Του ΠΕΡΙΚΛΗ ΡΟΔΑΚΗ | Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι η αρχαία Σπάρτη αποτελεί το μεγάλο «αδικημένο» της ιστορίας. Τι γνωρίζουμε γι’ αυτήν; ίσως τις πολεμικές της αρετές, ίσως την τραχύτητα της κοινωνικής της συγκρότησης, ίσως την ανελευθερία των πολιτικών της δομών, ίσως την πνευματική της νέκρα… Κοινή είναι πάντως η πεποίθηση πως η Σπάρτη αντιπροσώπευσε την άρνηση της προόδου και πως με τη νίκη της κατά της Αθήνας - πατρίδας της δημοκρατίας και κοιτίδας του πνεύματος - οδήγησε την ελλαδική ιστορία σε μια πρωτοφανή οπισθοδρόμηση.
Δεν αρνιόμαστε φυσικά το γενικότερο χαρακτήρα της βαθιά συντηρητικής σπαρτιατικής κοινωνίας, ούτε και την προσφορά της δημοκρατικής και πνευματικής Αθήνας στην υπόθεση του πολιτισμού. Όμως η ιστορία δεν είναι κάποιο σύνολο από ύμνους και κατάρες…
Δεν αρνιόμαστε φυσικά το γενικότερο χαρακτήρα της βαθιά συντηρητικής σπαρτιατικής κοινωνίας, ούτε και την προσφορά της δημοκρατικής και πνευματικής Αθήνας στην υπόθεση του πολιτισμού. Όμως η ιστορία δεν είναι κάποιο σύνολο από ύμνους και κατάρες…
Δύσκολο, στα πλαίσια αυτού του άρθρου, να γίνει κάποια πλήρης ιστορική ανάλυση - σύγκριση για τις κοινωνίες των δυο ονομαστών ελληνικών πόλεων. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε με σιγουριά είναι ότι αν η Αθήνα στάθηκε πατρίδα της
δημοκρατίας, η Σπάρτη αποτέλεσε την πατρίδα της μεγαλύτερης κοινωνικής επανάστασης του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Μιας επανάστασης με εξαιρετικά προωθημένους στόχους, ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα. Μιας επανάστασης, που, αν είχε πετύχει, θα άλλαζε θεμελιακά την πορεία των ιστορικών εξελίξεων.
Aναφερόμαστε βέβαια στις μεγάλες κοινωνικές αναστατώσεις του 3ου αιώνα π.Χ., επικεφαλής των οποίων βρέθηκαν δυο μεγάλοι οραματιστές της εποχής: οι βασιλιάδες Άγις και Κλεομένης, που έμελλαν να ενσαρκώσουν την προμηθεϊκή παράδοση και να πληρώσουν με τη ζωή τους, την προσπάθεια για αλλαγή της κοινωνίας…
Σε τούτο το σημείωμα δε θα καταγράψουμε όλο το ιστορικό της κρίσιμης εκείνης εποχής, μα ένα μόνο επεισόδιο της: τον επίλογο της τραγωδίας. Θα μιλήσουμε για το τέλος του επαναστάτη βασιλιά Κλεομένη στην Αίγυπτο, όπου είχε καταφύγει μετά την ήττα του στην Ελλάδα.
Ξεκινώντας, ας επιχειρήσουμε μια σύντομη αναδρομή στα κρίσιμα γεγονότα που προηγήθηκαν.
Τον 3o αιώνα π.Χ. η Ελλάδα ζει τη μεγάλη της παρακμή. Οι λυσσσαλέοι πόλεμοι ανάμεσα στους επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου έχουν αιματοκυλίσει τη χερσόνησο κι έχουν προκαλέσει μια πρωτοφανή κρίση παντού μια κρίση κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική και ηθική.
Η παλιά κλασική Σπάρτη δεν υπάρχει πια: οι αυστηρές δομές της έχουν παραλύσει και η άκαμπτη λυκούργεια νομοθεσία δεν είναι πια παρά μια ανάμνηση. Λίγες δεκάδες ισχυροί του χρήματος ελέγχουν την κοινωνία και επιβάλλουν τη θέληση τους σε όλους. Οι υπόλοιποι ελεύθεροι πολίτες είναι 600 όλοι κι όλοι κι αυτοί κατάχρεοι στην ολιγαρχία. Χιλιάδες άλλοι κάτοικοι της περιοχής ζουν σε συνθήκες αθλιότητας, χωρίς δικαιώματα, ασφάλεια κι ελπίδα. Τα πάντα είναι χαλαρά, αποχαυνωμένα και αποτελματωμένα στην κρατική διαφθορά.
Στις συνθήκες αυτές προβάλλει σαν φωτεινό μετέωρο η προσωπικότητα του 20χρονου βασιλιά Άγι, που οραματίζεται τη σωτηρία της πατρίδας του. Πιστεύει πως πρέπει να προχωρήσει σε τολμηρές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και θεωρεί σαν αποφασιστικότερο μέσο γι' αυτό, την επαναφορά κι ενεργοποίηση της αρχαίας νομοθεσίας του Λυκούργου. Τραγική αντίφαση... Η κοινωνική μεταρρύθμιση μέσα από την επιστροφή!
Δε θα δώσουμε λεπτομέρειες για το μεταρρυθμιστικό έργο του Αγι, που στην τετράχρονη θητεία του στην εξουσία δε δίστασε να συγκρουστεί με τα συμφέροντα των ισχυρών. Όμως αυτοί — που δεν μπορούσαν να ανεχτούν ούτε αναδασμούς γης, ούτε αφέσεις χρεών, ούτε διοικητικές αναδιαρθρώσεις — αποδείχτηκαν πιο ισχυροί και τελικά, με δόλο, πέτυχαν την εξόντωση του μεταρρυθμιστή βασιλιά. Ο Άγις πέθανε στην κρεμάλα. Συγκλονιστική είναι η περιγραφή της εκτέλεσης, που δίνεται από τον Πλούταρχο. Ανάμεσα σ' άλλα λέει:
«...τον καταδίκασαν σε θάνατο και έταξαν τους υπηρέτες να τον μεταφέρουν στη Δεκάδα, όπως την έλεγαν. Αυτό είναι οίκημα, όπου θανατώνουν τους κατάδικους, πνίγοντας τους. Και επειδή ο Δημοχάρης έβλεπε, ότι οι υπηρέτες δεν τολμούσαν ν' αγγίξουν τον Άγι, αλλά και οι μισθοφόροι που ήταν εκεί, εγύριζαν αλλού το πρόσωπο και απέφευγαν αυτή τη δουλειά, επειδή ήταν ασέβεια και παρανομία να βάλουν χέρι στο σώμα βασιλιά, αφού τους φοβέρισε και βρίστηκε μαζί τους, τράβηξε μόνο τους τον Άγι στο οίκημα. Γιατί είχαν μάθει πια πολλοί τη σύλληψη του, και γινόταν θόρυβος στις θύρες, και φώτα πολλά ανάφτηκαν, κι έφτασαν εκεί η μητέρα και η γιαγιά του Άγιδος που φώναζαν και παρακαλούσαν να επιτραπεί στο βασιλιά των Σπαρτιατών να μιλήσει και να δικαστή μπροστά στους πολίτες. Γι' αυτά εβιάστηκαν ακόμα περισσότερο να τον σκοτώσουν, από φόβο, μήπως αν έρθουν περισσότεροι, τον αρπάξουν τη νύχτα...
»... Ενώ λοιπόν ο Άγις επήγαινε στην κρεμάλα, είδε κάποιον από τους υπηρέτες που λυπόταν κι έκλαιγε, και του είπε: «Πάψε, άνθρωπε, να κλαις, γιατί έτσι παράνομα κι άδικα που πεθαίνω, είμαι ανώτερος από τους φονιάδες μου» κι αφού είπε αυτά, έβαλε μόνος του το κεφάλι του στη θηλειά. Κι ο Αμφάρης, που πήγαινε προς την πόρτα, αφού σήκωσε πάνω την Αγησιστράτα που του πρόσπεσε στα πόδια, εξαιτίας της γνωριμίας και της φιλίας που είχαν, της είπε ότι δε θα συμβεί τίποτε το κακό και το ανεπανόρθωτο στον Άγι, την παρεκίνησε μάλιστα, αν ήθελε, να μπει και κείνη και η μητέρα της μαζί της, ο Αμφάρης είπε ότι και σ ' αυτό τίποτε δεν εμποδίζει. Κι αφού τις δέχτηκε και τις δυο και διέταξε να ξανακλείσουν πάλι τις πόρτες της φυλακής, παράδωκε πρώτα την Αρχιδάμεια, που ήταν πάρα πολύ μεγάλης ηλικίας, και είχε γεράσει μέσα στις μεγαλύτερες τιμές από τις Σπαρτιάτισσες. Κι όταν θανατώθηκε εκείνη, διέταξε την Αγησιστράτα να μπει μέσα. Μόλις εμπήκε είδε το γιο της πεταμένον χάμω, και τη μητέρα της να κρέμεται νεκρή από την κρεμάλα - κατέβασε μόνη της τη μητέρα της, με τη βοήθεια των υπηρετών, την ξάπλωσε δίπλα στον Άγι και της τακτοποίησε τα ρούχα και τη σκέπασε. Κατόπιν πέφτοντας επάνω στο παιδί της και φιλώντας το πρόσωπο του είπε: «Παιδί μου, η ευγένεια σου και η πραότητα σου και η φιλανθρωπία σου σε κατέστρεψαν και σένα και εμάς όλους». Ο Αμφάρης τότε, βλέποντας από την πόρτα αυτά που γίνονταν κι ακούγοντας τις φωνές, εμπήκε μέσα κι είπε με οργή στην Αγησιστράτα: «Αφού λοιπόν είχες την ίδια γνώμη με το γιο σου, θα πάθης και συ τα ίδια». Και η Αγησιστράτα αφού σηκώθηκε και στάθηκε μπροστά στην κρεμάλα είπε «μακάρι όλα αυτά να ωφελήσουν τη Σπάρτη».
