ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΑΠΟ ΤΟ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

1921

12 Ιουνίου 1921 (Σάββατον) Προπαρασκευαί μεγάλαι εις το λιμάνι του Πειραιώς φορτώσεις και εκφορτώσεις μεγάλων ποσοτήτων πολεμικού υλικού και τροφών. Εν τέλει επιβιβάσθημεν περίπου 800 άνδρες εις το φορτηγόν «Μαρί Μιχαλινού», και αποπλεύσαμεν εις άγνωστον διεύθυνσιν. Τρόφημα 2 κουραμάννες και ολίγο τυρί δι' όλο το ταξείδι. Σάββατο 18 Ιουλίου 1921, έφτασε στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο) ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έχοντας ακολουθία όλους τους βασιλόπαιδες μαζί με τον διάδοχο και κυβερνητικό κλιμάκιο με τον πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη για την επίσημη τελετή απονομής παρασήμων, που πραγματοποιήθηκε την επομένη: Κυριακή 19 Ιουλίου (π.η.). 

Μουδανιά 15 Ιουνίου 21 (Τρίτη) Αφιξις εις τον λιμένα των Μουδανιών στις 10 π.μ. αποβίβασις και ταξινόμησις των ανδρών εις τα είδη των. Παραμονή και διανυκτέρευση εις τον ελαιώνα των αόπλων 800 ανδρών. 

Προύσα 18 Ιουνίου (Παρασκευή) Αφιξις τηλεφωνήματος όπως παρουσιαστώμεν εις το III γραφείον του Σώματος εις Προύσσαν, χορήγησις φύλλου πορείας και σιδηροδρομικαί αφίξεις εις Προύσσαν και διανυκτέρευσις εις το Ξενοδοχείον «Κωνσταντινούπολις». 

19 Ιουνίου (Σάββατον) Ενεγράφην εις τον Λόχον του Στρατηγείου του Γ' Σώματος ευρισκόμενον πέραν της γέφυρας του Φρουραρχείου και επί του Ανατολικού σημείου της πόλεως Προύσσης. Μ[ετά] μ[εσημβρίαν] μετέβην εις το τοπογραφικόν τμήμα και παρουσιάσθην μετά των 2 άλλων συναδέλφων τοπογράφων Δεδούση και Μανιαδάκη ενώπιον του προϊσταμένου κ. Λούβη λοχαγού πυροβολικού. Εκ πρώτης όψεως μου εφάνη ευγενής και ήσυχος φυσιογνωμία περιορισθείσα στο να μας ιδή και να μας γνωρίση «ότι δίπλα στο γραμμοσύρτη πρέπει νάχουμε και ένα όπλον» παρά δε του λοχία θα ελαμβάναμεν τας δεούσας διαταγάς. Αυτά όλα χωρίς να μας εξετάσει εάν όντως είμεθα τοπογράφοι ή οδοκαθαρισταί. Την αυτήν ημέραν μετέφερα και τα πράγματα μου εις το οίκημα του τοπογραφικού, παρά την θέλησίν μου ενοείται διότι ελέγετο ότι είχεν απαγορευθεί αυστηρώς η [ενοικίασις] των οπλιτών εις ιδιωτικά οικήματα ή και Ξενοδοχεία. Ως εκ τούτου ηναγκάσθην να κοιμηθώ ή μάλλον να πέσω εις τον διάδρομον του κατερειπωμένου εκείνου οικήμαπα το οποίον έτρεφεν κατ' αγέλας τους πεινασμένους κορέους. Παρά τα προφυλακτικά μέτρα άτινα εκ της εσπέρας είχον λάβει, την νύχτα η εκστρατεία έλαβεν χώρα και η μάχη εξακολούθησεν μέχρι πρωΐας χωρίς εννοείται να κλείσω μάτι. Είναι αι πρώται εντυπώσεις του στρατιωτικού βίου αι οποίαι απορρέουσιν από πάνω από ένα αντίσκηνο και κάτωθεν μιας κουβέρτας.

Σάββατο 18 Ιουλίου 1921, έφτασε στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο) ο βασιλιάς Κωνσταντίνος έχοντας ακολουθία όλους τους βασιλόπαιδες μαζί με τον διάδοχο και κυβερνητικό κλιμάκιο με τον πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη για την επίσημη τελετή απονομής παρασήμων, που πραγματοποιήθηκε την επομένη: Κυριακή 19 Ιουλίου (π.η.) 

1. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αναχωρεί από το Εσκί Σεχίρ για τον χώρο που θα πραγματοποιηθεί η παρασημοφορία και η παρέλαση. 

