Tο Ελληνικόν Στρατηγείον παρ' ολίγον αιχμάλωτο των Τούρκων

του Φ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ

Σ' ολόκληρο το 1971 γιορτάζεται η 150η επέτειος της μεγάλης επαναστάσεως του 1821. Σωστά και για ένα πρόσθετο λόγο. Γιατί στη στρογγυλή επέτειο τον αιώνος από την μεγάλη εξέγερση, το 1921, δεν υπήρχε καιρός για τιμητικές γιορτές. Το Έθνος εκείνο τον χρόνο, πολύ διαφορετικά τιμούσε τους ηρωικούς αγώνες της εθνεγερσίας: Τους τιμούσε με όμοιους αγώνες, μέσα στην καρδιά εκείνων που κάποτε είχαν υποδουλώσει για αιώνες, ολόκληρη την Ελλάδα. Τον Ιούλιο, και τον Αύγουστο εφέτος, κλείνει μισός αιώνας (πενήντα ακριβώς χρόνια) από τις μεγαλύτερες μάχες που έδωσε ό Ελληνισμός, στην ως τότε Ιστορία του. Ποτέ, «από συστάσεως ‘Εθνους» δεν είχε παραταχθή τόσο πολυάριθμος ελληνικός στρατός (220.000 άνδρες) σε μια κολοσσιαία πολεμική προσπάθεια.
Το συμβούλιον των αντιστράτηγων που συνήλθε στη Σμύρνη μετά τις επιχειρήσεις του Σαγγαρίου. Εξ αριστερών: Α. Μπαΐρης, Α. Κοντούλης, Α. Πατιούλας, πρίγκιψ Ανδρέας, Α. Μομφεράτος και Γ. Πολυμενάκος.

Ποτέ, από γενέσεως Ελληνισμού! Μόνο το 1940, θα ξεπερασθή η δύναμις της Στρατιάς Μικράς Ασίας, στις μάχες Ιουλίου-Αυγούστου του 1921. Ο Μικρασιατικός πόλεμος είχε περάσει από αρκετές φάσεις. Πρώτη, τον Μάϊο του 1919 με την απόβασι και απελευθέρωσι της Σμύρνης και μιας περιοχής στο εσωτερικό της με βόρεια όρια απέναντι από την Μυτιλήνη και νότια απέναντι από τη Σάμο. Είναι η περιοχή που θα κατακυρωθή στην Ελλάδα, με την συνθήκη των Σεβρών. Ακολουθεί μια φάσις καθηλωτικής αδρανείας που κρατάει ολόκληρο χρόνο και παραπάνω. Οι Μεγάλοι του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, δεν επιτρέπουν στον ελληνικό στρατό, να καταδιώξη και να εξοντώση τους άτακτους (τσέτες) του Κεμάλ, που προβάλλουν αντίστασι. Μόνον όταν οι Κεμαλικοί χτυπούν και τους Γάλλους, που κατέχουν την Κιλικία, όπως και τους Άγγλους που κατέχουν τις ακτές του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, μόνον τότε, δίνεται η «άδεια τιμωρίας» στις καθηλωμένες ελληνικές δυνάμεις. Με την θυελλώδη εξόρμησι του Ιουνίου 1920, αρχίζει η τρίτη φάσις.
Πρόχειρη γέφυρα που έστησε το Μηχανικό στο Τσακμάκ. Το ελληνικό πεζικό περνάει τον Σαγγάριο.

Η ζώνη ελληνικής κατοχής επεκτείνεται στο εσωτερικό. Θα φθάση ως το Ουσάκ. Καταλαμβάνονται οι ακτές της Προποντίδος (Πάνορμος, Μουδανιά) ως την Νικομήδεια. Καταλαμβάνεται και η Προύσσα. Κατόπι καταλαμβάνεται από ελληνικές δυνάμεις η Δυτική και η Ανατολική Θράκη. Τον χρόνο εκείνον η Μεγάλη Ελλάς (εκείνη που τα όριά της καθορίζονται με την συνθήκη των Σεβρών) γίνεται πραγματικότης! Μόνο την Πόλη κρατάει η Τουρκία σε ευρωπαϊκό έδαφος, κι αυτήν υπό διασυμμαχικήν κατοχή. Ύστερα ακολουθεί άλλη φάσις ελληνικής αδρανείας:
Τουμλού Μποννάρ. Οι δέκα γωνιές στον αριστερό βραχίονά του, σημαίνουν ισάριθμα εξάμηνα πολεμικής δράσεως (υπηρεσίας στην γραμμή τον πυρός) από το 1916 ως το 1922.

