του Γιώργου Έξαρχου
 |
| Ο κινηματογράφος «Cine Manaki» στο Μοναστήρι. Λίγο πριν από τον τελευταίο πόλεμο κάηκε ολοσχερώς. |
Η δραστηριότητα του Γιαννάκη και του Μίλτου Μανάκια στους χώρους τη φωτογραφίας και του κινηματογραφικού γυρίσματος αποτελεί μία ισότιμη μεταξύ τους συνεργασία και οποιαδήποτε απόπειρα υπερεκτιμήσεως του έργου ενός εκ των δύο θα χαρακτηριζόταν ως ατυχής κι εξωπραγματική.
Συνοψίζοντας εδώ κάποια πράγματα θα λέγαμε πως η φωτογραφική δραστηριότητα των Μανάκια, σε σχέση με τον χώρο υπάρξεως και λειτουργίας του εργαστηρίου τους, χωρίζεται σε δύο βασικές περιόδους: α. Γιαννιώτικη Περίοδος, β. Περίοδος στη Μπίτολια (Μοναστήρι).
Η Γιαννιώτικη Περίοδος αρχίζει το 1898 και τελειώνει το 1904/1905, χρονιά δηλαδή που οι δύο αδελφοί μετακομίζουν στη Μακεδονία, εγκαταλείποντας την πρωτεύουσα της Ηπείρου.
Η Περίοδος στη Μπίτολια χωρίζεται σε πέντε μέρη: α. Από το 1904/1905 έως τον χρόνο της πτώσεως της οθωμανικής αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια, β. Από το 1912/1913 έως το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου, γ. Από το 1918/1919 έως τη συνθηκολόγηση της βασιλευομένης Γιουγκοσλαβίας, δ. Από το 1941 έως το 1944, δηλαδή έως το τέλος της τριπλής κατοχής (της Γιουγκοσλαβίας) από τους φασίστες, ε. Από τις 4 Νοεμβρίου 1944 έως το 1961, χρονιά που ο Μίλτος σταμάτησε να εργάζεται.
Στην Περίοδο της Μπίτολιας ανήκει και το χρονικό διάστημα και συγκεκριμένα η εποχή κατά την οποία άνοιξε και λειτούργησε φωτογραφείο των Μανάκια στο βουλγαρικό Πλόβντιφ που σχετίζεται με τη φυλάκιση και την εξορία του Γιαννάκη από τους Βούλγαρους, που τον είχαν κατηγορήσει σαν κατάσκοπο.
Στη διάρκεια αυτών των δύο περιόδων οι αδελφοί Μανάκια έκαναν πάνω από 12.000 φωτογραφίες, από τις οποίες οι 5.808 ταξινομήθηκαν σύμφωνα με ... τη «μνήμη» του Μίλτου. Από αυτές οι 370 ανήκουν στη Γιαννιώτικη Περίοδο και οι 5.438 ανήκουν στην Περίοδο της Μπίτολιας, με συνυπολογισμό βέβαια και της «εποχής» Πλόβντιφ.
Οι φωτογραφίες που ο Μίλτος κατέγραψε, προφανώς και εκείνες που δεν είναι χρονολογημένες έγιναν σε 125 (συνολικώς) κατοικημένους χώρους-τόπους-μέρη.
Το περιεχόμενο αυτών των φωτογραφιών είναι ποικίλο. Δύσκολα μπορείς να πεις ότι σε κάποιον τομέα υπάρχουν περισσότερες ή λιγότερες φωτογραφίες ή πως κάποια πλευρά της κοινωνικοπολιτικής ζωής δεν έχει αποτυπωθεί καθόλου. Αυτός είναι ο λόγος που οι Μανάκια θεωρούνται και είναι πράγματι, οι αναντικατάστατοι χρονογράφοι σημαντικότατων γεγονότων, που διαδραματίστηκαν στο πρώτο μισό του δικού μας αιώνα.