2. Μετά τη δοξολογία ο βασιλιάς παρασημοφορεί τις σημαίες των 22 συνταγμάτων. Την επισημότητα υπογραμμίζει η παρουσία όχι μόνο φωτογράφων, αλλά και κινηματογραφιστών, που διακρίνεται στο βάθος. Αριστερά ο Γιώργος Προκοπίου και δεξιά ο Δημ. Γαζιάδης (;).

3. Στη συνέχεια η παρασημοφορία των λόχων. Ο βασιλιάς συγχαίρει με χειραψία τον παρασημοφορούμενο και ο δίπλα του αξιωματικός του παραδίδει το κουτί με τα διάσημα. 

4. Μετά την παρασημοφορία ακολούθησε παρέλαση εμπρός στον έφιππο Κωνσταντίνο. Πρώτα οι σημαίες, που παρατάχθηκαν απέναντι του, στη συνέχεια ο διοικητής της Στρατιάς με το Επιτελείο του, οι οποίοι έλαβαν θέση όπισθεν του βασιλέως. Σε λίγο, τέλη του μηνός, αρχίζει η πορεία προς Αγκυρα (Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

Περί τα εξημερώματα μεταφορά της κατασκηνώσεώς μου εις τον Τσίγγον όπου ήλπιζον καλλιτέρευσιν της υποστάσεώς μου.

20 Ιουνίου (Κυριακή) Εγερσις 6 π.μ., λόγω των επιχειρήσεων πολύ εργασία εν τω γραφείω. όπως π.χ. σχεδιάσεως χάρτου Κιουταχείας. Μ.μ. ελευθερία, μετάβαση εις περίπατον και άποψις της πόλεως εκ του Πύργου. Επίσκεψη εις το εσωτερικό των τάφων των Σουλτάνων Ορχάν και Οσμάν. Διανυκτέρευσις εις τον Τσίγγον. 

24 Ιουνίου (Πέμπτη) Εγερσις 7 π.μ. Συσκευασία των [γυαλικών;] προς παράδοση. Ηνοήσαμεν ότι πρόκειται περί αρχής της επιθέσεως. Διαταγή να παραδοθούν όλα τα ρούχα [κλπ.] εκτός μιας μανδύας και 1 φορεσιάς εσωρούχων. Κατάλληλος εισήγηση του λοχία Τσινίκου όπως προσκολληθώ εις το φωτογραφικόν συνεργείον. Προετοιμασία της φωτογραφικής μηχανής και συσκευασία μετά των λοιπών φωτογραφικών ειδών. Σχεδίασις [τουρκικού] χάρτου 1: 100.000 (συσσίτιον αγγούρι και ρέγγα) και γαλέττα μηνός επί του Τσίγγου. 

8 Ιουλίου Πέμπτη Εκκίνησις και μετά μιαν ώραν [ησύχως] άφιξις εις το Εσκή Σεχήρ, εγκατάσταση εις την Γεωργικήν Σχολήν (το μεγάλο οίκημα βραδύτερον δε εις το Σώμα όπου εγκατεστάθη και το τοπογραφικόν τμήμα εις το απαισιώτερον δωμάτιον. Μετά μεσημ(βρίαν) επίθεσιςε των Τούρκων, βομβαρδισμοί και μάχη έξωθεν του Εσκή Σεχήρ. Προετοιμασία εις το Σώμα δι' ενδεχόμενην υποχώρησιν. Μετάβαση μετά Παπαλουκά και Αγγελοπούλου εις το πεδίον της μάχηε προς φωτογράφησιν. Περί τα 6 μ.μ. κατάπαυσις της μάχης λόγω υποχωρήσεως του εχθρού. 

Ραιδεστός, 23 Αυγούστου 1922. Πρόσφυγες από την ευρύτερη περιοχή της Προύσσας και τμήματα στρατού αναμένουν πλοία για επιβίβαση. Μονάδες τον Γ' Σώματος Στρατού κάλυπταν το λιμάνι των Μουδανιών για την ασφαλή επιβίβαση των προσφύγων μέχρι 27 Αυγούστου. Δύο ημέρες αργότερα η πόλη είχε εκκενωθεί.

9 Ιουλίου Παρασκευή Φωτογραφικαί ασχολίαι εις το φωτογραφείον του Αρμενίου. 

10 Ιουλίου Σάββατον Επίσης τύπωσις φωτογραφιών του Κεμάλ. 

13 Ιουλίου Τρίτη Εγκατάστασις εις το [τέως] Τουρκικόν εγκαταλειφθέν φωτογραφείον και έναρξις κανονικής εργασίας. 

16 Ιουλίου Παρασκευή Φωτογραφίαι εις την εις την παρά τω Εσκή Σεχήρ γενομένην παράταξιν και επιθεώρησιν εκ μέρους του Διαδόχου Αρχιστρατήγου κλπ. στρατηγών. Σχετικαί φωτογραφίαι. 

