Γράφει ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΤΥΛ. ΜΑΣΤΟΡΟΠΟΥΛΟΣ
Τα Ψαρά είχαν στενή σχέση με το Άγιον Όρος όπως και άλλα νησιά του βορείου κυρίως Αιγαίου (Σκόπελος, Σκιάθος κ.α.). Αυτό συμπεραίνεται από τα πολλά «Αγιορείτικα» εκκλησάκια που βρίσκονται διάσπαρτα σε πλαγιές, σε λόφους, σε αθέατες ρεμματιές και κυρίως στην περιοχή του Ξερόκαμπου. Ξεχωρίζει το ανδρικό μοναστήρι Κοιμήσεως της Θεοτόκου καθώς και τέσσερα μοναστηριακά «καθίσματα». Παλιότερα υπήρχε και το γυναικείο μοναστήρι στον Αχλαδόκαμπο το οποίο, σύμφωνα με την επιγραφή, είχε ανεγερθεί το 1783 από την «Ηγουμένη και κτιτόρισσα» Αγάπη. Καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς στο ολοκαύτωμα. Το αρχικά τρουλλαίο («αγιορείτικο») καθολικό ξανακτίστηκε αργότερα καμαροσκεπές.
Η μονή της Κοιμήσεως κτίστηκε στο αντίθετο (βόρειο), ως προς τον οικισμό, άκρο του νησιού, πίσω από το βουνό του Προφ. Ηλία, σ' ένα υψηλό πλάτωμα που αποτελεί θα λέγαμε βίγλα ελέγχου των βόρειων ακτών του νησιού αλλά και σημαντικών θαλασσινών περασμάτων. Δυστυχώς δεν σώζονται κατατοπιστικές επιγραφές ή χρονολογίες από τις οποίες θα μπορούσε να αντλήσει κανείς σαφείς πληροφορίες. Πιθανότατα όμως υπάρχουν μαρτυρίες σε αρχεία μονών του Αγίου Ορους. Σε μια από τις λίγες σωζόμενες στη Μονή «εκδόσεις Βενετίας» υπάρχει «ενθύμηση» μνημονεύουσα τη Μονή Ξενοφώντος. Κάποιες άλλες πληροφορίες συνδέουν το μοναστήρι με την Ι. Μονή Ιβήρων όπου, όπως λέγεται, υπήρχε Κέλλα για τη διαμονή παρεπιδημούντων εκ Ψαρών ιερομόναχων.
Σταυροπηγιακή μονή. Στη θέση της σημερινής μονής προϋπήρχε μονύδριο σημειούμενο το 1739 από τον Άγγλο περιηγητή Pococke και αναφερόμενο το 1746 σε σιγγίλιο του Πατριάρχη Παϊσίου. Σύμφωνα με παράδοση την οποία καταγράφει ο ναύαρχος Νικόδημος το «καθολικό» κτίστηκε το 1780 «από Ρουμελιώτη αρχιτέκτονα κατά μίμησιν εκείνων του Όρους». Σε μια εποχή λοιπόν που τα Ψαρά βρίσκονται στο απόγειο της οικονομικής αναπτύξεως ανεγέρθηκε το σημαντικό αυτό μοναστήρι το οποίο σε έγγραφο του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε' του έτους 1797 χαρακτηρίζεται ως «σταυ ροπή γιο». Πρόκειται για ένα τετράγωνο σε κάτοψη συγκρότημα διωρόφων κελλιών από τα οποία εκείνα της βόρειας πτέρυγας στεγάζονται από εφαπτόμενους ημισφαιρικούς τρούλους χωρίς τύμπανο. Μια ισόγεια εσωτερική περιφερειακή στοά με υπερκείμενο αίθριο διάδρομο έχει προς την αυλή την όψη συνεχούς πεσσοστήριξτης τοξοστοιχίας. Στη δ. πλευρά, όπου το αρχονταρίκι και τα επισημότερα κελλιά, ο διάδρομος του ορόφου είναι στεγασμένος με συνεχόμενα σταυροθόλια που βαίνουν σε πεσσοστήρικτη επίσης τοξοστοιχία.
