Ούτε η επαρχιακή μου απομόνωση ούτε η επίμονη, όπως μου λένε, και ασφαλώς ανθεκτικότερη στην ταπεινή μου ανωνυμία, σιωπή των τελευταίων επιζώντων πρωταγωνιστών του μέγιστου δράματος της ιστορίας του ελληνικού θεάτρου, της δολοφονίας της Ελένης Παπαδάκη, μου επιτρέπουν να προωθήσω ουσιαστικά την εξιχνίαση του μυστηρίου του ή των ηθικών αυτουργών του εγκλήματος. Τουλάχιστον πέρα από εκεί που την καταλείπει η ερευνητική επιμέλεια και η υποδειγματική αντικειμενικότητα του κ. Πολυβίου Μαρσάν στο πρόσφατο, εξαιρετικό του βιβλίο για την Ελένη Παπαδάκη, τόσο ως σπάνιο σκηνικό φαινόμενο όσο και ως το μοναδικό ιερό σφάγιο του θεάτρου μας στους χαλεπούς καιρούς της μεταπελευθερωτικής αλληλοσφαγής μας. Με θεατρική εμπειρία, τουλάχιστον κατά μία εικοσαετία μεταγενέστερη της βίαιης έκλειψης του παπαδάκειου άστρου, ήλθα για πρώτη φορά σε επαφή με τη σαγήνη του θρύλου του μέσω επετειακών εκδηλώσεων και ραδιοφωνικών αφιερωμάτων. Που, πρέπει να ομολογήσω πως, αν και περιβάλλονταν από την κυρίαρχη, μέχρι τη μεταπολίτευση, ατμόσφαιρα ενοχοποίησης της εξεγερμέvns τον Δεκέμβριο του '44 Αριστεράς, απέφευγαν, με σύνεση και ήθος, την πολιτική εκμετάλλευση του θανάτου της. Ακολούθησε ο συσχετισμός με την εξωραϊστική αλλ' αφανάτιστη μυθιστορηματική ανάπλαση του προσώπου και των γεγονότων στους «Ασθενείς και Οδοιπόρους» του Θεοτοκά. Για να με παρασύρει οριστικά στην ακαταμάχητη μικτή γοητεία της καλλιτέχνιδος, της γυναίκας και του θύματος το διπλό λευκωματικό μνημόσυνο του αδερφού της Μιχάλη Παπαδάκη («Ελένη Παπαδάκη, η σκιαγραφία μιας ξεχωριστής θεατρικής ιδιοφυΐας», Εστία, χ.χ. και «Εκάβη» Εθνικό Θέατρο 1943 - 1944, Εστία, χ.χ.). Όμως, η απουσία, ακόμη και στις αδελφικές αγιογραφικές συνθέσεις, οργής ή μίσους για τους φυσικούς και ηθικούs αυτουργούς του φόνου επέτεινε το μυστήριο. Αφού δεν μπορούσε να εξηγηθεί με ανέφικτης νηφαλιότητας συμψηφισμούs προς το, κατά πολύ μαζικότερο, και παρατεταμένο, επόμενο του αιματηρού Δεκέμβρη, μαρτυρολόγιο της Αριστεράς. Τη σύγχυση ενέτεινε η διαρκής και έκδηλη τύψη της χρεωμένης πολιτικά με το έγκλημα ίδιας αυτής Αριστεράς. Που τον καιρό ακριβώς της δημοσίευσης των ανεξίκακων λευκωμάτων του Μιχάλη Παπαδάκη επιχειρούσε, με τη γνωστή συνωμοσιολογική της αφέλεια, [βλ. μέσω του επιφανούς δημοσιογράφου Γιάννη Κάτρη, την επίρριψη της ευθύνη στην Ιντέλιτζενς Σέρβις «Οι πλαστογράφοι» της ιστορίας (Η αλήθεια για την Ελένη Παπαδάκη) «Τα Νέα» της 24.12.1979 και «Αποκατάσταση της Αλήθειας», «Τα Νέα» της 4.2.1980]. Η Αριστερά απολογούμενη, άλλοτε (κατά την αμέσως μετά τον Δεκέμβρη περίοδο, με δηλώσεις κεντρικών στελεχών της) αμυντικά με το χαρακτηρισμό της δολοφονίας της Παπαδάκη ως μείζονος πολιτικού λάθους και άλλοτε (με τα άρθρα του Κάτρη) επιθετικά, αποδίδοντάς τον σε προβοκάτσια των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών, δεν τόλμησε ποτέ να ισχυριστεί δημοσίως ό,τι ακόμη και σήμερα αναμασούν ανεπισήμως στελέχη και οπαδοί της. Ότι, δηλαδή, η δολοφονία της Παπαδάκη αποτελούσε τη διαδικαστικά ίσως αποδοκιμαστέα, αλλά ουσιαστικά δικαιολογημένη κύρωση της ηθικής της αναξιότητας! Αυτής της αναξιότητας που, ως ενδεχόμενο, εξετάζει διεξοδικά με τόλμη και ψυχραιμία ο Μαρσάν, για να την απορρίψει τελικά αλλά όχι εντελώς ανώδυνα για τη φιλοτεχνημένη από σύσσωμη τη μη αριστερή διανόηση και, δημοσίως τουλάχιστον, άθικτη από την Αριστερά αγιογραφία της ηθοποιού.