18 Ιουλίου Κυριακή Εορτή και παρασημοφορίες, απονομή ιδιοχείρως υπό του Βασιλέως των παρασήμων, διάφοραι φωτογραφήσεις αλλαγή πλακών δι' αυτοκινήτου. 

29 Ιουλίου Πέμπτη Αναχώρησις πρωίαν ανάληψις της αποφασισμένης εκστρατείας της Αγκύρας ήτα κατά τας πεποιθήσεις μας και τας συνομιλίας μεταξύ Παπαλουκά έχοντος αντίθετην γνώμην [προήρεται] να αποτύχη και αν ακόμη φθάσομεν εις την Αγκυραν. Η ιστορία ως ορθώς ο συνάδελφος Σχίζας είπεν κατά την ενταύθα συνάντησίν μας είναι μάρτυς. Τουναντίον, εις συνομιλίαν μετά των επιτελών οι οποίοι ήρχοντο εις τον σκοτεινόν μας θάλαμον και ιδία του υπολοχαγού Παπαδοπούλου παρίσταντο τα πράγματα ρόδινα. «Εχει κανέναν σκοπόν η εκστρατεία της Αγκύρας κ. Υπολοχαγέ» έλεγον εις τον Παπαδόπουλον. «Αχ καϋμένε 6 μέρες θα κάνουμε. Ο στρατός του Κεμάλ διελύθη. Θα πάμε στην Αγκυρα να πλιατσικολογήσουμε να καταστρέψουμε τη γραμμή και θα γυρίσουμε». Ολα όμως αυτά μου εφαίνοντο όνειρα και τόσο απογοητευμένος ήμην ώστε διαρκώς [ομιλούν] εις τους συναδέλφους μου 

30 Ιουλίου 1921. To 17ο Σύνταγμα Πεζικού ετοιμάζεται προς αναχώρηση. Μετακινούμενο στις γύρω από το Γενί Σεχίρ περιοχές, ανατολικά της Προύσσας στο ύφος της Νίκαιας, έμεινε στις προκαλύψεις, προσφέροντας ασφάλεια στα μετόπισθεν, λόγω τον μεγάλου βάθους της προέλασης.

περί βεβαίας αποτυχίας της εκστρατείας της Αγκύρας (...). 

6 Αυγούστου Παρασκευή Προ αναχωρήσεως συνάντησις μετά Σχίζα και φωτογραφία III. Διέλευση διά περιβολιών, απληστία των κορομήλων διά των χωραφιών δίοδος δι' άλλου χωργιού ένθα υπήρχον πολλά Βυζαντινά μνημεία εις το νεκροταφείον του. Αφιξιςα εις την νεοκατασκευαζομένη αμαξωτήν οδόν [από] Σιβρή-Χισσάρ έως Σταθμόν, διέλευσις διά 22 Συντάγματος VII. Προσπάθεια προς ανεύρεσιν Ζέρβα. Συνέχεια δρόμου, γεύμα παρά την βρύσιν και μετ' ου πολύ τέλος άφιξις εξαίφνης εις το Σιβρή Χισσάρ την 5 μ.μ. Η θέα του και η τοποθεσία είναι μαγευτική [οχυρότατον] εκ φύσεως και μόνον μία διέλευσις προς Μ. έχει. [Ουδαμώθεν] καθίσταται ορατή ει μη όταν το πλησιάσει εις απόστασιν 200 μέτρων. Τα περίεργα άνωθεν κείμενα οχυρά βουνά καθιστώσι τούτο έτι [καλαισθητικότερον]. Εύρεσις οικήμαπα προς διανυκτέρευσιν. 

7 Αυγούστου Σάββατον Περιοδεία εν τη πόλει, μερικαί φωτογραφίαι, βραδυπορεία, διότι ο λόχος είχεν αναχωρήσει από 4 π.μ.. Αρχαιολογική έρευνα από 4 π.μ. στα νεκροταφεία και Τζαμιά Κενοτάφια Βυζαντινά (Σαρκοφάγοι) Συνάντησα μετά [σωφέρ], Λούβη ανάβασις και συνέχεια δρόμου εν' αυτοκινήτω ρυμούλκησις του ιδίου υπό ετέρου. Διέλευση δι' Αλμυράς Ερήμου πινακίδες κλ. άφιξις εις Σαγγάριον. Γεύμα παρ' αυτώ, ψήσιμο αγορασθέντα κρέατα και τηγάνισμα αυγών. Εις απόστασιν χιλιομέτρου εύρεση του λόχου. Φωτογραφίαι γέφυρας Σαγγαρίου συνέχεια και διά της Ερήμου και μετά 4 ή 5 κατά τα 2 μ. μεσονύκτιο άφιξις εις Πολάτ-Χισσάρ. (Όασις μετά 

