Για εμάς τους ΕΑΜίτες της Κατοχής, παραμένει πάντα ανοικτό το ερώτημα ποιός έδωσε την εντολή γι' αυτήν τη δολοφονία. Γιατί η Ελένη Παπαδάκη πέρα από το κατοχικό ήθος της, ήταν μια πολύ μεγάλη ηθοποιός, που πολεμήθηκε πολύ από συναδέλφους της -πρωταγωνιστές του Εθνικού Θεάτρου. Υπέστη έναν πόλεμο άνευ ορίων. Κι ο πόλεμος αυτός δεν είχε να κάνει με τη φήμη της. Οφειλόταν, κυρίως, σε καλλιτεχνικό ανταγωνισμό. Η φήμη της όμως στην περίοδο της Κατοχής δεν ήταν καθόλου καλή. Είχε σχέσεις με τον τότε πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη -δεν εξετάζω τι είδους σχέσεις ήταν αυτές, οικογενειακές, φιλικές, ερωτικές. Δεν ήταν τυχαίο το δημοσίευμα της εφημερίδας «Ελληνικό Αίμα», το οποίο δεν διαψεύστηκε ποτέ! Δεν ήταν όμως μόνο οι σχέσεις της με τον Ράλλη. Ήταν κι οι σχέσεις της με τους Γερμανούς. Βέβαια, ήταν μορφωμένη γυναίκα. Ήξερε πολύ καλά γερμανικά, οι σχέσεις μαζί τους μπορεί να ήταν φιλικές ή επαγγελματικές· δεν ξέρω. Θα αναφέρω, όμως, αυτά που μου έλεγε ο ηθοποιός Γιώργος Γληνός: Πολλές βραδιές, στην είσοδο του θεάτρου από όπου έμπαιναν οι ηθοποιοί (κάθετα στην Αγίου Κωνσταντίνου), σταματούσε το αυτοκίνητο ενός Γερμανού αξιωματικού -λεγόταν ότι ήταν σκηνοθέτης- κατέβαινε η Παπαδάκη κρατώντας στα χέρια της μιαν ανθοδέσμη. Με τα γουναρικά, τα κοσμήματα και την ανθοδέσμη, διέσχιζε τον διάδρομο για να πάει στην πρόβα ή την παράσταση. Ήταν πολύ προκλητική. Στον ίδιο διάδρομο στέκονταν οι πεινασμένοι ηθοποιοί. Αυτοί που λίγες ώρες πριν, με τα κατσαρολάκια τους, έπαιρναν το καθημερινό συσσίτιο με το πλιγούρι και το σκουπόψωμο. Ακόμη και ο ευτραφής Βεάκης είχε ρέψει από την πείνα, ήταν σαν το κοστούμι που το κρέμαε στην κρεμάστρα! Θα αναφέρω μια προσωπική μαρτυρία: Μια ημέρα περνούσα από του Ζώναρς στην Πανεπιστημίου. Μπροστά στη βιτρίνα ήταν μερικά πεινασμένα παιδιά, που κοίταζαν μέσα. Κοίταξα κι εγώ. Είδα την Παπαδάκη να περιφέρεται στο χώρο με έναν Γερμανό αξιωματικό. Ήταν μια πρόκληση. Αυτό που σκέφτομαι τώρα πια, είναι ότι φέρθηκε επιπόλαια -κι είναι το πιο ελαφρύ που μπορώ να πω.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ
Είχαν ακουστεί τόσα πράγματα εις βάρος της, που όταν έγινε αυτό που έγινε, λέχθηκε πως την «έφαγαν» οι κομμουνιστές, γιατί στην Κατοχή όλο το θέατρο ήταν οργανωμένο στο ΕΑΜ. Άλλωστε υπήρχαν πολλοί ηθοποιοί εκτελεσμένοι από τους Γερμανούς, άλλοι σταλμένοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης· το ελληνικό θέατρο τότε ήταν στην πρώτη γραμμή. Ακόμη, αν πάρουμε τις εφημερίδες της εποχής, διαπιστώνουμε ότι καθημερινά υπήρχαν στήλες που ανάφεραν πόσοι κομμουνιστές εκτελέσθηκαν. Λίστες με είκοσι, τριάντα, σαράντα, εκατόν είκοσι ονόματα. Κάτω από αυτές τις λίστες υπήρχε και η αναφορά από ποιες οργανώσεις προέρχονταν: το ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ, τον ΕΛΑΣ, το ΚΚΕ κ.