Ο ποιητής και ο στοχαστής

«Χαίρε παθών τα παθήματα. το δ᾽ ούπω πρόσθ [ε] επεπόνθεις. θεός εγ/ένου εξ' ανθρώπου - »
[Ορφικό νεκροδιαβατήριο του 4ου - 3ου π.Χ. αιώνα].

Χωρίς καμιά αμφιβολία ο γνήσιος ποιητής - ιδιαίτερα έτσι όπως τον νοεί ο Σικελιανός - ιερέα, αθλητή, μύστη, προφήτη - είναι εξ' ορισμού και βαθύς στοχαστής. Στοχαστής που έφτασε σε αυτό το επίπεδο αφού πρώτα από όλα πραγματοποίησε την υπέρβαση του ατομικού του αλλά και του συλλογικού χρόνου κι αφού κατόρθωσε - όπως ο ίδιος σημειώνει - να πραγματώσει όλο το διαλεκτικό του θάρρος με τη ζωή.

«Για να στραφεί ένας Ποιητής, μ' αυθεντική εποπτεία, στις πρώτες γνήσιες ρίζες της αισθαντικότητάς του, από τις οποίες αναδύθηκε διαδοχικά η αύξουσα έκφραση [ή και μοναχά η υπεύθυνη συνείδηση] της καθαρής δημιουργικής υπόστασης του, χρειάζεται πρώτα να 'χει ξεπεράσει οριστικά κάθε δεσμό με τις οιεσδήποτε συμβατικές [διανοητικές, αισθητικές, ιστορικές] κατηγορίες του τριγύρα του κινούμενου καιρού». Μ' αυτά τα λόγια, αρχίζει ο ποιητής τον «Πρόλογο» του στη μελετώμενη το 1938 έκδοση του λυρικού του έργου, έκδοση που πραγματοποιήθηκε οκτώ χρόνια μετά. Λόγια με τα οποία εμμέσως πλην σαφώς δηλώνει πως ο ίδιος είχε «ξεπεράσει οριστικά» κάθε δεσμό με τις συμβατικές κατηγορίες και εκινείτο σ' ένα χώρο «μάλλον ενεργό», στο χώρο του «βαθιού» στοχασμού.

«ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΘΛΗΣΗ»

Σ' αυτόν το χώρο όμως έφτανε μετά από πολύ κόπο και αγώνα εσωτερικό, μετά από συνεχή «μυστική άσκηση» και «άθληση». Έτσι, στην πρώτη δημοσιευμένη «τραγωδία» του «Ο τελευταίος Ορφικός Διθύραμβος ή ο Διθύραμβος του Ρόδου», ο Ορφέας συμβουλεύει τους «αδερφούς» - μαθητές του:

«Ω καλοί μου, όλο ν' αθλεί και να μη λέει ποτέ του κανένας πως νικά».

Το δε ποίημα «Το κατορθωμένο Σώμα» το τελευταίο της μεγάλης του ποιητικής σύνθεσης «Πρόλογος στη Ζωή» [από την ενότητα η «Συνείδηση της Προσωπικής Δημιουργίας»] τελειώνει με τους σημαδιακούς στίχους:

Δεν είναι σταθμός στου Λόγου την πορεία ο Μύθος
να σταθώ σ' ένα σκαλί Ομορφιάς ν' αναπαντώ!
Ομπρός! ομπρός! απαντώ! στον τραχώ, τραχώ μου δρόμο,
με τα μάτια στυλωμένα πάνω στην Κορφή!

Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ ΤΟ 1933 ΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ Η ΕΥΑ ΦΕΥΓΕΙ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ

Η πλήρης θεωρία, λοιπόν, ο πνευματικός εκείνος χώρος όπου «παντελής και μεμυημένος οργιάζει ο νους» κατακτάται με το είδος εκείνο του στοχασμού που οδηγεί το δημιουργό «Προς την Ποίηση - Πράξη» η οποία εξακτινώνει το στοχασμό αυτό και στους άλλους, και τους βοηθάει στη βίωση του ήδη - από τον ίδιο τον Ποιητή - βεβαιωμένου. Το ομολογεί άλλωστε ο ίδιος ο Σικελιανός όταν γράφει πως ο ποιητής πρέπει να έχει επίγνωση του δημιουργικού του εαυτού, γιατί έτσι θα έχει κερδίσει θετικά το νόημα της Διάρκειας του, ως Συνείδησης βγαλμένης από την καρδιά του, από τον ίδιο αυτόν, ποιητικά και υπεύθυνα «βεβαιωμένου».

«Ποιητικά» όμως και «υπεύθυνα» βιώνουν τη ζωή ο Ποιητής, ο Μυστικός, ο Στοχαστής.