Αρχές Ιουλίου 1921. Ο Κεμάλ έχοντας στο πλευρό του τον Ισμέτ πασά (αργότερα γνωστό ως Ινονού στην τουρκική κυβέρνηση), επιθεωρεί τουρκικές μονάδες στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο). Ο ελληνικός στρατός (Χ Μεραρχία) κατέλαβε την πόλη στις 6 Ιουλίου 1921. Φτάνοντας ο Στεφάνου στην πόλη ανακάλυψε σειρά φωτογραφικών πλακών σε κεντρικό φωτογραφείο, τις οποίες και εμφάνισε. Ηταν φωτογραφικές πλάκες -μερικές με τον ίδιο τον Κεμάλ- που εγκατέλειψε ο τουρκικός στρατός φεύγοντας, όπως τραγική ειρωνεία, αναγκάστηκε να τις εγκαταλείψει λίγο αργότερα και εκείνος (Αύγουστος '22) με τη βιαστική εκκένωση της Μικράς Ασίας. Να σώθηκαν άραγε οι φωτογραφικές πλάκες του Στεφάνου και να τις εμφάνισε κάποιος Τούρκος φωτογράφος ή να καταστράφηκαν; Άγνωστο. 

μύλων), σχετικαί φωτογραφίαι. Διανυκτέρευσις αυτόθε. Από Σεβρή-Χισσάρ έως Πολάτ Χισσάρ = 50 χιλιόμετρα. 

11 Αυγούστου Τετάρτη Εγερση. Τέιον ψήσιμο του ισχνού κατσικιού. Αντίσκηνα. Φαγητό μετά Τσιτοπούλου. Εναρξις της επιθέσεως παρά το Γιλζίδ-νταγ και Κατραντζί. Αραιοί κανονιοβολισμοί ακούονται από το Κορτ-Ταχαζίρ. Ψήσιμο των κοττών που εφιλοδώρησαν στον Αγγελόπουλον οι Κούρδοι. Αναχώρησις την 3 π.μ. συνάντησις του 6ου Συν/ος της III Μεραρχίας κατασκήνωσις εις τους άνωθεν του Κατραντζί αγρούς όπου προς τ' αριστερά έκειτο το Γιλδίζ νταγ εις το βάθος δε το Τσαλ και Αρντίζ νταγ. Εκεί άνευ ύδατος διανυκτερεύσαμεν ενώ οι κανονιοβολισμοί εξηκολούθουν [εφ'] όλης της οροσειράς του Αρντίζ νταγ Γιλδίζ νταγ και παρά το τραπεζοειδές στο Ιλιτζά. Όταν ενύκτωσε έσπευσαν δια να αρχίσουν ζωηρότερον στας 4 το πρωί, υπό το ζωηρόν φως της πλήρους σελήνης. 

26 Δευτέρα Αυγούστου Η διαφορά του σκότους είναι εκείνο που μας χώριζεν την σημερινήν ημέραν από την παρελθούσαν νύκτα της 15ης προς 16ης Αυγούστου. Οι άνδρες αφ' εσπέρας μάχονται άνευ διακοπής καθ' όλην την σκληράν εκείνην σκοτεινήν νύκτα. Νομίζει κανείς ότι επήλθεν η συντέλεια του αιώνος εις την άξενον εκείνην και έρημον παρασαγγάριον χώραν. Οσονδήποτε και αν είχωμεν πλέον εξοικειωθεί προς τα του θάνατου εσηείροντα εκείνα στοιχεία της βαρβαρότητος, εν τούτοις αδύνατον να παραδεχθώμεν ότι θα εβλέπομεν το [εκ] της επομένης ημέρας. Ο αήρ δονείται η γη σείεται, το πυροβόλον βογγά, και το πυροβόλον κροταλίζει!! Και 

Λεμβόζευκτη γέφυρα στον ποταμό Σαγγάριο. Το όνομα του, συνδεδεμένο στενά με την εκστρατεία προς Αγκυρα, έμεινε θρυλικό στη μνήμη μιας δυο γενεών (αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

