστικών κέντρων.
Από τους κρατικούς φορείς που έδειξαν πρώτοι ενδιαφέρον για τα Ψαρά είναι ο EOT. Το 1976 εντάσσει στο πρόγραμμα του «Διατήρηση και ανάπτυξη παραδοσιακών οικισμών» ορισμένα κτίρια. Με εμπνευστή τον προϊστάμενο του προγράμματος, φωτισμένο αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη, αναστηλώνεται το κτίριο δίπλα στην ιστορική εκκλησία του Αγ. Νικολάου με χρήση ξενώνα και αξιοποιείται το λοιμοκαθαρτήριο Σπιτάλια σε εστιατόριο της κοινότητας. Στα ερείπια του σπιτιού του ναυάρχου Αποστόλη δημιουργείται πλατεία-μνημείο με την προτομή του.
Ναυτική παράδοση
Ο μικρός οικισμός του νησιού ακόμη και στη σημερινή του μορφή κρατάει την ανθρώπινη κλίμακα, με τη ζεστασιά της γειτονιάς και το γέλιο των παιδιών που τρέχουν μόνα τους έξω από το σπίτι. Στενά δρομάκια περίπου στα ίχνη των παλιών, με το λιμάνι καθοριστικό σημείο αναφοράς.
Τα αυτοκίνητα μετρούνται στα δάχτυλα. Διατηρεί μια δυναμική ανάπτυξη με την κατασκευή νέων σπιτιών που έρχονται να καλύψουν τις τρέχουσες ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, μακριά από τη λογική των ενοικιαζόμενων δωματίων που απλώνονται σ’ όλα τα ελληνικά νησιά.
Ένας χωματόδρομος οδηγεί στα βόρεια όπου βρίσκεται το Μοναστήρι της Θεοτόκου, προστάτιδας του νησιού. Μικρά κτίσματα για τις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες βρίσκονται διάσπαρτα στην ενδοχώρα. Όπως επίσης και τα εκκλησάκια τάματα των οικογενειών στον Άγιο προστάτη του Ψαριανού που ταξιδεύει.
Οι οικογένειες που ζουν στα Ψαρά είναι οργανωμένες με τους κανόνες του ναυτικού. Η γυναίκα θα μεγαλώσει τα παιδιά στο νησί. Με τις οικονομίες τους κτίζονται νέα σπίτια και προικίζεται η κόρη που πρόκειται να παντρευτεί σχεδόν πάντα Ψαριανό.
Το ενδιαφέρον για άλλου είδους επαγγέλματα είναι μικρό έως ανύπαρκτο. Η ναυτική παράδοση στον επαγγελματικό προσανατολισμό είναι καθοριστική για τους κατοίκους. Έτσι ο οικισμός αναπτύσσεται ως ένα ζωντανό κύτταρο μιας ναυτικής οικογένειας που διατηρεί ζωντανές τις μνήμες του παρελθόντος.
ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΗΣ
ΤΑ ΗΡΩΪΚΑ ΨΑΡΑ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1995
from ανεμουριον https://ift.tt/2TmKjpB
via IFTTT