Η σημειογραφία ενός αδιέξοδου

της Νίκης Λοϊζίδη
«ΕΚ ΤΟΥ ΕΥΑΝΘΟΥΣ ΛΕΙΜΩΝΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΞΑΡΙΩΝ. ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ 10ΗΣ ΙΟΥΝΙΟΥ». ΣΙΝΙΚΗ, ΚΡΑΓΙΟΝΙΑ, ΑΚΟΥΑΡΕΛΛΑ, 1971. ΣΥΛΛΟΓΗ Γ.Ν. ΠΕΝΤΖΙΚΗ. ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΔΕΙΓΜΑΤΑ ΨΗΦΑΡΙΘΜΗΣΗΣ (ΦΩΤ. Φ. ΣΑΡΡΗ/ΦΑΟΣ).
Τον Ν. Γ. Πεντζίκη δεν έτυχε να τον γνωρίσω προσωπικά και για αρκετά χρόνια, έχοντας μια μάλλον ασαφή εντύπωση για το έργο του, τον θεωρούσα ως ένα ερμητικό ιδίωμα της καλλιτεχνικής παράδοσης της Θεσσαλονίκης. Δεν ξέρω αν έπαιξε ρόλο το γεγονός ότι εδώ και μια δεκαετία διδάσκω στην πόλη αυτή ή αν άλλοι λόγοι, λιγότερο συμβατικοί, συνέτειναν στο να προσέξω με ιδιαίτερο ενδιαφέρον το έργο του. Ομολογώ, ωστόσο, ότι δεν μου είναι δυνατόν να συμμεριστώ τη συγκίνηση εκείνων που τον έζησαν από κοντά και διδάχτηκαν, όπως ομολογούν, από την προσωπικότητα και την τέχνη του, αλλά ούτε μπορώ να συμφωνήσω και με εκείνους που τον είδαν απλώς ως μονομανή εκδοχή του ελληνο-ορθόδοξου μυστικισμού.

Όμως, όσο και αν αυτό δείχνει νοηματικά οξύμωρο, η δεύτερη αυτή ερμηνευτική άποψη για το έργο του Πεντζίκη, μου ερεθίζει περισσότερο το ενδιαφέρον. Κι αυτό γιατί προκαλεί τη διάθεση μιας διερεύνησης, όχι ακριβώς της ιδιόμορφης τεχνοτροπίας που χρησιμοποιεί, αλλά του ιδεολογικού υπόβαθρου πάνω στο οποίο στηρίζονται οι τεχνικές του μέθοδοι. Κατά τη γνώμη μου, το λογοτεχνικό και εικαστικό έργο του Πεντζίκη αποτελεί ένα ιδίωμα μέσα στην ήδη υπάρχουσα ιδιαιτερότητα της νεοελληνικής τέχνης, με μια όμως σημαντική διαφορά: η ευρηματική σημειογραφία του - αναφέρομαι περισσότερο σε σχέδια με σινική μελάνη της δεκαετίας του 1970 - ενώ παρακολουθεί μερικές από τις βασικές κατευθύνσεις του μοντερνισμού, κυρίως ως προς το χρώμα, ταυτόχρονα εφαρμόζει ένα ιδεώδες καλλιτεχνικής σκέψης και πράξης εκ διαμέτρου αντίθετο με το δυτικό ορθολογισμό.

Ψηφαρίθμηση

Αν ο Πεντζίκης ήταν ένας λαϊκός ζωγράφος χωρίς τεχνοτροπικές υποψίες και προπάντων χωρίς γνώσεις γύρω από τη μοντέρνα ευρωπαϊκή ζωγραφική, το πρόβλημα θα ήταν τελείως διαφορετικό, ή μάλλον δεν θα υπήρχε. Η εμμονή του στην εξαντλητική, αυτοσχέδια μέθοδο της ψηφαρίθμησης - ψηφιδογραφική και στιγμογραφική μεταστοιχείωση φράσεων, λέξεων και γραμμάτων από συναξάρια, κοσμικά κείμενα, επιστολές, κάρτες και τοπωνύμια - θα μπορούσε λοιπόν να ερμηνευτεί σαν μια προσπάθεια υπέρβασης του προβλήματος, μέσα από μια διαρκή άσκηση μοναστικής αυτοπειθαρχίας.
«ΜΑΚΕΤΙΑ ΝΥΜΦΗ» (ΤΕΜΠΕΡΑ, 1967)
Διάβασα κάπου ότι «η ψηφαρίθμηση σαν μέθοδος ζωγραφικής έχει πρωτοπόρο τον Πεντζίκη». Αν θυμάμαι καλά, η φράση αυτή ανήκει σε έναν από τους μαθητές του που συνέχισαν για ορισμένο χρονικό διάστημα τη στιγμογραφική και ιδεογραμματική κατεύθυνση της ζωγραφικής του δασκάλου τους. Αν και μερικές από αυτές τις μελέτες είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον - όπως π.χ. τα σχέδια από την πόλη της Θεσσαλονίκης του Ξάνθιππου Βύσσιου στη δεκαετία του 1970 - η κατοπινή στάσιμη τύχη της ιδιωματικής αυτής γραφής, δεν δικαιολογεί τον πολύ δυτικότροπο όρο του πρωτοπόρου.