όμως!! η ημέρα ατάραχη εξημέρωσε και ο ήλιος εξέπεμψεν πανταχού τας ζωογόννους του ακτίνας. Τέσσεροι αλλεπάλληλοι έφοδοι είχον επιχειρηθεί κατά την παρελθούσαν νύκταν, πλην ατυχώς, η δε 5η διετάχθη την 9 π.μ. ώραν της ημέρας!! Ιδωμεν τα νεώτερα αργότερα, (συνέχεια). Φαντάζεσθε τον καύσωνα της ερήμου κατά τας μεσημβρινάς ώρας εις την λευκήν αμμώδη, άνυδρον και άδενδρον έρημον του Σαγγαρίου!!! Προσθέσατε τώρα εις την φαντασίαν σας και το χιλιάδας φυσιγγίων εκσφενδονίζων Μάνλιχερ και πεπειρακτωμένον ανά χείρας! Ακόμη δε την πείναν, δείψαν, σκόνην, κινήσεις, απογοητεύσης, συγκινήσεις κλ. αισθήματα της μάχηε. Εχετε ήδη αμυδράν εικόνα της καταστάσεωε του μαχητού της ημέρας εκείνης και τον οποίον εφιλοξένουν τα υψίπεδα εκείνα προσωρινώς ή μονίμως!! [Παραστατικότερον] δεν μπορώ να περιγράψω την μάχην της ημέραε εκείνης. Διά το μέλλον, εάν επιζήσω, το ημερολόγιον αυτό θα μου δίδει λαβήν [εις] φρικιαστικάς αναμνήσεις του σκληρού οφθαλμοφανούς παρελθόντος. Υπό τοιαύτας συνθήκας ο σημερινός αγών της [πολύ] έχει συγκινήσει και διά τον λόγον ότι μόλις 2-3 χιλιόμετρα [μακρυά] αφ' ημών εσκηνοθετείτο το πρωτότυπον δράμα. Εντός των χαραδρών και επί των λόφων του [κυματώδους] εδάφους του κειμένου μεταξύ Σιβρί-Σαριχαλίλ Σαπουντζί και Τσάλ-ντάγ. Πρώτην φοράν ήκουα και έβλεπον εκτεταμένην μάχην! Μάχονται III, Χ και ΙΙ Μεραρχίαν όλαι δι' εξορμήσεων (...) 

24 Τρίτη. Αυγούστου Η μάχη εξακολουθεί αλλ' οπωσδήποτε ηπιωτέρα. Φαίνεται θα ακολουθήσει ηρεμία και κόπασις της καταιγίδος. Πολλά γίνονται και διαδίδονται 

Ο λοχίας είναι νεκρός. Η φωτογραφία τραβήχτηκε Κυριακή 15 Αυγούστου 1921, ανήμερα της Παναγίας, όταν στις πέρα από τον Σαγγάριο περιοχές οι συγκρούσεις και οι φονικές μάχες βρίσκονταν στο αποκορύφωμα. Για το θέμα της φωτογραφίας κάθε σχόλιο είναι περιττό. 

μεταξύ των ημετέρων. Εκείνο το οποίον όμως φαίνεται προσεγγίζον προς την αλήθεια είναι ότι λόγω της σοβαράς αντιστάσεως του εχθρού και των μεγάλων απωλειών μας αφ' ετέρου, της πείνης δύσκολου ανεφοδιασμού και του εκ των αλλεπαλλήλων εξορμήσεων) των ανδρών υπερβολικού καμάτου, το ηθικόν που αισθητώς εκλοςνίσθη και πάσα μελλοντική επιχείρησις συνδέεται στενώς μετά της υπάρξεως του έθνους καθιστώσα συγχρόνως την νίκην αμφίβολλον ή μάλλον [...]. Πολλούς στρατιώτας της πρώτης γραμμής τους οποίους ηρώτουν μου είπαν πως «οι άνδρες πεινώσι, 10 ημέρας έχουν να φαν, μεγάλη έλλειψη πυρομαχικών και ιδία οβίδων, ένεκα δε των πολλών απωλειών και της αβεβαιότητος της ζωής των πολλοί αυτο-τραυματίζονται, στο παγούρι κλ. διά αποφυγήν τον κατ' αυτούς βέβαιον θάνατον... ότι η Γ' Μεραρχία έκαμε στάση το 2/39 και ότι το πλείστον αυτ’ης διελύθη εντεύθεν και η ενίσχυση διά της IX. Η επιβληθείσα συγχρόνως λογοκρισία αποστελλομένων και λαμβανομένων επιστολών ενισχύει την απαισιοδοξίαν των στρατιωτών. Φέρεται ως βεβαία [ότι] έρχεται προς ενίσχυσιν η VIII και IV Μεραρχίαι, επίσης ότι αι πέριξ του Σαγγαρίου κοιλάδες εγέμισαν τραυματίες χωρίς να δύνανται να τους διαμετακομίσουν ούτε καν να τους αλλάξουν τας πληγάς, πολλαί των οποίων εσκουλήκιασαν, και ότι ο Διάδοχος και ο Παπούλας θελήσαντες να τους επισκεφθούν εγιουχαΐσθησαν παρ' αυτών. Διαδίδεται ωσαύτως ότι καθ' όλην την γραμμήν του μετώπου ερριφθησαν παρ' ημών ασφυξιογόνα διαρκείας 4 ημερών (ίσως για να διευκολύνουν την οπισθοχώρησιν) και άλλα πολλά. Τα πράγματα αρχίζουν έκτοτε φανερά να μεταβάλλονται επί τω χείρω και η 