Ο Κεμάλ δεν αναγνωρίζει την συνθήκη των Σεβρών και αγωνίζεται να κυριάρχηση στο εσωτερικό της Ανατολής (Μ. Ασίας) με φοβερό εμφύλιο πόλεμο κατά του Σουλτάνου (που δέχθηκε την συνθήκη των Σεβρών). Και στην Ελλάδα όμως -παρά τις νίκες εδώ- δεν είναι πολύ καλύτερη η κατάστασις. Ο Διχασμός που ξέσπασε το 1915 δεν έχει εκτονωθή (παρά τις νίκες). Οι αντίθετοι του πρωθυπουργού Βενιζέλου απαιτούν την διεξαγωγή εκλογών που έπρεπε -με τα συνταγματικά δεδομένα- να είχαν προκηρυχθή τον Μάϊο του 1919. Τον αποκαλούν τύραννο για την παράτασι ζωής της Βουλής του 1915, Απαιτούν πιο έντονα εκλογές, μετά την συνθήκη της νίκης. Και εκείνος ενδίδει, μολονότι ο πόλεμος δεν έχει τερματισθή, αφού ο Κεμάλ δεν αναγνωρίζει τίποτα και μέρα με την ημέρα εδραιώνει την κυριαρχία του σ' όλη την Ανατολή. Το γιατί ενδίδει ο Βενιζέλος στις αξιώσεις των αντιπάλων του, αποτελεί μεγάλο θέμα και ερωτηματικό της Ιστορίας (όπως ήρθαν τα πράγματα, μετά τις εκλογές). Εκεί που δεν υπάρξουν ερωτηματικά και αμφιβολίες, είναι στη διαπίστωσι ότι οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου , 1920, δημιουργούν πάλι μια πολεμική αδράνεια: Και προεκλογικά και μετεκλογικά.

Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΗΤΤΑΤΑΙ

Τις εκλογές τις κερδίζουν οι αντίπαλοι του Βενιζέλου. Ο λαός είναι κουρασμένος από τα τέσσερα χρόνια πολέμου. Οι Αντιβενιζελικοί φαίνονται «αντιπολεμικοί» και εξασφαλίζουν συντριπτική υπεροχή σε βουλευτικές έδρες, παρά την ελάχιστη υπεροχή τους σε αριθμούς ψήφων. Όταν, όμως, έρχονται στην εξουσία -και επανέρχεται στον θρόνο ο βασιλεύς Κωνσταντίνος- η συναίσθησις των εθνικών ευθυνών τους οδηγεί στην συνέχισι της ίδιας εξωτερικής πολιτικής (της πολιτικής για την Μεγάλη Ελλάδα).
Ο αρχιστράτηγος Χατζανέστης ενώ επιθεωρεί τον στρατό στο Αφιόν Καραχισάρ.

Τον Μάρτιο του 1921 εξαπολύεται, λοιπόν, μια επίθεσις στην μικρασιατική ενδοχώρα για την κατάληψι της σιδηροδρομικής γραμμής Εσκή-Σεχήρ, Κιουτάχειας, Αφιόν Καραχισάρ. Ο Κεμάλ όμως δεν άφησε ανεκμετάλευτη την περίοδο της ελληνικής εκλογικής αδρανείας (προεκλογικής και μετεκλογικής για «προσανατολισμό» της νέας πολιτικής και στρατιωτικές ηγεσίας). Έχει εδραιώσει πια την κυριαρχία του σ' όλη την Ανατολή, έχει συγκροτήσει πια τακτικό στρατό και οργανώνει και αμυντικές τοποθεσίες. Μπροστά από το Εσκή Σεχήρ, στο Ιν Όνου, ο Τούρκος αρχιστράτηγος Ισμέτ πασάς, αποκρούει την ελληνική επίθεσι. Οι μεραρχίες της επιθέσεως, επιστρέφουν στη βάσι τους. Οι Τούρκοι έχουν ,την πρώτη αμυντική νίκη τους.
Συζήτησις στο Δορύλαιο στις 18 Ιουλίου 1921 μεταξύ του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη και ανωτέρων αξιωματικών της στρατιάς Μ. Ασίας. Εξ αριστερών υποστράτηγος Α. Βλαχόπουλος, συνταγματάρχαι Καλίνσκης και Φράγκου, υποστράτηγοι Ξ. Στρατηγός, Α. Κοντούλης, πρωθυπουργός Γούναρης και υποστράτηγος πρίγκιψ Ανδρέας. 

