Ο ΤΣΙΡΚΑΣ ΚΑΙ ΟΙ "ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ" ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Είκοσι χρόνια από το θάνατο του. Η μορφή του ολοζώντανη στα μάτια μας. Κοιτάζω τις φωτογραφίες. Αλλού, βυθίζει το βλέμμα στο μέλλον, στοχαστικά κι ανήσυχα. Αλλού, ένα πλατύ χαμόγελο αναδίδει φως, έναν έρωτα του κόσμου. Μ' αυτό το διπλό βλέμμα γράφτηκε ολόκληρο το έργο του «λογιστή των δραματικών γεγονότων της Μέσης Ανατολής», του λογιστή ψυχών: βαθιά πνευματική ευθύνη και βαθιά γεύση ζωής. Ένας αισθησιασμός που αγκαλιάζει πράγματα και σώματα. «Προσήλωση στις ομορφιές», είπε. Κάτι που κάνει πιο ακριβή τη θυσία, πιο πολύτιμη την προσφορά για την κατάκτηση μιας ζωής αληθινής και δίκαιης. Είκοσι χρόνια μετά το θάνατο του, σαράντα από την έκδοση του πρώτου τόμου της Τριλογίας του. Κι ανάμεσα τους ένα βάραθρο — το γκρέμισμα θεών και ειδώλων. Στάχτη και μπούλμπερη η φωτιά που φλόγισε τη ζωή του. Κι όμως ο Τσίρκας άντεξε, είναι δίπλα μας. Όχι τόσο γιατί κάτι απ' αυτά είχε προβλέψει και πάλεψε με τα δικά του μέσα να τα αποτρέψει, όσο γιατί, αναζητώντας την πίστη μέσα από την αμφισβήτηση και την αμφιβολία, εκφράζει την αγωνία της εποχής μας. «Στα σκοτεινά περπατάμε», είπε κι εκείνος. Ομως, η αξιοπρέπεια με την οποία αντιμετώπισε τόσες ήττες μας διδάσκει να ορθώνουμε το ανάστημα μας, να μην ξεχνάμε, να μην αρνιόμαστε τον εαυτό μας, να μην ξεπουλάμε τα όνειρα. Μελετώντας την ανθρώπινη μοίρα μέσα στον ιστορικό χρόνο, προβάλλει αξίες αναπαλλοτρίωτες. Προτάσσοντας την ελευθερία σαν μέγιστο ιδανικό, υπερβαίνοντας τον μοναχικό βίο με τη συλλογική πράξη, δίνει ένα γνώμονα ζωής. Ο,τι υπερασπίστηκε μας καλεί να το υπερασπιστούμε: καταδίκασε τους εθνικισμούς, τους φονταμενταλισμούς που συνταράζουν σήμερα τον κόσμο. Υπερασπίστηκε την εθνική αυτονομία κι αντιτάχθηκε σε ό,τι απειλεί και ταπεινώνει τους λαούς. Εκείνος ξόρκισε κάθε ρατσιστικό μίασμα, μα οι βρικόλακες της μισαλλοδοξίας πληθαίνουν. Η αποδοχή του «άλλου», του αλλόφυλου, του αλλόδοξου, του διαφορετικού, η ανεξιθρησκία, η κατανόηση και η αλληλεγγύη των θυμάτων ήταν το δικό του ευαγγέλιο. Καταγγέλλοντας τα Ανθρωπάκια, κατήγγειλε τον παρεμβατισμό όποιας εξουσίας στο πνεύμα και τις ψυχές. Το βιασμό και την απαλλοτρίωση των συνειδήσεων, στο όνομα του πιο ιερού σκοπού. Το φανατισμό των δογμάτων, την υποκρισία, τον κενό λόγο. Καταγγέλλοντας τις μηχανορραφίες και τις συναλλαγές των εξόριστων κυβερνήσεων της Μ. Ανατολής, καταγγέλλει μαζί με τον Σεφέρη την «ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίμα των άλλων», αυτό το ολέθριο πάθος που είναι η δίψα της εξουσίας και έσπειρε θύελλες στη μεταπολεμική Ελλάδα. Όλα τούτα θα ήταν ένας κώδικας ηθικής με μπόλικο διδακτισμό, αν δεν προέκυπτε αβίαστα από ένα έργο υψηλής πνοής, μια σύνθεση ρεαλισμού και ποίησης, όπου το κλασικό συμπλέκεται με τη μοντέρνα αφήγηση. Ο πληθυντικός λόγος, μέσα από τις εναλλασσόμενες φωνές και από τους διαλόγους, που με τόση ακρίβεια ζωγραφίζουν ανθρώπους και νοοτροπίες, δίνει μια σύνθετη σύλληψη της πραγματικότητας. Κινώντας μεγάλα σύνολα, ο Τσίρκας διεισδύει στον ψυχισμό διαφόρων λαών και κοινωνικών ομάδων, ενώ παράλληλα καταγράφει τους ελάχιστους κραδασμούς της ψυχής, τις λεπτές αποχρώσεις της σκέψης. Οι ήρωές του δεν είναι φερέφωνα. Πλάσματα ολοζώντανα με τα μικρά αλλά και τα μεγάλα πάθη τους, όπως το πάθος του έρωτα και το πάθος της ελευθερίας, εξακολουθούν να μας συντροφεύουν έξω από τα βιβλία και να μας μεταγγίζουν χυμούς ζωής. Τα νήματα του μυθιστορήματος τόσο αριστοτεχνικά πλεγμένα μας συνεπαίρνουν σ' έναν φαντασιακό κόσμο, τον κόσμο της ποίησης και του ονείρου. Τα γραφτά του Τσίρκα μυρίζουν «χώμα και σβουνιά», όπως λέει ο ίδιος, βγαίνουν από το γενέθλιο χώμα. Μυρίζουν όμως και γιασεμιά στη βραδινή δροσιά. Μπαχάρια, ταχινοσαλάτα, φρέσκο κρεμμυδάκι στα περιστέρια στο Νείλο, κι εκείνη την ξινή μυρωδιά της μπούζας και του ιδρώτα των σωμάτων. Οι τόποι και τα τοπία. Οι φωνές των παιδιών του μαχαλά, οι ψαλμουδιές και η κραυγή των ψυχών μια νύχτα του ζικρ, τα ηλιοκαμένα σώματα των γυναικών που 'χουν το χρώμα του καρπού του μάγκο. Όλα ένα όνειρο, όπως έλεγε εκείνος ο αλλοπαρμένος Κουρτ, που κατέβηκε απ' το πλοίο κι έμεινε για πάντα στην Αίγυπτο, γιατί άκουσε κάποιον απ' το μιναρέ να λέει την ώρα με ανθρώπινη φωνή. Η ανθρώπινη φωνή. Ακριβώς. Αυτό είναι η αλήθεια και η γοητεία του Τσίρκα. «Θέλω να γράψω ένα βιβλίο λυπητερό, που να κάνει ευτυχισμένουs όσους το διαβάζουν». Βεβαίως δεν ονειρευόταν την Τριλογία. Ενα βιβλίο ερωτικό ήθελε, κάτι που θα τον έκανε να ξεπεράσει ίσως την τραυματική εμπειρία των γεγονότων της Μέσης Ανατολής. Τελικά όμως τι άλλο είναι οι Ακυβέρνητες πολιτείες; Εκεί που η καθημερινότητα των ανθρώπων συγκρούεται και δένεται με την ιστορική τους μοίρα, εκεί που η ιστορία ορίζει την υπόσταση τους, το μεγαλείο της θυσίας δεν ακραγγίζει την αθανασία;

ΧΡΥΣΑ ΠΡΟΚΟΠΑΚΗ

ΣΤΡΑΤΗΣ ΤΣΙΡΚΑΣ

7 ΗΜΕΡΕΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΑΘΗΝΑ

2000

from ανεμουριον https://ift.tt/2I67KAH
via IFTTT