2 Ιουνίου 1922. Ο Γεώργιος Χατζηανέστης, νέος διοικητής στρατιάς Μικράς Ασίας, χαιρετά ης πολιτικές Αρχές και τους ανώτερους αξιωματικούς του Γ' Σώματος Στρατού που τον υποδέχονται στον σιδηροδρομικό σταθμό του Εακί Σεχίρ. Πίσω δεξιά ο νέος διοικητής του Γ' Σ.Σ. υποστράτηγος Πέτρος Σουμίλας που ανέλαβε τη διοίκηση πριν από εννέα ημέρες, αντικαθιστώντας τον Γεώργιο Πολυμενάκο. Ο Χατζηανέστης θεωρήθηκε ως ένας από τους υπευθύνους της καταστροφής και καταδικασμένος, εκτελέστηκε.

απαισιοδοξία μου να μεγενθύνεται!!! 

30 Δευτέρα Αυγούστου Εγερσις, διάδοσις περί υποχωρήσεως τουτέστιν αναστροφής. Δίοδος εκείθεν προς τα οπίσω χιλιάδων μεταγωγικών!...] συνταγμάτων εχεμύθεια και σύγχυσις φοβερά. Εις τας 4μ.μ. αναχώρησις. Το παν καίεται κατά την αναχώρησιν, χωργιά, σπαρτά, χόρτα και δένδρα εάν υπήρχεν κανένα. Οδευσα εντός του καπνού και των καιομένων σπαρτών. Περί τα 10 το βράδυ εφθάσαμε εις την δευτέραν ή τρίτην γέφυραν επί του Σαγγαρίου ένθα επεκράτει άκρα φρενοβλάβεια [Δεν] εγνώριζε το σκυλί τον αφέντη του και τανάπαλιν. Σκόνη απελπισία (αναμνήσεις εις τα περί την γέφυραν). [Συνάντησα] τραυματιών κρύο απελπιστικό. Επεισόδια λοχαγού και λοχίου. Ξύλο στα πόδια του αλόγου του κλ. Μισοκοιμισμένοι εβαδίζαμε στο άπειρον. Τι σκόνη, τι κοπετός, τι απελπισία. Επροχωρήσαμε και δεν διεκρίναμε ο εις τον άλλον στη σκόνη περπατούσαμε (εις το γώνα) σκόνη αναπνέομεν και το σύνολον παρουσιάζει μυλωνάδες (...) 

15 Σεπτεμ. Τετάρτη Εγερσις τέιον γιούκου διότι δεν είχε λίγη ζάχαρη!! Προετοιμασία δι' αναχώρησιν προς Εσκή Σεχήρ. Η είδησις αύτη μας εχαροποιησεν διότι επί τέλους εσώνοντο αι αμαρτίες μας. Την 9η π.μ. αναχώρησις και την 1 μ.μ. άφιξις εις το ποθούμενον Εσκή Σεχήρ. Εκφόρτωσις αραμπά και κάρρων εις το Σώμα. Φυλάκισις του Αγγελοπούλου και Μητροπούλου εις Φρουραρχείον διότι επήγαν να ερωτήσουν στο παλαιό Φωτογραφείο που ήσαν οι πρόσφυγεε. 

27 Σεπτεμ. - 2 Οκτωβρίου Μεταφορά εις το παρά την Κεντρικήν Πλατεϊαν 

Πρόσφυγες από την περιφέρεια της Κιουτάχειας. Με την τουρκική αντεπίθεση (13 Αυγούστου 1922) και τη διάσπαση (15 Αυγούστου) του ελληνικού μετώπου στον νότο, οι εξελίξεις είναι εκτός από τραγικές και ραγδαίες. Οι δυσάρεστες ειδήσεις καταφθάνουν και σης βόρειες περιοχές της Μικράς Ασίας. Πριν από τη σύμπτυξη του βόρειου τομέα, οι ελληνικοί πληθυσμοί της βόρειας ενδοχώρας (Κιουτάχεια, Δορύλαιο, περιφέρεια Προύσας κ.λπ.) παίρνουν τον δρόμο προς τα λιμάνια της Προποντίδας. Με όποιο μέσο διέθεταν και οπλισμένοι, όπως αυτοί της φωτογραφίας, για να αντιμετωπίσουν πιθανή, στον δρόμο τους, επίθεση φανατικών κεμαλικών. 

