 |
| Η ναυμαχία του Κατσώνη στο Πόρτο Κάγιο της Μάνης, όπου συνέχισε τον αγώνα του Κατά των Τούρκων και μετά την Ρωσοτουρκική συνθήκη του 1792. Δέχθηκε επίθεση 27 τουρκικών πλοίων, υπέστη πανωλεθρία και εγκατέλιψε το οχυρό. (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). |
Tο 1791, τέσσερα χρόνια μετά την κήρυξη του ρωσοτουρκικού πολέμου (1787—1792), ο Αθανάσιος Ψαλίδας αφιέρωνε το πρώτο έργο του Αληθής Ευδαιμονία στη Μεγάλη Αικατερίνη και στην πολυσέλιδη προσφώνηση του τόνιζε: «Η Ελλάς, η το πάλαι μεν ένδοξος και ευδαίμων διά την Αθηνάν και τον Άρην, νυν δε άδοξος και δυστυχής διά τον των βαρβάρων ζυγόν... Σε προσδοκά, επί Σε ελπίζει». Τον ίδιο χρόνο, ο Δανιήλ Φιλιππίδης και ο Γρηγόριος Κωνσταντάς αφιέρωναν τη Νεωτερική Γεωγραφία στο Γρηγόριο Ποτέμκιν, αρχιστράτηγο των ρωσικών στρατευμάτων, και η Εφημερίς της Βιέννης, που η πρόσφατη φωτοτυπική ανατύπωση της την κατέστησε προσιτή στην έρευνα, εκτός από τις εκτενείς περιγραφές των ρωσικών επιτυχιών δημοσίευσε σ' ένα από τα πρώτα φύλλα της (21 Φεβρουαρίου 1791) την είδηση: «Ο ευγενέστατος ρούσικος ομπερστιέρος (ο συνταγματάρχης) κύριος Λάμπρος Κατζιόνη εμίσευσεν απ' εδώ διά Τριέστη, όπου έχει να σύναξη όλον του το στράτευμα και να αρματώση την φλόταν του... να κινήση διά το Αρχιπέλαγος, οπού θέλει εύρει και άλλους στρατιώτας, μαχόμενους διά την Χριστιανωσύνην».
Ο Κατσώνης, οραματιστής της Ελευθερίας του Γένους από την εποχή των Ορλωφικών, είχε λάβει μέρος στην πολιορκία της Κορώνης (Μάρτιος 1770) και στη νικηφόρα για τις ελληνορωσικές δυνάμεις ναυμαχία του Τσεσμέ (Ιούλιος 1770). Μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ — Καϊναρτζή (1774), εγκατεστημένος στην Κριμαία, διακρίθηκε ως αξιωματικός του ρωσικού στρατού στο ρωσοπερσικό πόλεμο του 1785. Αμέσως μετά την κήρυξη του ρωσοτουρκικού πολέμου, κυβερνήτης τότε πλοίου της ναυτικής μοίρας του Ευξείνου Πόντου, με απόφαση του αρχιστράτηγου Ποτέμκιν έφυγε για την Ελλάδα για να συνεχίσει τη δράση του σε επιχειρήσεις αντιπερισπασμού εναντίον του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο.
ΚΑΤΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
Τον Ιανουάριο του 1788, έφθασε με λίγους συντρόφους του στο αυστριακό λιμάνι της Τεργέστης, όπου με εισφορές εμπόρων της ακμαίας ελληνικής παροικίας και με δανεισμό αγόρασε το πρώτο του πλοίο, μια φρεγάτα 28 πυροβόλων, που την ονόμασε Αθηνά της Άρκτου — προσωνυμία της Μεγάλης Αικατερίνης— και από τον Μάρτιο έως το τέλος του καλοκαιριού είχε ενισχύσει τη δύναμη του με τουρκικά και πειρατικά πλοία που συνέλαβε, αλλά και από το «κούρσος» άλλων που μετέφεραν εφόδια και εμπορεύματα προς τα λιμάνια τουρκοκρατούμενων περιοχών.