λπ. Μέσα σ' αυτό το κλίμα εύκολα θα μπορούσαν να πουν: ποιός την έφαγε την Παπαδάκη; Οι κομμουνιστές. Το ίδιο, άλλωστε, άκουσα και πρόσφατα, όταν παρουσιαζόταν το βιβλίο του κ. Μαρσάν για την Παπαδάκη. Κάποιος, έκανε την κίνηση ότι την έσφαξαν οι κομμουνιστές με κονσερβοκούτι. Είχε επικρατήσει, άλλωστε, η άποψη, ότι τον Δεκέμβριο του '44, οι κομμουνιστές έβγαζαν μάτια και σκότωναν με τα κονσερβοκούτια. Όμως όλα αυτά, ήταν διαδόσεις της Ιντέλιτζες Σέρβις, οργανωμένες από τον Σιτρίν, που τις διοχέτευε πολύ έντεχνα για να τρομάζει τον κόσμο. Σε διάφορες συνοικίες γινόταν διάφορα έκτροπα, έμπαιναν σε σπίτια, έκλεβαν, κι όλα αυτά τα έριχναν στις αντιστασιακές οργανώσεις. Αυτοί που τα 'καναν ήταν όλοι βαλτοί. Θα το αποδείξω, κι αυτό έχει σχέση και με την υπόθεση της Παπαδάκη: Υπήρχαν πολλές καταγγελίες από διάφορες συνοικίες ότι γινόταν τέτοιου είδους έκτροπα και ιδιαίτερα στην περιοχή του Γαλατσίου. Αυτές οι καταγγελίες έφτασαν και στο Κόμμα. Ο φόνος της Παπαδάκη ήταν το αποκορύφωμα αυτών των βάρβαρων πράξεων. Τότε, ο Κωτσάκης, κομματικός υπεύθυνος της οργάνωσης Aθήνας, έδωσε εντολή στον Νίκο Ανδρικίδη να ερευνήσει τα τεκταινόμενα στο Γαλάτσι. Έπειτα από ανακρίσεις, πιάστηκε ο πολιτοφύλακας Ορέστης με συνεργάτες του και δύο γυναίκες, σε σπίτια, μάλιστα, της πολιτοφυλακής. Τους οδήγησαν σε Λαϊκό Δικαστήριο στο Περιστέρι. Καταδικάστηκαν για τις πράξεις τους σε θάνατο και την επομένη ημέρα εκτελέστηκαν στην Πλατεία Αμερικής.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΥΡΑΤ
Αποφυλακίστηκα το 1951 και πήγα στο θέατρο που εργαζόμουν πριν συλληφθώ. Εκεί συνάντησα τον Δημήτρη Μυράτ. Μπήκα στο καμαρίνι του κι επάνω στην τουαλέτα του υπήρχε μια στοίβα από βιβλία, που ετοιμαζόταν να στείλει στον Νίκο Ανδρικίδη που ήταν στις φυλακές της Κέρκυρας. Στο σπίτι του Μυράτ είχε πιαστεί η Παπαδάκη, που στη διάρκεια της Κατοχής ήταν Γραμματέας της Οργάνωσης Ηθοποιών του ΕΑΜ. Μετά τον Δεκέμβριο του '44, είχαμε να κάνουμε με τη δικαιοσύνη που επέβαλαν οι Εγγλέζοι μέσω του Γεωργίου Παπανδρέου, κι όσοι είχαν απομείνει από μας, πέρασαν από στρατοδικεία. Έπιασαν τον Ανδρικίδη ως υπεύθυνο της δολοφονίας των πολιτοφυλάκων του Γαλατσίου, που η δίκη τους είχε γίνει στο Περιστέρι και η εκτέλεση στην Πλατεία Αμερικής. Σ' αυτήν τη δίκη ο Μυράτ βλέπει για πρώτη φορά τον κατηγορούμενο και εντυπωσιάζεται από τις απαντήσεις του στους δικαστές. Ρωτάει τον κατηγορούμενο ο εισαγγελέας:
- Τι γράμματα ξέρεις κατηγορούμενε;
- Με το ζόρι τέλειωσα το Δημοτικό.
