Το Τιθρώνιο ή Τεθρώνιο, όπως επίσης αναφέρεται, ήταν μία αρχαία φωκική πόλη χτισμένη στη βόρεια όχθη του ποταμού Κηφισού, στην εύφορη κοιλάδα που διασχίζει τη σημερινή κεντρική Ελλάδα. Η τοποθεσία του ήταν ιδιαίτερα στρατηγική, καθώς, σύμφωνα με τον Παυσανία, απείχε 15 στάδια από την Αμφίκλεια και 20 στάδια από τη Δρυμαία, λειτουργώντας ως κομβικό σημείο μεταξύ των φωκικών κοινοτήτων.
Στη γύρω περιοχή του Τιθρωνίου υπήρχε βωμός αφιερωμένος στον Απόλλωνα, γνωστός ως Τιθρώνιος Απόλλων, ενώ ιδιαίτερη μνεία αξίζει το μοναδικό στην Ελλάδα Μαντείο του Διόνυσου, το οποίο καθιστά την πόλη σημαντικότατο πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της αρχαιότητας.
Καταστροφές και Ιστορικές Περιπέτειες
Το Τιθρώνιο δεν απέφυγε τις μεγάλες καταστροφές που υπέστησαν οι φωκικές πόλεις κατά τις εισβολές των Περσών. Το 480 π.Χ. ο στρατός του Ξέρξη, στην κάθοδό του προς την Αττική, κατέστρεψε την πόλη ολοκληρωτικά. Ωστόσο, το Τιθρώνιο θα ξαναγίνει στόχος το 335 π.Χ., όταν ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας το ισοπέδωσε στο πλαίσιο του Δεύτερου Φωκικού Πολέμου, κατά τις επιθετικές επιχειρήσεις του εναντίον των φωκικών πόλεων.
Από την Ύστερη Αρχαιότητα μέχρι την Τουρκοκρατία
Παρά τις αλλεπάλληλες καταστροφές, το Τιθρώνιο δεν χάθηκε εντελώς από τον χάρτη. Παρέμεινε ως μικρός αγροτικός οικισμός μέχρι και τα μέσα της Τουρκοκρατίας, οπότε και οι λιγοστοί κάτοικοι το εγκατέλειψαν, μεταναστεύοντας κυρίως στην κοντινή Αμφίκλεια και το Βέρτζανο.
Η τελευταία του ιστορική αναλαμπή: το 1821
Η παλιά του οχύρωση έμελλε να χρησιμοποιηθεί μια τελευταία φορά κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Μετά τη θρυλική μάχη στο Χάνι της Γραβιάς, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος βρήκε καταφύγιο στο κάστρο του Τιθρωνίου. Παρ’ όλο που δεν ακολούθησε ουσιαστική μάχη εκεί, η πράξη αυτή αποτυπώνει τη στρατηγική σημασία που ακόμα διατηρούσε η περιοχή, έστω και ως τόπος προσωρινής οχύρωσης.
Το Τιθρώνιο, παρότι σήμερα σιωπηλό και σχεδόν ξεχασμένο, υπήρξε ένας κρίκος στην αλυσίδα της φωκικής πολιτιστικής και στρατιωτικής ιστορίας, από τα βάθη της αρχαιότητας μέχρι τα νεότερα χρόνια του εθνικού ξεσηκωμού.