εγκαταλελειμμένον Τουρκικόν Φωτογραφείον και εκεί συνέχεια των εργασιών μας. Την 2 Οκτωβρίου Μετάβασις εις Καρατζά-Κιοΐ ένθα ευρίσκετο το 22 Σύνταγμα συνάντησις μετά Πάνου Ζέρβα. 

1922 

2 Ιουνίου Παραμονή εις Δορύλαιον, άφιξις αρχιστρατήγου Χατζηανέστη. 

22 Δευτέρα Αύγουστος Μια εκ των αποφράδων ημερών του βίου μου. Εν καιρώ θα επιτείνω την θλιβεράν και ασαφή αυτήν μικράν περίληψιν. Εγερσις, περιπλάνηση εις τον Σταθμόν, φόβος των ευρισκομένων, εγκατάλειψις των πραγμάτων εις ένα κάποιον άγνωστο, φόρτωσις του σάκκου. Αφιξις εις τον καταυλισμόν. Επάνοδος, δράμα [...] κλ. παραλαβή και του δευτέρου δέματος. Αγγελία περί φυγής, προετοιμασία προς αναχώρησιν Κούρασις ανυπόφορος. Παραλαβή των πραγμάτων Φρούδες ελπίδες [προς] διά αυτοκινήτου μεταφοράν. Μετά 200 βήματα βολαί του εχθρικού πυροβολικού. Θόρυβος και πανικός εις τον σχηματισμόν. Εις τον Σταθμόν λέγεται πως οι αξιωματικοί και ουλαμίται πρώτοι πρώτοι εχέστηκαν. 800 τσουβάλια αλεύρι, 300 ζάχαρη καφφέ, υγιειονομικό υλικό κλ. εκαίετο /οντο εις τα βαγόνια 500 και 4 μηχαναί εκρεματώθησαν, το βράδυ. Ανήσυχος με την ψυχή στα δόντια το [ντάλα] μεσημέρι. Κάθυδροι και ελεεινοί (...) 

26 Παρασκευή Αύγουστος [...] επανάληψιν των ημερών του Σαγγαρίου το τηλεβόλον βάλλει από νυκτός από το Ανατ. μέρος, δηλαδή το Ακ Σου. Αι διαδόσεις αφετέρου μεταφέρονται από στόματος εις στόμα ταχύτατα ότι ανέλαβεν ο [Μ... ταξάς] του 

Αντεπίθεση του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων στην περιοχή Καρακουγιού. Το 2/39 ανέλαβε το κύριο βάρος στις μάχες (17-20 Αυγούστου 1921) γύρω από το χωριό Καρακουγιού. Λόγω των μεγάλων απωλειών το Σύνταγμα συμπτύσσεται (21/8) σε δύο τάγματα. Ανάμεσα στους νεκρούς (19/8) και ο διοικητής του Συντάγματος συνταγματάρχης Βλάσιος Καραχρήστος (ΕΛΙΑ).

[πελιδνού] Καγκελαρίου φονευθέντος ο ανεύθυνος διέφυγε τον θάνατον εξαφανισθείς. Διετάχθη η εκκένωσις της Προύσσας εντός 24 ωρών. Η Χίος θα χρησιμοποιηθεί διά την αποβίβασιν των πολιτών τα δε Μουδανιά δια των στρατιωτικών και πολεμοφοδίων. Αυτή καθ' εαυτή η Προύσσα είναι ανάστατος και οι κάτοικοι οι Ελληνες σαν τρελλοί περιφέρονται παρασκευαζόμενοι και αναχωρούντες. Το μικρό ρομαντικό χωργιουδάκι Κεστέλ, από νυκτός ήρχισε παρασκευαζόμενον διά τον εκπατρισμόν και περί 8 π.μ. ώραν με ανεφάνησαν εξερχόμενοι αι πρώται βοδάμαξαι με γυναικόπαιδα συνοδούς κλ. [Ταψιά] καζάνια ρούχα όπλα και λοιπά εγκαταλείποντες την πατρίδα των. Μία εξ αυτών συμπεριέλαβε και την εικόνα του [ανεύθυνου] άρχοντος. 

Εφοδιοπομπή καμήλων σε στάση ανάπαυσης στην Αλμυρά Ερημο. Η Αλμυρά Ερημος, μια στεπώδης έκταση ανατολικά του Αφιόν Καραχιαάρ, τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν δηλαδή έγιναν οι επιχειρήσεις προς Αγκυρα, προεκτείνεται γιατί οι υπάρχουσες εκεί λίμνες με αλμυρό νερό αποξηραίνονται. Το γυμνό του τοπίου, η ανυπόφορη ζέστη και η έλλειψη ύδατος κάνουν τις συνθήκες διαβίωσης αφόρητες.