Με το θάνατο του Άγι δεν τερματίζονται οι προσπάθειες για κοινωνική αλλαγή. Λίγα χρόνια αργότερα, στα 236 π.Χ., βασιλιάς της Σπάρτης γίνεται ο Κλεομένης III, γιος του Λεωνίδα Β' (ενός από τους υπεύθυνους τής θανάτωσης του Άγη). Ο νέος βασιλιάς προσχωρεί ανεπιφύλακτα στις επαναστατικές ιδέες. Δεν είναι όμως ούτε ανυπόμονος, ούτε ρομαντικός. Ξέρει πως οι εχθροί του είναι πανίσχυροι και οργανωμένοι. Ξέρει, ακόμα, πως καμιά μεταρρύθμιση δεν πρόκειται να φέρει την ποθούμενη αλλαγή. Πιστεύει στη βίαιη επαναστατική λύση και την προετοιμάζει με προσοχή.
Ταυτόχρονα αποδεικνύεται μεγάλος στρατιωτικός εγκέφαλος. Κερδίζει τον πόλεμο κατά της Αχαϊκής Συμπολιτείας και με την αίγλη του νικητή προχωρά στις επαναστατικές του αναδιαρθρώσεις. Δε διστάζει να εξοντώσει μεγάλο μέρος των αντιπάλων του — ανάμεσα τους και τους περισσότερους εφόρους — και να υλοποιήσει το πρόγραμμα του. Μοιράζει τη γη, χαρίζει τα χρέη και γενικά θεσμοθετεί επαναστατικές κοινωνικές δομές. Οι ιδέες και τα συστήματα του κατακτούν με τον καιρό έδαφος σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο και προβάλλει έτσι άμεσος ο «κίνδυνος» για γενικότερες κοινωνικές και πολιτειακές ανατροπές στον ελλαδικό χώρο.
Στην κρίσιμη αυτή φάση η Σπάρτη μπλέκεται σε πόλεμο (225 π.Χ.) με τον Αντίγονο Δάσωνα της Μακεδονίας, που είχε σπεύσει να «βοηθήσει» τους δοκιμαζόμενους» εχθρούς του Κλεομένη. Η κρίσιμη μάχη γίνεται το 222 π.Χ. στη Σελλασία της Λακωνίας και καταλήγει με νίκη των συνασπισμένων εχθρών του Κλεομένη.
Η ήττα του θα σημάνει και το τέλος της κοινωνικής του επανάστασης, θα αποτελέσει, ακόμα, και ένα γεγονός - ορόσημο για τον ελλαδικό κλασικό κόσμο, που θα πορευτεί πια προς το άδοξο τέλος του.
Μετά την καταστροφή στη Σελλασία, ο βασιλιάς θα κατευθυνθεί στη Σπάρτη κι από κει θα διαφύγει στην Αίγυπτο.
Στο κείμενο που ακολουθεί, περιγράφονται οι απελπισμένες προσπάθειες του Κλεομένη να αναστήσει την επανάσταση του, καθώς και το τραγικό τέλος του ίδιου και της οικογένειας του.
Τρομοκρατία Αυθαιρεσία Εκφυλισμός
Στα χρόνια που φτάνει ο Κλεομένης στην Αίγυπτο, η κατάσταση εκεί είναι αρκετά μπερδεμένη. Βασιλιάς είναι ο Πτολεμαίος III, που αργότερα θα ονομαστεί Φιλοπάτωρ... αφού δολοφονήσει τον ίδιο τον πατέρα του! Μεγαλύτερος γιος του Πτολεμαίου III — χωρίς δικαιώματα στο θρόνο — είναι ο Μάγας, που έχει διοριστεί διοικητής της Κυρήνης. Η κόρη του Μάγα, η Βερενίκη, μετά τη δολοφονία του μνηστήρα της Δημήτριου του Μακεδόνα, έχει γίνει γυναίκα του... παππού της Πτολεμαίου III. Έτσι ο Μάγας είναι ταυτόχρονα και γιος και... πεθερός του βασιλιά.
Στα χρόνια που φτάνει ο Κλεομένης στην Αίγυπτο, η κατάσταση εκεί είναι αρκετά μπερδεμένη. Βασιλιάς είναι ο Πτολεμαίος III, που αργότερα θα ονομαστεί Φιλοπάτωρ... αφού δολοφονήσει τον ίδιο τον πατέρα του! Μεγαλύτερος γιος του Πτολεμαίου III — χωρίς δικαιώματα στο θρόνο — είναι ο Μάγας, που έχει διοριστεί διοικητής της Κυρήνης. Η κόρη του Μάγα, η Βερενίκη, μετά τη δολοφονία του μνηστήρα της Δημήτριου του Μακεδόνα, έχει γίνει γυναίκα του... παππού της Πτολεμαίου III. Έτσι ο Μάγας είναι ταυτόχρονα και γιος και... πεθερός του βασιλιά.
Μέσα σ' αυτήν την τόσο «γραφική» οικογενειακή ατμόσφαιρα, το κράτος κι η κοινωνία της Αιγύπτου περνά τρομαχτική κρίση. Όλοι συνωμοτούν εναντίον όλων αλλά και συνεργάζονται μεταξύ τους, όταν εμφανίζονται κοινοί εχθροί. Παντού κυριαρχεί ένα καθεστώς τρομοκρατίας, αυθαιρεσίας και εκφυλισμού.
Την εξουσία, στις συνθήκες αυτές, ελέγχει παρασκηνιακά ο Σωσίβιος, μια σατανική εγκληματική φυσιογνωμία, με απίστευτο κυνισμό και εξυπνάδα. Είναι ένα από τα λουλούδια που φυτρώνουν ξαφνικά πάνω στους σαπισμένους οργανισμούς. Μαζί με τους επιτελείς του — κατακάθια που ροκανίζουν το κρατικό ταμείο — κατευθύνει τα νήματα κι εξουσιάζει έναν απίθανο μηχανισμό δολοφόνων και προβοκατόρων.
Ο Κλεομένης «εξάγει» την επανάσταση
Η άφιξη του Κλεομένη δημιουργεί ταραχή και τρόμο σε όλους. Οι στρατιωτικές του ικανότητες κι οι επαναστατικές του ιδέες αποτελούν απειλή για κάθε φατρία αυτού του «ανώτερου» υπόκοσμου. Από την άλλη πλευρά όμως, οι αντιμαχόμενοι προσπαθούν να τον προσεταιριστούν, για να μην τον έχουν αντίπαλο και για να τον χρησιμοποιήσουν για τους σκοπούς τους.
Ο Κλεομένης — με τη βοήθεια της μητέρας του Κρατησίκλειας — κατανοεί αμέσως την κατάσταση κι αποφασίζει να την εκμεταλλευτεί. Αρχίζει να κινεί τα δικά του νήματα για να υπονομεύσει το σάπιο καθεστώς των Πτολεμαίων, ώστε να πετύχει την ανατροπή του. Έχει ισχυρά ερείσματα στις τάξεις των μισθοφόρων κι αρχίζει να δρα συνωμοτικά στο χώρο τους. Ταυτόχρονα προσπαθεί να κατορθώσει να δημιουργήσει καλές σχέσεις με το δυσαρεστημένο αιγυπτιακό κλήρο, που αποτελεί και το συνδετικό κρίκο με τα εξαθλιωμένα και καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα.
Κύρια πάντως επιδίωξη του την ώρα αυτή, είναι η επιστροφή του στη Σπάρτη και η ανάσταση της χαμένης επανάστασης του. Για το σκοπό αυτό, αναγκάζεται να διατηρεί σχέσεις «λυκοφιλίας» με τον Πτολεμαίο III.
