ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ 1839-1979 / ΑΛΚΗΣ Ξ. ΞΑΝΘΑΚΗΣ - ΑΘΗΝΑ : ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΥΡΟΣ 2008
Όπως συνέβη και κατά την περίοδο της Κατοχής, έτσι και στην αντίσταση εναντίον των κατακτητών πολλοί ήταν οι φωτογράφοι που δήλωναν πως φωτογράφισαν αντάρτες στα βουνά. Κάτι τέτοιο φαίνεται ότι δεν ήταν πολύ δύσκολο, ιδιαίτερα στην επαρχία. Έτσι, αν ένας φωτογράφος είχε κάποιον συγγενή ή στενό φίλο στο βουνό και ήταν γνωστό ότι οι πολιτικές του πεποιθήσεις ταυτίζονταν με αυτές των ανταρτών, μπορούσε με σχετικά απλή διαδικασία να τον ακολουθήσει μέχρι τα κρησφύγετά τους και να φωτογραφίσει τους αντάρτες της περιοχής του.
 |
| Νίκος Στουρνάρας. Αντάρτες του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, στο Πήλιο. |
Κάτι τέτοιο έκανε και ο Νίκος Στουρνάρας στον Βόλο, όταν ανέβηκε στο Πήλιο και τράβηξε τους αντάρτες του 54ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, σε στημένες και ηρωικές πόζες. Ο Ν. Στουρνάρας ήταν μέλος της ΚΟ του ΚΚΕ και υπεύθυνος για τον εφεδρικό ΕΛΑΣ Βόλου. Η φωτογράφιση τέτοιων θεμάτων έχει βέβαια ενδιαφέρον, αλλά για να αποκτήσει τη σημασία και τη βαρύτητα του ιστορικού ντοκουμέντου θα πρέπει να διαθέτει διαχρονικότητα και ρεαλισμό. Και είναι το δεύτερο που λείπει δυστυχώς από την καταγραφή της ελληνικής Αντίστασης. Χαρακτηριστικές αυτής της έλλειψης είναι οι περιγραφές από μια κινηματογράφηση ανταρτών:« Μια άλλη μέρα μας ειδοποίησαν ότι ήρθε ένα συνεργείο κινηματογραφικό. Μας ζήτησαν την άδεια να τραβήξουν σκηνές από τη ζωή του τμήματος. Τους ρωτήσαμε από ποιον έρχονται, αν έχουν χαρτιά (θέλαμε να ξέρουμε με τι ανθρώπους είχαμε να κάνουμε). Μας είπαν ειλικρινά ότι από κανέναν δεν έρχονται. Ότι ο κόσμος περιμένει ανυπόμονα να δει αντάρτες και πήραν μια μηχανή και ήρθαν. "Αγωνιστές είμαστε κι εμείς." Τους είπαμε ότι δε σκοπεύαμε να τους θίξουμε και ότι μπορούσαν να τραβήξουν τις σκηνές που θέλανε. Τους ρωτήσαμε τι ακριβώς θέλουν και δώσαμε τις απαραίτητες διαταγές στα τμήματα. Οργανώσαμε μια γενική συγκέντρωση και αναφορά του Συντάγματος στην έξοδο του χωριού. Κατόπιν μια άσκηση μάχης με άσφαιρα πυρά και καπνογόνες χειροβομβίδες που τελείωνε με καταδίωξη του νικημένου εχθρού από έφιππο ουλαμό. Κατόπιν όλο το τμήμα συνταχτήκαμε στη δημοσιά και βαδίσαμε σε φάλαγγα πορείας. Τέλος πήρανε και μερικές σκηνές που μοιράζαμε το συσσίτιο. [...] Μας ευχαρίστησαν κι έφυγαν ενθουσιασμένοι. Σε μια - δυο μέρες μας ήρθαν τα νέα ότι η ταινία άρχισε να προβάλλεται στους κινηματογράφους της Αθήνας και γινόταν μέγας πανζουρλισμός στις σκοτεινές αίθουσες. Ο κόσμος δεν ήθελε να δει έργο, ζητούσε ξανά και ξανά την ταινία με τους αντάρτες». Πολλές φωτογραφίσεις και κινηματογραφήσεις γίνονταν όμως από οργανωμένα συνεργεία των διαφόρων οργανώσεων του ΚΚΕ. Ένα κινηματογραφικό συνεργείο αποτελούσαν ο οπερατέρ Γιάννης Νισυρίου και ο σκηνοθέτης Γιώργος Παπαδούκας. «Οι δυο τους γύρισαν γύρω στα 5.000 μέτρα κινηματογραφικής ταινίας και πάρθηκαν χιλιάδες φωτογραφίες.Ι..] [τα γεγονότα] κινηματογραφήθηκαν άλλα απ' το φυσικό κι άλλα σκηνοθετήθηκαν με βάση την πραγματικότητα [.. .]». Εκτός από τους δυο προαναφερθέντες στα συνεργεία συμμετείχαν επίσης ο Πρόδρομος Μεραβίδης, ο Ηλίας Παρασκευάς, ο Φ.Π. και άλλοι. Αρκετοί, για λόγους ασφαλείας χρησιμοποιούσαν μόνον τα αρχικά του ονόματος τους. Είναι γεγονός ότι το περισσότερο υλικό των ανταρτών καταστράφηκε κατά τον Εμφύλιο. Το σωζόμενο υλικό και για τους δύο αντιμαχόμενους συνίσταται μόνο σε «στημένες» λήψεις και φωτογραφίσεις. Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, σχετικά με τη συστηματική καταγραφή σε βάθος χρόνου, δύο είναι οι φωτογράφοι που μπορούν να αποκληθούν οι «φωτογράφοι της Αντίστασης»: ο Σπύρος Μελετζής και ο Κώστας Μπαλάφας.
ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ (1910-2003)
Κατά τα πρώτα χρόνια Κατοχής ο Μελετζής συνέχισε να εργάζεται στο φωτογραφείο του. Πολιτικά τοποθετημένος στο ΚΚΕ, έκανε σκοπό της ζωής του να φωτογραφίσει την Αντίσταση. Έτσι, τον Αύγουστο του 1942 αποφάσισε να πάει στο βουνό για να πραγματώσει την ιδέα του. Οι φωτογραφίες του Μελετζή από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ αποτελούν μια μοναδική διαχρονική καταγραφή, τη μόνη ίσως στο είδος της. Πρόκειται για ένα ανεπανάληπτο ιστορικό ντοκουμέντο, που πρέπει όμως να προσεγγιστεί μέσα από τις πολιτικές πεποιθήσεις του ίδιου. Πρόταγμα για τις τέχνες, σύμφωνα με την κομμουνιστική ιδεολογία, ήταν η στράτευσή τους με σκοπό την προβολή των επιτευγμάτων του κομμουνισμού. Ο Μαξίμ Γκόρκυ έλεγε ότι «φωτογραφία σημαίνει γράψιμο με τον ήλιο, και ο ήλιος δεν μπορεί να ξεγελάσει το μάτι. Μέσα από τις φωτογραφίες οι θεατές μπορούν να βλέπουν την πραγματική ζωή».29 Στην αρετή όμως της απεικόνισης της «πραγματικής» ζωής προστέθηκε και το «κομματικό πνεύμα», δηλαδή η ανάγκη παραγωγής μιας τέχνης η οποία θα πραγματευόταν ηρωικά θέματα και όχι τις κοινότυπες και συχνά άσχημες πλευρές της πραγματικότητας.
 |
| Σπύρος Μελετζής. Αντάρτες και αντάρτισσες του ΕΛΑΣ. |
Οι φωτογραφίες του Μελετζή από τους αντάρτες είναι πολλές σε αριθμό και καλύπτουν κάθε φάση της ζωής τους. Όλες τους όμως είναι στημένες, διαθέτουν επικό χαρακτήρα και στερούνται συνήθως ρεαλισμού. Στον πρόλογο του λευκώματος του Με τους αντάρτες στα βουνά, ο φωτογράφος αναφέρεται σε έναν διάλογό του με τον Γιάννη Ζεύγο για την τέχνη. Του είπε σχετικά ο Ζεύγος:«"[...] Μα ας έρθουμε στο κύριο θέμα μας, στην τέχνη. Όπως λοιπόν ο λαϊκός αγωνιστής, ο πρωτοπόρος, αρχίζει και οργανώνει τον αγώνα με λίγα στην αρχή άτομα και σιγά σιγά μέσα στην πορεία της πάλης όλο και συγκεντρώνει πιο πολλά κι όλο πιο πολλά για να φθάσει ώς το παλλαϊκό ξεσήκωμα που είναι ο αντικειμενικός σκοπός του, το ίδιο πρέπει να κάνει και η τέχνη. Ο καλλιτέχνης αρχίζοντας από τα απλά και μεμονωμένα πορτραίτα των αγωνιστών, πρέπει να προσπαθήσει να φθάσει ως τη μαζική σύνθεση. Μέσα σ' αυτή τη σύνθεση πρέπει ν' αντιπροσωπεύεται και να εκφράζεται όλος ο αγώνας που κάνει σήμερα ο Ελληνικός λαός για το ξεσκλάβωμά του". Και επειδή δεν τα κατάλαβα καλά καλά όσα μου έλεγε, τον παρεκάλεσα να τα απλουστεύσουμε όλα αυτά πιο πολύ [.. ,]».
ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΛΑΦΑΣ (γενν. 1920)
Ο Κώστας Μπαλάφας γεννήθηκε στα 1920 στο χωριό Κυψέλη, στα Τζουμέρκα της Άρτας, και προερχόταν από αγροτική οικογένεια. Με τη φωτογραφία άρχισε να ασχολείται το 1936, εντελώς τυχαία. Εργαζόταν σε κάποιο μαγαζί στα Γιάννενα, όταν ο εργοδότης του τού αγόρασε με 250 δραχμές μια απλή φωτογραφική μηχανή «κουτί» για να φωτογραφίσει κάποιους συγγενείς του. Θέλοντας να μάθει περισσότερα, από τον επόμενο κιόλας χρόνο άρχισε να πηγαίνει τις ελεύθερες ώρες του στο φωτογραφείο του γνωστού φωτογράφου της πόλης Απόστολου Πανταζίδη.
 |
| Κώστας Μπαλάφας. Μια ιδιαίτερη φωτογραφία της Αντίστασης. Μικρά παιδιά εκπαιδεύονται με ξύλινα όπλα. |
 |
| Κώστας Μπαλάφας. Αντάρτες στην Ήπειρο. |
 |
| Κώστας Μπαλάφας. Μια συγκλονιστική φωτογραφία! Η περίπολος των ανταρτών πέφτει σε ενέδρα των Γερμανών. 0 Μπαλάφας βρίσκεται ανάμεσά τους και προφταίνει να τραβήξει μόνο αυτή τη φωτογραφία. Είναι η στιγμή κατά την οποία ο πολυβολητής έχει χτυπηθεί. Αντίστοιχη περίπου φωτογραφία τράβηξε και ο Robert Capa στον Ισπανικό Εμφύλιο. |
Κατά τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πόλεμου φωτογράφισε στα Ιωάννινα σκηνές από τις συνέπειες των ιταλικών βομβαρδισμών, τα κατεστραμμένα γεφύρια, τα γκρεμισμένα σπίτια κ.ά. Στην αρχή της Κατοχής αντάλλαξε την Kodak του και ένα ρολόι με μια μηχανή Robot, που είχε ένας Ιταλός. Ήταν μια μικρή εύχρηστη γερμανική μηχανή 35 mm, με κουρδιστό μοτέρ για την προώθηση του φιλμ και φορμά 24x24 mm. Με αντάλλαγμα κάποιες οκάδες καλαμποκάλευρο, απέκτησε από έναν πλανόδιο φωτογράφο μια μεγάλη μπομπίνα φιλμ 35mm, λάφυρο από ένα κατεστραμμένο ιταλικό αεροπλάνο. Με πατέντες δικές του κατασκεύασε έναν ηλιακό μεγεθυντήρα, ενώ αργότερα χρησιμοποιούσε για τις μεγεθύνσεις του έναν προβολέα αεροπλάνου, που τον λειτουργούσε με μπαταρίες. Τότε άρχισε να εμφανίζει και να εκτυπώνει τα φιλμ που τραβούσαν οι άλλοι στα βουνά. Το 1943 αποφάσισε να φωτογραφίσει ο ίδιος αντάρτες. «Μ'Μαυτά τα λίγα εφόδια και με πολύ κέφι και μεράκι βγήκα από τα Γάννενα στο βουνό. Ξεκίνησα ν' αποθανατίσω τα κατορθώματα εκείνων των ημιθέων, όπως τους έπλαθα στη φαντασία μου, πριν τους γνωρίσω από κοντά. Έτσι άρχισα μια καινούργια για μένα ζωή, τη ζωή τους», γράφει στο βιβλίο του Το αντάρτικο στην Ήπειρο. Πήγε στον ΕΛΑΣ, και αργότερα και στον ΕΔΕΣ, χωρίς συστάσεις από κάποια κομματική οργάνωση, αφού-ήταν αριστερός αλλά ανένταχτος. Τον αντιμετώπισαν με αρκετή δυσπιστία, έως ότου πληροφορήθηκαν ότι είχε συμφωνήσει με τον Λέανδρο Βρανούση (πρώην διευθυντή του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών) να καταγράψουν μαζί την Αντίσταση, ο Βρανούσης με την πένα του και ο Μπαλάφας με τη μηχανή του. Οι σημειώσεις του Βρανούση καταστράφηκαν στον Εμφύλιο, όμως τα περισσότερα από τα αρνητικά του Μπαλάφα σώθηκαν αφού τα έκρυψε στα δοκάρια της στέγης ενός φιλικού του σπιτιού που ήταν επιταγμένο από τους Γερμανούς! Οι φωτογραφίες του από την Αντίσταση είναι μοναδικές και χαρακτηρίζονται από πρωτόγνωρο ρεαλισμό, χωρίς διάθεση ηρωοποίησης.
from anemourion https://ift.tt/2pvpw71
via IFTTT