Αυτό που δεν είναι σε θέση να καλύψουν γραπτές πηγές ή έστω επιγραφές, σε σχέση με τις απαρχές της Μονής Αγάθωνος, αφού ελλείπουν, έρχεται να συμπληρώσει η τοπική παράδοση, που διεφύλαξε στοιχεία για την ανεύρεση της εικόνος, την ίδρυση της Μονής, τον κτίτορα μοναχό ή αναχωρητή Αγάθωνα. Σύμφωνα με αυτά, το μοναστήρι στο οποίο ασκήτευε ο Αγάθων έπαθε καθίζηση (μεταξύ των χωριών Λύχνου και Καστανιάς υπάρχει και σήμερα τοποθεσία με το όνομα «παλιομονάστηρο»), η εικόνα της Παναγίας εξαφανίσθηκε και βρέθηκε κατά θαυμαστό τρόπο κοντά στη σημερινή Μονή, μέσα σε φωτόλουστη σπηλιά. Ο Αγάθων κατάλαβε το μήνυμα της Παναγίας, πήρε την εικόνα και έκτισε το ναό της στη θέση εκείνη.
Πιθανότερος χρόνος να έλαβαν χώρα τα γεγονότα αυτά θεωρείται ο 14ος ή 15ος αιώνας. Οι μοναχοί, μετά την κοίμηση του κτίτορος και πρώτου ηγουμένου, ονόμασαν τη Μονή: του Αγάθωνος, το δε 1959 βρέθηκε ο κτιτορικός τάφος, στη νότια πλευρά του καθολικού, στη διάρκεια εργασιών εκσκαφής.
Στο όλο μοναστηριακό συγκρότημα, που βρίσκεται δυτικά της Υπάτης σε υψόμετρο 553 μ. πλαγιάς της Οίτης, μέσα σε θαυμάσιο δάσος, δεσπόζει και εντυπωσιάζει με τη μεγαλοπρέπειά του το καθολικό. Ανήκει στον αθωνικό τύπο. Είναι σταυροειδής τρουλλαίος σύνθετος τετρακιόνιος ναός, με ενσωματωμένα τέσσερα παρεκκλήσια, τα οποία εξέχουν κάπως από τον κύριο όγκο του κτιρίου, που είναι έργο του 15ου η 16ου αιώνος, ενώ «τα εν αυτώ παρουσιάζουσιν όψιν όλως νέαν», κατά τον πρώτο μελετητή της Γ. Λαμπάκη. Τα προσαρτημένα παρεκκλήσια είναι αφιερωμένα στον άγιο Χαράλαμπο (ΒΔ), και τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο (ΝΔ), στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος (ΝΑ) και τους αγίους Αποστόλους (ΒΑ). Ανάμεσα στο επισκοπείο και τα κελλιά των μοναχών υπάρχει και το παρεκκλήσιο των αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, νέο κτίσμα, και στη ΝΔ πλευρά αυτό της Αγίας Τριάδος, όπου φιλοξενείται το Σκευοφυλάκιο και η Βιβλιοθήκη της Μονής.
Το καθολικό ήταν ιστορημένο από τα μέσα του 16ου ή το τέλος του 17 αιώνος, όχι κατά ενιαίο τρόπο. Σήμερα έχουν διασωθεί ελάχιστες από τις αγιογραφικές συνθέσεις, όχι μόνο λόγω φθοράς του από το χρόνο, αλλά κυρίως εξαιτίας των βανδαλισμών του Δράμαλη (1822), όταν οι στρατιώτες του πυρπόλησαν το καθολικό και το Μοναστήρι. Οι σημερινές είναι συνθέσεις δυτικότροπες των αρχών του 20ού αιώνος. Παλαιότερες είναι εκείνες του παρεκκλησίου της Μεταμορφώσεως (16ος-17ος αιώνας) και συνομήλικές τους και των παρεκκλησίων του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και των αγίων Aπoστόλων. Του 18ου αιώνος, σε καλή κατάσταση, είναι οι τοιχογραφίες του αγίου Χαραλάμπους, όπου σώζεται και η προσωπογραφία του άρχοντος της Υπάτης Δημάκη Χατζηαναγνώστου-Οικονόμου, που συνέδεσε το όνομά του με την ανοικοδόμηση της Μονής μετά τα μέσα του 18ου αιώνος (1780), με τη μεσολάβησή του στον Τούρκο πασά του Έπαχτου. Των παρεκκλησίων αγίων Κωνσταντίνου-Ελένης και Αγίας Τριάδος η ιστόρηση είναι σύγχρονη (έργον αγιογράφου Κ. Θετταλού). Αγνώστου, αλλά επιδέξιου τεχνίτου, είναι έργο το ξυλόγλυπτο τέμπλο, «μεγάλης λαϊκής ξυλογλυπτικής αξίας σε ολόκληρη την περιοχή της Φθιώτιδας», και είναι των μέσων του 18ου αιώνος. Η παλιότερη εικόνα του τέμπλου ανάγεται στον 10ο αιώνα (Ιωάννου Προδρόμου), οι άλλες στον 16ο-17ο, είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας και προκαλούν έντονα ιερά συναισθήματα και θαυμασμό.