Ο Σωσίβιος... επιπλέει
Ο Σωσίβιος βλέπει με ανησυχία τις κινήσεις του φυγάδα βασιλιά. Έχει βάλει ήδη στα σκαριά τη δολοφονία του Πτολεμαίου III (σε συνεργασία με το διάδοχο του θρόνου) και θέλει να κερδίσει χρόνο. Καλλιεργεί στον Κλεομένη την εντύπωση πως τον προορίζει για διοικητή των στρατιωτικών δυνάμεων της Αλεξάνδρειας, αλλά έτσι, ακούσια, του ανοίγει και το δρόμο για ν' αναπτύξει τη συνωμοτική του δράση στους μισθοφόρους.
 |
| ΓΕΝΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ (ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ ΔΥΤΙΚΟΕΥΡΩΠΑΙΟΥ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ) |
Στη φυλακή
Μετά τη δολοφονία του Μάγα και της Βερενίκης, ο Σωσίβιος «πετά τη μάσκα». Είναι πανίσχυρος και ο Κλεομένης όχι μόνο δεν του χρειάζεται αλλά και στέκεται εμπόδιο στο δρόμο του. Ο Κλεομένης καταλαβαίνει πως παγιδεύτηκε και ζητά απεγνωσμένα διέξοδο φυγής. Είναι όμως αργά. Παρακολουθούν στενά τις κινήσεις του και ετοιμάζουν μεθοδικά την εξόντωση του.
Η σύλληψη του Κλεομένη θα γίνει μετά από προδοσία κάποιου Νικαγόρα. Ο άνθρωπος αυτός ήταν έμπορος και είχε έρθει με πλοίο στην Αίγυπτο. Θα «καρφώσει» στο Σωσίβιο πως ο Κλεομένης του είχε ζητήσει να τον φυγαδεύσει στην Ελλάδα και το γεγονός αυτό θα σταθεί αφορμή για τη σύλληψη του.
Ο εξόριστος βασιλιάς απομονώνεται μαζί με τους ανθρώπους του σε κάποιο οίκημα. Είναι ουσιαστικά φυλακισμένος και κάθε του απόπειρα να επικοινωνήσει με το βασιλιά Πτολεμαίο IV εμποδίζεται. Μέσα από τη φυλακή του αποφασίζει πια να υλοποιήσει το σχέδιο, για την ανατροπή του καθεστώτος της Αιγύπτου.
Σύμμαχοι του είναι οι μισθοφόροι, με τους οποίους κατορθώνει να διατηρεί επαφές, έστω και κρατούμενος.
Ενώ οι μισθοφόροι έβλεπαν την υπόθεση σαν ένα στρατιωτικό κίνημα και τίποτα πιο πέρα, ο Κλεομένης εντάσσει αυτό το κίνημα στο δικό του σχέδιο για μια κοινωνική επανάσταση. Και οι μισθοφόροι που τον θαυμάζουν πάντα, βρίσκουν σιγουριά στη δική του κατεύθυνση. Αυτή την εποχή πρέπει να ήρθε σε στενή επαφή με το ιερατείο της αρχαίας Αιγύπτου που είχε παλιές παραδόσεις επαναστατικής κινητοποίησης των λαϊκών μαζών κατά των ξένων κατακτητών. Πάντα χρησιμοποίησαν του ιερούς μύθους, τις προφητείες και τα θεϊκά σημάδια, για να σπρώξουν τη μάζα στην εξέγερση. Ο λαός της Αιγύπτου περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο λαό της αρχαιότητας είναι από συνείδηση υποταγμένος στη θέληση των θεών. Τα πάντα στη ζωή του είναι εξαρτημένα όχι από τη θέληση του, αλλά από τη λειτουργία του όλου συστήματος των καναλιών της Αιγύπτου, δηλαδή από κάτι που δε τον ελέγχει η ατομική του λογική, αλλά μια αρχή που είναι ισόθεη ή θεϊκή. Έτσι η ζωή του, η δουλειά του, η ύπαρξη του, ήταν μια συνεχής εκτέλεση εντολών μιας θεϊκής αρχής. Όσες φορές θα ξεσηκωθεί κατά των ξένων θα ξεσηκωθεί από θεϊκή εντολή. Και αυτό το ρόλο παίζει τούτη τη στιγμή το ιερατείο του Όσιρη, του πιο αγαπητού θεού στα λαϊκά στρώματα, που υπέφερε όπως υποφέρουν και αυτά. Ο Κλεομένης ήξερε να χρησιμοποιεί καλά τη δύναμη του ιερατείου.
 |
| ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΣΠΑΡΤΗΣ. |
Περιμένοντας το Λυτρωτή
Η κίνηση του Κλεομένη είναι διάχυτη παντού. Ο Σωσίβιος τη βλέπει, την αισθάνεται, αλλά δεν μπορεί να αναφέρει κανένα συγκεκριμένο στοιχείο. Ξέρει να κάνει συνωμοτικά τη δουλειά του. Αλλά όπως και παλιά στη Σπάρτη η δράση του ιερού της Πασιφάης δημιούργησε ατμόσφαιρα θεϊκής παρέμβασης για να βγάλει τη Σπάρτη από το αδιέξοδο, έτσι και τώρα το ιερατείο του Όσιρη και της Ίσιδας κάνει πλατιά προπαγάνδα στου κατοίκους ότι φάνηκαν σημάδια θεϊκά που προμηνάνε τη λύτρωση της Αιγύπτου. Χρησμοί, προφητείες, θαύματα, κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα. Η έλευση του Λυτρωτή προετοιμάζεται από παντού. Τέτοια κίνηση γίνεται σ' όλες τις παροικίες. Και είναι αυτή η κίνηση που δίνει το χρώμα του κοσμοπολιτισμού στην Αλεξάνδρεια. Ο Σωσίβιος νιώθει τον αναβρασμό, νιώθει παντού την παρουσία του Μεσσία, του Λυτρωτή και ανησυχεί. Και δεν μπορεί να είναι άλλος από τον Κλεομένη. Όταν βάζει το Νικαγόρα να γράψει την επιστολή, ο Σωσίβιος είναι σίγουρος ότι ο Κλεομένης είναι πίσω από τις προφητείες και τα θεϊκά σημάδια. Δεν μπορούσε όμως να τον κατηγορήσει για συγκεκριμένη πράξη. Και χρησιμοποιεί τα πλαστά της επιστολής του Νικαγόρα, που ο ίδιος τα σύνταξε. Και είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Σωσίβιος έχει εντοπίσει καλά την κίνηση του Κλεομένη, χωρίς να έχει συγκεκριμένα στοιχεία.
Οργανώνεται η συνωμοσία
Όταν τελικά θα τον φυλακίσει ο Κλεομένης έχει κιόλας, καταστρώσει το σχέδιο του. Από ότι μπορούμε να βγάλουμε από τις πληροφορίες που σώθηκαν, η επανάσταση θα άρχιζε με την εξέγερση μερικών φρουρών. Και όταν ο Σωσίβιος θα έτρεχε να καταπνίξει την εξέγερση με τους πιστούς σ’ αυτόν μισθοφόρους, ο Κλεομένης που θα έμενε στην Αλεξάνδρεια, θα αναλάμβανε να ξεσηκώσει τις καταπιεζόμενες μάζες και να καταλάβει το παλάτι. Από κει και ύστερα τα πράγματα ήσαν απλά! Όταν τον έχουν κλείσει στην απομόνωση ο Κλεομένης έχει εξασφαλίσει επαφή με τους φίλους του μέσο των υπηρετών που τους επιτρέπουν να πηγαίνουν στην πόλη να ψωνίζουν για τον Κλεομένη και τους συντρόφους του. Και οι πληροφορίες του λένε ότι τα πράγματα πηγαίνουν όπως τα συμφώνησαν. Ο ίδιος υπολογίζει ότι μπορεί να παίζει το ρόλο του έστω και αν είναι φυλακισμένος. Και όταν πλησιάζει η μέρα της εξέγερσης ετοιμάζει τη δική του δραπέτευση με κάθε λεπτομέρεια. Όλα φαίνονται εύκολα και προμηνάνε επιτυχία. Στο όλο σχέδιο του, μεγάλο ρόλο φαίνεται να παίζει η μάνα του και η γυναίκα του Παντέα, της οποίας δε διασώθηκε ούτε το όνομα. Ο Πλούταρχος γράφει γι' αυτήν πως ήταν πάρα πολύ όμορφη, νέα και ευγενική. Είχε παντρευτεί τον Παντέα λίγο πριν από την καταστροφή της Σελλασίας. Η καταστροφή τη βρήκε νιόπαντρη. Οι γονείς της ήταν γνωστοί και με κύρος στη Σπάρτη. Όταν ο Παντέας ακολούθησε τον Κλεομένη θέλησε να τον ακολουθήσει και αυτή, αλλά δεν την άφησαν. Λίγες ημέρες όμως μετά κατόρθωσε να βρει λεφτά, άρπαξε και ένα άλογο και το έσκασε κρυφά για το Ταίναρο. Εκεί μπήκε σε Αιγυπτιακό πλοίο και έφτασε στην Αλεξάνδρεια. Οι γυναίκες λοιπόν που είναι μαζί με την Κρατησίκλεια και τη γυναίκα του Παντέα, είναι οι σύνδεσμοι του Κλεομένη με τους ανθρώπους του και ταυτόχρονα έχουν αναλάβει να βοηθήσουν στη δραπέτευση.