«ΣΤΟΧΑΖΟΜΑΙ=ΦΑΝΤΑΖΟΜΑΙ»

Για πρώτη φορά το ρήμα στοχάζομαι αντί όμως του «φαντάζομαι» απαντά στο λυρικό έργο του Σικελιανού το 1914 καθώς στο ποίημα του «Παντάρκης» περιγράφει τον Φειδία κατά τη μαγική εκείνη στιγμή του οραματισμού και της σύλληψης της εικόνας του αγάλματος του Ολυμπίου Διός:

Κι ως στα κλεισμένα βλέφαρα μύρια λουλούδια υφαίνουνε
χιλιόχροα τα σκοτάδια
του εβένου εστοχαζότανε στο θρόνο να λαμπίζουνε
τ' ακροπρεπίδια.

Με την ίδια σημασία του «φαντάζομαι» απαντά το ρήμα τέσσερις φορές το 1915 στο ποίημα «Γιάννης Κήτς». Γευτικό το ρήμα αυτό απαντά 42 φορές σε όλο το λυρικό έργο του Σικελιανού, το ουσιαστικό «στοχασμός» 30, το επίθετο στοχαστικός 1 [ως «ψυχή στοχαστική» χαρακτηρίζεται ο Νίκος Καζαντζάκης - στο ποίημα «Χαιρετισμός στον Νίκο Καζαντζάκη], το επίρρημα στοχαστικά 3 ενώ δεν απαντά το ουσιαστικό «στοχαστής». Ο Σικελιανός ένας από τους κατ' εξοχήν στοχαστές ποιητές μας στον έμμετρο λόγο του χρησιμοποιεί το ρήμα «στοχάζομαι» για να πει «φαντάζομαι» ή «σκέφτομαι», ενώ όμως τις περισσότερες φορές ταυτίζει το ουσιαστικό «στοχασμός» μ' αυτό που συνηθίσαμε να λέμε «φιλοσοφική σκέψη».Για παράδειγμα στο επιμέρους ποίημα της «Συνείδησης της Γης μου» που τιτλοφορείται «Ταξιδεύω με τον Διόνυσο», οι στίχοι:

«Έτσι και μας ο στοχασμός κι ο λόγος

έτσι μας σέρνει ο αέρας σας, ω θεοί…»

δηλώνουν πως μέσα από τη φιλοσοφική σκέψη είναι δυνατόν να γίνει το πλησίασμα του θεού, ο πόθος του οποίου

«υψώνει στην άκρη από τα δάκτυλα τον Ύμνο».

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ

Ο στοχασμός αυτός όμως είναι «αντρίκειος», είναι το αποτέλεσμα της διεργασίας που επιτελεί ο Αρρην Λόγος - για τον Σικελιανό ο Διόνυσος - σε μια αέναη συνεύρεση με το θηλυκό στοιχείο, ώστε να συντελείται «μέσα μας κι έξω» η ενότητα.

«Ω καρδιορίζωμα της προσευχής

περίστυλο του αντρίκειου στοχασμού!»

Πολλές φορές το ουσιαστικό «σκέψη» παίρνει για τον ποιητή την έννοια του φιλοσοφικού στοχασμού. Έτσι στο ποίημα «Μελέτη θανάτου» - πιστεύω από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας ποίησης - μες στο παραμιλητό που του προκάλεσε «ο θεός που κρύβεται βαθιά του», ο «ένδον θεός» προτρέπει τον εαυτό του να βυθιστεί στο «άναρχο ρίγος που χυμάει στο νου» του ώστε «να λάμψει στο κορμί και στο νου Σου η τέλεια λάμψη της Σκέψης και το τέλειο Γεννηθήτω».

Βεβαίως, το ποίημα αυτό γράφτηκε και δημοσιεύτηκε όταν πια ο Σικελιανός είχε διαμορφώσει το φιλοσοφικό του στοχασμό με αγώνα εσωτερικό μεγάλο, άσκηση, άθληση μυστική. Κι ο δρόμος που είχε χαράξει ήταν αυτός της παγκόσμιας αδελφοσύνης της παγκόσμιας ενότητας. Και βέβαια, δεν αρκέστηκε να «κηρύσσει» την ηθική αυτή αξία μόνο με λόγο λυρικό, δραματικό και πεζό.