1922 Πέμπτη (1) Σεπτεμ.. Εγερσις, πυρετώδης παρασκευή διά την επιβίβασιν, παντού κατήφεια και ποικίλλαι διαδόσεις. XI μεραρχία [..] Διγενής Σμύρνη, αιχμαλωσία κυβερνήσεως Τριανταφυλλ. [..] [..] [άνακτος το μεσημέρι[εσκολοπήθη ο οβελίας, αγοραπωλησία βοών αλόγων και πώλησις της νταλίκας με τα άλογα. Πληροφορία διά την άφιξιν του λόχου αποτέφρωσις των πραγμάτων και μετάβαση έξω της πόλεως εύρεσις του λόχου, και ανεύρεσις των πραγμάτων. Επιλογή των κάρρων, τουφεκισμόε των ζώων. Αναχώρησις, διανομή συσσιτίου εληές, διάφοροι σταθμοί ιδίως περί την παραλίαν και τέλος επιβίβασιςα στις 12 ακριβώς τα μεσάνυκτα επί του «Δελφίνος»³. 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

1. Πρόκειται για τον ζωγράφο Σπύρο Παπαλουκά (Δεσφίνα Παρνασσίδας 1892 - Αθήνα 1957) ο οποίος, στα 1921 εγκαταλείπει τις σπουδές του στο Παρίσι και στρατευμένος παίρνει μέρος στη Μικρασιατική Εκστρατεία ως πολεμικός ζωγράφος μαζί με τους επίσης ζωγράφους Παύλο Ροδοκανάκη και Περικλή Βυζάντιο. Με τα έργα που φιλοτέχνησαν (σχέδια και πίνακες) στη διάρκεια των επιχειρήσεων προς Αγκυρα οργανώθηκε (Ιούνιο 1922) μεγάλη «Πολεμική Εκθεση της Στρατιάς της Μικράς Ασίας» στο Ζάππειο. Παρά τη διαφαινόμενη αρνητική έκβαση στο μικρασιατικό, το σύνολο των έργων μεταφέρθηκε στη Σμύρνη για ανάλογη με την Αθήνα έκθεση και με τη συνοδεία των ζωγράφων. Ετσι έμεινε και χάθηκε στην Σμύρνη αυτή η εικαστική μαρτυρία τριών νέων τότε και αργότερα καταξιωμένων ζωγράφων. 

2. Μπαίνοντας ο ελληνικός στρατός στο Εσκή Σεχήρ (Δορύλαιο), ο Αναστάσιος Στεφάνου βρήκε σε κεντρικό φωτογραφείο της πόλης φωτογραφικές πλάκες τις οποίες εμφάνισε. Ηταν φωτογραφικές πλάκες που εγκατέλειψαν τα κεμαλικό στρατεύματα φεύγοντας. 

3. Το «Δελφίς» είναι το μεταγωγικό πλοίο που μετέφερε την 1η Σεπτ. '22 τον Λόχο Στρατηγείου του Γ΄ Σώματος Στρατού από τον Πάνορμο (Μ. Ασία) στη Ραιδεστό (Ανατ. Θράκη), αντικριστές πόλεις-λιμάνια στη θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα). 

Σιβρί Χισάρ. Η Ιουστινιανούπολη των Βυζαντινών. Δυτικά και σε μικρή απόσταση από τον Σαγγάριο, είναι η τελευταία κωμόπολη πριν από τη -φοβερή για την ελληνική στρατιά- Αλμυρά Έρημο. Ο Στεφάνου φτάνει εδώ 6 Αυγούστου 1921, το απόγευμα. Βρίσκει την τοποθεσία μαγευτική. Ωστόσο, η προέλαση τον αναγκάζει ξημερώματα της επομένης, αφού πρώτα κάνει μια περιοδεία αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στην πόλη, να αναχωρήσει βιαστικά για τον Σαγγάριο (φωτ.: Αρχείο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 

Νταγ - Όρος ή γενικώς ψηλό βουνό 

Τεπέ - Υψωμα, κορυφή υψώματα 

Ντερέ - Χείμαρρος, ξηροπόταμος 

Γκιόλ - Λίμνη 

Κιοπροϋ - Γέφυρα 

Κιόι - Χωριό 

Καλέ - Οχυρή θέση, οχυρό 

Εσκί - Παλαιός 

Γενί - Νέος 

Σου - Νερό, ποταμός

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ

ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΜΕ ΤΟΝ ΦΑΚΟ ΤΩΝ ΑΝΡΙ-ΠΟΛ ΜΠΟΥΑΣΟΝΑ & ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ

ΑΘΗΝΑ

2002

from anemourion https://ift.tt/2Q7SDHP
via IFTTT