- Η ειδικότης που γράφουν τα χαρτιά: «Διαμερισματάρχης» με ποιο βαθμό ισοδυναμεί σήμερα;
- Ας πούμε Ταγματάρχης στον Στρατό ξηράς και ανάλογος στο Ναυτικό, Αεροπορίας και ό,τι άλλο ανάλογο σε άλλα Σώματα.
- Φαίνεσαι έξυπνος άνθρωπος, πες πως ενεργούσες σαν -ας πούμε- ταγματάρχης (Διαμερισματάρχης); Θα ξέρεις ασφαλώς πως σήμερα για να βγει ένας ανθυπολοχαγός από τη Σχολή των Ευελπίδων, θα πρέπει να υπηρετήσει τέσσερα χρόνια για να βγει υπολοχαγός, άλλα 4 για λοχαγός, και ταγματάρχης άλλα 4, ενώ εσύ, αγράμματος, βρέθηκες ταγματάρχης του ΕΛΑΣ;
- Να σας πω ή μάλλον να σας ρωτήσω πριν απαντήσω: Από ποια Ναυτική Σχολή βγήκε ο ναύαρχος Κανάρης, ο ναύαρχος Ματρόζος, από ποια Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων αποφοίτησε ο στρατηγός Καραϊσκάκης, ο στρατηγός Μακρυγιάννης. ο στρατηγός Ανδρούτσος Οδυσσέας, ο Τζαβέλας, ο Γκούρας...
- Σταμάτα!
- Δεν σταματώ. Κανένας από τους πιο πάνω ναυάρχους και στρατηγούς δεν ήξεραν ούτε υπογραφή να βάνουν στο χαρτί, και ιδιαίτερα ο Κανάρης που έφτασε και πρωθυπουργός, δεν πήγε ούτε στο Δημοτικό που έβγαλα εγώ.
- Αρκετά!
- Είμαστε αξιωματικοί του ΕΛΑΣ και προβιβαστήκαμε όλοι από ανδραγαθίες κατά του φασισμού, των Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων. Αν όλοι οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού πήγαιναν να υπηρετήσουν την Εθνική Αντίσταση και κάλυπταν τα κενά, εγώ θα 'μουνα απλός στρατιώτη. Είμεθα της ανάγκης γεννήματα, όπως το 1821 οι πιο πάνω αρχηγοί.
- Καλά, καλά, φτάνει...
Και η απόφαση των δικαστών «...ισόβια δεσμά». Ο Μυράτ που είχε εντυπωσιαστεί από τις απαντήσεις του κατηγορούμενου, όταν τον ρώτησαν οι δικαστές να πει τη γνώμη του γι' αυτόν, τους απάντησε με θάρρος.
- Εγώ να τον ευχαριστήσω κύριοι δικαστές, γιατί με την επέμβαση του, απάλλαξε την περιοχή μας από ανεύθυνα και επικίνδυνα στοιχεία. Τον θεωρώ τιμωρό του εγκλήματος. Θα μπορούσα να ήμουνα θύμα κι εγώ, κι εσείς…
ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΕΗ
Ακόμη, ο Μυράτ μού αφηγήθηκε την τραγωδία της Παπαδάκη από τη σύλληψη της στο σπίτι του -ως την εκτέλεση της, όπως την άκουσε στο δικαστήριο που δίκαζε τον Ανδρικίδη, ως υπεύθυνο της εκτέλεσης των δολοφόνων της Παπαδάκη. Είχε κληθεί να καταθέσει τη μαρτυρία του για τη σύλληψη της από την πολιτοφυλακή στο σπίτι του. Ο Ανδρικίδης γλίτωσε την καταδίκη σε θάνατο χάρη στην υπεράσπιση του Μυράτ. Θα 'θελα να προσθέσω ότι ποτέ δεν πίστεψα ότι την «έφαγαν» οι ηθοποιοί, όπως συχνά γράφεται. Θα αναφέρω ένα περιστατικό με τον Θόδωρο Μορίδη που ήταν ένας πολύ μεγάλος ηθοποιός. Ήταν κύριος, ήξερε πολύ καλά αγγλικά, και η οργάνωση της Aθήνας τον χρησιμοποιούσε για να μεταφράσει τις διαμαρτυρίες που στέλναμε στο εξωτερικό, για ό,τι μας έκαναν οι Αγγλοι. Κάποια ημέρα τον είδα να ωρύεται. Ήταν σαν τρελός. Φώναζε πως δεν πρόκειται να ξαναμεταφράσει κείμενα, έπειτα από αυτό που έγινε. Η Τζόλη Γαρμπή μού είπε για τη δολοφονία της Παπαδάκη. Έτσι το 'μαθα. Για μέρες δεν