Η Εξέγερση αρχίζει...
Όταν όλα ήσαν έτοιμα και αναμενόταν το σύνθημα της εξέγερσης, που φαίνεται να είναι η στάση της φρουράς στην Κάνωβο, η μάνα του Κλεομένη με τις γυναίκες και τους υπηρέτες προετοιμάζουν την εξαπάτηση της φρουράς, ώστε να διευκολυνθεί η δραπέτευση. Έτσι από την προηγούμενη διαδίδουν ότι ο βασιλιάς πρόκειται να απελευθερώσει τον Κλεομένη και φροντίζουν να το μάθει η φρουρά. Και όταν ο Σωσίβιος, ο Πτολεμαίος IV και η φρουρά της Αλεξάνδρειας θα σπεύσουν για να καταστείλουν τη στάση της Κανώβου, οι υπηρέτες του Κλεομένη κουβαλάνε κρέατα, τρόφιμα, κρασιά και γλυκίσματα που τα έχει προετοιμάσει η μάνα του, λέγοντας στη φρουρά ότι τα στέλνει ο Πτολεμαίος. Τα πράγματα ήσαν πάρα πολλά και έρχονταν με την επισημότητα που έστελνε τα δώρα ο Πτολεμαίος και αποκοίμησαν τους φρουρούς. Η εξέγερση της Κανώβου δικαιολογούσε άλλωστε μια απότομη αλλαγή του βασιλιά προς τον Κλεομένη. Υποτίθεται ότι τον είχε ανάγκη για να καταστείλει την εξέγερση.
Ο Κλεομένης άρχισε να κάνει θυσίες, όπως γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις και κάλεσε και τη φρουρά να φάει και να πιει μαζί του. Το πράγμα πήρε τόση επισημότητα ώστε η φρουρά έπαψε να αμφιβάλει. Ο Πλούταρχος λέει ότι ο Κλεομένης αναγκάστηκε να επισπεύσει την πράξη του επειδή κάποιος υπηρέτης που ήταν μυημένος στο όλο σχέδιο και αποτελούσε σύνδεσμο μεταξύ αυτού και των φίλων του στην Αλεξάνδρεια, το προηγούμενο βράδυ είχε μείνει στην πόλη και κοιμήθηκε στο σπίτι μιας ύποπτης γυναίκας, όπως τον ειδοποίησαν. Και επειδή φοβήθηκαν μήπως η γυναίκα αυτή ανήκε στο δίκτυο του Σωσίβιου και του απέσπασε το μυστικό επισπεύδει τη δραπέτευση. Η παρατήρηση αυτή ίσως αποτελεί και το κλειδί για την παραπέρα εξήγηση της αποτυχίας.
Από τα όσα λέει ο Πλούταρχος, ο Κλεομένης δεν έπρεπε να κινηθεί την πρώτη στιγμή που ανοίγεται η στάση της Κανώβου. Το πιο πιθανό είναι ότι θα έπρεπε να αναμείνει και άλλες στάσεις φρουρών να δημιουργηθεί πανικός και παράλυση και τότε να. κινηθεί και ο ίδιος. Το κακό είναι ότι υποχρεώνεται να επισπεύσει τη δική του δράση, ενώ δεν επακολουθούν άλλες στάσεις στις φρουρές. Κάτι δεν πήγε καλά στο σχέδιο. Αν και ο ίδιος δεν πιεζόταν από τη συμπεριφορά του υπηρέτη του, ίσως να μην είχε κάνει την απόπειρα, αφού δεν επακολούθησαν άλλες εξεγέρσεις. Σε κάποιο σημείο ανατράπηκε το σχέδιο και έμεινε έτσι μόνο η στάση της Κανώβου και η απόπειρα του Κλεομένη.
Κατά το μεσημέρι και ενώ η φρουρά είχε πέσει για ύπνο, μεθυσμένη από το κρασί του Κλεομένη, οι δεκατρείς άντρες που ήσαν μαζί με τον Κλεομένη ζώθηκαν τα ξίφη τους, έρριξαν πάνω τους ένα χιτώνιο ώστε να τα καλύψουν και πήδησαν έξω από το σπίτι. Η φρουρά πιάστηκε στον ύπνο και δεν μπόρεσε να αντιδράσει. Ανάμεσα στους δεκατρείς συντρόφους του Κλεομένη είναι και ο ανάπηρος (κουτσός) Ιππότας.
Επευφημίες χωρίς συμμετοχή
Όταν εξουδετέρωσαν τη φρουρά ο Ιππότας κατάλαβε ότι καθυστερούσε τις κινήσεις τους και τους είπε να τον σκοτώσουν γιατί αν τον περιμένουν θα χάσουν όλη την υπόθεση. Ο Κλεομένης βρήκε ένα άλογο, έβαλε πάνω τον Ιππότα και ξεχύθηκαν στην πόλη καλώντας το λαό σε εξέγερση. Μα τότε ακριβώς διαπιστώνει ο Κλεομένης ότι είχε πέσει έξω στους υπολογισμούς του. Ο λαός της Αλεξάνδρειας δε σαλεύει, δεν καταλαβαίνει τι θα πει εξέγερση. Ο Πλούταρχος λέει χαρακτηριστικά:
«Ορμήσαν τρέχοντας μέσα στους δρόμους και καλούσαν το λαό στην ελευθέρωση του. Εκείνοι όμως καθώς φαίνεται τόσο αντρεία είχαν που έφταναν μονάχα να επαινούν και να θαυμάζουν την τόλμη του Κλεομένη, κανείς όμως δεν είχε το θάρρος να τον ακολουθήσει και να βοηθήσει» (Κλεομένης 37).
Ο λαός της Αλεξάνδρειας είχε χάσει από πολύ καιρό την πίστη στον εαυτό του, την πίστη στις δυνάμεις του. Μια τέτοια πίστη υπάρχει μόνο στον τραγικό ή πολιτικό άνθρωπο. Η Αλεξάνδρεια ήταν η πηγή του απολιτικού ανθρώπου, που δεν ασχολείται με τα κοινά, που έχει κλειστεί στο καβούκι του και βράζει με τη δυστυχία του. Ο Κλεομένης καλεί αυτό το λαό να αρθεί στο ύψος του πολιτικού ανθρώπου, τέτοιο που τον γνώρισε ο κόσμος του Αιγαίου. Είναι μια ουτοπία. Ο λαός αυτός περιμένει τη λύτρωση, περιμένει τη σωτηρία του, αλλά να του τη δώσουν, να του τη φέρει ο θεός, ο Λυτρωτής, ο Μεσσίας. Δεν είναι σε θέση ούτε να απλώσει το χέρι του προς την ελευθερία. Οι προφητείες με τις οποίες προσπάθησαν τα ιερατεία των παροικιών να τον ξεσηκώσουν προέλεγαν την έλευση του Ουρανικού Μεσσία με στρατιές θεϊκών δυνάμεων. Στην Αλεξάνδρεια οι άνθρωποι είχαν γονατίσει, είχαν πάψει να σκέφτονται και να κινούνται πολιτικά, έμοιαζαν με τα ημερωμένα ζώα που γίναν υπηρέτες του ανθρώπου. Ο Κλεομένης κινείται σε μια πόλη που δεν έχει τη δύναμη να σηκώσει το ανάστημα της, που δεν έχει την τόλμη να κρατήσει το μαχαίρι ή το ξίφος στα χέρια.
Η μικρή ομάδα ξεχύνεται στους δρόμους της απέραντης Αλεξάνδρειας και φωνάζει μ' όλη της τη δύναμη στο λαό να ξεσηκωθεί για να καταλύσει την τυραννία του Σωσίβιου. Ο λαός της Αλεξάνδρειας βγαίνει στους δρόμους... χειροκροτεί και ζητωκραυγάζει όπως κάνει στο τσίρκο και στα δημόσια θεάματα, αλλά κανένας δε σαλεύει, κανένας δεν ακολουθεί. Τα ζώα του ζυγού και όταν τύχει να βρεθούν στον κάμπο ή στο βουνό ανάμεσα σε κοπάδια ελευθέρων δεν πρόκειται να τα ακολουθήσουν. Ο κόσμος τους είναι ο σταύλος, το παχνί και ο ζυγός. Δεν καταλαβαίνουν άλλη λύση.
Η είδηση της εξέγερσης του Κλεομένη φτάνει, όπως ήταν σίγουρο, στο παλάτι. Το παλάτι το φρουρεί ο φρούραρχος της πόλης, Πτολεμαίος και αυτός. Και ο ανώτερος αξιωματούχος που εξακολουθούσε να μένει στην Αλεξάνδρεια είναι ο Πτολεμαίος ο Χρυσέρμου που έκανε το φίλο του Κλεομένη. Ο Χρυσέρμου κινείται βασικά προς τον Κλεομένη. Τρεις από την ακολουθία του Κλεομένη επιτίθενται ενάντια του, ανατρέπουν τους ανθρώπους που τον περιστοιχίζουν και σκοτώνουν τον ίδιο το Χρυσέρμου Οι μισθοφόροι που έχει για φρουρά φεύγουν. Δε θέλουν να χτυπηθούν με τον Κλεομένη.