Από την μάχη αυτήν ο' Ισμέτ πασάς, θα Πάρη το επίθετο -όταν θα αποκτήσουν επίθετα οι Τούρκοι- με το οποίο μένει γνωστός: Ινονού. Η υποχώρησις στον τομέα Εσκή Σεχήρ, προκαλεί υποχώρησι και στον νότιο τομέα, όπου είχε καταληφθή το Αφιόν Καραχισάρ. Οι Τούρκοι προσπαθούν εκεί να αποκόψουν ολόκληρο το Α' Σώμα Στρατού, με την κατάληψι του Τουμλού Μπουνάρ. Αυτό είναι ένα «τρίστρατο» επάνω στο δρόμο υποχωρήσεως των ελληνικών μεραρχιών. Αν το καταλάβουν, πραγματικά αποκόπτουν και κατακόπτουν τις Ελληνικές μεραρχίες. Αλλά εκεί στο Τουμλού Μπουνάρ, το 34ο Σύνταγμα με τον διοικητή του Δημοσθένη Διαλέτη, δίνει στην Ελλάδα μια νίκη ισοδύναμη με την τουρκική στο Ιν Ονού. Ισοφαρίζει το αποτέλεσμα, στις μάχες του Μαρτίου 1921. Ένα σύνταγμα αποκρούει με μόνο τον ηρωισμό του, τις ασταμάτητες επιθέσεις μεραρχιών, πεζικού και ιππικού, των Τούρκων.
Το πεδινό πυροβολικό κατευθύνεται προς τον Σαγγαριον... 

Η ημέρα της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ είναι η 25η Μαρτίου 1921. Η επέτειος αιώνος, από την έναρξι του Μεγάλου Αγώνα. Μέσα σ' αυτά τα εκατό χρόνια, οι μάχες από τα Καλάβρυτα και την Καλαμάτα, έχουν μετατοπισθή στα βάθη τής Ανατολής. Ωραιότερος πανηγυρισμός της εθνικής επετείου, δεν μπορούσε να γίνη. Την επομένη, στις 26, ο συνταγματάρχης Πλαστήρας με δύο τάγματα του χτυπάει από τα νώτα τις επιθετικές τουρκικές μονάδες, τις αιφνιδιάζει και τις διασκορπίζει. Η τουρκική προσπάθεια αποκοπής σημειώνει ολοκληρωτικά αποτυχία. Ο στρατός του Κεμάλ έχει στο ενεργητικό του μια αμυντική νίκη (Ιν Όνου). Αλλ' επιθετική καμμιά. Και για μεγάλο διάστημα ακόμη, δεν θα γνωρίση επιθετική νίκη.

ΕΠΑΝΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΙΣ

Στο μεταξύ, η γιγαντιαία, η μεγαλύτερη ελληνική επιθετική μάχη των αιώνων, θα αρχίση τον Ιούλιο: Με επανεπιστράτευσι αρκετών ηλικιών, ώστε η δύναμις της Στρατιάς Μικράς Ασίας να φθάση τις 220.000, με συγκέντρωσι και μεταφορά προς την πρώτη γραμμή κολοσσιαίας ποσότητος υλικού.
Μουσταφά Κεμάλ και η Λατιφέ Χανούμ, το 1922 στην Άγκυρα. Η Λατιφέ Χανούμ είναι εθνική ποιήτρια των Τούρκων, ηγερία του Κεμάλ και πρόσκαιρη σύζυγος του, αυτήν την εποχή. 

Με εξαντλητικές πορείες των πολεμιστών. Με προσπάθεια αγκιστρώσεως και συντριβής του εχθρού. Με χιλιόνεκρες μάχες. Και με δυο ονομασίες που θα μείνουν ολοζώντανες και εφιαλτικές στη μνήμη των μαχητών, αλλά και όλων των συγχρόνων τους: Σαγγάριος, Αλμυρά Έρημος. Σε δυο φάσεις χωρίζεται η καλοκαιρινή επίθεσις του 1921. Στην πρώτη, τα τρία Ελληνικά Σώματα Στρατού, με μάχες και νίκες, κυριεύουν τις τρεις πόλεις που στοιχίζουν στον αντίπαλο την στρατηγική σιδηροδρομική γραμμή Εσκή Σεχήρ, Κιουτάχεια, Αφιόν. Η στρατιά του Ισμέτ υφίσταται σοβαρά πλήγματα και στην Κιουτάχεια και στο Εσκή Σεχήρ. Αλλά διαφεύγει, δεν αγκιστρώνεται. Ο Κεμάλ υπολογίζει στον μεγάλο συμμαχικό γι αυτόν παράγοντα. Στο βάθος, στο απέραντο βάθος της Ανατολής.
Ιούλιος 1920: Όλος ο πληθυσμός των Σαράντα Εκκλησιών, υποδέχεται την μεραρχία Ξάνθης. 