Παρ' όλο που δεν έχει ακόμη γίνει λεπτομερής ταξινόμηση των φωτογραφιών σύμφωνα με το περιεχόμενο τους, μπορούμε να πούμε με μεγάλη σιγουριά ότι αναφέρονται και στις πιο κρίσιμες στιγμές της βαλκανικής ιστορίας, καθώς και σε αυτά τα «κάτι» που χαρακτηρίζουν μια ολόκληρη εποχή στην οποία έζησαν οι Μανάκια.
Χωρίζοντας λοιπόν τις φωτογραφίες σύμφωνα με το περιεχόμενο τους θα μπορούσαμε να έχουμε την παρακάτω «χονδρική» ταξινόμηση:
α. Οικογενειακά «αυτοβιογραφικά» πορτρέτα: Απεικονίζουν μέλη της οικογένειας Μανάκια. Σε πρώτη «σειρά» έρχονται οι φωτογραφίες που παρουσιάζουν τον Γιαννάκη και τον Μίλτο, μετά τους γονείς τους, τις αδελφές τους και ύστερα τους γαμπρούς, τα ανίψια, τις συζύγους, τους γιους κ.λπ.
β. Πορτρέτα άλλων οικογενειών: Στις περισσότερες φωτογραφίες παρουσιάζονται αρραβώνες, γάμη, ζευγάρια, γιοι, κόρες, αδελφές, ανίψια, γονείς και παιδιά, παππούδες και γιαγιάδες, ομαδικά πορτρέτα οικογενειών με αντιπροσώπους τριών γενεών κ.λπ. Εδώ ανήκουν και οι φωτογραφίες που παρουσιάζουν τα ατομικά πορτρέτα παιδιών, νέων αγοριών κοριτσιών, γυναικών, ανδρών κ.λπ.
γ. Βαφτίσια, γάμοι, κηδείες, ταφές: Πρόκειται για ξεχωριστή ομάδα φωτογραφιών, που έχουν σχέση με τις θρησκευτικές συνήθειες, τη γέννηση, το γάμο, το θάνατο. Εδώ ανήκουν και οι φωτογραφίες που σχετίζονται με τη θεία λειτουργία, τις διάφορες άλλες θρησκευτικές τελετές, την εορτή των Θεοφανείων, το μουσουλμανικό έθιμο της «περιτομής» κ.ά.
δ. Ζευγάρια και συντροφιές: Πρόκειται για φωτογραφίες που παρουσιάζουν: δύο φίλες, δύο γειτόνισσες, δύο φίλους, δύο γνωστούς, βασικά δύο πρόσωπα, και καμιά φορά και περισσότερους συντρόφους, φίλους, γείτονες, γνωστούς κ.ά.
ε. Πορτρέτα με βάση τις επαγγελματικές ενδυμασίες: Μετρημένα είναι τα πορτρέτα ατόμων που φαίνεται το επάγγελμα τους από την ενδυμασία, εδώ ανήκουν οι φωτογραφίες: στρατιωτών, αξιωματικών, υπαξιωματικών (του σερβικού, ελληνικού, ιταλικού, βουλγαρικού, τουρκικού στρατού), οι φωτογραφίες διαφόρων δημοσίων υπαλλήλων (έφοροι, αστυνομικοί κ.ά.), οι φωτογραφίες θρησκευτικών προσώπων (καλόγεροι, παπάδες, μητροπολίτες κ.ά.).
στ. Πορτρέτα πολιτικών και στρατιωτικών: Πρόκειται για φωτογραφίες που παρουσιάζουν διάφορα πρόσωπα, που έπαιξαν ρόλο στην πολιτική, στρατιωτική και άλλη ζωή. Εδώ υπάρχουν τα πορτρέτα βασιλιάδων, αρχηγών κρατών, πρωθυπουργών, υπουργών, επαναστατών και κινηματιών, στρατιωτικών καθοδηγητών, νομαρχών, δημάρχων, μπέηδων κ.ά., πορτρέτα συγγραφέων, καλλιτεχνών κ.λπ.
