Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος
«Ελεύθερο Βήμα»
Από την Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού.
Η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, δημιούργησε ένα νέο χώρο, το «Ελεύθερο Βήμα», όπου οι αναγνώστες της θα έχουν την δυνατότητα να δημοσιοποιούν σκέψεις, απόψεις, θέσεις, επιστημονικά άρθρα ή εργασίες αλλά και σχολιασμούς επίκαιρων γεγονότων.
Διαβάστε σήμερα στο «Ελεύθερο Βήμα», ένα άρθρο του Οικονομολόγου και Προέδρου της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας και Πολιτισμού, Γιώργου Γιαννούση με θέμα:
«Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης στο Άργος».
«Προκήρυξη προς το λαό του Άργους και της Αργολίδας για την παράδοση μέχρι 28 Σεπτεμβρίου 1944, στον Ελληνικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό (ΕΛΑΣ), των πολεμικών όπλων που κατέχουν, από την επιτροπή τη διαλυθείσης Πολιτοφυλακής Άργους».
Με τον τίτλο «Οι Γερμανοί στην Αργολίδα» η Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη ανάρτησε στις 18 Σεπτεμβρίου 2010 την ιστορική έρευνα του Κώστα Δανούση, «1944-1994, 50 χρόνια από την απελευθέρωση του Άργους από τους Γερμανούς», που είχε πρωτοδημοσιευτεί στο περιοδικό «Αναγέννηση», τεύχος 321, το Σεπτέμβριο του 1994 στο Άργος.
Ο αναγνώστης της τόσο εμπεριστατωμένης εργασίας του σπουδαίου ερευνητή της νεώτερης Αργολικής Ιστορίας Κώστα Δανούση, έχει μια έγκυρη ενημέρωση γαι όσα συνέβησαν από την κατάληψη του Άργους από τον Γερμανικό στρατό την Κυριακή του Θωμά στις 27 Απριλίου 1941 έως το βράδυ της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944, που έφυγαν οι τελευταίοι Γερμανοί από την πόλη.
Ο λόγος της συγγραφής του παρόντος είναι μία πολύ σημαντική προκήρυξη των ημερών που ακολούθησαν μέχρι την αποχώρηση των Γερμανών και την είσοδο των Ανταρτών του ΕΛΑΣ στην πόλη του Άργους, που απευθύνεται «Προς τον λαό του Άργους και της Αργολίδας, που την υπογράφουν οκτώ (8) επώνυμοι Αργείοι πολίτες ως επιτροπή της διαλυθείσης Πολιτοφυλακής». Μία προκήρυξη σχεδόν άγνωστη στον Λαό του Άργους, που το περιεχόμενό της θα πληροφορήσει αλλά και θα προβληματίσει τον αναγνώστη για το «κλίμα» που επέβαλαν οι νικητές αντάρτες του ΕΛΑΣ στους πολίτες και στην πόλη του Άργους.
Προκήρυξη της διαλυθείσας πολιτοφυλακής για την παράδοση όλων των όπλων.
Μετά την αποχώρηση των Γερμνανών, οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις υπήρξαν ραγδαίες στην πόλη. Μία από τις ελάχιστες και έγκυρες πηγές πληροφόρησης των γεγονότων και των πρωταγωνιστών της εποχής αυτής είναι ο συγγραφέας και ποιητής Ανδρέας Χριστόπουλος (Φοίβος), με το διασωθέν [1] βιβλίο του «Οι Ιταλογερμανοί στην Αργολίδα» το οποίο εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1946 στο Ναύπλιο.
Από τον «Φοίβο» μαθαίνουμε πως μετά «…τον ανεξήγητο βομβαρδισμό του Άργους από αμερικάνικα αεροπλάνα στις 14 Οκτωβρίου 1943 με δεκάδες νεκρούς…» άρχισαν να εμφανίζονται στην πόλη του Άργους τα πρώτα κρούσματα τις εμφύλιας σύρραξης που θα ακολουθούσε.
Ιάσων Μπούκουρας
Οργανώθηκε τότε από τον διοικητή της χωροφυλακής Άργους, ανθυπομοίραρχο Δημ. Κουρκουλάκο, τοπική πολιτοφυλακή με επικεφαλής τον Παν. Χιωτακάκο, με στόχο την αυτοπροστασία των πολιτών που πίστευαν ότι κινδυνεύουν (όχι φυσικά από τους Γερμανούς!), και μονάδα ταγμάτων ασφαλείας με διοικητή τον Ίλαρχο Κωνσταντά και τον ανθυπολοχαγό Βασίλειο Γκόνο. Τα τάγματα ασφαλείας μαζί με τους Γερμανους συμμετείχαν σ΄όλες τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις κατά των ανταρτών από τον Ιούνιο του 1944 έως ότου έφυγαν οι Γερμανοί στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. (Στις 19 Ιουνίου 1944 τα τάγματα ασφαλείας δολοφόνησαν, λίγο έξω από το Άργος, τον Ιάσωνα Κων. Μπούκουρα, που επέστρεφε από την Εθνική Συνέλευση των Κορυσχάδων, όπου συμμετείχε ως εκλεγμένος αντιπρόσωπος της Αργολίδας).