Κατάργηση της ατομικότητας

Η πρωτοπορία υπήρξε ένα σύμπτωμα του δυτικού τρόπου σκέψης και δράσης, που δεν ήταν δυνατό να συμβαδίσει με το θρησκευτικό και ιδεολογικό υπόβαθρο των αναζητήσεων του Πεντζίκη. Ο μοντερνισμός της Δύσης εκφράστηκε μέσα από τον εξεγερμένο ατομικισμό, τον συνεχή ανταγωνισμό και κυρίως με τη ναρκισσιστική ανάπτυξη του «εγώ» του καλλιτέχνη, ενώ το ιδίωμα του Πεντζίκη διατηρεί ακριβώς αντίθετο προσανατολισμό. Επιχειρεί να καταργήσει την ατομικότητα του δημιουργού και να συνδέσει την καλλιτεχνική διαδικασία με τους τρόπους λειτουργίας της μυθικής σκέψης και της συλλογικής μνήμης. Στη δεύτερη κυρίως περίοδο του έργου του, ο πυκνογραφημένος χώρος των συνθέσεων με τέμπερα και κυρίως τα σχέδια με σινική μελάνη, προβάλλουν σημεία και συμβολικά σχήματα που επαναλαμβάνονται με τον τρόπο του πιστού αντιγραφέα που αναπαράγει το συμβολικό νόημα βυζαντινών εικόνων ή ιδεογραμμάτων της σινοιαπωνικής τέχνης. Ενώ για το δυτικό κόσμο η αντιγραφή θεωρείται απόδειξη δημιουργικής ανεπάρκειας ή άσκηση συμμόρφωσης μετά από κάποια «τιμωρητέα» πράξη, για τον κόσμο της Ανατολής, αποτελεί διαδικασία μύησης στα μυστικά της αυθεντίας.
«ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Δ΄· ΤΩΝ ΕΠΤΑ ΑΓΙΑΣΜΕΝΩΝ ΠΑΙΔΩΝ» (ΤΕΜΠΕΡΑ, 1969)
Το εγχείρημα του Πεντζίκη δεν έχει καμία σχέση με την άγονη επανάληψη μορφικών τύπων της παράδοσης που διακρίνουμε π.χ. στη ζωγραφική του Κόντογλου, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εμμονή του στην αναζήτηση του απρόσωπου κατέληξε - ενδεχομένως παρά τη θέληση του - σε μια γραφή με χαρακτήρα τελείως προσωπικό.

Η έλλειψη προοπτικής για το ανορθόδοξο όραμα αυτού του πιστού της Ορθοδοξίας, οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν υπήρχαν πλέον οι προϋποθέσεις για να λειτουργήσει - ακόμη και μέσα στο πλαίσιο της ελληνικής πολιτισμικής περιφέρειας - ως γλώσσα κοινών μορφών και συμβόλων.


ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997




from ανεμουριον https://ift.tt/2WeH45d
via IFTTT

Δημοσίευση σχολίου

To kaliterilamia.gr σέβεται το δικαίωμα όλων των χρηστών να εκφράζουν ελεύθερα την άποψή τους ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα, να μην δημοσιεύει συκοφαντικά και υβριστικά σχόλια. Έτσι όποια σχόλια, περιέχουν ακατάλληλα προς το κοινό χαρακτηριστικά θα αποσύρονται από τον ιστότοπο.

Νεότερη Παλαιότερη