ΑΝΥΠΟΣΤΑΤΑ ΤΑ ΠΕΡΙ ΜΥΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ
Με αφορμή την εκ μέρους μου, το 1995, οργάνωση για το Θεατρικό Όμιλο «Απόλλων» της Σύρου, επετειακού (50 χρόνια από το θάνατο της) αφιερώματος στην Ελένη Παπαδάκη, όπου εξύμνησε την καλλιτέχνιδα, παρακάμπτοντας τις συνθήκες και του θανάτου της και τις ευθύνες γι' αυτόν, ο Μάριος Πλωρίτης, ήλθα, με δική του υπόδειξη και μεσολάβηση, για πρώτη φορά, σ' επαφή με τον ήδη υπέργηρο Μιχάλη Παπαδάκη και τη γυναίκα του ΤΕΟ. Αν και απέδιδε σαφώς την ευθύνη για το φόνο της αδερφής του στο φθόνο των συναδέλφων της, απέφευγε επιμελώς, «σιμά» ωστόσο, όπως άλλωστε αποδείχθηκε, «στου μνήματός του το ανοιχτό στόμα» κάθε ατομική, επώνυμη ή έστω ανώνυμη, κατηγορία. Τα γνωστά πλέον πορίσματα της πολυετούς έρευνας του Πολύβιου Μαρσάν, η οποία ωστόσο δεν μπόρεσε να περιλάβει δύο κρισιμότατες μαρτυρίες, αυτήν του εκπροσώπου του ΕΑΜ για τη σύλληψη της Παπαδάκη Κώστα Μπιλιράκη και αυτήν του «τιμωρού» του «Ορέστη», του ανθρώπου που έδωσε τη διαταγή της εκτέλεσης του Νίκου Ανδρικίδη, προάγουν σε υποψίες κάποιες μέχρι σήμερα απλές εικασίες ή φήμες, αλλά δεν καθιστούν ατομικά συγκεκριμένη την εξαρχής επικρατέστερη εκδοχή της ευθύνη του συναδελφικού φθόνου.
Από τα επώνυμα αυτά θύματα, ο καταρχήν άμοιρος της πολιτικής ευθύνη του Δεκέμβρη Νίκος Ζαχαριάδης μόνο την Ελένη Παπαδάκη και τον καθηγητή Κορώνη ανέφερε ρητά ως «λάθη». «Λάθη» που «δεν μπορούν να βρουν δικαίωση και πρέπει να καταδικαστούν ανοιχτά». Γιατί, δηλαδή, ήταν φόνοι άδικοι και όχι απλώς πολιτικά ανεπιθύμητες εξαφανίσεις ενδεχόμενων πληροφοριοδοτών σε μια μεταπελευθερωτική, πολιτική και δικαστική αντιπαράθεση, με την «Αντιδραστική Δεξιά»! Δεν χρειάζεται να τονίσουμε πόσο κυνικά ηχεί η αντίληψη αυτή ηγετικών (Β. Μπαρζώτας) ή απλών στελεχών (Ν. Ανδρικίδης) της Αριστεράς. Πόσο τελικά αδικεί μία παράταξη με, υποτίθεται, εξ ορισμού υψηλή ιδέα για την ανθρώπινη ζωή και αξία καθαυτές. Ενώ στο υπόμνημα του, το 1975, ο Ν. Ανδρικίδης συσχετίζει την εκτέλεση του Ορέστη, μεταξύ άλλων, και με τον φόνο της Παπαδάκη, στην από 28 Απριλίου 1945 ένορκη κατάθεση του (ως απλού μάρτυρα και όχι ως κατηγορουμένου) στον προανακριτικό υπάλληλο Δ. Μαριολάκο, επικαλείται άλλα εγκλήματα του Ορέστη και συνεργατών του (δημιουργία γκαρσονιέρας, επίδοση σε ακόλαστες πράξεις, ληστείες, δωροληψίες, εκβιασμούς κ.λπ.), όχι όμως και τη δολοφονία της Παπαδάκη. Η ευθύνη του Ορέστη για τον φόνο της Παπαδάκη τον σώζει, αργότερα, με τη μαρτυρία του Δημήτρη Μυράτ, στη δίκη του για την εκτέλεση του Ορέστη και των συνεργατών του.
ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΦΑΛΜΑ
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ν. Ανδρικίδη πουθενά στο υπόμνημα του του 1975 δεν μιλάει ρητά για βρετανικό δάκτυλο και προβοκάτσια. Αντιδρά απλώς στην αντιαριστερή καπηλεία του φόνου της Παπαδάκη. Την εκδοχή περί προβοκάτσιας της Ιντέλιτζενς Σέρβις αποδυναμώνει, εξάλλου, το ίδιο το επιχείρημα που χρησιμοποιεί υπέρ αυτής ο Γιάννης Κάτρης. Ότι, δηλαδή, η επιεικής (καταδίκη μόνο σε ισόβια) μεταχείριση του Ανδρικίδη από το δικαστήριο που τον δίκασε για την εκτέλεση του Ορέστη και των συν αυτώ περιέχει έμμεση παραδοχή ότι η Παπαδάκη σκοτώθηκε όχι από την Αριστερά αλλά από πράκτορες της Ιντέλιτζενς Σέρβις. Αφού «την εποχή εκείνη η θανατική ποινή επιβαλλόταν κατά χιλιάδες για φανταστικούς φόνους» (και όχι μόνο για πραγματικούς και ομολογημένους, όπως αυτός του Ορέστη). Το δικαστήριο μεταχειρίστηκε με επιείκεια τον Ανδρικίδη γιατί αποδέχτηκε πως ο Ορέστη και οι συνεργάτες του ήταν καθάρματα υπεύθυνα για πλήθος εγκλημάτων, μεταξύ των οποίων και η δολοφονία της Παπαδάκη. Ετσι η απαξία της τιμωρίας του χωρίς νομότυπη δίκη ήταν μικρότερη απ' όση θα δικαιολογούσε την επιβολή της εσχάτης των ποινών στον δράστη της. Αν ο Ορέστης και η παρέα του ήταν πράκτορες της Ιντέλιτζενς Σέρβις, τότε τα δικαστήρια της (κατεξοχήν τον καιρό εκείνο σε έξαρση) αγγλοκρατίας δεν θα άφηναν βέβαια ζωντανό τον εκτελεστή των πρακτόρων της! Χάρη στην έρευνα του Πολύβιου Μαρσάν που δεν συγκάλυψε και κάποιες αρνητικές εκδηλώσεις της ισχυρής προσωπικότητας της Ελένης Παπαδάκη στη διάρκεια της Κατοχής, είμαστε πια βέβαιοι πως ο φόνος της ήταν άδικος. Ήταν έγκλημα και όχι σφάλμα. Όχι μόνο για ό,τι είχε προσφέρει έως τότε και για ό,τι θα μπορούσε να προσφέρει στο ελληνικό θέατρο. Αλλά γιατί δεν αντιστοιχούσε σε έναν άνθρωπο με ενδεχόμενες αδυναμίες, ούτε περισσότερες ούτε χειρότερες από όλους μας. Οι φυσικοί αυτουργοί του εγκλήματος έχουν προ πολλού πληρώσει. Οι ηθικοί, όπως αναφέρω και στην αρχή, θα παραμείνουν παντοτινά άγνωστοι ή απλώς ενδομύχως ύποπτοι. Πολιτικά όμως υπεύθυνη γι' αυτό, μας αρέσει-δεν μας αρέσει, από αμέλεια ή ενδεχόμενο δόλο, είναι η επαναστατημένη τον Δεκέμβρη του 1944, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, ορθά ή λαθεμένα, Αριστερά. Που ανέχτηκε, αν δεν εξέθρεψε, οχλοκρατικούς φανατισμούς και μίση, που δημιούργησε συνθήκες ευνοϊκές για να εκδηλωθεί αδίστακτος ο ανθρώπινος φθόνος. Που δέχτηκε στις τάξεις της κι επέτρεψε να δρουν στ' όνομα της, τουλάχιστον μέχρις ενός, θανάσιμου ωστόσο, βαθμού, ανέλεγκτα, κοινωνικά αποβράσματα. Το ελαφρυντικό της ανησυχίας για ματαίωση του κολασμού του δωσιλογισμού δεν ισχύει. Γιατί αλλού, εκεί όπου η μεταπολεμική εξουσία διακυβεύτηκε δημοκρατικά και ειρηνικά, οι πραγματικοί δωσίλογοι τιμωρήθηκαν. Ενώ στον τόπο μας αφανίστηκαν τελικά μόνο οι εκατέρωθεν αθώοι.
ΜΑΡΚΟΣ Δ. ΦΡΕΡΗΣ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 9/3/2003 ΕΛΕΝΗ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
from ανεμουριον https://ift.tt/2Kd6lWQ
via IFTTT