Αν ο Ισμέτ προσπάθησενα κρατήση το Εσκή Σεχήρ -όπου έπαθε μεγάλες ζημίες- είναι γιατί αυτό και η περιοχή του θεωρούνται το λίκνον και το ορμητήριον των Οσμανλήδων. Εδώ γύρω έστησε τα τσαντήρια της κατά το 1230, η φυλή που ερχόταν κατ’ ευθείαν από τις στέππες της κεντρικής Ασίας, η πατριά του Ερτογρούλ. Εδώ έγινε ηγεμών ο γενάρχης των Οσμανλήδων, ο Οσμάν. Αλλά ο Κεμάλ δεν είναι παλαιότουρκος Οσμανλής, δεν επηρεάζεται από συναισθηματισμούς. Και υπολογίζει στο βάθος, για πρώτο σύμμαχο του. Η ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, αποφασίζουν σε μιά μεγάλη σύσκεψι (στην Κιουτάχεια) την συνέχισι της επιθέσεως. Με την ελπίδα, πάντοτε, της αγκιστρώσεως και συντριβής του εχθρού.

ΔΥΣΧΕΡΕΙΕΣ ΑΝΕΦΟΔΙΑΣΜΟΥ

Η μεγάλη δυσκολία βρίσκεται στις μεταφορές, σε απόστασι 600 χιλιομέτρων και παραπάνω, από τη θάλασσα (600 είναι τα χιλιόμετρα στο χάρτη, μεέ το υποδεκάμετρο, διπλάσια στην πραγματικότητα).
Ο αποχαιρετισμός σ' εκείνους που δεν θα γυρίσουν ποτέ... 

Τα εφόδια πρέπει να μεταφερθούν με τα λίγα αυτοκίνητα, με βουβαλάμαξες και με καραβάνια από καμήλες. Οι πεζοπόροι πρέπει να κάνουν πορείες 100 και 200 χιλιομέτρων γιά να φθάσουν πρώτα στα πεδία των μαχών, κατά τα στρατηγικά σχέδια, περνώντας μέσα από την άνυδρη Αρμυρά Έρημο, όπου και το νερό πρέπει να μεταφέρεται σε γκαζοτενεκέδες. Ο εχθρός διαθέτει πολυάριθμο ιππικό. Το πεζικό του υποχωρεί στην αρχή. Το ιππικό όμως, χώνεται ανάμεσα στις μεραρχίες, χτυπώντας τις εφοδιοπομπές. Όταν αρχίσουν οι φοβερές μάχες, θα έρθουν μέρες που με την καταστροφή φαλαγγών ανεφοδιασμού από τον εχθρό, η Στρατιά θα δώση διαταγή: «Μόνο πυρομαχικά θα μεταφέρωνται». Οι στρατιώτες θά πολεμήσουν νηστικοί, ολόκληρες μέρες, θα πολεμήσουν όμως παντού, όπου θα συναντήσουν τον εχθρό, όταν περάσουν με εξαντλητικές πορείες την φοβερή έρημο. Την πυρομένη από τον ήλιο την ημέρα. Την παγωμένη τη νύχτα.