 |
| ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΟΥΡΚΩΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΣΤΟΝ ΛΑΜΠΡΟ ΚΑΤΣΩΝΗ. ΕΛΑΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΡΟΕΡΧΟΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΥΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΙΜΑΙΑ. (ΑΘΗΝΑ, ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ). |
Με εμπειροπόλεμα πληρώματα, που προέρχονταν κυρίως από τα νησιά του Ιονίου και από την Ηπειρο, κατευθύνθηκε προς το ανατολικό Αιγαίο, πολιόρκησε και κυρίευσε το κάστρο του Καστελλόριζου και πέτυχε σημαντική νίκη εναντίον τουρκικής ναυτικής μοίρας που είχε σταλεί εναντίον του στη θάλασσα της Καρπάθου (20 Αυγούστου). Λίγο αργότερα επέστρεψε στην Τεργέστη, όπου υποχρεώθηκε να απολογηθεί για πειρατικές ενέργειες των ανδρών του εναντίον βενετικών και γαλλικών πλοίων, για τις οποίες είχε κατηγορηθεί από τον Βενετό Γενικό Προβλεπτή των Επτανήσων Άγγελο Έμο και κυρίως από τους προξένους της Γαλλίας: οι άνδρες του στολίσκου του χαρακτηρίζονταν τυχοδιώκτες χωρίς χαλινό που δεν έχουν καμιά σχέση με τη Ρωσική Αυλή, πειρατές πεπωρωμένοι που λεηλατούν αδιακρίτως κάθε πλοίο που θα συναντήσουν στην πορεία τους. Ο Κατσώνης, σε επιστολή του προς τον Έμο στις 4 Οκτωβρίου 1788, παραδεχόταν τις βιαιότητες κυβερνητικών και πληρωμάτων του στόλου του θεωρώντας αυτές καταδικαστέες, απαντούσε όμως στο δριμύτατο κατηγορητήριο του Γάλλου πρόξενου στη Ζάκυνθο στις 26 Σεπτεμβρίου Δεν εξώπλισα πειρατάς, αλλά καταδρομείς εναντίον εχθρικού έθνους.
ΜΕ ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Τα επόμενα χρόνια, με ορμητήριο την Κέα συνέχισε τις καταδρομές του, αβοήθητος από τη Ρωσία και με περιορισμένη τη συμμετοχή στον αγώνα του των ναυτικών νησιών. Μολονότι Υδραίοι και Σπετσιώτες ενώθηκαν με τις δυνάμεις του, η Ύδρα μόνο δύο πλοία διέθεσε, καθώς είχε υποχρεωθεί προηγουμένως να αποστείλει μεγάλο αριθμό, όπως και οι Σπέτσες και τα Ψαρά, στην Κωνσταντινούπολη για την ενίσχυση του τουρκικού στόλου που δρούσε στον Εύξεινο Πόντο. Ο καπουδάν πασάς, στις 31 Μαΐου 1790, απειλούσε τους Υδραίους ότι αν σηκωθούν και άλλοι τρελοί να υπάγουν με τα καράβια των εχθρών θα κατεδαφίζονται τα σπίτια τους και θα εξορίζονται οι οικογένειες τους, ενώ προληπτικά μέτρα είχε λάβει η Πύλη και εναντίον των Ψαριανών: δεσμεύθηκαν τα περισσότερα πλοία τους και απειλήθηκε η μετοίκιση του συνόλου των κατοίκων του νησιού στην Ασία ή σε άλλα νησιά του Αιγαίου, που ματαιώθηκε με τη μεσολάβηση του Δραγομάνου του Στόλου Κωνσταντίνου Χαντζερή. Ετσι οι Ψαριανοί, όπως ιστορεί ο αγωνιστής του 1821 Κωνσταντίνος Νικόδημος στο Υπόμνημα της νήσου Ψαρών, όταν ο Κατσώνης ήρθε στο Αιγαίο έπεμψεν εις διάφορα μέρη και εσύλλεξε στρατιώτας, προσπαθών συγχρόνως να επαναστατήση όσα δυνηθή μέρη — έπεμψε δε και εις τα Ψαρά, ίνα προτρέψη αυτούς εις επανάστασιν. Αλλ' οι Ψαριανοί έχοντες πρόσφατα εις την μνήμην των τα δυστυχήματα τον πολέμου (του 1770) και μη έχοντες τα πλοία και τας σακολέβας των εκεί, διότι τας είχον στείλει εις την Κωνσταντινούπολη, δεν έδωκαν ούτε ακρόασιν εις τους απεσταλμένους του Κατσώνη. Μόνη διέξοδος για την επίτευξη των στόχων του Στερεολλαδίτη θαλασσομάχου ήταν το κουρσός για την τροφοδοσία των ανδρών του και η υποχρεωτική ναυτολόγηση νησιωτών, όταν ισχυρές μονάδες του τουρκικού στόλου έφθασαν στο Αιγαίο. Από τις σχετικές μαρτυρίες αποκαλυπτική είναι μια ενθύμηση