Ας δούμε, όσο μπορούμε, ποιο περιληπτικά τα σπουδαιότερα γεγονότα της εποχής αυτής και τους πρωταγωνιστές της:
- 11 Σεπτεμβρίου 1944. Τρείς μέρες πριν φύγουν οι Γερμνανοί από το Άργος, ο ανθυπομοίραρχος Δημ. Κουρκουλάκος με ενδιάμεσο τον Δημ. Ζερβό που έρχεται σ΄επαφή με τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, ξεκινάει διαπραγματεύσεις για «αναίμακτη παράδοση της πόλης» σ΄αυτούς. Η συνάντηση γίνεται στη Μιδέα (Γκέρμπεση) και οι αντάρτες εγγυώνται εγγράφως την «αναίμακτη παράδοση». Τα τάγματα ασφαλείας όμως στο Άργος διαφωνούν απόλυτα με τις διαπραγματεύσεις αυτές και αρνούνται να αποχωρήσουν από την πόλη.
- Το βράδυ της Πέμπτης 14 Σεπτεμβρίου 1944 φεύγουν οι τελευταίοι Γερμναοί απο το Άργος. Η χωροφυλακή και τα τάγματα ασφαλείας είναι πλέον οι μόνες « Άρχες» στην πόλη. Όμως ο ανθυπομοίραρχος Δημ. Κουρκουλάκος ανακοινώνει μέσω του Δημ. Ζερβού ότι οι αντάρτες θα συνεχίσουν τη διαπραγμάτευση για την «αναίμακτη παράδοση» της πόλης με την επιτροπή που επιλέγει από έγκριτους πολίτες του Άργους οι οποίοι είναι: ο Αρχιμανδρίτης Χρυσόστομος Δεληγιαννόπουλος, ο βιομήχανος Γεώργιος Ρασσιάς, οι δικηγόροι Στέφανος Μακρής και Μιχαήλ Στάμου, ο φαρμακοποιός Νικόλαος Παπανικολάου και ο συμβολαιογράφος Παν. Δασκαλόπουλος.
- Την Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου 1944, τελειώνει η 3ημερη φονική μάχη στο Μελιγαλά μεταξύ 1200 ανταρτών του ΕΛΑΣ και 1000 ταγματασφαλιτών, με νίκη των ανταρτών και με εκατοντάδες νεκρούς ταγματασφαλίτες αλλά και αθώους αμάχους.
- Τη Δευτέρα 18 Σεπτεμβρίου 1944 τελειώνει η μάχη στον Αχλαδόκαμπο μεταξύ του ΕΛΑΣ (6ο σύνταγμα υπό τον συνταγματάρχη Βαζαίο) και τον λόχο των ταγμάτων ασφαλείας. Οι αντάρτες νικούν τα τάγματα ασφαλείας (52 Αχλαδοκαμπίτες νεκροί).
- Την επόμενη 19 Σεπτεμβρίου 1944, μετά τη νίκη τους αυτή, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ αναγκάζουν τη χωροφυλακή και τα τάγματα ασφαλείας να εγκαταλείψουν πρωί το Άργος και εσπευσμένα να κατευθυνούν προς Ναύπλιο, γίνεται άλλη μάχη με τους αντάρτες στην πορεία τους κοντά στο Μπολάτι.
Ο Χρυσόστομος Β’. Αύγουστος 1940, ως Ιεροκήρυξ Τριφυλίας και Ολυμπίας.
Έτσι, το μεσημέρι, 12 η ώρα 19 Σεπτεμβρίου 1944, μπαίνουν στο Άργος οι ΕΛΑΣίτες χωρίς μάχη, με επικεφαλής τον λοχαγό Νικόλαο Μαυρουδή, και βέβαια, ως νικητές εγκατέστησαν τις νέες δικές τους αρχές στη πόλη και συγκροτήθηκε η «Επιτροπή Λαϊκής Εξουσίας». Την επομένη, 20 Σεπτεμβρίου 1944, έγινε πανηγυρική δοξολογία χοροστατούντος του Αρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου Δεληγιαννόπουλου και ανακοινώθηκε η σύνθεση της 25μελούς λαϊκής επιτροπής Αυτοδιοίκησης υπό την προεδρία του στενού φίλου και συνεργάτη του Αρχιμανδρίτη Χρυσοστόμου, του οδοντιάτρου Κωνσταντίνου Δωροβίνη, η οποία εκλογή εγκρίθηκε δια βοής.