Το αρκετά αξιόλογο καθολικό που υψώνεται στο κέντρο της αυλής (Διαστ. 18,30x12,50) ανήκει στον αμιγώς «Αθωνικό» λεγόμενο τύπο. Πρόκειται για ένα σύνθετο τετρακιόνιο τρουλαίο ναό στον οποίο προστίθενται πλευρικοί χοροί και δικιόνια λιτή με δύο παρεκκήσια στον όροφο της.
Στον όροφο της Λιτής διαμορφώνονται τα συνεπτυγμένα παρεκκλήσια των Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου και Συμεών του Νέου Θεολόγου εκατέρωθεν διαδρόμου τοποθετημένου στον κατά μήκος άξονα του Καθολικού με το οποίο επικοινωνεί μέσω κιονοστήρικτου διβήλου. Η πρόσβαση στο χώρο αυτό γίνεται με εξωτερική κλίμακα (από την αυλή) και μέσω μιας τοξωτής γέφυρας από τη στοά του ορόφου της δ. πτέρυγας. Όλο το μοναστήρι φαίνεται να έχει μια οικοδομική φάση εκτός ίσως από την εξωτερική είσοδο που μοιάζει ανακατασκευασμένη. Πρώτοι οι μοναχοί του βιγλομονάστηρου αυτού θα αντιλήφθηκαν από ψηλά τη συγκέντρωση μεγάλου αριθμού τουρκικών πλοίων που συνέκλιναν το πρωί της 21ης Ιουνίου 1824 στον όρμο του Κάναλου. Ένα τμήμα των αποβιβασθέντων ανηφόρισε ανατολικά προς το δεσπόζον κτίσμα. Λέγεται ότι οι μοναχοί τους αντιμετώπισαν σε πρώτη φάση αποφασιστικά ρίπτοντας πήλινες κυψέλες με εξαγριωμένες μέλισσες. Πιθανότατα κάποιοι άλλοι μοναχοί έφυγαν εσπευσμένα μέσα από τη σύντομη ορεινή ατραπό για να φθάσουν σε μιάμιση περίπου ώρα στο λιμάνι και να προφθάσουν να επιβιβασθούν σε αποπλέοντα πλοία. Να πήραν άραγε μαζί τους και κάποια σημαντικότατα κειμήλια της Μονής; Άγνωστο. Σίγουρο είναι ότι στην εντελώς αδόμητη τότε παραλία της σημερινής Ερμουπόλεως της Σύρου, όπως και σε άλλους τόπους, στοιβάχθηκαν κάμποσοι εξαθλιωμένοι Ψαριανοί συγκροτήσαντες την και σήμερα ονομαζόμενη συνοικία «τα Ψαριανά». Η Εκκλησία που κτίστηκε εκεί το 1828 για να καλύψει τις ανάγκες τους θα ονομασθεί «Κοίμησις της Θεοτόκου» για να θυμίζει, πιστεύω, νοσταλγικά το σεβάσμιο μα έρημο πιο ψαριανό μοναστήρι. Το «ιερό Παλλάδιο» αυτής της Συριανής Εκκλησίας, της «Παναγίας των Ψαριανών», είναι η εικόνα της Κοιμήσεως, στην ταλαιπωρημένη επιφάνεια της οποίας διακρίνεται σήμερα η υπογραφή του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου!
Ξεχωρίζουν επίσης στα Ψαρά οι ναοί τεσσάρων μοναστηριακών «καθισμάτων»: Αγ. Ευθύμιος, Ζωοδόχος Πηγή Ξερόκαμπου, Αγ. Τριάδα Ξερόκαμπου, (1807), Βατούστικα (ανακαίνιση 1808). Ο Αγ. Ευθύμιος ήταν το μετόχι της μεγάλης Μονής μέσα στον οικισμό. Σε ισόγειο χώρο κάτω ακριβώς από το ναό εγκαταστάθηκε τυπογραφείο από τον Μακεδόνα φιλικό Κωνσταντίνο Δημάδη «χάριν των προκηρύξεων των αρχηγών της επαναστάσεως». Καταστράφηκε και αυτό στο ολοκαύτωμα. Πρόσφατα διαπιστώσαμε με συγκίνηση ότι κομμάτια του πιεστηρίου βρίσκονται ακόμα επί τόπου!
ΤΑ ΗΡΩΪΚΑ ΨΑΡΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 1995
from ανεμουριον https://ift.tt/3cHxEVY
via IFTTT