ΠΑΡ' ΟΛΙΓΟΝ ΑΙΧΑΜΑΛΩΤΟΙ

Μια περιπέτεια του Ελληνικού στρατηγείου, αποτελεί δείγμα, μόνο ένα δείγμα, του βάθους, του πλάτους, του χάους και της ρευστής καταστάσεως. Οπως προωθείται κοντά στις μαχόμενες μεραρχίες, βρίσκεται κυκλωμένο στις 15 Αυγούστου από δυο μεραρχίες εχθρικού Ιππικού. Οι Τουρκικές μεραρχίες είναι μικροδύναμες, με 500 - 600 καβαλαραίους η καθεμιά. Αλλά και με τόσους, διαγράφεται τρομακτικός κίνδυνος αιχμαλωσίας: Αρχιστρατήγου, επιτελείου και του διαδόχου Γεωργίου, που βρίσκεται κοντά στον αρχιστράτηγο Παπούλα. Ο Τούρκος αρχηγός μονάδων Ιππικού Φαχρεντίν, έγραψε για την επίθεσι και κύκλωσι εκείνη, του Ελληνικού Στρατηγείου: «Ένα σύνταγμα Ιππικού που ενεργούσε επιδρομές, έφερε λάφυρα διακόσιες καμήλες από μιά ελληνική έφοδιοπομπή που είχε χτυπήσει. Έφερε και την πληροφορία πως στο χωριό Ουζούνμπεη, οι Έλληνες έχουν εγκαταστήσει σταθμό αεροπλάνων. Αμέσως αποφάσισα να επιτεθώ με δυο μεραρχίες που θα τις διοικούσα ο ίδιος. Έδωσα στους άνδρες μου τριών ημερών τροφή και ξεκινήσαμε νύχτα. Από τον χάρτη δεν έβγαινε τίποτα. Αλλά και οι οδηγοί που πήραμε δεν εγνώριζαν καλά τους δρόμους, τη νύχτα. Έτσι ταλαιπωρηθήκαμε πολύ στη διαδρομή, όπως είχαμε και μιά πυροβολαρχία και ένα ασύρματο (γιά σύνδεσι μέ το Στρατηγείο), φορτωμένα σε κάρρο. Εκείνος ο ασύρματος τις περισσότερες φορές δεν μπορούσε να λειτουργήση. Αλλά -ανάθεμα τον- έπρεπε να τον σέρνουμε πάντα από κοντά, μήπως μας χρειασθεί κατεπειγόντως το Στρατηγείο. Μ’ έπιασε και ο πυρετός από ελονοσία που θα κρατούσε 2-3 ώρες, ώσπου να ιδρώσω, και να πέση. Έτσι έμεινα πίσω. Με το ξημέρωμα, οι βροντές των πυροβόλων μας, μου έδιναν την ειδοποίησι πως είχε αρχίσει η μάχη. Ο πυρετός μου είχε πέσει. Κάλπασα προς τα εκεί. Ο αιφνιδιασμός δεν είχε επιτύχει απόλυτα. Τα αεροπλάνα πρόλαβαν και πέταξαν. Οι καβαλαραΐοι μου όμως είχαν λεηλατήσει τις σκηνές των αεροπόρων (αεροπόρων, νομίζει τις σκηνές των αξιωματικών, ο Φαχρεντίν). Τώρα πολεμούσαν εκεί με ένα ελληνικό τμήμα. Το Ουζούνμπεη βρίσκεται μέσα σε εδαφικό κοίλωμα. Δεν θα μας ξέφευγε ο εχθρός. Ετοίμασα μιά συντονισμένη επίθεσι για να τελειώνουμε μιαν ώρα γρηγορώτερα, μη καταφθάσουν τίποτα εχθρικές ενισχύσεις. Και άρχισε η νέα, η τελική έπίθεσις. Εκείνη την ώρα δυό ιππείς μου φέρανε μιά διαταγή του στρατηγείου μας. Την είχε πάρει ο ασύρματος. Τί ήθελε ο αναθεματισμένος να λειτουργήση αυτήν την ώρα; Καλά δεν λειτουργούσε τις περισσότερες φορές! Η διαταγή έλεγε να κινηθούμε «άμα τη λήψει», κατεπειγόντως, προς άλλην κατεύθυνση νοτιοδυτικά, για προσβολή μεγάλης εχθρικής φάλαγγος με πυρομαχικά. Τί να κάνω; Δεν μπορούσα να καθηλωθώ μ’ εκείνο το ελληνικό τάγμα, όταν μάλιστα τα αεροπλάνα είχαν πετάξει. Έδωσα λοιπόν διαταγή ανακοπής της επιθέσεως. Φύγαμε... Όταν ύστερα από την μάχη της Άγκυρας, ξαναπέρασα με την ελληνική υποχώρησι από το Ουζούνμπεη, οι χωρικοί μου είπαν: «Στο χωριό μας έμενε ο αρχιστράτηγος Παπούλας μαζί με τον διάδοχο Γεώργιο και όλο το επιτελείο τους». Βρε τί έπαθα! Αν ήξερα βέβαια πως είχα μπροστά μου, «στο χέρι», τον αρχιστράτηγο του εχθρού και τον διάδοχο της Ελλάδος, δεν θα δίσταζα βέβαια στην ανάληψι πρωτοβουλίας για παρακοή στη διαταγή του δικού μας αρχιστρατήγου. Αλλά που να το ξέρω; Ας πούμε πως έτσι ήταν γραφτό και έτσι έπρεπε να γίνη. Κισμέτ! Αλλά και πάλι είχαμε κάποιο κέρδος από την επιδρομή εκείνην. Τί ηθικό μπορεί να έχη ένας στρατός, όταν ο αρχιστράτηγος του και το επιτελείο του, αιφνιδίαζεζονται από εχθρικό ιππικό;...». Σαν παραμύθι φαίνεται λιγάκι, αυτή η ιστορία του Φαχρεντίν πασά, με τον κίνδυνο αιχμαλωσίας ολόκληρου του ελληνικού στρατηγείου και την ανέλπιστη διαφυγή του. Είναι όμως αληθινή. Την αναφέρει και η «ξηρά» Ιστορία του ΓΕΣ με την στρατιωτική συντομία της: «Η 5η τουρκική ομάς αναγνωρίσεως προσβαλούσα επιτυχώς εφοδιοπομπήν καμήλων επληροφορήθη ανακριβώς την ύπαρξιν εις Ουζούνμπεη αεροπορικού σχηματισμού. Την πρωίαν της 15ης Αυγούστου εξεδηλώθη η έπίθεσις μιας μεραρχίας και μιας ταξιαρχίας ιππικού. Η μεραρχία επετέθη κατά του τάγματος φρουράς. Η ταξιαρχία κατά του χωρίου, όπου την αντιμετώπισαν αξιωματικοί τινές, οι ένοπλοι των γραφείων και οι ελαφρότερον τραυματίαι ορεινού χειρουργείου. . . Η επίθεσις, μη επιτυχούσα άμεσα αποτελέσματα από την πρώτην στιγμήν, ήρχισε ατονούσα και μετ' ου πολύ διεκόπη, της τουρκικής δυνάμεως αποσυρθείσης προς νότον».