Ενώ ο Κλεομένης εξακολουθούσε να τρέχει και να φωνάζει μάταια προσπαθώντας να ξυπνήσει το ναρκωμένο λαό της Αλεξάνδρειας με την επίκληση της ελευθερίας, σπεύδει να τον αντιμετωπίσει ο φρούραρχος της Αλεξάνδρειας, Πτολεμαίος και αυτός, πάνω σε πολεμικά άρματα Οι άντρες του Κλεομένη ρίχνονται και σ' αυτόν, ανατρέπουν τους μισθοφόρους του, που και αυτοί αρνούνται να πολεμήσουν τον Κλεομένη, ανατρέπουν το πολεμικό άρμα του Πτολεμαίου και σκοτώνουν τον ίδιο. Ο λαός γύρω που παρακολουθεί τη σύγκρουση χειροκροτά, ζητωκραυγάζει και προσεύχεται: καλεί του θεούς όλων των παροικιών να προστατεύσουν την ήρωα και Λυτρωτή Κλεομένη.
Η Αλεξάνδρεια είναι στα χέρια του Κλεομένη. Τη διατρέχει δεξιά κι αριστερά, αλλά κανένας δε σαλεύει. Οι δεκατρείς άντρες του δεν είναι δυνατόν να ελέγξουν μια πόλη με εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους. Οι μισθοφόροι του Πτολεμαίου έχουν μείνει αδρανείς στους καταυλισμούς τους. Μετά το θάνατο των δύο Πτολεμαίων ουσιαστικά δεν μένει κανένας στην πόλη που να έχει κύρος να προστάξει στο όνομα του βασιλιά. Το κακό είναι ότι η ώρα περνά και στο μεταξύ ειδοποιούνται ο Σωσίβιος με τον Πτολεμαίο IV για την εξέγερση. Φαίνεται βασικά, να έχουν καταστείλει την εξέγερση της φρουράς, γιατί μόλις μαθαίνουν τη στάση του Κλεομένη έχουν τη δυνατότητα να αποσπάσουν μεγάλο μέρος του στρατού και να σπεύσουν στην Αλεξάνδρεια. Ο Σωσίβιος φοβάται, τον Κλεομένη περισσότερο και από τη φρουρά της Κανώβου.
Ο Κλεομένης όταν απελπίστηκε να τρέχει, σκέφτηκε ότι το προτιμότερο θα ήταν να είχε επιτεθεί στις φυλακές και να ελευθερώσει τους κρατούμενους. Οι Πτολεμαίοι κρατούσαν πολλούς πολιτικούς αντίπαλους τους που θα τον ακολουθούσαν. Αλλά και οι κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου θα τον ακολουθούσαν για να μην ξαναμπούν φυλακή. Η σκέψη ήταν ορθή, αλλά ήταν πια αργά. Αν είχε κάνει στην αρχή την επίθεση στη φυλακή ίσως πετύχαινε. Όταν έφτασε στο κτίριο βρήκε τις πόρτες κλειστές και τη φρουρά του αποφασισμένη να αμυνθεί. Έτσι απέτυχε και αυτή η επιχείρηση και έχασε κάθε ελπίδα.
«Έτσι ο Κλεομένης, γράφει ο Πλούταρχος, αφού απέτυχε και σ' αυτήν την απόπειρα εγύριζε και περιπλανιόταν μέσα στην πόλη χωρίς να προσχωρεί κανείς α' αυτόν γιατί όλοι φοβόντουσαν. Χάνοντας λοιπόν κάθε ελπίδα και λέγοντας στους φίλους του πως δεν είναι καθόλου παράξενο ότι διευθύνουν οι γυναίκες τους άντρες αυτούς που αποφεύγουν την ελευθερία, τους προκάλεσε όλους να πεθάνουν αντάξια και προς αυτόν και προς τα κατορθώματα τους» (Κλεομένης 37).
Ούτε ο Πλούταρχος ούτε ο Πολύβιος αναφέρουν να αντιτάχτηκε στρατός στους δεκατρείς Σπαρτιάτες του Κλεομένη.
Νίκες χωρίς άμεσο αντίκρυσμα
Το κίνημα που είχε προετοιμάσει ο Κλεομένης έχει αποτύχει γενικότερα. Πέρα από την Κάνωβο δεν ξεσηκώνεται καμιά άλλη φρουρά. Και οι ιερείς της Αιγύπτου δεν μπόρεσαν να κινητοποιήσουν κανένα. Τι ακριβώς έγινε και γιατί δεν γενικεύεται το κίνημα δεν το ξέρουμε. Καμιά ιστορική μαρτυρία δε μας φωτίζει στο σημείο αυτό. Ο Σωσίβιος φρόντισε να ταφούν μαζί με τον Κλεομένη και ότι στοιχεία υπήρχαν. Όταν ο Πλούταρχος λέει ότι ο Κλεομένης βιάστηκε να πραγματοποιήσει το κίνημα του στην Αλεξάνδρεια, ίσως να πιάνει κάποια πτυχή του θέματος. Ίσως η εξέγερση της Κανώβου να είχε αποτύχει από την πρώτη στιγμή και οι άλλοι να ανακάλεσαν την απόφαση για το κίνημα. Έτσι αν και αυτός δεν είχε κινηθεί ίσως να τον πληροφορούσαν να ματαιώσει την απόπειρα του. Και αυτή είναι η μόνη λογική εξήγηση της αποτυχίας. Αλλά είναι μόνο λογική γιατί πολύ έμμεσα βγαίνει από τα όσα γράφει ο Πλούταρχος. Σαν επικουρικό στοιχείο σ' αυτήν την εξήγηση αναφέρουμε το γεγονός ότι ύστερα από αυτό ο Θεόδοτος αναγκάζεται να περάσει στον Αντίοχο III τον οποίο λίγο πριν είχε πολεμήσει.
Κάτι δεν πήγε καλά και το κίνημα είχε ματαιωθεί όταν ξέσπασε η στάση της Κανώβου. Και επειδή δεν μπόρεσαν να επικοινωνήσουν άμεσα με τον Κλεομένη, παρασύρθηκε και αυτός. Έτσι η αποτυχία του ήταν δοσμένη. Αλλά δυο πράγματα είναι σκοτεινά: γιατί δεν κινήθηκε η Αλεξάνδρεια; Και γιατί ο Κλεομένης δεν επιχειρεί να καταλάβει ένα πλοίο και να φύγει πριν να τον προλάβει ο Σωσίβιος; Για το πρώτο ερώτημα ειπώθηκαν αρκετά για την αντικειμενική κατάσταση της Αλεξάνδρειας. Αλλά μένει το ερώτημα. Όταν έκανε προετοιμασίες ο Κλεομένης δεν το είδε αυτό; Το πιο πιθανό είναι ότι έβλεπε το γενικό πόθο του λαού να απαλλαγεί από την τρομοκρατία του Σωσίβιου και έλπιζε ότι θα τον ξεσήκωνε. Δεν είχε καταλάβει τι βαθιές αλλαγές είχε φέρει ο κοσμοπολίτικος χώρος της Αλεξάνδρειας. Το ιερατείο της Αιγύπτου δε διέθετε καμιά επιρροή στην Αλεξάνδρεια. Έπρεπε να κινητοποιηθεί η ύπαιθρος για να προσφέρει τις δυνατότητες του.
 |
|
ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΣ Γ' Ο ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ
|
Στο δεύτερο ερώτημα τα πράγματα φαίνονται περισσότερο περίπλοκα. Ο Κλεομένης όταν εκλιπαρούσε να τον αφήσουν να φύγει μόνος του για τη Σπάρτη γιατί δεν πήγαινε να βρει ένα καράβι και να φύγει; Εδώ πρέπει να βρίσκεται το μυστήριο. Η δύναμη των Πτολεμαίων είναι ο στόλος. Και εδώ πρέπει να ασκεί αποκλειστικό έλεγχο ο Σωσίβιος. Όλη η Α. Μεσόγειος και το Αιγαίο ελέγχονται από το στόλο αυτό. Και θα ήταν αδιανόητο να ξεφύγει ο Κλεομένης με πλοίο αν δίνονταν εντολές να καταδιωχθεί.