Ο Κ. Δωροβίνης το 1958
Εγκατέστησαν επίσης νέα Εθνική πολιτοφυλακή με επικεφαλής, τον μετριοπαθή και διαλλακτικό, Γιάννη Κότσιρα, που εγκαταστάθηκε στο σπίτι του Γεώργιου Θωμόπουλου, (Αγγελή Μπόμπου και Μυστακοπούλου). Συνελήφθησαν, επίσης, τα μέλη της παλιάς πολιτοφυλακής που δεν ακολούθησαν τα τάγματα ασφαλείας στο Ναύπλιο με επικεφαλής τον Παν. Χιωτακάκο. Τότε γράφτηκε η «Προκήρυξις προς τον Λαό του Άργους και της Αργολίδος». Την υπογραφούν τα οκτώ (8) μέλη της με επικεφαλής τον συληφθέντα Παναγιώτη Χιωτακάκο. Έκτος στην σειρά ο «Φοίβος» Ανδρέας Χριστόπουλος και έβδομος ο μετέπειτα Δήμαρχος Άργους Γ. Θωμόπουλος.
Η προκήρυξη δεν στέλνει μόνο τελεσίγραφο για την παράδοση κάθε πολεμικού όπλου στον Εθνικό στρατό του ΕΛΑΣ, μέχρι την 5ην πρωϊνή της 28 Σεπτεμβρίου 1944, αλλά, ο άγνωστος σ΄εμέ συντάτης της, «προειδοποιεί και απειλεί ότι η εθνική πολιτοφυλακή κατέχει όλα τα στοιχεία εκείνων που κατακρατούν πολεμικά είδη, γι΄αυτό ας μη νομισθεί ότι θα μπορέσουν ν΄αποφύγουν την αποκάλυψη της κατοχής». Φυσικά δεν εννοεί τα όπλα των Ελασιτών. Άξιον απορίας και θαυμασμού, αλλά και προβληματισμού για τις συνθήκες που υπογράφτηκε αυτό το κείμενο απο τους οκτώ εγκρίτους Αργείους πολίτες είναι η δήλωσή τους ότι, «Είμαστε υποχρεωμένοι να διαδηλώσουμε δημόσια τα αισθήματα θαυμασμού στον ηρωικό στρατό του ΕΛΑΣ που με το ανωτέρο Πνεύμα του κατέκτησε ολοκληρωτικά τις ψυχές μας…», και μάλιστα κλείνουν την προκήρυξη εξομολογούμενοι και απολογούμενοι ότι «…τόσο καιρό τα συκοφαντικά κυρήγματα, (κατά του ΕΛΑΣ), μας είχαν απομονώσει την σκέψη και την αντίληψη για την αξία του και τους σκοπούς του που αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση μόνον των συμφερόντων του Λαού μας».
Δεν γνωρίζω τα αποτελέσματα ή τι συνέπειες είχε η συμόρφωση ή μη του Λαού του Άργους στις απαιτήσεις και τις απειλές της προξήρυξης αυτής.
Άρης Βελουχιώτης
Οι γραπτές μαρτυρίες για την τραγική αυτή περίοδο σπανίζουν ή απουσιάζουν. Μια ξεχωριστή μαρτυρία μας δίνει στο βιβλίο του «Αναμνήσεις ενός Πλοιάρχου» ο Παν. Φίλης, στην δεύτερη επαυξημένη έκδοση του βιβλίου του. Δύο μέρες μετά την λήξη της προθεσμίας που έβαλε η προκήρυξη, την 1η Οκτωβρίου του 1944 ήρθε στο Άργος ο Άρης Βελουχιώτης συνοδευόμενος από τον Συνταγματάρχη Εμμ. Βαζαίο, αρχηγό του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και νικητή της μάχης του Αχλαδοκάμπου κατά των ταγμάτων ασφαλείας.
Η υποδοχή που του έγινε στο Άργος ήταν αποθεοτική. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούσαν χαρμόσυνα και ο έφιππος Άρης αναγκάστηκε από το πλήθος που συνωστιζόταν για να τον υποδεχτεί κραυγάζοντας και ραίνοντάς τον με άνθη, να κατέβει απο το άλογό του στο ύψος του σιταροπάζαρου και τέλος να φτάσει στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, όπου από το μπαλκόνι του καφενείου του Μήλια εκφώνησε λόγο προς τον λαό του Άργους.
