Το μαντεΙο των Αβων κάηκε ολοσχερώς από τους Πέρσες το 480 π.Χ. και ξεχάστηκε με την πάροδο του χρόνου, παρόλο που ο Ηρόδοτος το αναφέρει μαζί με τα εξίσου σημαντικά μαντεία της αρχαιότητας, τους Δελφούς και της Δωδώνης. Οι ανασκαφές, που διενεργούνται στην περιοχή από το 2004 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών, φέρνουν στο φως διαρκώς σημαντικά ευρήματα. Οι αρχικές ανακαλύψεις έδειξαν γρήγορα ότι κάτω από τα θεμέλια των ναών υπάρχει σειρά πρωιμότερων χρονικά κατασκευών χρονολογούμενων από την μυκηναϊκή περίοδο (πριν από το 1200 π.Χ.), γεγονός το οποίο αποδεικνύει ότι το Καλαπόδι μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση άγνωστων πτυχών των «Σκοτεινών Χρόνων».
Κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών περιόδων 2008/2009 στο συγκρότημα των νότιων ναών στο Καλαπόδι ήλθαν στο φως τα λίθινα αρχιτεκτονικά τμήματα του δυτικού αετώματος του ναού κάτω από ένα στρώμα καταστροφής, την οποία σύμφωνα με τον Ηρόδοτο είχαν προκαλέσει οι Πέρσες (8, 32.33)· το στρώμα αποτελούνταν από αναρίθμητες κεραμίδες που προέρχονταν από τον αρχαϊκό νότιο ναό (έναρξη ανέγερσης 550-540 π.Χ.). Όλα τα υπόλοιπα λίθινα τμήματα της ανωδομής, όπως κίονες, κιονόκρανα, επιστύλια και δοκοί, έλειπαν εντελώς από αυτό το στρώμα αλλά και από τα υποκείμενα. Στο στυλοβάτη του ναού διατηρούνται ακόμη ίχνη από τα σημεία όπου εδράζονταν οι 21 κίονες, από τα οποία τα 16 εμφανίζουν τις χαρακτηριστικές μηνοειδείς εντορμίες, όπως αυτές που είχε παρατηρήσει για πρώτη φορά ο H. Schleif στο Ηραίο της Ολυμπίας και οι οποίες με βεβαιότητα χρησίμευαν για την ανόρθωση των ξύλινων κιόνων κατά την κατασκευή. Συνεπώς έχουμε μπροστά μας ένα αποκλειστικά ξύλινο οικοδόμημα με τουλάχιστον ένα ξύλινο αέτωμα στα δυτικά, το οποίο αποτελεί τον χαμένο κρίκο στη διαδικασία της μετατροπής των πρώιμων ξύλινων ναών σε λίθινους.
Η απουσία τέτοιων στοιχείων από τον ΒΑ γωνιακό κίονα καθώς και από τον τρίτο από τα δυτικά κίονα του βόρειου στυλοβάτη οδήγησαν στην υπόθεση της ταυτόχρονης χρήσης λίθινων και ξύλινων κιόνων. Στην αρχαϊκή εποχή υπάρχουν μερικά οικοδομήματα για τα οποία έχει υποτεθεί ότι έφεραν ξύλινους κίονες, οι περισσότεροι ήταν αράβδωτοι. Στον ναό στο Καλαπόδι έχει επιβεβαιωθεί το μοναδικό ίχνος από τα σημεία έδρασης του κίονα η χρήση ενός ξύλινου κίονα με ραβδώσεις. Έτσι, εκτός από την ακραία περίπτωση να ήταν ο μοναδικός κίονας με ραβδώσεις στο οικοδόμημα, ο ναός στο Καλαπόδι είχε ξύλινους ραβδωτούς κίονες.
Σταυρούλα Μασουρίδη
Αρχαιολόγος