έκλεισα μάτι -συνεχώς σκεπτόμουν τις επιπτώσεις που θα είχε αυτή η δολοφονία στην Αριστερά. Όλοι είχαμε αγανακτήσει με αυτό που είχε συμβεί με την Παπαδάκη. Η ευθύνη ρίχτηκε επάνω μας. Αλλά πιστεύω, σ' αυτό που κατήγγειλε η μάνα ή η αδελφή του Ορέστη στο δικαστήριο και το απέδειξε με χαρτιά. Ο Ορέστης ήταν άνθρωπος της Ιντέλιτζενς Σέρβις κι ό,τι έγινε, έγινε για να μας εκθέσει. Πιστεύω ότι η Ιντέλιτζενς Σέρβις θυσίασε την Παπαδάκη για να κάνει τη δουλειά της. Στα τηλεγραφήματα που έστελνε ο Τσόρτσιλ στους Εγγλέζους πράκτορες ήταν ρητός και κατηγορηματικός: «Να λοιμοκτονήσει το ΕΑΜ. Η Αθήνα είναι για μας ζήτημα ζωής ή θανάτου». Τότε, όλο σχεδόν το ελληνικό θέατρο ήταν στο ΕΑΜ και νομίζω ότι έπρεπε να στιγματιστεί με μια δολοφονία. Για να ξεσηκωθεί ο κόσμος. Πιστεύω ότι δόθηκε εντολή να σπιλωθεί το ΕΑΜ Θεάτρου. Θα αναφέρω ένα ακόμη περιστατικό που ήμουνα παρούσα. Λέγεται ότι η Ελένη Παπαδάκη έσωσε πολύ κόσμο. Στη Γενική Συνέλευση των Ηθοποιών, αυτή που έγινε μετά την απελευθέρωση και διαγράφτηκαν κι άλλοι ηθοποιοί εκτός από εκείνη, ανέβηκε στη σκηνή ο ηθοποιός Φρίξος Θεοφανίδης, αδελφός του συνθέτη. Εκείνος, λοιπόν, είπε: «Αν είμαι ζωντανός αυτήν τη στιγμή το οφείλω στην Ελένη Παπαδάκη. Αυτή με έσωσε. Όμως μαζί μ' εσάς υπογράφω τη διαγραφή της, γιατί δεν ήταν άξια Ελληνίδα γενικά».
ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΗΘΟΠΟΙΟΣ
Προσωπικά, πιστεύω, ότι όλη αυτή η υπόθεση δεν υποκινήθηκε από επαγγελματική αντιζηλία. Δεν μπορώ να πιστέψω ότι μπορούσε να υπάρξει ηθοποιός που θα υποκινούσε μια τέτοια δολοφονία. Γιατί ήταν μια μεγάλη ηθοποιός. Μπορούσε να κάνει τον θεατή να συγκινηθεί, γιατί κατάφερνε πάντα να εκφράσει αυτό που ήθελε ο συγγραφέας. Κάποτε, πήγα σε μια παράσταση που οργάνωναν οι δημοσιογράφοι για να συγκεντρωθούν χρήματα για το Λαχείο τους. Η παράσταση έγινε στα «Ολύμπια» κι εκείνη τραγουδούσε με έναν μεγάλο επιθεωρησιακό ηθοποιό, τον Κυριάκο Μαυρέα, το νούμερο «Το ελαφρύ και το βαρύ». Ήταν τρισχαριτωμένη. Με το μπρίο της, εντυπωσίαζε και ως ηθοποιός του ελαφρού θεάτρου πλέον. Αυτό υποστήριζε και ο αδελφός μου, ο Παναγιώτης Παπαδούκας, που ήταν επιθεωρησιογράφος. Πάντως, με όποιο θεατρικό είδος καταπιανόταν ήταν υπέροχη. Την Εκάβη την έπαιξε με έναν εντελώς δικό της τρόπο. Σαν να τραγουδούσε τον ρόλο. Ήξερε μουσική και είχε πολύ καλή φωνή. Είχε σχεδόν τα ίδια χαρίσματα με την Κατίνα Παξινού -τη σπουδαία φωνή και τη μουσική εκπαίδευση. Η Παπαδάκη είχε μια γλύκα στη φωνή της, ένα κρυστάλλινο -γλυκό στο τραγούδι της. Την Εκάβη την έπαιξε με έναν δικό της τρόπο. Ήμουνα μαθήτρια της Κοτοπούλη και στη σχολή μου είχε διδάξει την Εκάβη. Ήξερα τη σχολή της. Στην Παπαδάκη είδα ένα εντελώς άλλο πράγμα. Έκανε μια δική της Εκάβη, που στη μνήμη μου υπάρχει σαν τραγούδι. Παρ' όλα όσα γράφω, την Παπαδάκη δεν την ήξερα προσωπικά, δεν τη συναναστράφηκα ποτέ. Δεν ήμουνα άλλωστε στο Εθνικό Θέατρο. Την είχα παρακολουθήσει όμως σαν θεατής και με είχε μαγέψει.