Γράφει στο βιβλίο του ο Παναγιώτης Πέτρου Φίλης για την επίσκεψη του Άρη Βελουχιώτη στο Άργος:
«…ο Άρης κατεβαίνοντας την οδό Κορίνθου έφιππος, συνάντησε μεγάλο πλήθος κόσμου που συνωστίζονταν για να τον υποδεχτούν, κραυγάζοντας και ραίνοντάς τον με άνθη. Στην πλατεία Δερβενακίων (σιταραγορά) κατέβηκε από το άλογό του. Εδώ τον προσφώνησε η Ευφροσύνη (Φροσάρα) Σταυριανοπούλου, εκ μέρους των εργατών.
Πεζός πλέον, ξεσκούφωτος με μακριά μαλλιά και γενειάδα, βάδιζε προς την πλατεία. Επάνω στο άλογό του έβαλαν έναν πιτσιρικά ονόματι Κωτσονάρο (μαρτυρία Κώστα Παπαντωνόπουλου). Έξω από το μαγαζί του Περρούκα το οποίο βρισκόταν στην αρχή της οδού Κορίνθου, τον υποδέχτηκαν οι κοπέλες Κατίνα Καραχάλιου και Μαρία Μαστορίκου. Η πρώτη του πρόσφερε ένα μπουκέτο λουλούδια, που της έδωσε ο Δημήτριος Ζερβός και η δεύτερη τον προσφώνησε. Την Κατίνα τη σήκωσε ψηλά και την εφίλησε. Από τότε την φώναζαν «η φιλημένη». Μετά ο Άρης προχώρησε και ανέβηκε στο μπαλκόνι του καφενείου του Μήλια, απ΄ όπου και εκφώνησε λόγο στον αργειακό λαό. Στο μπαλκόνι ανέβηκαν και οι δύο κοπέλες, οι οποίες ήταν πίσω του, αλλά επειδή ήθελαν να τον βλέπουν κατά πρόσωπο κατέβηκαν κάτω. Σε διπλανό παράθυρο ήταν ο δήμαρχος Άργους, Κώστας Δωροβίνης.
Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ έμειναν κύριοι της καταστάσεως στο Άργος για 4 μήνες ακόμη, μέχρι τα μεσάνυχτα της 18 Ιανουαρίου 1945. Είχαν μεσολαβήσει τα τραγικά γεγονότα στις 3 Δεκεμβρίου 1945 στην Αθήνα με την εκτέλεση δεκάδων αθώων θυμάτων, τα γνωστά ως «Δεκεμβριανά».
Οι όροι της ανακωχής μεταξύ ΕΑΜ, Βρετανικών δυνάμεων και Κυβέρνησης, στις 11 Ιανουαρίου 1945, μεταξύ πολλών άλλων, απαιτούσαν την απομάκρυνση των ανταρτών από την πόλη του Άργους και την μετακίνησή τους «Πέραν των Μύλων».
Την επόμενη ημέρα που οι αντάρτες έφυγαν, στις 19 Ιανουαρίου 1945 και ώρα 10 το πρωϊ, ήρθε στο Άργος ο Αγγλικός στρατός και εγκατέστησε νέες αρχές στην πόλη.
Λόχος Άγγλων στρατιωτών στην Πλατεία Αγίου Πέτρου στο Άργος. Ήρθαν 19 Ιανουαρίου 1945, αποχώρησαν 3 Μαρτίου 1945. Αρχείο: Καλλιόπης Κιτσοπούλου.
Δεν γνωρίζω αν υπήρξε νέα προκήρυξη των νέων αρχών προς τον Λαό του Άργους.
Υποσημείωση
[1] Τρία ακόμη έργα του: 1) Οι ανταρτοκομουνισταί στην Αργολίδα (2 τόμοι), 2) Οι Ιταλογερμανοί στην Αργολίδα και 3) Το ημερολόγιο της κατοχής (5 τόμοι) οι οποίοι χάθηκαν ή καταστράφηκαν όταν πυρκαγιά, στις 10 Ιανουαρίου 1977, έκαψε το σπίτι του και ο ίδιος βρήκε τραγικό θάνατο από τις φλόγες μέσα στο δωμάτιό του.
Γιώργος Γιαννούσης
Οικονομολόγος – Πρόεδρος της Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού
Σχετικά θέματα:
- Οι Γερμανοί στην Αργολίδα 1941
- Μια συναινετική διοίκηση – Η Αριστερά στη Δημαρχία του Άργους (Σεπτ. 1944-Ιαν. 1945)
- Άργος – Ο Βομβαρδισμός της 14ης Οκτωβρίου 1943 από τους συμμάχους
- Η Αργολίδα στα όπλα – Η μάχη στο χάνι Αχλαδοκάμπου 17-5-44
- Γερμανική Κατοχή και Γερμανικές Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις στην Αργολίδα
from ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ https://ift.tt/2ZBZSML
via IFTTT