ΣΩΤΗΡΙΑ ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ

Ψύχραιμος πολεμιστής ο Παπούλιας, δεν επηρεάζεται από την απροσδόκητη επιδρομή, ούτε την ώρα του αμέσου κινδύνου, αλλά ούτε και αμέσως ύστερα, μετά την ανεξήγητη απομάκρυνσι του ισχυρού επιδρομικού εχθρικού αποσπάσματος. Ούτε «κατά ιώτα εν» μεταβάλλονται οι διαταγές επιχειρήσεων. Εξαιρετική ψυχραιμία έδειξε εκεί και ο Γεώργιος. Τήν ώρα που γραφειάδες, μάγειροι, νοσοκόμοι, ημιονηγοί και τραυματίες αντιμετοπίζουν όπως - όπως και με τους γκράδες την επίθεσι, οι αξιωματικοί του επιτελείου ταμπουρώνονται κι' αυτοί, πίσω από μιά ξερολιθιά. Ο Διάδοχος όμως δεν το νομίζει σωστό να πέση και ο ίδιος πρυνηδόν. Στέκει όρθιος ενώ οι σφαίρες, περνώντας δίπλα του, αφήνουν τον γνώριμο γιά κάθε πολεμιστή, «ήχο της σφήκας». Αναγκαστικά μένει δίπλα του όρθιος και ο συνταγματάρχης Σπυρίδωνος, πού γράφει: «Ευτυχώς σηκώθηκε ο Αρχιστράτηγος, έπιασε από το χέρι τον Διάδοχο και τον τράβηξε δίπλα του. ΄Ετσι γλύτωσα κι' εγώ που βρέθηκα σε μεγάλη αμηχανία: Τί να κάνω; Ντρεπόμουν να τον αφήσω μόνο του και να απομακρυνθώ ...».

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΦΤΕΡΑ

Η πληροφορία του Φαχρεντίν για αεροδρόμιο στο Ουζούνμπεη, ήταν βέβαια ανακριβής. Αλλά έχει την εξήγησί της. Την δίνει ο υποπτέραρχος Δέας, αεροπόρος πολεμιστής τότε, με τα αεροπλανάκια πού είχαν σκελετό από. . . καλάμια, σκεπασμένα με. . . μουσαμά! Οι Τούρκοι πληροφοριοδότες του Φαχρεντίν, του έδωσαν ψεύτικη πληροφορία, δικαιολογημένα κι' αυτοί: Έβλεπαν διαρκώς κίνησι αεροπλάνων πάνω από το Ουζούνμπεη. Αλλά τα αεροπλάνα δεν έκαναν προσγείωσι. Μόνο χαμήλωναν πολύ γιά νά ρίξουν τις αναφορές τών παρατηρητών τους σε «έρματισμένο φάκελλο». Δηλαδή μέσα σ' ένα μικρό τενεκεδένιο κύλινδρο, με μιά χάρτινη ουρά γιά νά φαίνεται πού πέφτει. Ένα τέτοιο αεροπλάνο απομακρύνθηκε άπ' εκεί, τήν ώρα ακριβώς πού άρχιζε ή επίθεσις. Και μάλιστα κατέπεσε παραπέρα. Αυτό βλέποντας ό Φαχρεντίν, είχε πεποίθησι για αεροδρόμιο και όταν έμαθε τά άλλα σχετικά (γιά Διάδοχο και Αρχιστράτηγο) και έγραψε τις πολεμικές αναμνήσεις του.