ΟΛΥΜΠΙΑ ΠΑΠΑΔΟΥΚΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 9/3/2003 ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
ΟΛΥΜΠΙΑ ΠΑΠΑΔΟΥΚΑ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 9/3/2003 ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΓΗ, 28 ΙΟΥΛΙΟΥ 2011
Πλήρης ημερών, έφυγε χθες από τη ζωή η ηθοποιός, συγγραφέας και αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης Ολυμπία Παπαδούκα. Γεννημένη από φτωχή οικογένεια, μαθήτευσε στο πλάι της Μαρίκας Κοτοπούλη, ενώ σπούδασε παράλληλα και μουσική. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε ένα από τα πιο δραστήρια μέλη του ΕΑΜ Θεάτρου, ενώ στο σπίτι της έκρυβε τον πολύγραφο όπου τυπώνονταν πολλές από τις προκηρύξεις της οργάνωσης - μάλιστα μια φορά οι κρυμμένες προκηρύξεις της έπεσαν πάνω στη σκηνή. Για την αγωνιστική της δράση, η Ολυμπία Παπαδούκα «ανταμείφθηκε» με την καταδίκη της και τον εγκλεισμό της στις Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ από το 1948 έως το 1952. Κατά τη διάρκεια της φυλάκισής της, η ηθοποιός θεωρήθηκε «αντιηγετική» και για τον λόγο αυτό διατυπώθηκαν κατηγορίες εναντίον της από την κομματική ηγεσία της φυλακής. Μετά την αποφυλάκισή της πήρε μέρος σε δεκάδες θεατρικές παραστάσεις, ραδιοφωνικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες, μεταξύ των οποίων αξέχαστη θα μείνει η εμφάνισή της στο πλάι της Μελίνας Μερκούρη στη Φαίδρα το 1962 και στην Κραυγή γυναικών το 1978, αλλά και στα Η Κύπρος στις φλόγες (1964) και Δάφνις και Χλόη ’66 (1966). Την εμπειρία της από τη φυλακή η Ολυμπία Παπαδούκα κατέγραψε το 1981 στο βιβλίο της Γυναικείες Φυλακές Αβέρωφ, ίσως το καλύτερο για τη γυναικεία εμπειρία της φυλακής, όπως σημειώνει η ιστορικός Τ. Βερβενιώτη. Σε αυτό, πέρα από τις αφηγήσεις που καταγράφονται, περιλαμβάνονται και φωτογραφίες που έβγαλε η ίδια παράνομα από την είσοδο και τους εσωτερικούς χώρους του κτηρίου των γυναικείων φυλακών. Ακόμη, πριν από μερικά χρόνια, αποτύπωσε με τη φωνή της τραγούδια των φυλακισμένων γυναικών σε cd που κυκλοφόρησε το 2002. Επίσης την εμπειρία και τη γνώση της για τον κόσμο του θεάτρου κατά τη διάρκεια της Κατοχής η Ολ. Παπαδούκα αποτύπωσε στο βιβλίο της Το θέατρο της Αθήνας (Κατοχή - Αντίσταση - διωγμοί), μια ιδιαίτερα σημαντική μαρτυρία για το ΕΑΜ των ηθοποιών. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο αδελφός της, Θανάσης Παπαδούκας, υπήρξε οπερατέρ του κινηματογραφικού συνεργείου του ΕΛΑΣ, από το φθινόπωρο του 1944 μέχρι λίγο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.
from ανεμουριον https://ift.tt/34XFo15
via IFTTT