Αυτοκτονούν χωρίς να ηττηθούν
Η απόσταση της Κανώβου από την Αλεξάνδρεια είναι μικρή. Και ταυτόχρονα τις δύο πόλεις τις συνέδεε διώρυγα μέσα στην οποία κινούνται πλοία. Έτσι μόλις ειδοποιήθηκε ο Σωσίβιος έσπευσε στην Αλεξάνδρεια, ενώ ο Κλεομένης εξακολουθούσε να περιφέρεται μέσα στην πόλη. Η είδηση της επιστροφής του Σωσίβιου διαχύνεται αστραπιαία στην πόλη. Πανικός καταλαμβάνει τους Αλεξανδρινούς που λίγο πριν χειροκροτούσαν και προσεύχονταν για τον Κλεομένη. Οι δρόμοι και οι πλατείες αδειάζουν. Οι δεκατρείς Σπαρτιάτες με τον Κλεομένη μένουν στους άδειους δρόμους για να ακούσουν τη βουή του στρατού του Σωσίβιου που πλησιάζει. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος, δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να μπορούσε να κάνει ο Κλεομένης. Και τότε, μόνο τότε αποφασίζει να μιμηθεί την πράξη του Θηρυκίωνα. Παρακάλεσε τους άντρες του να πεθάνουν σαν Σπαρτιάτες και αντάξια προς τα μέχρι τότε κατορθώματα τους. Όλοι τον κατανοούν. Κανένας δεν έχει αντίρρηση. Κανένας δε σκέφτεται τη ζωή του. Τραβάνε λοιπόν όλοι τα σπαθιά τους υπακούοντας μέχρι την τελευταία στιγμή στον αρχηγό τους τον Κλεομένη. Ο ανάπηρος Ιππότας γυρεύει να τον σκοτώσει κάποιος από τους συντρόφους του επειδή δεν είναι σίγουρος ον θα μπορέσει να σταθεί και να χτυπηθεί μόνος του με το σπαθί του. Ο πιο νεότερος εξετέλεσε την παράκληση του ανάπηρου συντρόφου του. Ύστερα όλοι, με την αράδα, άρχισαν να αυτοκτονούν, όπως μόνο οι Σπαρτιάτες μπορούσαν να το κάνουν με το ξίφος τους. Ο Κλεομένης διέταξε τον Παντέα, τον πιο θαρραλέο από όλους να μείνει τελευταίος.
«Αυτόν», λέει ο Πλούταρχος, «που ήταν στην ακμή της ομορφιάς του και ο πιο καλύτερος από όλους τους νέους στην ανατροφή, τον αγαπούσε εξαιρετικά ο βασιλιάς και του είπε να αυτοκτονήσει τότε μόνο που θα δει και τον ίδιο και τους άλλους πεθαμένους».
Ήθελε να σιγουρευτεί ότι όλοι θα έχουν πεθάνει, ώστε να μην πιαστεί κανένας ζωντανός και υποχρεωθεί να μαρτυρήσει τα σχέδια τους στο Σωσίβιο. Και ο Πλούταρχος συνεχίζει:
«Αφού λοιπόν σκοτώθηκαν όλοι, ο Παντέας έλεγξε έναν-έναν τρυπώντας τον με το ξίφος του για να σιγουρευτεί ότι πέθαναν. Έτσι τρύπησε και τον Κλεομένη στη φτέρνα και μόλις είδε μια σύσπαση στο πρόσωπο του τον φίλησε και κάθισε κοντά του. Και όταν ξεψύχησε και εκείνος αγκάλιασε το νεκρό και αυτοκτόνησε πάνω του» (Κλεομένης 37).
Ακόμα και ο φανατικός του αντίπαλος ο Πολύβιος δεν μπόρεσε να μη θαυμάσει την απόφαση και το θάνατο των δεκατριών. Αφού ομολογεί ότι αυτοκτόνησαν όλοι θαρραλέα και κατά τρόπο Σπαρτιάτικο, κλείνει την ιστορία του για τον Κλεομένη με αυτή την παρατήρηση:
«Έτσι λοιπόν τερμάτισε το βίο του ο Κλεομένης, ο οποίος αναδείχτηκε άντρας, και προς τις ομιλίες επιδέξιος και στη διαχείριση των πραγμάτων ευφυής, και γενικά άνθρωπος ηγεμονικός και βασιλικός από τη φύση του» (Ιστορία V 39).
Όταν φτάνει ο στρατός του Σωσίβιου να καταστείλει την εξέγερση του Κλεομένη βρίσκεται μπροστά στα πτώματα τους. Η εξέγερση του είχε πνιγεί στο αίμα της χωρίς κανένας να τους αντισταθεί ή να τους νικήσει. Οι κάτοικοι της γύρω περιοχής έχουν παρακολουθήσει από τα μισόκλειστα παράθυρα ένα τραγικό θέαμα με τα ίδια τους τα μάτια. Ο Σωσίβιος τρέμει στη θέα των πτωμάτων. Διατάσσει να τα σηκώσουν αμέσως και να τα μεταφέρουν σε μέρος που να μην τα βλέπει ο κόσμος μέχρι να αποφασίσουν τι θα γίνει.
Η είδηση της αυτοκτονίας του Κλεομένη φτάνει στο παλάτι όπου εξακολουθεί να μένει η Κρατησίκλεια, η γυναίκα του Παντέα, τα παιδιά του Κλεομένη και όλες οι γυναίκες που τους είχαν ακολουθήσει στην Αλεξάνδρεια. Η Κρατησίκλεια, που έλεγε στο Ταίναρο στο γιο της ότι δεν έπρεπε να τους δει κανένας δακρυσμένους, δεν μπόρεσε να κρατηθεί. «Όταν διαδόθηκε η είδηση σ' όλη την πόλη, η Κρατησίκλεια, παρ' όλο που ήταν γενναία γυναίκα, μπροστά στο μέγεθος της συμφοράς δεν μπόρεσε να κρατήσει τη σπαρτιατική αξιοπρέπεια και παίρνοντας στην αγκαλιά της τα παιδιά του Κλεομένη έκλαιγε γοερά».
Η εκδίκηση του Σωσίβιου
Ο Σωσίβιος που ήξερε την έκταση του κινήματος του Κλεομένη αποφασίζει να χτυπήσει προς κάθε κατεύθυνση. Έπρεπε να παραλύσει ότι απέμενε από το κίνημα του. Ήξερε ότι τόσο η εξέγερση της Κανώβου όσο και η απόπειρα του Κλεομένη ήσαν τμήματα ενός ευρύτερου σχεδίου, που είχε ματαιωθεί την τελευταία στιγμή. Από την καταστολή της Κανώβου είχε μάθει πολλά πράγματα. Προπάντων είχε μάθει, όσα διέδιδε το ιερατείο του Όσιρι και της Ίσιδας για τον Κλεομένη. Και γι' αυτό κάνει ότι μπορεί για να πείσει το λαό της Αιγύπτου ότι ο Κλεομένης πέθανε.
Έτσι διατάσσουν να βάλουν το σώμα του Κλεομένη σε δερμάτινο σάκκο και να το κρεμάσουν σταυρωμένο σε σημείο που να μπορούν να το βλέπουν οι κάτοικοι της Αλεξάνδρειας. Και κήρυκες του γυρνούσαν στην πόλη για να πείσουν το λαό ότι ο Κλεομένης είναι νεκρός.
Παράλληλα δίνεται εντολή να εκτελεστούν τα παιδιά του Κλεομένη, η μάνα του, οι γυναίκες που έμεναν μαζί με την Κρατησίκλεια και όλοι οι υπηρέτες. Ο Σωσίβιος θέλει να κόψει τα νήματα σύνδεσης αυτού του κινήματος. Και γνωρίζει ότι όλοι οι Σπαρτιάτες που είχαν ακολουθήσει τόσο τον Κλεομένη όσο και την Κρατησίκλεια είχαν παίξει ρόλο στο κίνημα.
Το μεγαλύτερο από τα παιδιά του Κλεομένη που ήταν στην ηλικία του εφήβου, μόλις έμαθε το θάνατο του πατέρα του, θέλησε να αυτοκτονήσει και αυτό. Η Κρατησίκλεια με τις γυναίκες προσπαθούσαν να το συγκρατήσουν. Σε μια στιγμή, ξέφυγε από την επίβλεψη τους και ρίχτηκε, από τη σκάλα του σπιτιού που τους είχαν, με το κεφάλι στο κενό, αλλά δε σκοτώθηκε. Οι γυναίκες έτρεξαν και το μάζεψαν, ενώ αυτό διαμαρτυρόταν γιατί δεν το άφησαν να αυτοκτονήσει. Και ενώ εξακολουθούσε ο θρήνος μεταξύ των γυναικών και της Κρατησίκλειας, έφτασε ο δήμιος με την εντολή να πάρει τα κεφάλια όλων. Ο Πλούταρχος (Κλεομένης 38) που περιγράφει σε λίγες αράδες τη σκηνή αυτή, επισημαίνει, ιδιαίτερα το χαρακτήρα της γυναίκας του Παντέα πού ήταν ωραία, δυνατή και νέα.