ΕΝΑΣ ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ

Τήν σπάνια γιά σύγχρονο πόλεμο περιπέτεια ενός Στρατηγείου και 'Αρχιστρατήγου -με μάχη πίσω από μεραρχίες και εφεδρείες- τήν έζησε και τήν περιγράφει και ό στρατηγός Διονύσιος Χρυσανθακόπουλος, υπολοχαγός τότε. Προσθέτει μάλιστα και μιά «λεπτομέρεια της τύχης»: Τήν ημέρα έκείνην τό Στρατηγείο είχε βρεθή χωρίς κάν την μόνιμη φρουρά του (ένα τάγμα). Αν οι επιδρομείς αντιμετώπισαν κάποια δύναμι, αυτή ήταν άλλο τάγμα. Κάποιο άλλο πού τυχαία είχε περάσει, βρέθηκε εκεί κοντά και γύρισε πίσω «τρεχάλα», νά διασώση εκείνους πού κινδύνευαν κυκλωμένοι. Ο στρατηγός Χρυσανθακόπουλος, αφηγείται: «Υπολοχαγός πυροβολικού τότε υπηρετούσα στό γραφείο πληροφοριών του προωθημένου κλιμακίου του στρατηγείου της Στρατιάς. Πραγματικά δέν υπήρχε εκεί αεροδρόμιο. Στό χωριό βρισκόταν τό προωθημένο κλιμάκιο με τον αρχιστράτηγο Παπούλα και τον Διάδοχο Γεώργιο. Είχε έγκατασταθή εκεί και ορεινό χειρουργείο στό όποιον υπηρετούσαν εθελοντικά αρκετές κυρίες τών Αθηνών, μεταξύ των οποίων και ή σύζυγος τού στρατηγού Ν. Τρικούπη. Ο αιφνιδιασμός εκδηλώθηκε κατά τις 8 το πρωΐ. Άρχισε με το χτύπημα μερικών αυτοκινήτων στην παρυφή τού χωριού από μια εχθρική περίπολο (30 Ιππέων). Σε λίγο άρχισαν να μας χτυπούν και εχθρικές οβίδες. Δεν έρριξε πολλές βολές ο εχθρός, κάπου 25-60 μόνο. Το Στρατηγείο είχε συνήθως για προστασία του, ένα τάγμα πεζικού και μια ίλη Ιππικού. Αλλά την ώρα πού άρχισε ή έπίθεσις, δέν είχε καμμιά προστασία, εκτός από τους νοσοκόμους τού χειρουργείου, τους γραφείς καί το άλλο βοηθητικό προσωπικό πού ήσαν όλοι ώπλισμένοι μέ παμπάλαια τουφέκια, μέ γκράδες. Επειδή το Στρατηγείο θά μετεστάθμευε, είχαν προωθηθή το τάγμα προστασίας και ή ίλη. Έτσι ό κίνδυνος ήταν τρομακτικός για τόν εγκέφαλο της Στρατιάς. Μέ τους πρώτους πυροβολισμούς ανέβηκα σ' ενα ύψωματάκι, γιά νά αντιληφθώ τι γίνεται. Είδα σέ μικρή άπόστασι τους Τούρκους ιππείς πού προσπαθούσαν νά πυρπολήσουν τά αυτοκίνητα. Παραπέρα, σ' ένα άλλο μικρό ύψωμα, είδα τον Διάδοχο, τόν 'Αρχιστράτηγο και άλλους αξιωματικούς, να προσπαθούν κι' αυτοί ν' αντιληφθούν τήν κατάστασι: Τι γίνεται, από πού μας χτυπούν, πόσα είναι τα εχθρικά τμήματα προσβολής ;... Σέ λίγο άρχισαν νά πέφτουν γύρω τους οβίδες και αναγκάσθηκαν νά κατεβούν πιο χαμηλά, νά προκαλυφθοΰν κάπου. Μπροστά μου περνούσε εκείνη τήν στιγμή μιά ομάς νοσοκόμων τού χειρουργείου. 'Ανέλαβα τήν διοίκησί τους. Προσπάθησα νά πιάσω μέ τήν ομάδα έκείνην, ένα ύψωμα πού τό είχαν καταλάβει ήδη μερικοί Τούρκοι, αλλά λίγοι, κάπου τριάντα. Όπως έδινα σχετικές διαταγές, μας πλησίασε μιά μάχιμη ήμιδιμοιρία πεζικού. Μαζί ενεργήσαμε τήν έπίθεσι και καταλάβαμε τό ύψωμα πού αναγκάσθηκαν νά τό εγκαταλείψουν οί Τουρκοι, αφήνοντας και δυο νεκρούς. Τότε πληροφορήθηκα πιό ήταν αυτό τό τμήμα πού βρέθηκε κοντά μου. Δυο ώρες πρωτύτερα είχε περάσει άπό τό Ούζούνμπεη ένα τάγμα τού 26ου Συντάγματος Πεζικού. Πέρασε και συνέχισε τήν πορεία του. 'Αλλά όπως σε λίγο έκανε μια κάπως μεγαλύτερη στάσι, βρέθηκε αρκετά κοντά, την ώρα της Τουρκικής επιθέσεως. Εκείνο το τάγμα, γύριζε πίσω, με κατεπείγουσα διαταγή και έφθασαν κοντά μας, τα πρώτα τμήματά του. Από την κορυφή τού υψώματος πού καταλάβαμε μαζί με την ήμιδιμοιρία παρατήρησα ότι είμαστε κυκλωμένοι από παντού. Άλλα τη στιγμή πού σχημάτιζα πλήρη αντίληψη του κινδύνου (κύκλωσις) την ίδια στιγμή έβλεπα με έκπληξη τα 'ισχυρά εχθρικά τμήματα ιππικού να αποσύρονται, να συγκεντρώνονται και να φεύγουν συγκεντρωμένα σε φάλαγγα πλέον, με νοτιοδυτική κατεύθυνση. Δεν μπορούσα τότε νά καταλάβω γιατί έφευγαν οι Τούρκοι, αφού -έστω και μέ τό τάγμα πού κατέφθανε- ή άντίστασίς μας δέν μπορούσα νά είναι σοβαρή και, αποτελεσματική. Μόνο μετά τον πόλεμο έμαθα ότι ο Τούρκος διοικητής της μεραρχίας ιππικού έγραψε ότι αποσύρθηκε προς άλλη κατεύθυνσι σύμφωνα με εντολή τού στρατηγείου του. Και ότι δεν εγνώριζε την λεία πού έχανε (Διάδοχον, Αρχιστράτηγον, Επιτελείον) πού αν τό έγνώριζε ασφαλώς θά παραμελούσε τήν διαταγή πού είχε λάβει, συνεχίζοντας τήν έπίθεσι. Και έτσι εξηγούνται βέβαια αυτά πού περιγράφιει, τά οποία, τά είδα μιέ τά μάτια μου. Την επομένη, άκουσα νά σχολιάζεται ευμενέστατα, ή στάσις των κυριών, αδελφών νοσοκόμων. Ο Αρχιστράτηγος, μέ τους πρώτους πυροβολισμούς και πριν πραγματοποιηθή ή κύκλωσις, είχε θέσει, στή διάθεσί τους τό αυτοκίνητό του. Αλλά εκείνες αρνήθηκαν νά φύγουν, μέ τήν δήλωσι ότι ή θέσι τους είναι δίπλα στους τραυματίες. Η τύχη βοήθησε πάντως, να μείνει ένα απλό και ασήμαντο επεισόδιο, εκείνη η τουρκική επίθεση. Και να μην Πάρη τρομακτικές διαστάσεις με την αιχαμαλωσία του Διαδόχου και Αρχιστρατήγου, με τον αποκεφαλισμό της Στρατιάς, για μερικές μέρες τουλάχιστον, και με τον κλονισμό ηθικού πού ασφαλώς θα προκαλούσε, στις αγωνιζόμενες μονάδες».