ζ. Δομημένοι χώροι, φύση: Πρόκειται για φωτογραφίες που παρουσιάζουν αντικείμενα, κατοικίες, πανοράματα κατοικημένων περιοχών, «απόψεις» επί της φύσης κ.ά.
Αναμφισβητήτως, ένα μεγάλο μέρος από αυτές τις φωτογραφίες αποτελούν σήμερα σημαντικότατο υλικό ιστορικής και εθνολογικής σημασίας και αληθινή μαρτυρία για γεγονότα του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, της Βαλκανικής.
Το περιεχόμενο των ταινιών που μας άφησαν κληρονομιά οι αδελφοί Μανάκια είναι ποικίλο και πλούσιο και αναμφισβητήτως η όλη δουλειά τους θεωρείται και είναι πρωτοπόρο στην ιστορία της κινηματογραφίας των Βαλκανίων, αλλά και στην ιστορία, με την ευρεία έννοια του όρου, καθώς και στην εθνολογία εθνογραφία.
 |
| Ο Γιώργος Πολυαραίος, ανιψιός και βοηθός των Μανάκια. Φωτογραφία από καρτποστάλ που στέλνει από το Μοναστήρι σε συγγενείς στον Τύρναβο, με ημερομηνία 28.5.1915. |
Οι Μανάκια είχαν την ιδέα να απαθανατίσουν τη ζωή των ανθρώπων του μόχθου, ξεκινώντας με την κινηματογράφηση των κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων των Βλάχων κατοίκων των χωριών Αβδέλλα, Περιβόλι, Σμίξη, καθώς και των άλλων γειτονικών χωριών, που όλη τους η ζωή ήταν η απασχόληση τους σε αυτήν την πολύπλοκη και κουραστική δραστηριότητα, για την κάλυψη όλων των αναγκών τους. Η ζωή των κτηνοτρόφων ήταν δύσκολη και γεμάτη από διάφορες «περιπέτειες», γεγονός που οδήγησε τους Μανάκια να κινηματογραφήσουν όλες αυτές τις «εικόνες», στις οποίες παρουσιάζονται αυτοί οι αξιόλογοι άνθρωποι που με τον καυτό ιδρώτα τους εξασφάλιζαν κάθε μπουκιά από το ψωμί τους.
Στην οικονομική ζωή αναφέρονται και τα κινηματογραφημένα στιγμιότυπα που θέμα τους έχουν την έμμεση αναφορά στους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, αλλά και της βιοτεχνίας εκείνης της περιόδου, η οποία εξάλλου είχε στενή και άμεση σχέση με τη γεωργοκτηνοτροφική δραστηριότητα.
Στον οικονομικό κύκλο ανήκουν επίσης και οι ταινίες που ο Μίλτος αποκαλούσε «πανηγύρια». Δεν πρόκειται πάντα για τα πραγματικά πανηγύρια, αλλά για χαρακτηριστικές συγκεντρώσεις επί τη ευκαιρία εορτών, που γίνονταν κάθε χρόνο την ίδια ακριβώς ημερομηνία. Αυτές οι συγκεντρώσεις ήταν ένα είδος πανηγυριών με πλήθος εμπορικών, θρησκευτικών και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων, και με κύριο σκοπό τη διασκέδαση του συμμετέχοντος πλήθους. Οι Μανάκια φωτογράφησαν τέτοια «πανηγύρια» στην Αβδέλλα, στη Βέροια και στην Μπίτολια και, μ' αυτόν τον τρόπο, άφησαν πολύτιμη μαρτυρία για συνήθειες και έθιμα που σιγά σιγά έσβησαν από τη σκηνή της καθημερινής ζωής.