Η Κρατησίκλεια ξαναβρίσκει το Σπαρτιατικό μεγαλείο της όταν παρουσιάζεται ο δήμιος. Έβαλε τα καλά της ρούχα, φόρεσε και το βασιλικό της πέπλο και προχώρησε πρώτη για το χώρο της εκτέλεσης. Δίπλα της στέκεται η γυναίκα του Παντέα κρατώντας το πέπλο της όπως ταίριαζε σε μια βασίλισσα της Σπάρτης που παραβρίσκεται σε τελετή. «Κρατούσε το πέπλο της, λέει ο Πλούταρχος, και την παρακαλούσε να έχει θάρρος, μα και κείνη δε φοβόταν το θάνατο - ένα μόνο ζητούσε: να τη σκοτώσουν πριν από τα παιδιά». Φοβήθηκε φαίνεται μήπως μπροστά στο θέαμα της σφαγής των παιδιών χάσει την αυτοκυριαρχία της και κάνει κάτι που δε θα ταίριαζε στο μεγαλείο της Σπάρτης. Μα οι δήμιοι έχουν αυστηρές εντολές. Πρέπει να κάνουν όσο πιο μαρτυρική γίνεται την εκτέλεση της Κρατησίκλειας. Γι’ αυτό έκαναν το αντίθετο. Ήταν μια σαδιστική ικανοποίηση του Σωσίβιου.
Μέσα στην αίθουσα των εκτελέσεων έχουν οδηγήσει όλους τους μελλοθάνατους. Και αρχίζουν τις εκτελέσεις περνώντας έναν-έναν μπροστά στο δήμιο. «Πρώτα έσφαξαν τα παιδιά μπροστά στα μάτια της Κρατησίκλειας και ύστερα και την ίδια». Τις μόνες λέξεις που είπε, γράφει ο Πλούταρχος, είναι: «Παιδιά μου πού εφτάσατε!». Ακολουθούν όλοι οι άλλοι. Μένει τελευταία η γυναίκα του Παντέα. Ο Πλούταρχος λέει γι’ αυτήν:
«Η γυναίκα του Παντέα αφού ζώστηκε το φόρεμα της, δυνατή και μεγαλόσωμη όπως ήταν τακτοποιούσε, χωρίς να μιλάει καθόλου την κάθε μια γυναίκα που εκτελούνταν και τη σκέπαζε με ότι έβρισκε».
Και τούτη δω προσπαθεί να κάνει ότι μπορεί ώστε να μη φανεί τίποτα ανάξιο τη Σπάρτης.
«Στο τέλος και ύστερα από όλες, αφού σιάχτηκε και η ίδια και κατέβασε το φόρεμα της χωρίς να αφήσει κανέναν να την πλησιάσει κι ούτε να τη δει άλλος, πέρα από εκείνον που είχε ορισθεί για τη σφαγή, πέθανε ηρωικά, χωρίς να έχει ανάγκη από κανέναν να τη φροντίσει ή να τη σκεπάσει μετά το θάνατο της. Έτσι διατηρήθηκε και στο θάνατο της, η κοσμιότητα της ψυχής της, αυτήν που είχε για φρουρό του σώματος της όσο ζούσε» (Κλεομένης 38).
Πλούταρχος θα κλείσει τη βιογραφία του Κλεομένη με μια γενικότερη παρατήρηση για τη Σπάρτη:
«Η Σπάρτη λοιπόν στα τελευταία της χρόνια αγωνίστηκε και με το γυναικείο δράμα ισάξια με το αντρικό και απέδειξε ότι η αρετή δεν μπορεί να εξευτελισθεί με την τύχη».
Ασφαλώς εδώ κλείνει η τραγωδία του Κλεομένη. Η τραγωδία του κλασικού κόσμου είχε κλείσει στη Σελλασία. Η τραγωδία της Σπάρτης θα συνεχίσει να παίζεται για αρκετές δεκαετίες ακόμα αλλά σε ατμόσφαιρα μπερδεμένη. Μα ενώ η προσωπική τραγωδία του Κλεομένη ουσιαστικά τελείωσε με την αυτοκτονία και με το θάνατο όλων των δικών του, αρχίζει ακριβώς από δω η ιστορία του Μεσσία Κλεομένη που θα παίξει μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση των ιδεών του Αλεξανδρινού κόσμου και στη διαμόρφωση του Μεσσιανισμού της χριστιανικής θρησκείας. Χωρίς τη Μεσσιανική προβολή του Κλεομένη δεν μπορούσε να περάσει εύκολα στον Ελληνιστικό κόσμο ο Εβραϊκός Μεσσιανισμός.
Ο Κλεομένης έζησε και έδρασε σαν τραγικός, πολιτικός άνθρωπος. Σαν τέτοιος γίνονταν κατανοητός από την κλασική σκέψη που έσβηνε. Όταν θα καλλιεργηθεί ο μύθος του Μεσσία Κλεομένη, γίνεται εύκολα δεχτός στον Ελληνιστικό κόσμο, γιατί μπαίνει σαν μια ιδέα που έχει σχέση με το τραγικό.
Και σταυρωμένος απειλεί...
Ο Σωσίβιος ήθελε να πείσει το λαό της Αλεξάνδρειας ότι ο Κλεομένης πέθανε, πιστεύοντας ότι έτσι θα διέλυε το θρύλο του θεϊκού Μεσσία - Λυτρωτή που έχουν καλλιεργήσει οι, ιερείς του 'Οσιρι. Έτσι κρέμασε το πτώμα του Κλεομένη σε σημείο που να το βλέπουν όλοι. Μα ο λαός της Αλεξάνδρειας που είδε τον Κλεομένη να περιφέρεται στην πόλη του, να ανατρέπει το στρατό του φρούραρχου και να μιλά για ελευθερία είχε συγκλονισθεί βαθιά και ας μην είχε τη δύναμη να τον ακολουθήσει. Ο θάνατος του τον είχε κάνει να φαντάζει ακόμα πιο πολύ σαν υπεράνθρωπος. Και οι θρύλοι του ιερατείου του Όσιρη έπιαναν τώρα καλύτερα. Έτσι αντί να τρομοκρατήσει όπως περίμενε ο Σωσίβιος με το κρέμασμα του πτώματος του Κλεομένη προκάλεσε το αντίθετο.
Ο Σωσίβιος ήθελε να πείσει το λαό της Αλεξάνδρειας ότι ο Κλεομένης πέθανε, πιστεύοντας ότι έτσι θα διέλυε το θρύλο του θεϊκού Μεσσία - Λυτρωτή που έχουν καλλιεργήσει οι, ιερείς του 'Οσιρι. Έτσι κρέμασε το πτώμα του Κλεομένη σε σημείο που να το βλέπουν όλοι. Μα ο λαός της Αλεξάνδρειας που είδε τον Κλεομένη να περιφέρεται στην πόλη του, να ανατρέπει το στρατό του φρούραρχου και να μιλά για ελευθερία είχε συγκλονισθεί βαθιά και ας μην είχε τη δύναμη να τον ακολουθήσει. Ο θάνατος του τον είχε κάνει να φαντάζει ακόμα πιο πολύ σαν υπεράνθρωπος. Και οι θρύλοι του ιερατείου του Όσιρη έπιαναν τώρα καλύτερα. Έτσι αντί να τρομοκρατήσει όπως περίμενε ο Σωσίβιος με το κρέμασμα του πτώματος του Κλεομένη προκάλεσε το αντίθετο.
«Οι Αλεξανδρινοί, λέει ο Πλούταρχος, έρχονταν στον τόπο που ήταν το σώμα του Κλεομένη και έκαναν την προσευχή τους και τον αποκαλούσαν ήρωα και γιο θεών» (Κλεομένης 39).
Πανικόβλητος ο Σωσίβιος τοποθετεί φρουρά γύρω στο νεκρό του Κλεομένη. Και τότε, όπως γράφει ο Πλούταρχος, οι στρατιώτες είδαν ένα θαύμα, που κατατρόμαξε την Αλεξάνδρεια και το Σωσίβιο ακόμα:
«Λίγες ημέρες αργότερα αυτοί που φρουρούσαν το σταυρωμένο σώμα του Καμένη είδαν ένα μεγάλο φίδι νάχει κουλουριαστεί γύρω στο κεφάλι του και να κρύβει το πρόσωπο του, ώστε κανένα σαρκοβόρο να μην μπορεί να πετάξει προς το σώμα του. Από το γεγονός αυτό έπιασε το βασιλιά δεισιδαιμονία και φόβος και έγινε αφορμή να κάνουν οι γυναίκες πολλούς καθαρμούς, γιατί είχε σκοτωθεί άνθρωπος αγαπητός στους θεούς και ανώτερος κατά τη φύση».
Καταρχήν ο σταυρωμένος Κλεομένης, οι φρουροί που φρουρούν το σώμα του και το θαύμα θυμίζουν πολύ καθαρά το σταυρό του Ιησού του Ναζωραίου. Φυσικά ενώ εδώ το θαύμα είναι το ιερό ζώο του Όσιρη, στον Ιησού έχουμε την Ανάσταση. Αλλά και το ένα και το άλλο θαύμα αποδείχνουν ότι είναι γιος θεού και ανώτερος κατά τη φύση. Και ο Κλεομένης προηγείται 220 τουλάχιστον χρόνια από τη γέννηση του Ιησού ή πλέον των 250 από το θάνατο του.