του επισκόπου Σκιάθου και Σκοπέλου Ματθαίου, που σώθηκε σε παράφύλλο λειτουργικού βιβλίου, γραμμένη το 1794, δυο χρόνια μετά την αποχώρηση του Κατσώνη από τις ελληνικές θάλασσες: Έκαμεν με ίδια του έξοδα έως δέκα καραβόπουλα, αρματώνοντας τα με ρούσικην παντιέραν με μαζώματα νησιωτών ανθρώπων και κατεκούρσευεν και αφάνιζεν εις του Τούρκου τα νησία. Και έφθασεν και εις τα νησία της ταπεινής μου επισκοπής Σκιάθου και επήρεν καράβια, ανθρώπους και τους είχεν μαζί του και αφάνισεν την Άσπρην θάλασσαν. Στις 30 Ιανουαρίου 1792 επίσης, λίγες μέρες μετά τη συνθήκη του Ιασίου (9 Ιανουαρίου 1792) με την οποία τερματιζόταν ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, η Έφημερίς της Βιέννης, που ένα χρόνο προηγουμένως χαρακτήριζε το κίνημα του Κατσώνη αγώνα διά την χριστιανωσύνην, δημοσίευε την τελευταία είδηση για τη δράση του στολίσκου του Ελληνα θαλασσομάχου, χωρίς τώρα να αναφέρει το όνομα του: Εις το Αρχιπέλαγος εβγήκον πάλιν κουρσάροι με μίαν ξένην παντιέραν και δίδουν εις τα καράβια των πραγματευτών μεγάλον φόβον.
ΔΙΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ
Η γόνιμη λαϊκή φαντασία, η ιστοριογραφία και η λογοτεχνία του περασμένου αιώνα είδαν τον Κατσώνη ως τραγική και ηρωική συγχρόνως μορφή. Στον Ράλλειο ποιητικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1855, οι κριτές (Φίλιππος Ιωάννου, Κωνστ. Παπαρρηγόπουλος, Αλ. Ρ. Ραγκαβής, Κωνστ. Κοντογόνης), αναφερόμενοι σε ποίημα που είχε υποβληθεί με θέμα Ο Λάμπρος, χαρακτηρίζουν τον Κατσώνη περίφημον αθλητήν όστις περί τα τέλη της παρελθούσης εκατονταετίας ύψωσε την σημαίαν της ελευθερίας εν τω Αιγαίω και εσάλπισε το προανάκρουσμα, ούτως ειπείν, του γενικού υπέρ ελευθερίας Αγώνος του 1821». Αντίθετα, τα έγγραφα των γαλλικών, των βενετικών και των αυστριακών αρχείων που ήλθαν πρόσφατα στο φως, παρουσιάζουν τον Κατσώνη ως κουρσάρο που στόχος του δεν είναι μόνο τα πλοία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και μεταφορικά πλοία ουδετέρων κρατών που ταξιδεύουν στο τουρκοκρατούμενο Αιγαίο. Τα στοιχεία που έχουν δημοσιευθεί τα τελευταία σαράντα χρόνια, αλλά και όσα τυχόν λανθάνουν, κυρίως στα ρωσικά αρχεία, ανοίγουν νέους ορίζοντες για μια συστηματική βιογραφία του Κατσώνη και την ένταξη του κινήματος του στα πλαίσια του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων της εποχής για την οικονομική και πολιτική επικράτηση τους στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κ. Μέρτζιου, «Νέαι ειδήσεις περί του Λάμπρου Κατσώνη και του Ανδρούτσου» (πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών, τ. 23, αρ. 3) Αθήνα 1959.
- Εμμ. Πρωτοψάλτη, «Νέαι έρευναι περί τον Λάμπρου Κατσώνη και των οπαδών του», «Αελτ'ιον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας», τ. 15, Αθήνα 1961.
- Ηλ. Γεωργίου, «Ο θαλασσομάχος Λάμπρος Κατσώνης», Αθήνα 1971.
- Απ. Βακαλοπούλου, «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού» τ. Α' Θεσσαλονίκη 1973, σ. 556—562, 574—586.
- Ολγας Κατσιαρδή—Hering, «Μύθος και Ιστορία. Ο Λάμπρος Κατσώνης, οι χρηματοδότες του και η πολιτική τακτική», «Ροδωνιά, Τιμή στον Μ.Ι Μανούσακα», τ. Α] Ρέθυμνο 1994, σ. 195—214.)
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΒΛ. ΣΦΥΡΟΕΡΑ
ΠΕΙΡΑΤΕΣ ΚΑΙ ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ
7 ΗΜΕΡΕΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
ΑΘΗΝΑ 1997
from ανεμουριον https://ift.tt/2HXYOcR
via IFTTT