 |
| Ο Γιαννάκης Μανάκιας και ο ανιψιός του Γεώργιος Πολυαραίος στην καμπίνα προβολής του κινηματογράφου «ΜΑΝΑΚΙ» στο Μοναστήρι. Φωτογραφία - (καρτ-ποστάλ) που θυμίζει σκηνή από την ιταλική ταινία «Σινέ Παράδεισος». |
Την προσοχή των Μανάκια τραβούσαν και οι γάμοι. Χάρη στους δύο αδελφούς καταγράφηκε ένας μεγάλος αριθμός Βλάχικων γάμων στη Μακεδονία και, έτσι, φωτογραφήθηκαν και κινηματογραφήθηκαν πλήθος εθίμων που εξελίσσονταν με αυστηρή σειρά, σύμφωνα με τους ρόλους που προβλέπονταν από το άγραφο σενάριο. Και όταν ομιλούμε για κινηματογραφήσεις γάμων, πρέπει να σημειωθεί πως ένας αριθμός από αυτούς έγιναν ταινίες με σκοπό να μείνουν ντοκουμέντα αθάνατα, ενώ ένας άλλος αριθμός κινηματογραφήθηκε για καθαρά εμπορικούς λόγους.
Ντοκουμέντα
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ταινίες είναι αυτή που παρουσιάζει διδασκαλία μαθημάτων στην αυλή του σχολείου, στην Αβδέλλα. Πρόκειται, δίχως άλλο, για την πρώτη ταινία στην οποία παρουσιάζεται και ένα είδος σκηνογραφίας (1907). Είναι μια ταινία που πραγματικά πείθει για τη μεγάλη κινηματογραφική πείρα των δύο δημιουργών. Ο τρόπος που γυρίστηκε δίνει τη δυνατότητα να επισημανθεί, πως «άνοιξε» μια νέα περίοδος (στον κινηματογράφο), που σημαίνει: ένα βήμα μπροστά στην ντοκουμέντο παρουσίαση κάποιου γεγονότος. Εδώ, ακριβώς, βρίσκεται και η μέγιστη αξία αυτής της ταινίας.
Καθαρές, κρυστάλλινες δημιουργίες ντοκουμέντα είναι και οι ταινίες που παρουσιάζουν τις «ιδιαίτερες» στιγμές της επανάστασης των Νεότουρκων, η οποία συνέβαλε στην πτώση της οθωμανικής αυτοκρατορίας και στη γέννηση της Τουρκίας του Κεμάλ Ατατούρκ.Τα κινηματογραφικά πλαίσια θέματα, που παρουσιάζουν εκείνους που σχετίζονται με τους αγώνες της ελευθερίας, έχουν τεράστια σημασία και αξία για τη σύγχρονη ιστορία και για την ιστορία των λαών της Βαλκανικής, που έως το 19121913 ζούσαν υπό το κράτος των Οθωμανών.
Θα μπορούσε ξεκάθαρα να υποστηριχθεί πως όλες οι κινηματογραφικές ταινίες των Μανάκια είναι το ίδιο μοναδικές (στο είδος τους) μαρτυρίες σημαντικών γεγονότων που είτε θετικά είτε αρνητικά, είναι συνδεδεμένα με την ιστορία των λαών της Βαλκανικής.
Η αξία, λοιπόν, των κινηματογραφικών πλαισίων θεμάτων των Μανάκια είναι διαχρονική• και για την ιστορία των λαών της Βαλκανικής και για την κινηματογραφική τέχνη στην οποία έθεσαν τα θεμέλια τόσο εδώ στην Ελλάδα, όσο και κυρίως στη Γιουγκοσλαβία.
Οι αδελφοί Μανάκια με το κινηματογραφικό έργο τους έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στην ανάπτυξη της κινηματογραφικής τέχνης και δραστηριότητας και στην εξύψωση της στα υψηλότερα επίπεδα. [Το σύνολο της φιλμογραφικής τους δουλειάς ανέρχεται στα 1.500 μέτρα, από τα οποία τα 1.244,4 μέτρα είναι «κατανοητά», ενώ τα υπόλοιπα θα μείνουν μάλλον «αγνώστου περιεχομένου», για το λόγο ότι δεν εμφανίσθηκαν αμέσως, όπως μας πληροφορούν Γιουγκοσλάβοι μελετητές του «Αρχείου Μανάκια».]
ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΜΕ ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΜΑΝΑΚΙΑ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1996
from ανεμουριον https://ift.tt/392FQwE
via IFTTT