Ο φόβος του Πτολεμαίου και οι καθαρμοί που γίνονται στα τείχη δείχνουν ότι η ιστορία του ιερού φιδιού είναι επιφανειακά τουλάχιστον σωστή. Δηλαδή οι φρουροί είδαν το φίδι στο πρόσωπο του Κλεομένη. Και με το ιερό φίδι στο πρόσωπο ο Κλεομένης γίνεται η ενσάρκωση του Όσιρη, γίνεται ο εκλεκτός που επέλεξε ο Όσιρις για να εμφανισθεί στους ανθρώπους. Τρομερή αποκάλυψη για έναν κόσμο όπως αυτός της Αλεξάνδρειας που περίμενε τη λύτρωση του από τους θεούς. Αυτό που δεν μπόρεσε να κάνει ζωντανός ο Κλεομένης, δηλαδή να ξεσηκώσει το λαό της Αλεξάνδρειας για να κατακτήσει τη λευτεριά του το πραγματοποιεί νεκρός σαν Μεσσίας, εκλεκτός του Όσιρη. Πραγματική ειρωνεία! Ο τελευταίος τραγικός ήρωας του κλασικού κόσμου προβάλλεται σαν Μεσσίας για να κινήσει έναν κόσμο που είχε χάσει την πίστη στις δυνάμεις του και στον εαυτό του.
Τι ακριβώς είχε γίνει ώστε να εμφανισθεί το ιερό φίδι και μάλιστα κουλούριασμένο στο πρόσωπο του Κλεομένη (κάπως έτσι αναπαριστάνεται και ο Όσιρις) δεν το γνωρίζουμε. Οπωσδήποτε είναι δουλειά του ιερατείου του Όσιρη που ήξερε να εκμεταλλεύεται τη δεισιδαιμονία του λαού. Φρόντισαν και πέτυχαν να τοποθετήσουν το ιερό φίδι στο σώμα του Κλεομένη. Και προκάλεσαν πραγματικό πανικό στον Πτολεμαίο και στους κυρίαρχους της Αλεξάνδρειας.
Ακολουθούν λοιπόν καθαρμοί στην πόλη, αλλά και επιστρατεύονται οι σοφοί για να δώσουν μια εξήγηση στο φαινόμενο. Είναι μια άλλη μαρτυρία αυτό, ότι «το θαύμα έγινε», ότι είχαν δει πραγματικά οι στρατιώτες το φίδι.
Έτσι κανένας δεν αμφισβητούσε ότι έγινε. Χρειαζόταν μια εξήγηση που να πείθει τον κοσμάκη, ότι δεν ήταν θεϊκό σημάδι. Έτσι, λέει ο Πλούταρχος, οι σοφοί του Σωσίβιου έβγαλαν την απόφαση ότι το πράγμα είναι φυσιολογικό. Όταν σαπίσουν τα βόδια είπαν δημιουργούν μέλισσες, τα άλογα σφήκες, τα γαϊδούρια καρθάρους και ότι ορισμένα ανθρώπινα σώματα, ον τα υγρά τους συγκεντρωθούν γύρω στο μυαλό, δημιουργούν ... φίδια. Και πρόσθεταν ότι γι' αυτό οι παλιοί αναπαρίσταναν τους ήρωες με φίδι.
Όλη τούτη η εξήγηση δεν έχει καμιά βάση στήριξης. Μα έπρεπε να πείσουν τον απλοϊκό κοσμάκη, ότι δεν ήταν θαύμα, ότι δεν ήταν θεϊκό σημάδι. Φυσικά κανέναν δεν πείθουν. Το ιερατείο του Όσιρη εκμεταλλεύεται όσο μπορεί το «θαύμα». Και καλλιεργεί την ιδέα ότι ο Κλεομένης ήταν η παρουσία του Όσιρη και ότι σαν θεός δεν πρόκειται να πεθάνει. Θα ξαναφανεί. Θα ξανάρθει ο Κλεομένης, ο εκλεκτός του Οσιρι, να λυτρώσει την Αίγυπτο. Ας μην ξεχνάμε ότι και τον Όσιρη που είχε θανατωθεί από τον αδελφό του Σεθ, τον ανάστησε η Ίσιδα με τον Ώρο. Ο Όσιρις πάντα συμβολίζει την Αίγυπτο. Παίρνει ιδιαίτερη σημασία σε περιόδους κρίσης, γίνεται πάντα το σύμβολο της αναγέννησης της. Οι Πτολεμαίοι και ο θεός τους, ο Σέραπις, για τους Αιγυπτίους ταυτίζονται με το Σεθ. Σε κάθε μεγάλο ξεσηκωμό του Αιγυπτιακού λαού προηγούνται συνήθως θαύματα και μηνύματα του Όσιρη που κινούν το λαό να ξεσηκωθεί. Και ο Σωσίβιος που το γνωρίζει αυτό τρομάζει.
 |
| ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΣΤΟ ΘΕΟ ΟΣΙΡΙ. ΟΙ ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ ΘΕΩΡΟΥΣΑΝ ΤΟΝ ΚΛΕΟΜΕΝΗ ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ ΤΟΥ. |
Πρόδρομος του Μεσσία
Η ιστορία του Κλεομένη και η προβολή του σαν εκλεκτού των θεών, σαν ενσάρκωση του Όσιρη, θα παίξει πολύ μεγάλο ρόλο στην επικράτηση του Μεσσιανικού πνεύματος στην Ελληνική σκέψη. Η Ελληνική σκέψη ήταν από την αφετηρία της λογική. Και η παρέμβαση των θεών είναι λογική και θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί τη λογική λύση των προβλημάτων. Οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και ότι κερδίζουν, το κερδίζουν με τις δικές τους δυνάμεις. Αντίθετα, ο κόσμος της Μ. Ανατολής, ξεκινά αφετηριακά από την αρχή ότι υπεύθυνοι για την τύχη του ανθρώπου είναι οι θεοί και ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτα από μόνος του ενάντια στη θέληση των θεών. Έτσι εδώ δε χωρά η έννοια του τραγικού ή πολιτικού ανθρώπου. Οι άνθρωποι περιμένουν τη λύτρωση τους από τους θεούς. Και κάθε φορά που ανατρέπεται ένα τυραννικό και καταπιεστικό καθεστώς, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι θεοί τους έστειλαν ένα Μεσσία. Δεν πιστεύουν, ας πούμε, ότι η Αίγυπτος ελευθερώθηκε από τους Πέρσες με την πάλη του λαού. Η απελευθέρωση ήταν έργο του Όσιρη.
Η συμφιλίωση των αντιθέτων τάσεων γίνεται αργά μέσα στα πλαίσια της κοινής συμβίωσης, με το πέρασμα ιδεών από τον ένα τρόπο σκέψης στον άλλο. Και όταν η διαδικασία αυτή θα ολοκληρωθεί θα σημειωθεί το ποιοτικό άλμα προς τη χριστιανική θρησκεία. Είναι ο καρπός της διάβρωσης του Ελληνικού πνεύματος από τις ιδέες της Μέσης Ανατολής. Ο ρόλος του Κλεομένη στην Αλεξάνδρεια συντέλεσε πολύ στην προώθηση αυτών των διαδικασιών. Προσπαθώντας να δράσει πολιτικά στην Αίγυπτο έγινε από το ιερατείο του Όσιρη η ενσάρκωση του θεού. Έτσι ο τραγικός - πολιτικός άνθρωπος και η δράση του γίνεται Μεσσιανικός ήρωας. Οι δύο τάσεις στη σκέψη συναντιούνται σε ένα σημείο, στον Κλεομένη και το συγκεκριμένο περιεχόμενο της πολιτικής δράσης εκφράζεται σαν ενσάρκωση του θεού και σαν έκφραση της θέλησης του. Και είναι χαρακτηριστικό ότι τα πιο δυνατά προφητικά κείμενα της εβραϊκής θρησκείας, για την έλευση του Μεσσία - λυτρωτή, διαμορφώνονται αυτήν την περίοδο. Έτσι θεωρούν τμήμα αυτής της περιόδου, το δεύτερο μέρος του Ησαΐα, το Δανιήλ, τα εσχατολογικά κείμενα, τους περισσότερους ψαλμούς. Προπάντων διαμορφώνεται τότε η αίρεση των Εσσαϊστών, των οποίων τα κείμενα ανακαλύφθηκαν πρόσφατα στο Κουμράν της Νεκράς θάλασσας και φωτίζουν έντονα όλο τούτο το κλίμα του Μεσσιανισμού. Από την αίρεση των Εσσαϊστών κατάγεται άμεσα ο χριστιανισμός. Είναι ένα θρησκευτικό κίνημα απελευθέρωσης του εκλεκτού λαού του Θεού που επιδιώκεται με καθαρά τραγικό τρόπο, αλλά ντυμένο το μεσσιανικό μανδύα του Λυτρωτή, του γιου του Θεού, του Μεσσία, που είναι ταυτόχρονα εκ της ρίζας του Δαβίδ και του Ααρών, δηλαδή κοσμικός μονάρχης με θεϊκό πνεύμα.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΤΕ... ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΘΗΝΑ1983
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΟΤΕ... ΤΕΥΧΟΣ 2 ΑΘΗΝΑ1983
from ανεμουριον https://ift.tt/2ZYv4Hx
via IFTTT