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Οι μάχες με την υπέρτατη προσπάθεια, θα συνεχισθούν όλο τον Αύγουστο. Στην ελληνική στρατιωτική ιστορία θα μείνουν γνωστά πολλά αιματοβαμμένα «ντάγ» (βουνά) του οροπεδίου της Ανατολής. Κάθε βουνό σημαίνει και μια πολύνεκρη μάχη: Μαγκάλ Ντάγ, Ταμπούρ Oγλού, Τουρμπάν Τεπέ, Σαπάντζα, Δίδυμοι Λόφοι, Καλέ Γκρότο, Ούλου Ντάγ, Πολατλί, Aρτίζ Ντάγ, Τσάλ Ντάγ. Στις μάχες εκείνες, θα ξεπεραστούν τα όρια τής ανθρωπινής αντοχής. O Κεμάλ με το «συμμαχικό βάθος», με τις στρατηγικές ικανότητες του, αλλά και με δικές του χιλιόνεκρες θυσίες, θα κρατήση την πρωτεύουσά του. Την τελευταία ημέρα του Αυγούστου, οι ελληνικές μεραρχίες θα επαναδιαβούν τον Σαγγάριο. Γνωστό είναι και το γενικό καταστροφικό αποτέλεσμα της Μικρασιατικής εκστρατείας. Με τις κολοσσιαίες συνέπειες για την ιστορία του Ελληνισμού, ιστορία σαράντα αιώνων. Αλλά η αποτυχία δεν σημαίνει και λήθη για εκείνους που τίμησαν όσο κανείς άλλος την επέτειο αιώνος από την Μεγάλη Έξεγερση. Μέσα στον αιώνα, οι ελληνικές σημαίες, από την Καλαμάτα και τα Καλάβρυτα, την Τριπολιτσά και το Μεσολόγγι, στήθηκαν διαδοχικά: Στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στα μακεδονικά βουνά, στην Κρήτη, νησιά, Θράκη, στην Σμύρνη και στην Προύσσα και ως τα γύρω στην Άγκυρα φοβερά «ντάγ» με τους απάτητους βράχους.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΣΑΣ... ΑΘΗΝΑ 1971


from ανεμουριον https://ift.tt/3bV5rdi
via IFTTT

Δημοσίευση σχολίου

To kaliterilamia.gr σέβεται το δικαίωμα όλων των χρηστών να εκφράζουν ελεύθερα την άποψή τους ωστόσο διατηρεί το δικαίωμα, να μην δημοσιεύει συκοφαντικά και υβριστικά σχόλια. Έτσι όποια σχόλια, περιέχουν ακατάλληλα προς το κοινό χαρακτηριστικά θα αποσύρονται από τον ιστότοπο.

Νεότερη Παλαιότερη