Η εμπράγματη έκφραση της λυρικής του σκέψης και της φιλοσοφικής τοποθέτησης του υπήρξαν οι περίφημες Δελφικές Γιορτές, για την πραγμάτωση των οποίων ο ποιητής και η πρώτη του γυναίκα Εύα Πάλμερ - Σικελιανού εργάστηκαν σκληρά. Οι πρώτες Δελφικές Γιορτές πραγματοποιήθηκαν τον Μάϊο του 1927 [9 - 10/5/1927] και οι δεύτερες τον Μάη του 1930 [1 - 3, 6 - 8, 11 - 13/ 5/1930] προκάλεσαν παγκόσμιο ενδιαφέρον καθώς άλλωστε υπήρξαν ένα φαινόμενο σε παγκόσμιο επίπεδο πρωτοφανές. Πέρα από το γεγονός ότι οι θεατές υπήρξαν καλεσμένοι του ζεύγους Σικελιανού - πράγμα που συνεπάγεται απίστευτη δαπάνη καθώς ανάμεσα στα άλλα «ανασκευάστηκαν» οι Δελφοί προκειμένου να φιλοξενηθούν οι ξένοι - το σημαντικό είναι ότι ξαναμίλησαν τα αρχαία θέατρα, ότι η άποψη του Σικελιανού πως ο Μέγας Παν δεν πέθανε «αποδείχτηκε σωστή και ότι οι Δελφοί έγιναν πασίγνωστοι από το ρομαντισμό; την ουτοπία; ή μήπως την «αντρίκια ελληνική στάση» του ζεύγους Σικελιανού; Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι στις πρώτες Δελφικές Γιορτές διδάχτηκε [9/5/1927] ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου ούτε τυχαίο είναι το γεγονός ότι στις δεύτερες προστέθηκαν οι «Ικέτιδες». Ο Αισχύλος ήταν ο αγαπημένος του Σικελιανού, ήταν αυτός που μιλούσε με τους θεούς. Ήταν Ελευσίνιος μύστης και ορφικός μελετητής που εφάρμοζε τα «μυστικά» δόγματα στην ποίηση και την πράξη.

Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ... ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ, 1927... ΠΡΩΤΕΣ ΔΕΛΦΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ

Τέτοιος ήταν ο Σικελιανός. Και βασικό δόγμα του ορφισμού υπήρξε η ενότητα, η αρμονία των πάντων, του ανθρώπου με τον εαυτό του, με τη Φύση, με το Θεό, με το Παν. Εκεί που εναγώνια απλωνόταν ο σικελιανικός στοχασμός. Γι' αυτό πιστεύω ότι έχει περισσότερη αξία να δει κανείς τα κείμενα που έγραψε ο ποιητής σχετικά με τις Δελφικές Γιορτές [που τα μάζεψε όλα ο Γιώργος Σαββίδης στον Β' τόμο του Πεζού Λόγου του Σικελιανού από τις εκδόσεις Ίκαρος, 1980] και να βγάλει τα συμπεράσματα του σχετικά με τους λόγους που ώθησαν τον ποιητή σ' αυτή την «τρελή» αλλά παράλληλα «θεϊκή πράξη». Γιατί ονειρεύτηκε να κάνει αυτό που δεν μπόρεσε κανείς. Τους ανθρώπους - ανθρώπους. Το ψωμί - ψωμί. Την ποίηση - ποίηση. Ονειρεύτηκε να ξαναενώσει τα σπασμένα από τους Τιτάνες μέλη του Διόνυσου, ονειρεύτηκε την καρδιά του ανθρώπου και την καρδιά του Σύμπαντος Ένα. Αν έκανε λάθος, πιστεύω πως αυτό ήταν το ωραιότερο λάθος που έγινε ποτέ και για το οποίο - παρά την οικονομική του καταστροφή - παρά τη φθορά της υγείας του ουδέποτε μετάνιωσε. 

Απόδειξη πως στις ομιλίες που έδωσε τον Νοέμβρη - Δεκέμβρη του 1935 σ' έναν κύκλο «μυημένων» ανθρώπων - ωσά Μύστες - γράφει ο ίδιος [και που δημοσιεύτηκαν κάτω από τον γενικό τίτλο «Η Ελευσίνια Διαθήκη» στο περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα» τον Γενάρη - Φλεβάρη - Μάρτη 1936] επιμένει ότι στην εποχή μας χρειάζεται μια «τεράστια μέθοδος», μια απόλυτη μέθοδος «όπου γνώση και ζωή να συνδεθούνε απ' την αρχή και απ' τη ρίζα, ώστε εκείνο το αξίωμα της τρανής καθολικότητας κι ενότητας του ανθρώπου και του κόσμου να βρει μια άμεση δικαίωση στον ίδιο μας, ως φύση, ως ψυχή και ως Ιστορία εαυτό».

Αυτό ήταν ο Σικελιανός. Ένα λυρικό ποτάμι που κουβαλούσε μέσα του τους προϊστορικούς, τους τραγικούς, τον Πλάτωνα, τον Παυσανία, τον Πλούταρχο, τις Γραφές, τον Ορφέα, το Χριστό. Κι άλλους πολλούς που τον έκαναν να σκεφτεί πως ο άνθρωπος μπορεί να ξαναβρεί «τον πρώτο του εαυτό» αρκεί να ασκήσει τις κεραίες του να συλλάβουν τα μηνύματα των καιρών. Γιατί αυτό υπήρξε ο ίδιος ο Σικελιανός: ασκητής, μύστης, αθλητής του αγαθού. Αιώνιος οραματιστής. «Στοχαστής».

ΡΙΤΣΑ ΦΡΑΓΚΟΥ ΚΙΚΙΛΙΑ

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997

from ανεμουριον https://ift.tt/2TnNc9D
via IFTTT