Η εφέστιος θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Αγάθωνος είναι τοποθετημένη στο αριστερό μέρος του νάρθηκα, σε ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι. Είναι του τύπου της Οδηγήτριας, καλυμμένη με καλλιτεχνικό ασημένιο επικάλυμμα, από το 1906. Σε διάφορα σημεία είναι τοποθετημένες ή εντοιχισμένες επιγραφές με πληροφορίες που αφορούν στη μετεπαναστατική ιστορία της Μονής: Ανέγερση κελλιών και αχυρώνα - 11 Ιουλίου 1852. Ανοικοδόμηση μεγαλοπρεπούς κωδωνοστασίου - 3 Μαρτίου 1859. Κτίσιμο ανατολικής πλευράς - 29 Ιουνίου 1872. Ανακαίνιση εκ βάθρων «προνοία του Σεβ. Μητροπολίτου Φθιώτιδος κυρίου Δαμασκηνού...» από το 1961 ως το 1970. Περάτωση ιστορήσεως του ναού «επί ηγουμένου αρχιμ. Γερμανού Δημάκου και συμβούλων Βησσαρίωνος Κορκολιάκου και Ιερεμίου Ζήκα...», 13 Ιουλίου 1977.
Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσονται τα διασωθέντα πολύτιμα λειτουργικά σκεύη και άμφια, σταυροί ευλογίας και αγιασμού, ωραίες φορητές εικόνες, λαϊκές ενδυμασίες και άλλα κειμήλια, με περίτεχνες διακοσμήσεις, ασημένιες επενδύσεις κτιτόρων κ.λπ. Ανάμεσά τους επίχρυσο ποτήριο του 1660, τέσσερα ευαγγέλια και παλαιότατο σύγγραμμα του Ιουστίνου, εκδόσεως 1551. Αρκετά είναι και τα βιβλία εκδόσεων Βενετίας και Κωνσταντινουπόλεως.
Μεταξύ των τίμιων λειψάνων περιλαμβάνονται 13 ιεραρχών, 5 ιερομαρτύρων, 10 μαρτύρων, 10 νεομαρτύρων, 12 οσίων και 10 αγίων γυναικών.
Στην περίοδο της τουρκοκρατίας η Μονή αγωνίσθηκε για τη στήριξη των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής και για τη μόρφωση των χριστιανοπαίδων. Τον 16ο αιώνα, κατά τον ιστορικό Τρύφωνα Ευαγγελίδη, ιδρύθη Σχολή, «εν η εδίδασκον λόγιοι μοναχοί», η έδρα της δε στις πρώτες δεκαετίες του 18ου αιώνος μετεφέρθη στην Υπάτη, όπου άκμασε ως τις αρχές του 19ου αιώνος, οπότε σημείωσε δυστυχώς κάμψη.
Στα νεότερα χρόνια, ο ηγούμενος Γερμανός Δημάκος, γενναίος Έλληνας, θυμίζοντας μορφές κληρικών του 1821, ζώστηκε τ’ άρματα, πολέμησε το φασισμό κι αγωνίσθηκε αργότερα για την αναμόρφωση της Μονής, με τη συνεργασία του δασάρχου Σερ. Τσιτσά, δημιούργησε το «Δασικό Φυτώριο» και λίγο μετά τη «Γεωργοτεχνική Σχολή» της Μονής. Όταν αυτή κατηργήθη, τη θέση της πήρε η «Δασική Σχολή Θηροφυλάκων, Δασοφυλάκων και Πυροφυλάκων», που λειτουργούσε στη Μονή, ώσπου το 1981 μετεφέρθη η έδρα της στο Καρπενήσι. Εξάλλου, πολύ γνωστό είναι από το 1953 το πρότυπο «Εκτροφείο ευγενών θηραμάτων» της Μονής, και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Οίτης, ενώ η ίδια δεν έπαυσε να ασκεί αδιάκοπα την ελεημοσύνη και τη φιλοξενία. Λειτουργεί έκθεση και ξενώνας.
Ευάγγελος Π. Λέκκος
Τα ελληνικά μοναστήρια
Ευάγγελος Π. Λέκκος
Τα ελληνικά μοναστήρια
from ανεμουριον https://ift.tt/2Q4rjud
via IFTTT